Tsjeggië

Tsjeggië (Tsjeggies: Česko, [ˈtʃɛsko], ), amptelik die Tsjeggiese Republiek (Česká republika, [ˈtʃɛskaː ˈrɛpuˌblɪka], ), is 'n landingeslote land in Sentraal-Europa. Dit is die westelike deel van die voormalige Tsjeggo-Slowakye. Dit grens in die weste en noordweste aan Duitsland, in die noordooste aan Pole, in die ooste aan Slowakye en in die suide aan Oostenryk. Die hoofstad en grootste stad is Praag. Die land bestaan uit die historiese gebiede van Boheme in die weste en Morawië in die ooste, wat deur 'n uitgestrekte plato, die Boheems-Morawiese Hoogland, van mekaar geskei word, asook dele van Silesië (die vroeëre Oostenryks-Silesië, tans meestal Tsjeggies-Silesië genoem). Hulle vervul tans geen administratiewe funksie meer nie omrede die federale tradisies van die voorloperstaat Tsjeggo-Slowakye nie voortgesit word nie. Die Tsjeggiese Republiek is sedert 1999 lid van NAVO en sedert 2004 lid van die Europese Unie.

Tsjeggiese Republiek
Česká republika (Tsjeggies)

Vlag Wapen
Nasionale leuse: Pravda vítězí (Tsjeggies vir: "Die waarheid triomfeer")
Volkslied: Kde domov můj (Tsjeggies vir: "Waar is my tuiste?")
Hoofstad	Praag 50°05′N 14°28′O
Grootste stad	Praag
Amptelike tale	Tsjeggies
Regering • President • Eerste minister	Unitêre parlementêre grondwetlike republiek Petr Pavel Petr Fiala
Onafhanklikheid • Prinsdom Boheme • Koninkryk Boheme • Tsjeggo-Slowakye • Tsjeggiese Sosialistiese Republiek • Tsjeggiese Republiek	ca. 870 1198 28 Oktober 1918 1 Januarie 1969 1 Januarie 1993
Oppervlakte  - Totaal    - Water (%)	78 871 km2  (115de) 30 452 myl2 2,16 (2022)
Bevolking  - 2023-skatting  - 2021-sensus  - Digtheid	10 827 529 (85ste) 10 524 167 133 / km2 (91ste) 344,5 / myl2
BBP (KKP)  - Totaal  - Per capita	2024-skatting $564,190 miljard (46ste) $50 889 (39ste)
BBP (nominaal)  - Totaal  - Per capita	2024-skatting $359,111 miljard (47ste) $32 391 (37ste)
MOI (2021)	0,889 (32ste)  –  baie hoog
Gini (2022)	24,8(5de) –  laag
Geldeenheid	Kroon (CZK)
Tydsone  - Somertyd	MET (UTC+1) MEST (UTC+2)
Internet-TLD	.cz
Skakelkode	+420

Kaart van Tsjeggië

Ná die Slag van Mohács in 1526 het die Tsjeggiese lande onder die heerskappy van die Huis van Habsburg geval. Dit het later deel geword van die Keiserryk Oostenryk en Oostenryk-Hongarye.

Die onafhanklike Tsjeggo-Slowaakse Republiek is in 1918 gevorm ná die ineenstorting van die Oostenryk-Hongaarse ryk as gevolg van die Eerste Wêreldoorlog. Ná die München-ooreenkoms, Duitse besetting, die daaropvolgende Westerse trouebreuk in die ooreenkomste van die Verdrag van Versailles, en dankbaarheid vir die bevryding van die grootste deel van Tsjeggo-Slowakye deur die Rooi Leër, het die Kommunistiese Party van Tsjeggo-Slowakye 'n meerderheidsoorwinning (38%) in die verkiesing van 1946 behaal. In 'n staatsgreep het die land in 1948 'n kommunistiese staat geword.

In 1968 het groterwordende ontevredenheid met die regering tot pogings gelei om die kommunistiese bewind te hervorm. Die gebeurtenisse, wat as die Praagse Lente van 1968 bekend staan, is beëindig met 'n inval deur die magte van die Warskouverdraglande (met uitsluiting van Roemenië); die troepe het tot die sogenaamde Fluweelrewolusie in 1989 in die land gebly, toe die kommunistiese bewind ineengestort het. In 1993 het Tsjeggo-Slowakye vreedsaam in sy samestellende state, Tsjeggië en Slowakye, verdeel.

Etimologie

Stamvader Tsjech op berg Rip – skildery deur Josef Mathauser

Die tradisionele Afrikaanse naam "Boheme" is ontleen aan die Latynse Boiohaemum, wat "tuiste van die Boii" ('n Galliese stam) beteken. Die huidige Afrikaanse naam is afgelei van die Poolse etnoniem wat verbind is aan die gebied, en oorspronklik ontleen is aan die Tsjeggiese woord Čech. Dié naam is ontleen aan die Slawiese stam (Tsjeggies: Češi, Čechové) en, volgens 'n legende, hul leier Tsjech, wat hulle na Boheme gebring het waar hulle hulle op berg Říp gevestig het. Die etimologie van die woord Čech kan teruggespoor word na die Protoslawiese wortel *čel-, wat beteken "lid van die volk; bloedverwant", wat dit die kognaat maak van die Tsjeggiese woord člověk ('n mens).

Die land is tradisioneel verdeel in drie lande: Boheme (Čechy) in die weste, Morawië (Morava) in die ooste en Tsjeggies-Silesië (Slezsko; die kleiner, suidoostelike deel van die historiese Silesië, waarvan die grootste deel in die huidige Pole geleë is) in die noordooste. Sedert die 14de eeu is dit bekend as "die lande van die Boheemse kroon", maar ook ander name is gebruik om na dié land te verwys, insluitende "Tsjeggies/Boheemse lande", "Boheemse kroon", "Tsjeggië" en die "lande van die kroon van Wenceslaus die Heilige". Toe die land sy onafhanklikheid ná die ontbinding van Oostenryk-Hongarye in 1918 herwin het, is die nuwe naam Tsjeggo-Slowakye uitgedink om die unie van die Tsjeggiese en Slowaakse nasies in een land te onderstreep.

Nadat Tsjeggo-Slowakye op 31 Desember 1992 ontbind is, is Česko as die Tsjeggiese kortnaam vir die nuwe land goedgekeur en die departement van buitelandse sake van die Tsjeggiese Republiek beveel "Tsjeggië" as die Afrikaans-talige ekwivalent aan.

Geografie

Nasa-Satellietbeeld van Tsjeggië

Kaart van beskermde gebiede in Tsjeggië: nasionale parke (grys) en beskermde beskermde landskapgebiede (groen)

Tsjeggië is in die hartland van Sentraal-Europa geleë. Meer as vier vyfdes van sy oppervlakte word deur bergstreke en hooglande beslaan, met meerdere bekkenlandskappe wat daartussen geleë is. Die hoogste bergpiek, Sněžka (op 1 602 m bo seevlak), is in die Oos-Boheemse Reusegebergte of Krokonoše-bergreeks geleë. Ander belangrike bergreekse is die Boheemse Woud (Šumava, met hoogtes van tussen 1 000 en 1 400 m) langs die suidwestelike grens van Tsjeggië, die Ertsgebergte (met die bergpiek Krušné hory op 1 244 m) en die Sudetereeks (Sudety). Die Boheemse Middelgebergte se pieke verrys suidoos van die Ertsgebergte aan weerskante van die Elberivier.

Nasionale parke

Tsjeggië beskik oor vier nasionale parke: Die oudste is Reusegebergte- Nasionale Park (Krkonošský národní park) en die ander is Boheemse Woud- Nasionale Park (Národní park Šumava), Thayavallei- Nasionale Park (Národní park Podyjí) en Boheemse Switserland- Nasionale Park (Národní park České Švýcarsko).

Naam	Stigting	Oppervlakte [ha]	Ligging	Kaart	Beeld
Reusegebergte- Nasionale Park (Krkonošský národní park)	1963	36 300	Liberecký-streek, Královéhradecký-streek
Thayavallei- Nasionale Park (Národní park Podyjí)	1991	6 300	Jihomoravský-streek
Boheemse Woud- Nasionale Park (Národní park Šumava)	1991	68 520	Jihočeský-streek, Plzeňský-streek
Boheemse Switserland- Nasionale Park (Národní park České Švýcarsko)	2000	7 900	Ústecký-streek
Algeheel		119 020

Klimaat

Kenmerke en invloede

'n Stabiele hoëdrukgebied in die najaar met sonnige weer word as "Goue Oktober" waargeneem. Beukebome tower die Nasionale Podyjí Dyjepark in Suid-Morawië op met hul rooi herfskleure en weerkaats in die rustige wateroppervlak van 'n klein meer

Die Tsjeggiese Republiek is 'n landingeslote land wat in die gematigde breedtegrade van die Noordelike Halfrond geleë is. Sy gematigde klimaat varieer volgens geografiese streke, afhangende van die hoogte bo seevlak en seisoen. So word in die bergreekse laer gemiddelde temperature aangeteken as in die laer landsdele en oefen gebergtes, wat in die grensgebiede geleë is, merkbare invloed uit op die vloei van lugmassa's en neerslae in laagliggende streke.

Die wisselende hoogte van die son in die loop van 'n jaar veroorsaak dat vier verskillende seisoene met kenmerkende verskille ten opsigte van temperature en neerslae mekaar afwissel. Net soos in ander dele van die Noordelike Halfrond se gematigde sone begin die kalenderjaar in Tsjeggië met 'n koue winter, gevolg deur lente, 'n warm somer en 'n koel herfs. Weerstoestande is egter wisselvallig, met groter afwykings van die langtermyn gemiddelde reënval en temperatuur. Dié variasie spruit voort uit die veranderende ligging en grootte van twee belangrike drukgebiede – die Yslandse Laedrukgebied en die Asore-hoëdrukgebied. Veral gedurende die warm middel van die jaar het 'n uitbreiding van die hoëdrukgebied na Tsjeggië warmer en droër weerstoestande tot gevolg, terwyl die Yslandse Laagdrukgebied bewolking en reënval saambring as dit in rigting van Tsjeggië beweeg.

Topografiese verskeidenheid is die belangrikste klimatologiese faktor in Tsjeggië, en so hang die gemiddelde temperatuur van 'n bepaalde streek hoofsaaklik af van sy ligging bo seevlak. Wanneer die lug op die land se hoogste bergpiek, Sněžka (Schneekoppe) in die Reusegebergte op 1 602 meter, afkoel tot slegs 0,4 °C, word in die Suidoos-Morawiese laagland nog byna 10 °C aangeteken. Die hoogste gemiddelde jaarlikse temperature word in die hoofstad Praag gemeet – danksy die sogenaamde "warmte-eilandffek" in beboude stedelike gebiede.

Ook die gemiddelde jaarlikse reënval word deur die hoogte bo seevlak bepaal. Die natste gebiede is die hoogste bergreeks se steil noordwestelike hellings met meer as 1 200 millimeter. Die droogste streke is die laagliggende suidooste van Morawië en die noordweste van Boheme. Die laasgenoemde is in die Krušné-bergreeks se reënskadu geleë.

Seisoene

Die kasteel van Švihov op 'n koue winteraand

Desember, Januarie en Februarie word as die wintermaande gereken. Die laagste temperature word in Januarie aangeteken wanneer die maandelikse gemiddeld selfs in laer geleë landsdele benede vriespunt is. Neerslae in die berggebiede val dan gewoonlik as sneeu, in die laagland reën of sneeu dit na gelang van temperature. Van die bergstreke, wat maande lank met sneeu bedek is, het tot gewilde wintersportbestemmings ontwikkel.

Temperature styg skerp in die lentetyd gedurende Maart, April en Mei. 'n Gewilde gesegde beskryf die kenmerkende eienskappe van elkeen van die lentemaande:

Březen – za kamna vlezem, duben – ještě tam budem, máj – půjdeme v háj. In Maart – sit ons voor die kaggel. In April – sit ons steeds daar. In Mei – stap ons uit na die tuin.

Herfskleure in Křivoklátsko, Wes-Tsjeggië

Die laaste sneeu smelt gewoonlik in die middel van die lente, en selfs in die hoogste Tsjeggiese bergstreke is April die begin van die blomtyd. Danksy die smeltende sneeu bereik Tsjeggiese riviere in dié tyd hul hoogste watervlakke. Baie volkstradisies word met dié tyd van die jaar verbind.

In Julie, die warmste somermaand, is die gemiddelde temperatuur sowat 20 °C hoër as in Januarie, met uiterstes van meer as 30 °C op baie warm dae. Watertemperature is in die tweede helfte van die somer hoog genoeg om swemmers na die riviere te lok – of diegene, wat van koeler temperature hou, na die berggebiede laat stroom. In Augustus kom dikwels langer periodes met warm weerstoestande voor.

September, Oktober en November is die herfsmaande in Tsjeggië, met dikwels nog betreklik warm en droë weerstoestande in September. Eers vroeg in Oktober begin die kwik weer merkbaar daal, met 'n gemiddeld van minder as 10 °C. Die Tsjeggiese term vir "November", listopad, verwys na vallende blare. Strawwe ryp en koue nagtemperature kondig die winterseisoen aan.

Geskiedenis

Voor- en vroeë geskiedenis

Venus van Dolní Věstonice

Vir die teenwoordigheid van mense tydens die Ou-Paleolitikum is daar slegs indirekte vondse. Die oudste gereedskapsvonde dateer uit die Cromerië-warmtydperk, hul status as argeologiese artefakte word egter dikwels betwyfel. Uit die Middel-Paleolitikum is gereedskap gevind, wat deur die Homo erectus vervaardig is, en grotte asook rusplekke van die Neanderdaller. Die Vroeë Paleolitikum is die Cro-Magnon-mens se tydperk. Die bekendste paleolitiese verskynsel op die gebied van die huidige Tsjeggië is die Mammoet-jagter se kultuur uit die Gravettien, wat rondom 29 000–24 000 v.C. opgebloei en veral met Morawiese vondse soos Dolní Věstonice verbind word.

Vermoedelike uitbreiding van die Morawiese Ryk onder vors Svatopluk I

Vir die tydperk van 5300 tot 4500 v.C. is 'n groot Neolitiese vestiging opgespoor. Aan die einde van die Laat-Neolitikum was die Toubekerkultuur met verskeie groot grafvelde in Noord-Boheme en die Klokbekerkultuur teenwoordig. In die Bronstydperk is veral die Úněticekultuur noemenswaardig. Daarop het die Grafheuwel- en Urnveldkulture gevolg. In die Latènetydperk het die Keltiese stam Boii hulle in dele van die huidige Tsjeggië gevestig, wie se Latynse naam Boiohaemum die oorsprong van die landsnaam Boheme is. Op die Kelte het aan die begin van die eerste eeu n.C. Germaanse stamme soos die Markomanne in Boheme en die Quade in Morawië gevolg. Tydens die Volksverhuising word volgens argeologiese en historiese bronne 'n ontvolking van die gebied vermoed. Rondom 550 het Slawiërs hulle in die gebied gevestig, hul oorsprong was vermoedelik oos van die Dnjepr. Hulle het van 623 tot 658 oor die eerste ryk geheers, die sogenoemde Ryk van Samo. Van 768 tot 814 is Boheme waarskynlik deur die Frankiese Ryk onder Karel die Grote beheer.

In die eerste derde van die 9de eeu ten laaste het onder vors Mojmir I die Morawiese Ryk ontstaan; hy is deur die vorste Rastislav in 846 en Svatopluk I in 870 opgevolg. In 864 het die Bisantynse monnike Cyrillus en Methodius in Morawië aangekom. Hulle het die grondslag vir die Slawiese liturgie geleë. In 869 is Cyrillus oorlede, waarmee die Bisantynse missie tot 'n einde gekom het. Van 888/890 tot 895 was Boheme deel van die Morawiese Ryk. In 894 is Rastislav se opvolger Svatopluk I dood, dit het die begin van die Morawiese Ryk se einde ingelui, en die terugkeer na die Westelike Latynse kerk en kultuur. In 895 het die Morawiese vors Spytihněv I in Regensburg die Oos-Frankiërs se gesag oor Boheme aanvaar. In 907 het die ryk ineengestort.

Přemysliden-dinastie

Wapen van die Přemysliden-dinastie

Aan die einde van die 9de eeu is die eerste bekende hertog uit die Přemysliden-dinastie, Bořivoj I, gedoop. Die Přemyslide Wenceslaus is in 929 (of 935) deur sy broer Boleslav vermoor en het daarmee die beskermheilige van die land geword. In 973 het biskop Wolfgang van Regensburg ingestem in die stigting van 'n Bisdom in Praag. Dětmar het die eerste biskop geword en die heilige Adalbert (Vojtěch) die tweede. In 1003 het Bolesław I van Pole Boheme verower (tot 1004), in 1031 is Morawië by Boheme ingelyf (en het in 1182 'n markgraafskap geword). In 1038 het Břetislav I van Boheme Pole binnegeval en Adalbert se bene uit Gnesen geroof.

In 1085 het die Heilige Romeinse keiser Hendrik IV die Přemyslide Vratislav II as die eerste Boheemse koning gekroon. In die 12de/13de eeu het Duitse settlers hulle langs die Boheemse grensgebiede gevestig. In die Sisiliaanse Goue Bul van 1212 het keiser Frederik II die Boheemse heerser Ottokar I van Boheme die erflike koningstitel toegestaan. Sedertdien was die Koninkryk Boheme 'n deel van die Heilige Romeinse Ryk, maar met 'n groot outonomie. Die Boheemse heersers het nou tot die sewe keurvorste behoort. As lede van die kollege het die Boheemse koning dikwels 'n groot politieke gesag binne die ryk uitgeoefen. Onder Ottokar II van Boheme het die Přemysliden hul hoogtepunt aan mag bereik.

Van 1300 af was daar 'n kortstondige Boheemse-Poolse personele unie onder Wenceslaus II van Boheme en Wenceslaus III van Boheme (die titulêre koning in Pole). In 1306 is Wenceslaus III in Olomouc vermoor, waarmee die Přemysliden-dinastie tot 'n einde gekom het.

Huis van Luxemburg

Boheme en ander besittings van Karel IV

Standbeeld van Karel IV by die Karelsbrug

In 1310 het Johan van Luxemburg, seun van keiser Hendrik VII, in die huwelik getree met die Boheemse prinses Elisabeth, dogter van Wenceslaus II van Boheme, en Boheemse koning geword tot in 1346. Ná sy dood tydens die Slag by Crécy is hy in 1347 opgevolg deur sy seun Karel IV as Boheemse koning. In 1348 het Karel IV die Karelsuniversiteit as eerste universiteit noord van die Alpe gestig. In 1355 is Karel IV in Rome deur pous Innocentius VI as keiser van die Heilige Romeinse Ryk gekroon. Hy het Praag as sy hoofstad verkies. In 1356 het Karel IV 'n Goue Bul, die belangrikste van die Heilige Romeinse Ryk se "grondwette" tot die einde van die ou ryk in 1806, laat uitvaardig. In die Goue Bul van Karel IV is onder andere die verkiesing van die Heilige Romeinse Ryk se konings deur die keurvorste en hul kroningseremonie bepaal. In 1378 het Karel IV in sy testament sy erfgrond onder sy seuns verdeel. Die hoofgebied Koninkryk Boheme het sy seun Wenceslaus IV geërf, wie ook Duitse koning geword het. Hy is in 1420 deur Sigismund as Boheemse koning opgevolg.

Hussietebeweging

Jan Hus is tydens die Konsilie van Konstanz in 1415 op die brandstapel verbrand

Lande van die Boheemse Kroon in die 15de eeu

In 1415 is die kerkhervormer Jan Hus tydens die Konsilie van Konstanz as Ketter veroordeel en op die brandstapel verbrand. Dit het die Hussietebeweging ingelui, wat tussen 1415 en 1434 die politieke en godsdienstige situasie in Boheme aansienlik beïnvloed en aanleiding gegee het tot die Hussiete-oorloë, wat ná die Praagse defenestrasie van 1419 uitgebreek het. Ná verskeie nederlae van sy magte in Boheme was die invloedsfeer van die Boheemse en Hongaarse koning en Romeinse keiser Sigismund in sy erfland tydelik op slegs buitewyke (onder andere Suid-Boheme onder die gesag van die adellike familie Huis Rosenberg, die Lausitz, Silesië en dele van die markgraafgrap Morawië) beperk. Die Hussiete se belangrikste bevelvoerders was Jan Žižka en ná sy dood in 1424 Prokop Holý. Die Hussietebeweging se sentrum was die nuutgestigte nedersetting Tábor. Die beweging se radikale vleuel kon eers in 1434 tydens die Slag by Lipany verslaan word. In 1458 het die Boheemse stande George van Podiebrad (Tsjeggies: Jiří z Poděbrad) as koning van Boheme verkies en hy het daarmee die eerste voor-Protestantse koning in Europa geword.

Heerskappy van die Jagiellone

Ná die dood van koning Jiří z Poděbrad in 1471 het die Boheemse stande die Pools-Litause Jagiellone-dinastie as nuwe heersers van die Koninkryk verkies. Eers was Wladislaus II van Hongarye die verkose koning van Boheme. Die tweede heerser uit die dinastie, Lodewyk II, is tydens die Slag van Mohács teen die Turke dood, wat in 'n rampspoedige nederlaag vir sy magte geëindig het. Vervolgens was die Boheemse en Hongaarse Kroon weer vry.

Heerskappy van die Habsburgers

Van 1526 tot 1918 was die Koninkryk Boheme met al die lande van die Wenceslaskroon deel van die Huis van Habsburg se heerskappy. In 1526 het die Boheemse stande die Habsburgse Ferdinand I as koning aanvaar. In 1547 het die Boheemse stande in opstand gekom teen Ferdinand I. Nadat dit onderdruk is, is eerste beperkings op die Koninkryk Boheme se voorregte ingestel, die faktiese godsdienstige vryhede is egter nie aangetas nie.

Keiser Rudolf II

In 1583 het keiser Rudolf II, Ferdinand I se kleinseun, met die hele hof van Wene na Praag verhuis. Die Boheemse hoofstad het weer 'n belangrike sentrum van politiek, kuns en wetenskap geword. In 1609 het Rudolf II die Majesteitsbrief oor godsdienstige vryheid goedgekeur. Op 23 Mei 1611, gedurende Rudolf II se leeftyd, het sy broer Matthias die mag in die Koninkryk Boheme oorgeneem. Ná Rudolf se dood is Matthias op 20 Januarie 1612 ook as Romeinse keiser verkies. Matthias het die hof terug na Wene verskuif en die politiek grootliks oorgelaat aan sy kanselier Khlesl, wat op gelykstelling tussen die denominasies bly fokus het. Die denominasionele geskille in Boheme het egter opnuut opgevlam, toe Matthias se neef en aangewese opvolger Ferdinand II (keiser van 1619 tot 1637) die mag in die koninkryk oorgeneem het. In 1617 het die stande hom as Boheemse koning verkies, hoewel hy bekend was vir sy streng teenreformasiebeleid.

Dertigjarige Oorlog

Die hoofartikel vir hierdie afdeling is: Dertigjarige Oorlog.

Die Praagse defenestrasie van 1618 op 'n kontemporêre pamflet

Die Slag op die Witte Berg in 1620

In 1618 het op die hoogtepunt van die ontevredenheid met die Habsburgers se beleid teenoor hul land verskeie verteenwoordigers van die oorwegend Boheemse Protestanse stande die Praagse kasteel se kanselary (Hradschin) binnegedring en twee keiserlike goewerneurs asook een skrywer die venster uitgegooi. Al drie persone het die sluipmoordpoging oorleef met beswaarlik min beserings. Hierdie sogenoemde Tweede Praagse defenestrasie het aanleiding gegee tot die Boheemse Opstand. Dié opstand het gelei tot die Dertigjarige Oorlog (1618–1648), wat groot dele van veral Duitsland en Tsjeggië verwoes het.

In 1619 is keiser Matthias oorlede. In Augustus het die Boheemse stande die Duitse Protestant Frederik van die Palts as nuwe Boheemse koning verkies. Toe Frederik in herfs in Praag gekroon is en daar ingetrek het, het die konflik met die Habsburgers 'n saak van die ryk geword. In 1620 het die Slag op die Witte Berg by Praag in 'n beslissende nederlaag van die Boheemse stande teen die keiserlike troepe geëindig.

Frederik van die Palts het uit die land gevlug (hy is "winterkoning" genoem, aangesien hy slegs een winter aan bewind was). Die leiers van die opstand, altesaam 27 adelikes en Praagse burgers van sowel Tsjeggiese as Duitse herkoms, is op 21 Junie 1621 op die Praagse Sentrale Markplein tereggestel, sommiges op 'n wrede manier. Baie Protestante, waaronder belangrike verteenwoordigers van die Boheemse adel en die geestelike lewe soos die biskop van die Boheemse Broers Johann Amos Comenius, het die land verlaat en in ballingskap gegaan. Van hul omvangryke goedere is in beslag geneem en oorhandig aan die Rooms-Katolieke Kerk en keiserlike ondersteuners soos Wallenstein.

Die vir Boheme ná die Slag op die Witte Berg beginnende noodlottige tydperk word in die Tsjeggiese geskiedskrywing as die temno-tydperk, die "tydperk van duisternis", genoem. Tydens die Dertigjarige Oorlog het keiser Ferdinand II 'n streng onderdrukkingsbeleid afgedwing teenoor nie-Katolieke in sy heerskappy, veral die Habsburgse erflande insluitende die Koninkryk Boheme. In die Boheemse lande het Duits aanvanklik die tweede amptelike taal geword, maar spoedig Tsjeggies as die amptelike en die hoërklas se taal amper volledig vervang. Die Koninkryk Boheme se grondwetlike voorregte binne die Ryk is formeel slegs min beperk, maar dié land se onafhanklikheid het fakties vir 'n lang tydperk tot 'n einde gekom. Die gesag oor die land is voortaan en tot in 1918 deur die keiserlike hof en regering in Wene uitgeoefen.

Nasionale herlewing van die Tsjegge

Standbeeld van keiser Josef II op die Tsjeggiese platteland

Die historikus en politikus František Palacký

Die Tsjeggiese Nasionale Teater

Tussen 1780 en 1790 het keiser Josef II onder die leuse Alles vir die volk; niks deur die volk nie" (Alles für das Volk; nichts durch das Volk) sy Josefiniese hervormings in die gees van die verligte despotisme deurgevoer. Een belangrike hervorming was byvoorbeeld die opheffing van lyfeienskap in 1781. Aangesien die Boheemse adel se gewoonteregte deur dié hervorming glo in gevaar gestel is, het hulle in teenreaksie die konsep van Boheemse staatsreg uitgevaardig, wat later ook deur burgerlike politici oorgeneem is.

Van die einde van die 18de eeu tot omtrent 1885 het die nasionale wedergeboorte van die Tsjegge plaasgevind. In reaksie op die Weense sentralisme het van die einde van die 18de eeu intellektuelles die Tsjeggiese nasionale beweging (wedergeboorte) ondersteun. Hulle het die instandhouding, erkenning en gebruik van die Tsjeggiese taal bevorder (ook ondersteun deur die Duitse romantici). Daarop het later die strewe na politieke outonomie gevolg. Die wens na kulturele outonomie het tot die stigting van wetenskaplike geselskappe soos Matice česká en Matice moravská en die gimnastiese beweging Sokol gelei.

Onmiddellik ná die Slawiese kongres in Praag in Junie 1848 is die Praagse Pinksteropstand onderdruk. Die industrialisasie het begin en die gesofistikeerde Boheemse lande het die "industriële ruggraat" van die Donaumonargie gevorm.

Nadat keiser Frans Josef I die neo-absolutisme met die oujaarsaandpatent van 1851 goedgekeur het, was daar met die Oktoberdiploma van 1860, die Februariepatent van 1861 en die Desembergrondwet van 1867 verskeie pogings, om aan die Tsjegge sekere vryhede te verskaf. Soos voorheen was en het hulle egter afgeskeep gevoel in vergelyking teenoor die Duitsers en Magjare. Nietemin het die Koninkryk Boheme tot in 1918 bestaan, maar nie al die Habsburgers het dit hoegenaamd as noodsaaklik geag om hulle in Praag as koning van Boheme te laat kroon nie. Terwyl Hongarye as koninkryk in personele unie met Oostenryk baie nasionale regte geniet het, was in die lande van die Boheemse Kroon (Boheme, Morawië en Oostenryks-Silesië) nie eens die publikasie van Tsjeggiestalige koerante toegelaat nie.

Ten einde van 'n Oostenryks-Tsjeggiese kompromie het die Oostenrykse eerste minister Badeni in 1897 'n nasionaliteiteregulasie uitgevaardig, waarvolgens al die munisipaliteite in Boheme en Morawië tweetalig bestuur moes word. Daarmee is Tsjeggies in albei kroonlande van 'n minderheits- tot 'n nasionale taal verhef. Vervolgens het die Duitse verteenwoordigers die Ryksraad lamgelê. In 1899 is die nasionaliteiteregulasie weer opgehef. Die Morawiese kompromie van 1905 het ook geen volgehoue suksesse tot gevolg gehad nie, waarop die Boheemse parlement op 26 Julie 1913 eindelik deur 'n keiserlike patent ontbind is.

Tsjeggo-Slowakye

Die hoofartikel vir hierdie afdeling is: Tsjeggo-Slowakye.

Tsjeggo-Slowakye van 1918 tot 1938

Van 1914 tot 1918 het Tsjegge in die Eerste Wêreldoorlog geveg. Teen die monargie het in ballingskap 'n Tsjeggiese en Slowaakse, deur Tomáš Garrigue Masaryk aangevoerde opposisie gevorm. Op 28 Oktober 1918 het leidende Tsjeggiese onafhanklikheidstryders ná die ontbinding van die Habsburgse monargie Tsjeggo-Slowakye met Masaryk as eerste staatspresident gestig. Slowakye, wat toe administratief ondergeskik was aan die Koninkryk Hongarye, het onder leiding van Milan Rastislav Štefánik by die nuwe staat aangesluit. In 1919 het Karpate-Oekraïne toegetree (wat in 1946 deur die Sowjetunie geannekseer is) en in 1920 Teschen.

Tussenoorlogse tydperk en Tweede Wêreldoorlog

T. G. Masaryk, die eerste president

Van 1918 tot 1938 het die Eerste Tsjeggo-Slowaakse Republiek bestaan. Voor die skeiding van die Tsjeggiese Republiek en die Slowaakse Republiek het vroue op 29 Februarie 1920 in Tsjeggo-Slowakye die algemene aktiewe en passiewe stemreg verkry. Daarmee is die vrouestemreg op nasionale vlak ingevoer. Die verkiesing vir die Tsjeggo-Slowaakse nasionale vergadering is op 18 en 25 April 1920 gehou.

Daar was 'n groot Duitstalige minderheid wat in die Sudeteland die bevolkingsmeerderheid gevorm het. Tydens die 1930-sensus was die aandeel aan die algehele bevolking op die gebied van die huidige Tsjeggië 29,5%. Die Duitsers in Tsjeggo-Slowakye is van 1919 af deur die Duitse Nasionale Party (Deutsche Nationalpartei) verteenwoordig. Die Duitse sosiaaldemokratie was van 1920 tot 1935 die grootste fraksie in die Praagse Huis van Verteenwoordigers en het in 1929 met hul vooristter Ludwig Czech, wie verskeie poste beklee het, ook regeringsparty geword. In 1933 het Konrad Henlein die Sudete-Duitse Party (Sudetendeutsche Partei, SdP) gestig. Met ondersteuning deur Duitsland het die SdP op verrykende outonomie en 'n afstigting van die Duitstalige gebiede van Tsjeggo-Slowakye aangedring en met die Karlsbadse program op 24 April 1938 die Sudetekrisis verskerp.

Ná die "Anschluss" van Oostenryk in Maart 1938 het Adolf Hitler met die inval in die Sudeteland gedreig. Die Verenigde Koninkryk en Frankryk het as beskermingsmagte ná die Vertrag van Saint-Germain beskermingsverpligtinge teenoor Tsjeggo-Slowakye gehad. Daarbenewens was Frankryk en die Sowjetunie bondgenote van Tsjeggo-Slowakye. Die regerings van Frankryk en die Verenigde Koninkryk was van mening, dat hulle deur toegewings ("Paaibeleid") 'n dreigende oorlog kon verhoed. Sonder die Tsjeggo-Slowaakse regering se teenwoordigheid het Hitler, Mussolini, Chamberlain en Daladier op 29 September 1938 die München-ooreenkoms onderteken, waarvolgens Tsjeggo-Slowakye die Sudeteland aan Nazi-Duitsland moes aftree. Die Tsjegge het na dié ooreenkoms as "München-diktaat" of "München-verraad" verwys. Sowat een derde van die Tsjeggo-Slowaakse grondgebied is daarmee by die Duitse Ryk ingelyf. Vervolgens het op 1 Oktober die federale Tweede Tsjeggo-Slowaakse Republiek ontstaan.

Adolf Hitler op die Praagse kasteel op 15 Maart 1939

Op 5 Oktober 1938 het president Edvard Beneš bedank en na ballingskap in die Verenigde Koninkryk gegaan. Hy is deur Emil Hácha opgevolg.

Ná die besetting van Tsjeggo-Slowakye op 15 Maart 1939 het die nasionaalsosialiste die Protektoraat Boheme en Morawië gestig. Die Slowaakse Staat was 'n satellietstaat van die Duitse Ryk. Op 27 September 1941 is die goewerneur op permanente verlof, Neurath, deur die nuwe Reichsprotektor Reinhard Heydrich vervang. Op 27 Mei 1942 het Tsjeggo-Slowaakse weerstandsvegters 'n sluipmoord op Heydrich uitgevoer. In 'n vergelding het die nasionaalsosialiste al die inwoners van die twee nedersettings Lidice en Ležáky vermoor. Tydens die Duitse besetting was op Tsjeggiese bodem die Theresienstadt-konsentrasiekamp en verskeie buitekampe van die Flossenbürg-konsentrasiekamp, waaronder die Leitmeritz-buitekamp (Litoměřice) in bedryf.

In 1945 is met die Kaschau-program onder die nuwe regering van die eerste minister Zdeněk Fierlinger Tsjeggo-Slowakye fakties herstel. Amerikaanse, Sowjetse en Tsjeggo-Slowaakse magte het die land bevry. Die afbakeningslyn tussen die Amerikaanse en die Sowjetse invloedsfere, waarop tydens die Jalta-byeenkoms ooreengekom is, het langs die stede Budweis, Pilsen en Karlsbad verloop.

Einde van die Tweede Wêreldoorlog en Reale Sosialisme Realsozialismus

Maarskalk Iwan Konef tydens die bevryding van Praag op 8 Mei 1945

Op 5 Mei 1945 het die Praagse Opstand teen die Duitse besettingsmag begin en op 8 Mei was die Tweede Wêreldoorlog verby. Op 9 Mei het Sowjetse magte Praag binnegeval. President Beneš het weer die bewind oorgeneem. Tydens die herstel van die staat is die sogenoemde Beneš-dekrete goedgekeur. Naas die gewone administratiewe aangeleenthede het dié wette ook die beslaglegging op eiendom en die uitsetting van die Duitsers uit Tsjeggo-Slowakye gereël, wat ná die oorlog as "staatsvyande" beskou is.

Op 26 Mei 1946 het die Kommunistiese Party van Tsjeggo-Slowakye (Komunistická strana Československa, KSČ) die verkiesings gewen, deel van die regering geword en kon, ondersteun deur die Sowjetunie, 'n ontsaglike politieke invloed uitoefen. Vervolgens het Klement Gottwald (KSČ) die eerste minister geword.

Met die Februariestaatsgreep in 1948 het die Kommuniste die mag heeltemal oorgeneem, gevolg deur 'n grondwetwysiging en die herorganisasie van die land volgens die Sowjetmodel. Die eerste sogenoemde "Arbeidspresident" was Klement Gottwald. In November 1952 is die voormalige partysekretaris Rudolf Slánský saam met elf ander aangeklaagdes in die "Slánský-proses" ter dood veroordeel. President Antonín Novotný, wat in 1957 verkies is, het die Stalinistiese onderdrukking van daardie tyd verteenwoordig. Op die Kafka-konferensie in 1964 in Liblice is Franz Kafka, wat tot op daardie stadium grootliks verbied was, gerehabiliteer. Oproepe na hervormings het toegeneem en hul hoogtepunt bereik op die vierde Tsjeggiese skrywerskongres in Junie 1967 met direkte kritiek op die politieke leierskap.

Praagse Lente en militêre intervensie in 1968

Die hoofartikel vir hierdie afdeling is: Praagse Lente.

Inval van die van die Warskouverdragtroepe

Die Ystergordyn het Tsjeggo-Slowakye tot in 1989 van die Weste afgesluit

Tussen 3 en 5 Januarie 1968 het die Tsjeggo-Slowaakse Kommunistiese Party se Sentraalkomitee president Novotný afgesit. Alexander Dubček het die KSČ se nuwe voorsitter geword en generaal Ludvík Svoboda president. Aan die begin van Maart is die sensuur gelig. Die "Praagse Lente" het begin en verdere ontwikkeling het meestal spontaan plaasgevind. Op 5 April 1968 is 'n aksieprogram van die KSČ onder Alexander Dubček goedgekeur. Hulle het op 'n "sosialisme met 'n menslike gesig" gemik (gewaarborgde vryheid van vergadering, klein entrepreneurskap, vrylating van politieke gevangenes).

Op 21 Augustus 1968 het die militêre intervensie teen die Praagse Lente begin: Sowjetse en ander Warskouverdragtroepe het Tsjeggo-Slowakye beset.

Ná aanleiding van dié besetting het Moskou met die Brezjnef-leerstelling die "Beperkte soewereiniteit van die sosialistiese lande" afgekondig“. Vervolgens het baie Tsjegge die land verlaat. Die daaropvolgende politieke fase is "normalisering" genoem. Op 1 Januarie 1969 het met die inwerkingtreding van die Tsjeggo-Slowaakse Federasie se grondwet die Tsjeggiese Sosialistiese Republiek een van Tsjeggo-Slowakye se twee deelrepublieke geword. Op 17 April 1969 is Dubček vervang en Gustáv Husák is verkies as sekretaris-generaal van die KSČ.

Die selfverbrandings van die twee studente Jan Palach en Jan Zajíc (op 16 Januarie en 25 Februarie 1969 onderskeidelik) in protes teen die begin van "normalisering" het heelwat opskudding veroorsaak. Gevolglik was Tsjeggo-Slowakye een van die mees konserwatiewe lidlande van die Oosblok. Op 1 Januarie 1977 is die opposisieburgerbeweging "Charta 77" gestig.

Fluweelrewolusie

Betoging op Wenceslasplein

Op 17 November 1989 het die polisie 'n studentebetoging wreed onderdruk, wat groot demonstrasies met soms meer as 750 000 mense tot gevolg gehad het. Op 19 November 1989 het die burgerforum die dryfkrag van die "fluweelrewolusie in Tsjeggo-Slowakye geword. Op 10 Desember 1989 het staatspresident Gustáv Husák bedank.

Václav Havel, die laaste Tsjeggo-Slowaakse en eerste Tsjeggiese staatspresident

Die federale vergadering het op 28 Desember 1989 Alexander Dubček as sy president verkies. Op 29 Dezember 1989 is die burgerregte-aktivis Václav Havel deur die federale vergadering as president van Tsjeggo-Slowakye verkies. Op 23 April 1990 – ná die sogenoemde streepoorlog – is Tsjeggo-Slowakye herdoop in "Tsjeggiese en Slowaakse Federale Republiek" (ČSFR).

Op 8 Junie 1990 is die eerste vrye algemene verkiesings in die ČSFR gehou. Op 5 Julie 1990 het die nuutverkose parlement Václav Havel as staatspresident bevestig. Op 21 Februar 1991 het die ČSFR by die Raad van Europa aangesluit. Op 16 Desember 1991 is die assosiasie-ooreenkoms met die Europese Gemeenskap onderteken.

Op 5 Junie 1992 is algemene verkiesings in die ČSFR gehou. Die ekonom Václav Klaus (Demokratiese Burgerparty, Občanská demokratická strana, ODS) het die Tsjeggiese eerste minister geword. Hy het 'n deur die Thatcherisme geïnspireerde ekonomiese beleid ("markekonomie sonder 'n adjektief") gehandhaaf. Deur 'n koeponprivatisering het agt miljoen Tsjegge aandeelhouers van privaat maatskappye geword. Klaus en Vladimír Mečiar, die eerste minister van Slowakye, het teen die wil van die bevolking ooreengekom om Tsjeggo-Slowakye in twee state te verdeel. Op 20 Julie 1992 het president Havel bedank. Op 25 November 1992 het die federale parlement die wet oor die ontbinding van die ČSFR goedgekeur.

Op 16 Desember 1992 is die Tsjeggiese Republiek in sy nuwe grondwet as 'n "demokratiese regstaat" bepaal. Die Handves van Grondregte en Vryhede, wat na die politieke omwenteling in Januarie 1991 deur die Tsjeggo-Slowaakse federale vergadering goedgekeur is, is onveranderd deur Tsjeggië oorgeneem. Ná onafhanklikheidwording in 1992 is die algemene stemreg vir vroue en mans in 1993 bekragtig.

Tsjeggiese Republiek

Op 1 Januarie 1993 is die Tsjeggo-Slowaakse Republiek in wedersydse ooreenkoms ontbind en sowel die Tsjeggiese Republiek as die Slowaakse Republiek as onafhanklike state gestig. Op 2 Februarie 1993 is die nuutverkose Tsjeggiese president Václav Havel ingesweer. Op 30 Junie 1993 het Tsjeggië by die Europese Raad aangesluit. In 1994/95 was die land 'n lid van die Veiligheidsraad. In 1995 het Tsjeggië die nuwe assosiasie-ooreenkoms met die Europese Unie onderteken, in 1995 by OESO en in 1999 by NAVO aangesluit. Die geskille oor die besetting van die direkteur van die Tsjeggiese televisiestasie Česká televize het tot die grootste betogings in die Tsjeggiese Republiek sedert 1989 gelei. Op 28 Februarie 2003 is Václav Klaus as staatspresident verkies.

Op 1 Mei 2004 het Tsjeggië as deel van die EU-uitbreiding 'n lidland van die Europese Unie geword. In die voorafgaande referendum was 77,33% van die kiesers ten gunste van die toetreding (met 'n stempersentasie van 55,21%). Sedert Tsjeggië se toetreding tot die Schengen-ooreenkoms op 21 Desember 2007 is al die grenskontroles met die vier buurlande opgehef. Tsjeggië het in die eerste helfte van 2009 en die tweede helfte van 2022 die voorsitterskap van die Europese Unie oorgeneem.

In Tsjeggië het die politieke stelsel na ongeveer agt jaar aangepas by 'n redelik gereelde afwisseling van sentrum-regse en sentrum-linkse regerings. Binne die Europese Unie behoort Tsjeggië aan die Visegrád-groep, saam met Hongarye, Pole en Slowakye. Dié groep beywer hom vir samewerking in militêre, ekonomiese, kulturele en energiesake, asook meer integrasie van die vier lidlande in die Europese Unie.

Die algemene verkiesings in 2021 is deur die sentrum-regs-liberal-konserwatiewe koalisie Spolu onder leiding van die politieke wetenskaplike en voormalige minister van onderwys Petr Fiala gewen. Hy is aansluitend as eerste minister ingesweer en het die sentralistiese populis Andrej Babiš vervang. Die koalisie Spolu het 'n regering gevorm met die liberale Pirate Party en die sentristiese Beweging burgemeesters en onafhanklikes. In 2023 het die voormalige hoof van die algemene weermagstaf van die Tsjeggiese Republiek en Voorsitter van NAVO se Militêre Komitee, generaal Petr Pavel, die presidentsverkiesing gewen en Miloš Zeman vervang. Pavel is 'n uitgesproke ondersteuner van Tsjeggië se aktiewe lidmaatskap in beide NAVO en die Europese Unie.

Administratiewe streke

Die hoofartikel vir hierdie afdeling is: Administratiewe streke van Tsjeggië.

Kaart van Tsjeggië met tradisionele en huidige administratiewe streke

Kaart van Tsjeggië se distrikte

Nommerplaat	Afrikaanse streeksnaam	Tsjeggiese streeksnaam	Hoofstad	Bevolking (2004-skatting)	Bevolking (2011-skatting)
A	Praag	Hlavní město Praha	n.v.t.	1 170 571	1 268 796
S	Sentraal-Boheemse streek	Středočeský kraj	Praag	1 144 071	1 289 211
C	Suid-Boheemse streek	Jihočeský kraj	České Budějovice	625 712	628 336
P	Pilsen-streek	Plzeňský kraj	Pilsen	549 618	570 401
K	Karlovy Vary-streek	Karlovarský kraj	Karlovy Vary	304 588	295 595
U	Ústí nad Labem-streek	Ústecký kraj	Ústí nad Labem	822 133	835 814
L	Liberec-streek	Liberecký kraj	Liberec	427 563	432 439
H	Hradec Králové-streek	Královéhradecký kraj	Hradec Králové	547 296	547 916
E	Pardubice-streek	Pardubický kraj	Pardubice	505 285	511 627
M	Olomouc-streek	Olomoucký kraj	Olomouc	635 126	628 427
T	Morawies-Silesiese streek	Moravskoslezský kraj	Ostrava	1 257 554	1 205 834
B	Suid-Morawiese streek	Jihomoravský kraj	Brno	1 123 201	1 163 508
Z	Zlín-streek	Zlínský kraj	Zlín	590 706	579 944
J	Vysočina-streek	Kraj Vysočina	Jihlava	517 153	505 565

Geloof

Die Sint-Vituskatedraal binne die Praagse kasteel

Tsjeggië, tesame met Estland, het een van die minsreligieuse bevolkings in die hele Europa. Volgens die 2001-sensus is 59% van die landsbevolking agnosties, ateïsties, nie-gelowig of 'n nie-georganiseerde gelowige, 26,8% Rooms-Katoliek, en 2,5% Protestants. Volgens die nuutste Eurobarometeropname in 2005 het 19% van Tsjeggiese inwoners gestaaf dat hulle in 'n god glo – die laagste koers onder EU-lidlande ná Estland (16%) – terwyl 50% geantwoord het dat hulle in een of ander gees of lewensmag glo en 30% gesê het dat hulle nie glo dat enige tipe van gees, god of lewensmag bestaan nie.

Sien ook: Ortodokse Kerk van Tsjeggië en Slowakye

Ekonomie

Historiese oorsig

Die staatsgebied van die huidige Tsjeggiese Republiek was een van die belangrikste nywerheidstreke in die Oostenryks-Hongaarse dubbelmonargie waar byna 70 persent van die industriële produksie gekonsentreer was en wat omstreeks 1900 ook in 'n Europese konteks as een van die ekonomies mees ontwikkelde gebiede beskou is. Ook ná sy onafhanklikwording in 1918 kon Tsjeggo-Slowakye as gemeenskaplike Tsjeggies-Slowaakse staat dié suksesverhaal voortsit om binne twee dekades onder die wêreld se tien mees ontwikkelde ekonomieë gereken te word. Die land het tot 'n wêreldleier gegroei op gebiede soos tekstiel-, glas- en skoenvervaardiging, terwyl ook meganiese ingenieurswese, elektrotegniese nywerhede en die energiebedryf beduidende vordering getoon het.

Huidige situasie

'n EVO1-trem in Praag. Tsjeggië was die vernaamste verskaffer van trems vir Oosbloklande. Tans vervaardig TW Aliance, 'n konsortium van drie ondernemings, trems vir die binnelandse en uitvoermarkte

Tsjeggië word tans onder die belangrikste ekonomieë en markte in Sentraal-Europa gereken. Sy lang tradisie as nywerheidsland, gekwalifiseerde mannekrag en die groot verskeidenheid van verskaffers van vervaardigingsonderdele maak van die land 'n gewilde bestemming vir buitelandse beleggings. Die Europese Unie stel miljarde € aan fondse vir die Tsjeggiese ekonomie beskikbaar wat van die land 'n gewilde afsetmark maak. Grootskaalse beleggings in energiedoeltreffendheid en omgewingstegnologie is 'n verdere aansporing vir buitelandse ondernemings om tot die Tsjeggiese mark toe te tree.

Dikwels word na die Tsjeggiese Republiek se suksesverhaal in verband met ekonomiese transformasie – die oorgang van 'n plan- na 'n markekonomie – verwys. Tsjeggië se bruto binnelandse produk (BBP) het sedert die afskeiding van Slowakye in 1993 Meer as vervyfdubbel en beloop tans sowat €160 miljard. Volgens koopkragpariteit het die Tsjeggiese ekonomie tot 90 persent van die Europese Unie se gemiddelde BBP gegroei.

Tsjeggië se hoogs gediversifiseerde ekonomie en nywerheidsektor is nou verweef met Europese afsetmarkte. Vir Duitsland is Tsjeggië, ondanks sy relatief klein bevolking van 10,5 miljoen, intussen die twaalfde grootste afsetmark, nog voor Rusland, Japan of Indië.

Nywerheidsektor

Škoda 860 (1929–1932) in die Škoda-museum, Mladá Boleslav

Verouderde industriële aanlegte, wat uit die kommunistiese tydperk oorgeërf is, was in die vroeë 1990's een van die groot ekonomiese uitdagings vir die Tsjeggiese Republiek, 'n ekonomie wat tradisioneel sterk op nywerhede gesteun het. Sommige sektore het intussen merkwaardige transformasie beleef. So word die Tsjeggiese motor- en elektroniese bedryf onder die mees moderne en doeltreffendste ter wêreld gereken. Siviele ingenieursondernemings en verwante bedrywe is tans die vernaamste industriële sektor. Ander belangrike bedrywe sluit voedselverwerking en brouerye, chemiese nywerhede, rubber-, sement-, tekstiel-, skoen- en glasvervaardiging in.

Eweneens belangrik is yster- en staalvervaardiging. Tsjeggië se swaar nywerhede in dié bedryf was voor die val van die Ystergordyn van die grootstes in Oos-Europa, al was hulle aangewese op die invoer van ertse (veral uit Oekraïne). Tans word staal hoofsaaklik in aanlegte in Ostrava en sy omgewing (Morawië) vervaardig, met kleiner nywerhede in Boheemse stede soos Kladno, Plzeň en Chomutov. Uitvoergerigte swaar nywerhede vervaardig onder meer motors, vragwaens, motorfietse, trekkers, busse, trems, treinwaens, diesel- en elektriese lokomotiewe en vliegtuie.

Škoda Auto, wat in 1895 onder die naam Laurin & Klement as een van die eerste ondernemings in die jong motorbedryf gestig, is in die vroeë 1990's deur die Duitse motorreus Volkswagen AG oorgeneem en omvattend gemoderniseer. In die eerste dekade van die 21ste eeu het dit – met 'n aandeel van sowat tien persent van alle uitvoere – tot Tsjeggië se grootste uitvoerder gegroei.

Sport

Die Tsjeggiese nasionale rugbyspan in 2010

Die Tsjeggiese nasionale sokkerspan in 2014

Die twee gewildste sportsoorte in Tsjeggië is sokker en yshokkie. Ander gewilde sportsoorte sluit in tennis, basketbal, vlugbal, handbal, atletiek en vloerbal. Van die bekendste Tsjeggiese tennisspelers sluit in Tomáš Berdych, Petr Korda, Petra Kvitová en Hana Mandlíková.

Die Tsjeggo-Slowaakse nasionale sokkerspan was 'n bestendige presteerder op die internasionale toneel met agt deelnames by FIFA Sokker-Wêreldbekertoernooie, waartydens Tsjeggo-Slowakye by die 1934 en 1962 as naaswenner geëindig het. Dié span het ook die Europese Sokkerkampioenskap 1976 gewen, tydens die Europese Sokkerkampioenskap 1980 in die derde plek geëindig en tydens die Olimpiese Somerspele 1980 die goue medalje gewen. Ná die verdeling van Tsjeggo-Slowakye het die Tsjeggiese nasionale sokkerspan tydens die Europese Sokkerkampioenskap 1996 in die tweede en tydens die Europese Sokkerkampioenskap 2004 in die derde plek geëindig.

Rugby word ook in Tsjeggië gespeel, maar die Tsjeggiese nasionale rugbyspan kon tot dusver nog nie vir 'n rugbywêreldbekertoernooi kwalifiseer nie. Hulle ding in die Europese Rugbykampioenskap met ander opkomende rugbyspanne mee.

Bronnelys

Algemeen

• (en) "Czech Republic". Encyclopædia Britannica. Besoek op 6 Maart 2024.
• (en) "Czechia". Central Intelligence Agency. Besoek op 6 Maart 2024.

Eksterne skakels

Wiki-webtuistes

---

• (en) Toerisme-inligting oor Tsjeggië op Wikivoyage

Tsjeggiese regering

---

• (cs) (en) Regeringswebwerf
• (cs) (en) Presidentswebwerf
• (cs) (en) Senaatswebwerf

Geskiedenis

---

• (en) Ihor Gawdiak, ed.: Czechoslovakia: A Country Study. Washington: GPO for the Library of Congress 1987