Hoër Volkskool, Graaff-Reinet

Die Hoër Volkskool is ’n Afrikaansmedium-hoërskool op Graaff-Reinet en saam met onder meer die Hoërskool P.J. Olivier in Grahamstad, die Hoërskool Nico Malan op Humansdorp en die Hoërskool Brandwag op Uitenhage een van net ’n handjie vol eentalig Afrikaanse sekondêre skole op die Oos-Kaapse platteland.

Dit was die eerste hoërskool in die destydse Kaapland waaraan Afrikaans die enigste onderrigmedium was en is dus die oudste Afrikaansmedium-hoërskool in die huidige Oos-, Noord- en Wes-Kaap. Die skool maak daarop aanspraak dat die Voortrekkerbeweging hier ontstaan het omdat ’n onderwyser, Japie Heese, die eerste sodanige beweging in 1923 hier gestig het, kort ná die skool se ontstaan.

Ontstaan

Ds. J.F. Naudé, leraar van die NG gemeente Graaff-Reinet van 1921 tot 1948, was met sy aandrang op die toepassing van die Taalordonnansie aan die Midland Seminary medeverantwoordlik vir die stigting van die Volkskool.

G.W. Eybers, van 1922 tot 1927 die eerste hoof.

Japie Heese het in 1923 as onderwyser aan die Volkskool die eerste Voortrekkerbeweging gestig.

Die Hoër Volkskool het ontstaan uit die Midland Seminary vir meisies, wat geskoei was op die Hugenote-seminarie op Wellington, en die Boy's College. Einde 1919 is dr. G. von W. Eybers as hoof van die plaaslike seunskool aangestel, maar toe hy Nederlands deur Afrikaans vervang, het die Engelse ouers van die skool uit protes ’n privaat, Engelse kerkskool gestig omdat hulle nie genoeë geneem het met dié dubbelmedium-seunskool nie. Uit hierdie skool het die Union High School ontwikkel, onder die vorige bedeling naas die hoërskole vir seuns en meisies in Grahamstad en op Uitenhage, die enigste wit, Engelstalige hoërskool op die Oos-Kaapse platteland, aangesien al die ander tweetalige of eentalig Afrikaans was.

In 1921 is ds. ds. J.F. Naudé, die vader van ds. Beyers Naudé, as leraar van die NG gemeente Graaff-Reinet bevestig. Hy het daarop aangedring dat die Taalordonnansie in die Midland Seminary tot sy reg kom, want hy het twee skoolgaande dogters gehad. Nadat die destydse superintendent-generaal van onderwys, dr. W.J. Viljoen, en sy hoofinspekteur die dorp besoek het, is besluit die ontevredenes sou 'n skool kry waar Engels die onderrigmedium sou wees en dat Afrikaanssprekende kinders in ’n enkele skool sou saamkom onder hoofskap van dr. Eybers. Hier sou hulle in hul moedertaal onderrig kon ontvang. Hierdie skool is op 30 Januarie 1922 geopen en gou het Afrikaanse leerders van heinde en verre hierheen gekom om in hul moedertaal onderrig te word. Heel gou moes die skool dan ook vergroot word.

Volgehoue vooruitgang

In 1926 het U.J. Cronjé vir dr. Eybers as hoof opvolg en onder sy leiding is die skool in die volgende 26 jaar uitgebou en ontwikkel. Sy liefde vir die Afrikaanse taal en kultuur het 'n groot indruk gemaak en aansteeklik gewerk; so het die Volkskool gedy tot 'n skool met 'n ongeëwenaarde Afrikaanse tradisie.

Die skool se pragtige hoofgebou in die Kaaps-Hollandse herlewingstyl is op 8 Mei 1949 in ’n brand deels in puin gelê. Ongelukkig is besluit om dit nie te herbou nie, maar om ’n nuwe in sy plek op te rig. Einde 1952 het adv. Cronjé die tuig neergelê en in 1953 is hy opgevolg deur G.J. Smit. In sy tyd is die skool verdeel in die primêre en sekondêre afdeling. Die nuwe hoërskoolgebou in Plasketstraat is aan die begin van die tweede kwartaal van 1954 betrek, terwyl H.C. de Beer agtergebly het as die eerste hoof van die Laer Volkskool. In dieselfde jaar is ook ’n nuwe koshuis, Huis Cronjé, betrek. Dr. J.G. Meiring, superintendent-generaal van onderwys, het die amptelike opening van die hoërskool se geboue, insluitend Huis Cronjé, op 29 en 30 September waargeneem.

D.L. van den berg het Smit in 1958 as skoolhoof opgevolg. In sy tyd het die getalle so toegeneem dat ’n nuwe koshuis, Huis Handhaaf (na aanleiding van die skool se leuse, Ons sal handhaaf) in gebruik geneem moes word. In sy opvolger, M.B. Brink, se tyd is die hokkieveld voltooi en het mev. Betsie Verwoerd, weduwee van dr. H.F. Verwoerd, ’n borsbeeld van haar ontslape man in die skool kom onthul. Brink se hoofskap is in 1972 afgesluit met ’n luisterryke jubileumfees. P. Bruwer was daarna hoof tot einde September 1976 en is opgevolg deur A. Hattingh, onder wie hoofskap die skool se infrastruktuur hand oor kop uitgebrei het met die bou van ’n swembad, nog rugby-, krieket- en hokkievelde, asook netbal- en tennisbane. Ook is indertyd ’n kafee en klubhuis, die Volksie, gebou. Dit was in Hattingh se tyd dat Volkskool gegroei het tot een van die vooraanstaande skole op die Kaaplandse platteland. Aan die einde van sy dienstyd het die skool ook ’n opbloei in leerlinggetalle beleef.

Begin Oktober het J. Rossouw die leisels oorgeneem as agtste skoolhoof en op 1 Oktober 1999 is hy opgevolg deur R. Fourie.

Wapen en leuse

Die skoolwapen is deur J.A. Smith, destyds redakteur van die plaaslike Onze Courant ontwerp, terwyl C.J. Langenhoven die leuse, "Ons sal handhaaf", voorgestel het.

Noemenswaardige oudleeringe

Hymne Weiss (1910 – 6 Oktober 2001): skrywer van novelles en kortverhale; dogter van ds. Jozua Francois Naudé. Vertaal vele boeke uit Duits, Nederlands, Engels, Noorweegs en Sweeds in Afrikaans en ontvang die Suid-Afrikaanse Akademie vir Wetenskap en Kuns se toekenning vir die vertaling Barabbas deur Pär Lagerkvist.
Beaumont Schoeman (1932–onbekend): joernalis, redakteur van Die Afrikaner (die HNP se lyfblad, en skrywer oor die politiek.
Anton Rupert (4 Oktober 1916 – 18 Januarie 2006): entrepreneur, sakeman en omgewingsbewaarder; stigter van die Rembrandt-tabakgroep. Kanselier van die Universiteit van Pretoria.
Joan Retief (6 Junie 1929–onbekend): Afrikaanse skrywer en dramaturg.
W.O. Kühne (7 Junie 1924–1988): Afrikaanse skrywer, joernalis.
Christo Viljoen (31 Augustus 1937); ingenieur, akademikus, stigter van Tegnopark in Stellenbosch; voorsitter van die SAUK Raad (1989 - 1993), viserektor aan die Universiteit van Stellenbosch.
Gerrit Thomas Ferreira (6 April 1948): bankier en medestigter van First Rand Bank; ontvanger van die Kaapstadse Sakemaker en Die Burger se Sakeleier-toekenning 2010.
Theuns Jordaan (10 Januarie 1971–17 November 2021): Afrikaanse sanger.

Galery: Oudleerlinge

Bronne

(af) Die skool se geskiedenis weergegee op sy webtuiste
(af) Swart, dr. M.J. (voorsitter redaksiekomitee). 1980. Afrikaanse kultuuralmanak. Aucklandpark: Federasie van Afrikaanse Kultuurvereniginge.