Gereformeerde kerk Lusaka

Die Gereformeerde kerk Lusaka was die oudste van die tweede gemeentes van die GKSA in Noord-Rhodesië en later Zambië. Die ander was die Gereformeerde kerk Koperstreek, met sy middelpunt op Kitwe, wat van 1949 tot 1969 bestaan het.

Die Gereformeerde kerk Lusaka is op 26 Augustus 1955 in gebruik geneem en hier afgeneem omstreeks 1958.

Lusaka se kerkraad, 1963. Voor: Diak. P.W.J. Steyn; oudl. G.F.J. Engelbrecht; ds. G.A. Hattingh; oudll. J.C. Smit; G.M. J. du Preez; F.J. van Tonder, J. Dunn. Agter: Oudll. G.M. Hoetmer; J.H. Devenish; P.J. Klopper; J.P. van Wyk; diak. C.R. Dykstra; P.J. Heystek; J.H. Smit; R. Janse van Rensburg; G.A.J. Ackerman.

Ds. G.H. Buys, leraar van 1958 tot 1960.

Ds. Lou van Wyk, leraar van 1966 tot 1967, hier afgeneem in sy laaste jaar aan die PU vir CHO, 1960.

Ontstaan en kerkbou

Die Gereformeerde kerk in Lusaka is op 24 Augustus 1913 aan huis van ’n lidmaat, ene Van Niekerk, gestig, ses jaar voor die NG gemeente Lusaka (26 Junie 1919), maar eers 12 jaar later is die begeerte om 'n eie kerkgebou op te rig op 'n kerkraadsvergadering bespreek. Kollektelyste vir 'n kerksaal is rondgestuur. Vier jaar het verbygegaan en 'n kommissie bestaande uit Gert van Niekerk, Gert Snyman en diaken Gert Snyman is opdrag gegee om stene te maak. G. van Niekerk het toestemming gegee dat stene op sy plaas Welgevonden gemaak word, en hy sou gratis kalk lewer.

Die kerkraad het vier erwe in Lusaka besit, maar iemand het op een van die erwe bouwerk opgerig. Hy het later 'n ander erf in ruil vir die beboude erf gekry. In 1934 is nog nie gebou nie, en die vrouelidmate het begin geld insamel vir die boufonds. Op 19 Julie 1935 is 'n boukommissie aangewys. In Augustus 1936 het 'n argitek bouplanne opgetrek, en stene, pale en draad is op die terrein afgelewer. Kort daarna is die pale, draad en stene deur iemand verwyder en kon nie opgespoor word nie. Die volgende jaar is alle bouplanne vir eers laat vaar.

Eers op 20 Mei 1950 is weer besluit om dadelik met die bouwerk te begin, maar dit sou nog twee jaar duur voor ’n boukommissie vir die bou van 'n saal met 300 sitplekke benoem word. Nog twee jaar het verloop en op 7 Mei 1954 is besluit om 'n kerkgebou met sitplek vir 250 op te rig. In September daardie jaar het die firma Van Tonder Broers met die bouwerk begin en op 26 Augustus 1955 is die gebou in gebruik geneem. Dit is dus opgerig 'n volle 30 jaar nadat die eerste besluite oor kerkbou geneem is. 'n Paar jaar tevore het oudl. J. van Staden op 23 Junie 1951 aan die kerkraad kennis gegee dat hy twee akker van sy plaas, Zimba, aan die Gereformeerde Kerk afstaan vir die oprigting van 'n kerkgebou. 'n Saal is kort daarna opgerig vir die suidelike wyke Choma en Livingstone.

Ds. Buys se dienstyd

Lidmate van Lusaka voor die kerk, omstreeks 1960.

Nadat hy sy studie aan die Teologiese Skool Potchefstroom voltooi het, is prop. G.H. Buys in 1958 as predikant van Lusaka bevestig. Hy het die beroep reeds aan die einde van die vorige jaar ontvang terwyl hy besig was om sy studie aan die TSP klaar te voltooi. Hy is terselfdertyd na Keetmanshoop en Dordrecht beroep, wat tot ’n worsteling gelei het, maar soos hy self in 1963 sou skryf met Lusaka se halfeeufeesviering: "Van die roepstem van die gemeente vêr in die noorde, in die land van Rhodes kom ek net nie los nie. My ouers kry saam met my swaar. Hulle gedagtes gaan terug na die na die droewe oomblikke toe hulle moes afskeid neem van my oudste broer (Louis Johannes) en sy vrou by hulle vertrek in 1949 na die gemeentes in Kenia. Hulle ken die dae van verlange en droefheid. Nog altyd bring dit smart in die hart as ons dink aan haar graf daar vêr in die kerkhof van Eldoret. Die roepstem na Lusaka druk egter swaar op my gemoed en ek volg dit op."

Sy ouers en ’n oom en tante het hom op die lang pad na die noorde vergesel. In Rhodesië het hulle eers op Umtare in die ooste en toe die hoofstad, Salisbury aangedoen. Die wêreld was vir hom nie heeltemal onbekend nie, want in 1956 het hy sy prakties by dr. Dion Kempff in Salisbury se Gereformeerde kerk gedoen. In Lusaka is hy in die Laertreksaal ontvang waar ds. Hennie Kruger van Gwelo as seremoniemeester opgetree het. Die Saterdagmiddag het ds. P.W. Buys van Potchefstroom die bevestiging waargeneem met Rom. 15:22–23 as teks. Die Sondagoggend het die gemeente Nagmaal gevier en die Sondagmiddag het ds. Buys sy intreepreek gelewer.

Van die herinneringe wat ds. Buys bygebly het, was die keer toe hy "Dopper" (’n Volkswagen) anderkant Mazabuka omgegooi het. "My helderblou oë was net so groot soos die twee agterwiele van die motor. Ek het byna gedink Lusaka is vakant." Op ’n ander keer het ’n verkeerskonstabel hom voorgekeer omdat hy vinnig in die dorp gery het. "Ek het so groot geskrik en vreeslik gehakkel dat die konstabel tot vandag toe nie weet wie hy voorgekeer het nie." In Lusaka het ds. Buys vir die eerste keer vliegtuig gery toe hy Nairobi toe gevlieg het vir konsulentswerk in Kenia. "Ek was egter meer bekommerd oor die vliegtuigrit as oor die konsulentswerk," sou hy later skryf. In sy eerste gemeente was hy nog ongetroud, maar sy verlof was te kortom ’n lewensmaat in die Unie te gaan soek. "Ek het pas kennis gemaak met die 'skoonouers', dan moes ek weer terug Lusaka toe."

Agteruitgang en ontbinding

In 1960 was hier 130 belydende en 108 dooplidmatedie derde grootste van die ses gemeentes in die destydse Klassis Trans-Limpopo, wat ook bestaan het uit die gemeentes Eldoret, Salisbury, Skeurvallei, Koperstreek en Bulawayo. In 1980 het Lusaka ontbind, 11 jaar ná Koperstreek.

Herstigting

Die laaste Gereformeerde predikant wat ’n beroep na Zambië aangeneem het, was ds. L.A.S. van Wyk, wat die gemeente Lusaka van 1966 tot 1967 bedien het. Daarna het ’n predikant af en toe hierheen gekom, maar baie sporadies. Die eerste georganiseerde bediening van die lidmate in Zambië het vanaf 1993 plaasgevind toe Klassis Trans-Limpopo die Gereformeerde kerk Chinhoyi versoek om die Zambiese lidmate onder K.O. Artikel 39 te bedien. Die bediening het ses jaar aangehou tot ds. Neville Cloete se vertrek in 1999. Toe reeds was hier ’n redelike aantal Gereformeerdes sodat die Gereformeerde kerk Lusaka vir ’n kort rukkie herstig onder die leiding van die Gereformeerde kerk Pretoria.

'n Uitdaging wat die gemeente in die gesig gestaar het, en vandag nog ’n probleem in Zambië is, is dat heelparty lidmate net tydelik hier kom woon. Hulle word byvoorbeeld deur Suid-Afrikaanse maatskappye hierheen gestuur, maar enkele jare later wanneer hul kontrak verstryk, keer hulle terug na Suid-Afrika. Dit het gelei tot die herstigte Gereformeerde kerk Lusaka se spoedige ontbinding. Op die oomblik (2018) bedien die Gereformeerde kerk Thabazimbi die lidmate in Zambië.

Predikante

1. Opperman, Paul Jacobus, 1951 – 1955 (in kombinasie met Nkana)
2. Buys, Gert Hendrikus, 1958 – 1960
3. Hattingh, Gerhardus Arnoldus, 1961 – 1964
4. Van Wyk, ds. Louis Andries Stephanus, 1966 – 1967 (in kombinasie met Nkana)

Bronne

• (af) Harris, C.T., Noëth, J.G., Sarkady, N.G., Schutte, F.M. en Van Tonder, J.M. 2010. Van seringboom tot kerkgebou: die argitektoniese erfenis van die Gereformeerde Kerke. Potchefstroom: Administratiewe Buro.
• (af) Venter, ds. A.A. (hoofred.) 1960. Almanak van die Gereformeerde Kerk in Suid-Afrika vir die jaar 1961. Potchefstroom: Administratiewe Buro.
• (af) Vogel, Willem (red.). 2015. Die Almanak van die Gereformeerde Kerke in Suid-Afrika vir die jaar 2016. Potchefstroom: Administratiewe Buro.