K.L. en A.O. Vaughan

K.L. en A.O. Vaughan word in feitlik alle Afrikaanse literatuurgeskiedenisse genoem weens hulle boek Ou Hendrik se stories, wat een van die heel eerste Afrikaanse boeke is met dierbeelding. Dit is gebaseer op die vertellings van Ou Hendrik en sluit daarom ook aan by die inheemse volkskuns. Die skrywers is Katherine Louisa Vaughan, ’n Boeremeisie, en haar Britse man, Arthur Owen Vaughan, wat onder die skuilnaam Owen Rhoscomyl verskeie Engelse romans en geskiedkundige werke die lig laat sien het.

Lewe en werk

Robert Scourfield Mills is op 6 September 1863 in Southport, Merseyside in Engeland gebore as die seun van Robert Mills en Jane Ann, die dogter van Joseph Scourfield. Sy vader is slegs ’n maand na sy geboorte, op 16 Oktober 1863, in ’n industriële ongeluk oorlede. Sy moeder verhuis na Manchester, waar sy weer trou. Daar is drie kinders uit haar tweede huwelik gebore, twee waarvan baie jonk dood is. Haar tweede man, Luke Etchells, is in 1869 oorlede en sy moeder self is op 5 Maart 1869 oorlede. In hierdie omstandighede word hy groot gemaak deur sy Walliese ouma (sy ma se ma), wat oorspronklik van Tremeirchion in Wallis kom. Sy noem hom Owen, na aanleiding van die Walliese held Owain Glendwr en hy ontwikkel in hierdie tyd ’n groot belangstelling in die Walliese geskiedenis, wat later in sy werke tot uiting sou kom. Hulle bly vir ’n ruk in die Vallei van Clwyd in Wallis.

Op vyftienjarige leeftyd loop hy van die huis af weg en gaan per skip vanaf Portmadoc na Amerika, waar hy ’n cowboy word en ook prospekteerwerk doen vir myne in Colorado, Wyoming en Montana. Hy keer terug na Engeland en sluit op 15 Januarie 1882 as soldaat aan by die First Royal Dragoons regiment. Op hierdie tydstip van sy lewe staan hy bekend as Robert Milne. Hier word hy bevorder tot onder-korporaal en ontwerp as entrepreneur ’n visier vir ’n masjiengeweer en ’n soldatemantel. Sy drome van groot rykdom as gevolg van sy uitvindings verdwyn wanneer hy gedwing word om uit die weermag te bedank omdat hy gebruik gemaak het van ’n Franse agent.  Hy bedank dus in 1890 uit die weermag, waarna hy vir etlike jare die metgesel is van die sewentigjarige Elizabeth Anne Surtees-Allnat en in huise in Hereford en Conwy in Wallis woon. Vanaf 1895 skryf hy etlike romans onder die skuilnaam Owen Rhoscomyl. Met die uitbreek van die Anglo-Boereoorlog in 1899 staan hy bekend as Arthur Owen Vaughan en wil hy weer by die Britse weermag aansluit, maar word afgekeur. Op eie koste en inisiatief gaan hy dan na Kaapstad, waar hy toegelaat word tot die Rimington’s Guides en in hierdie regiment tot sersant bevorder word. Hy neem deel aan die veldslae by Belmont, Modderrivier, Magersfontein, die ontsetting van Kimberley, Paardeberg, Diamond Hill, Johannesburg, Driefontein en Belfast. In 1901 ontvang hy die gesogte Distinguished Conduct Medal (DCM) vir dapperheid naby Reitz in die Vrystaat, waar hy onder hewige vyandelike vuur ’n soldaat red wat onder sy perd vasgepen was nadat die perd op die walle van die rivier doodgeskiet is. Wanneer die regiment in 1901 ontbind sluit hy aan by Damant’s Horses en daarna by die Canadian Scouts, wat gelei is deur A.L. Howard. In sy tyd in hierdie regiment word hy tot kaptein bevorder.

Terwyl hy in Suid-Afrika is, ontmoet hy die Boermeisie Katherine Louisa de Geere, met wie hy op 21 Desember 1900 sonder haar ouers se toestemming op die oewer van die Vaalrivier trou. Na die einde van die oorlog in 1902 keer hy saam met sy vrou terug na Engeland, waar hy die Walliese geskiedenis ter boek stel en verskeie boeke skryf, meeste onder die skuilnaam Owen Rhoscomyl, wat hy aflei van Rho(bert) Sco(urfield) Myl(ne), die Mylne synde die Middel-Engelse woord vir “mill”. Hy skryf en organiseer die National Pageant of Wales in 1909, ’n opvoering van die Walliese geskiedenis. Met die uitbreek van die Eerste Wêreldoorlog in 1914 stig hy die Welsh Horse Regiment, maar word nie toegelaat om bevelvoerder hiervan te wees nie, waarna hy as majoor by die Nortthumberland Fusiliers aansluit. Hy dien ook as offisier by verskeie eenhede aan die Westerse Front, insluitende die 21st Division Cyclists en Kings Own Yorkshire Light Infantry en is persoonlike intelligensie-agent vir die Walliese Minister van Oorlog David Lloyd George, wat in 1916 Eerste Minister geword het. In 1917 begin sy gesondheid swakker word en hy dien as tydelike kolonel in die Arbeidskorps. Vir sy dapperheid en getroue diens in die weermag en in oorlogstoestande verower hy die Distinguished Service Order (DSO) en die koning ken ook postuum aan hom die Order of the British Empire (OBE) toe.

Hy en sy vrou het vier kinders, Rhys (wat later na Kanada emigreer), Olwen, Nest en Emrys Llewellyn. Sy vrou, wat later Catherine genoem word, is in 1927 in Penarth oorlede. Arthur Owen Vaughan is op 15 Oktober 1919 in ’n hospitaal in Londen aan lewerkanker oorlede. Na sy dood word ’n fonds gestig sodat ’n toepaslike gedenksteen vir hom opgerig kan word. Hierdie fonds word georganiseer deur Edward James, Londen korrespondent van die Western Mail. Na omstredenheid wag hulle tot na die dood van sy weduwee en rig dan twee grafstene by sy graf in Rhyl, Flintshire op, een vir Kolonel Vaughan en een vir Owen Rhoscomyl.

Skryfwerk

Die belang van Katherine Louisa en Arthur Owen Vaughan vir die Afrikaanse letterkunde is opgesluit in die boek Old Hendrik’s tales, wat in 1904 in Engels gepubliseer word onder die naam Arthur Owen Vaughan met illustrasies deur J.A. Shepherd. Hierdie is diereverhale uit die volkskuns, soos vermoedelik aan Katherine in Suid-Afrika vertel deur ’n inheemse inwoner (moontlik ’n Griekwa) met die naam Hendrik. Die stories verklaar onder meer hoekom bobbejaan se stert so krom is, hoekom skilpad nie hare het nie en hoekom jakkals ’n oorlogdans gedans het en ander mistieke dierverhale wat waarskynlik oor geslagte heen oorvertel is. Later is dit in Nederlands verwerk (waarskynlik deur Katherine Louisa), met Hendrik se woorde in Afrikaans soos hy dit oorspronklik oorvertel het en dit word gepubliseer onder die titel Ou Hendrik z’n stories. Hierdie is dus een van die vroegste voorbeelde van dierestories in Afrikaans, wat later deur skrywers soos G.R. von Wielligh, G.C. en S.B. Hobson en ander nagevolg sou word. Arthur skryf verskeie romans en twee geskiedenisse van Wallis en sy mense, Flame-bearers of Welsh history en die breër opgesette The matter of Wales. Hierdie boeke kry egter nie die stempel van goedkeuring van professionele historici nie.

Publikasies

K.L. en A.O. Vaughan

• 1910 Ou Hendrik z’n stories

Arthur Owen Vaughan

• 1905 Old Hendrik’s tales

Owen Rhoscomyl

Jaar	Titel van publikasies
1895	The Jewel of Ynys Galon
1896	Battlement and Tower
1897	The White Rose of Arno
1898	The Shrouded Face
1905	Flame-Bearers of Welsh History
1906	Old Fireproof
1907	Dewi Sant, St. David (saam met eerw. J.E. Davies) Sweet Rogues Vronina
1908	Isle Raven A scout’s story
1912	The children of Don (saam met lord Howard de Walden)
1913	Lone tree lode The Matter of Wales

Verwysings

Boeke

• Antonissen, Rob “Die Afrikaanse letterkunde van aanvang tot hede” Nasou Beperk Derde hersiene uitgawe Tweede druk 1964
• Beukes, Gerhard J. en Lategan, F.V. “Skrywers en rigtings” J.L. van Schaik Bpk. Pretoria Eerste uitgawe 1952
• Dekker, G. “Afrikaanse Literatuurgeskiedenis” Nasou Beperk Kaapstad Elfde druk 1970
• Kannemeyer, J.C. “Geskiedenis van die Afrikaanse literatuur 1” Academica, Pretoria en Kaapstad Tweede druk 1984
• Nienaber, P.J.; Senekal, J.H en Bothma, T.C. “Mylpale in die geskiedenis van die Afrikaanse letterkunde”Afrikaanse Pers-Boekhandel Tweede hersiene uitgawe 1963
• Nienaber, P.J. et al “Perspektief en Profiel” Afrikaanse Pers-Boekhandel Johannesburg Derde hersiene uitgawe1969
• Van Coller, H.P. (red.) “Perspektief en Profiel Deel I” J.L. van Schaik-Uitgewers Pretoria Eerste uitgawe 1998

Internet

• Rootsweb Ancestry: http://archiver.rootsweb.ancestry.com/th/read/CLWYD/2009-04/1239432619^{[dooie skakel]}
• Rootsweb Ancestry: http://archiver.rootsweb.ancestry.com/th/read/DYFED/2009-04/1239639424^{[dooie skakel]}
• Rootsweb Archiver: http://archiver.rootsweb.ancestry.com/th/read/GLAMORGAN/2006-03/1143555745^{[dooie skakel]}