NG gemeente Cottesloe

Die NG gemeente Cottesloe was tot omstreeks 1985 'n klein gemeente (in oppervlak en in latere jare in lidmaattal) van die Nederduitse Gereformeerde Kerk op die grens van die Johannesburgse werkersklas-voorstede Cottesloe en Vrededorp, die oorspronklike naam van die gemeente. (Die gemeente het terloops niks te make met die Cottesloe-kerkeberaad nie, want dit is in die koshuise van die Universiteit van die Witwatersrand gehou, hoewel in dieselfde voorstad.)

Die argitek Leendert Geers het dié skets gemaak van die toring wat hy omstreeks 1946 vir die toe nog toringlose kerk ontwerp het.

Die kerkgebou in 2017, langer as 30 jaar nadat die gemeente ophou bestaan het.

Ds. J.G. Bezuidenhoud, 1938 tot 1941, derde leraar.

Mev. (ds.) Anderssen het die kerk se hoeksteen op 11 Oktober 1930 gelê.

Ds. E.C. Anderssen was Vrededorp se eerste leraar, 1928 tot 1938, toe hy die tweede maal aftree. Hy is oorlede op 15 Augustus 1947.

Ds. J.L. Grobler, 1941 tot 1945, vierde leraar.

Die kerkgebou voor die toring omstreeks 1947 aangebou is.

Ds. J.P. Roux het die gedenksteen by die ingebruikneming van die kerktoring en herstelde kerk op 1 November 1947 onthul. Die argitek was Leendert Geers.

Ds. J.P. Roux, afgeneem omstreeks 1950, het die gemeente gedien van 1945 tot 1976. Dit was sy enigste gemeente tot en met aftrede.

Kort nadat die kerktoring gebou is, het die gemeente oorgegaan tot die oprigting van die kerksaal. Ds. J.P. Roux het hoeksteen op 3 Desember 1949 gelê. Die argitek was C. Ensor.

Ds. S.M. van Vuuren was Cottesloe se studenteleraar van 1968 tot Junie 1971.

Hierdie gedenksteen is onthul op 3 November 1956 met die skulddelgingsfees.

Aanleiding tot afstigting

Reeds tydens die dienstyd van ds. J.S. Marais, leraar van Fordsburg van 1920 tot 1925, het lidmate van Vrededorp en Brixton druk op die kerkraad van die moedergemeente begin uitoefen om om hierdie wyke óf af te stig óf 'n hulpprediker aan te stel om hulle beter te bedien. Die kerkraad was geruime tyd sterk daarteen gekant. In 1921 het die skriba van die Ring van Johannesburg aan die kerkraad geskryf en hom versoek om die eerste stappe te doen tot die afstigting van Vrededorp. Die kerkraad het egter botweg geweier en aan die skriba laat weet "dat die kerkraad van Fordsburg weier om een enkel lid van sy gemeente af te staan" (Kerksraadsnotule, Februarie 1922).

Die Ring was egter vasbeslote dat Fordsburg te groot was vir een enkele predikant en het laat weet as die kerkraad nie bereid was om Vrededorp af te staan nie, moes hy minstens onderneem om 'n medewerker vir die plaaslike predikant aan te stel. Die kerkraad het meer geneig in die rigting van 'n hulpprediker, maar hulle was destyds uiters skaars, sodat ene ds. Venter eers aan die begin van 1924 kon begin werk en ook net drie maande lank. Daarna moes die gemeente weer enkele maande lank aansukkel tot ds. D.J.J. Rossouw as hulpprediker, veral met die oog op Vrededorp en Brixton, aangestel kon word. Hy het egter na ses maande vertrek en toe kon die kerkraad weer niks doen met betrekking tot die intensiewer bearbeiding van Vrededorp en Brixton nie. Ná ds. J.S. Marais gedwing is om te bedank, ds. J.C. Pauw op 25 Maart 1925 bevestig is en die gemeente se sake reggeruk is, het die Ring weer die beter bearbeiding van die twee wyke onder die kerkraad se aandag gebring. Dit was veral in die lig van uitsprake deur die Transvaalse Sinode en Ringe ten gunste van kleiner gemeentes. Hulle het aangevoer 'n gemeente moes nie meer as duisend lidmate tel nie, waarna 'n hulpprediker aangestel of, nog beter, 'n gedeelte moes afstig.

Toe dit in 1926 op die sitting van die Ring van Johannesburg op Waterval blyk dat Fordsburg tussen 1 500 en 1 600 lidmate tel, het die Ring die Ringskommissie gelas om weereens die kerkraad van Fordsburg te pols oor die afstigting van 'n deel van die gemeente of so nie die verkryging van 'n hulpprediker. Die Ringskommissie het die kerkraad in Oktober daardie jaar ontmoet en die saak broederlik met hom bespreek. Uiteindelik het Fordsburg se kerkraad ná 'n uitvoerige bespreking op 'n daaropvolgende vergadering ingestem om dié deel van Vrededorp wat aan die gemeente behoort, af te stig, veral danksy die ervaring met hulppredikers. Die kerkraad het Vrederus se kerkraad toe genader om sy gedeelte van Vrededorp ook af te staan, sodat die hele voorstad as een enkele gemeente sou kon afstig. So stig die Ringskommissie die NG gemeente Vrededorp op 26 Augustus 1927 af van Fordsburg én Vrederus, waarvan die naam toe Melville geword het om verwarring te voorkom.

Beginjare

Uit die staanspoor was die nuwe gemeente hulpbehoewend. Aanvanklik het lidmate kerk gehou in 'n ou saaltjie, wat Fordsburg geskenk het, totdat die gemeente sy eie kerk (sonder 'n toring) gebou het op 'n stuk grond op die hoek van Kite- en Eerste Straat op die grens tussen Vrededorp en Cottesloe, wat van die stadsraad Johannesburg ontvang is. Die kerk is omstreeks 1935 ingewy en is 'n hanetreetjie van die Hervormde kerk Johannesburg se imposante kerkgebou op Cottesloe-heuwel, ontwerp deur die gevierde argitek Gerard Moerdijk.

Omdat die gemeente 'n arm gebied bedien het, was sy inkomste aanvanklik baie laag en het die kerkraad by die ring aansoek gedoen om die grense in die rigting van Brixton uit te brei sodat dit die Jan Hofmeyr-stadsgedeelte (eweneens armoedig) sou insluit. Die versoek is toegestaan en later is dié woonbuurt in drie groot wyke verdeel. Ook het die kerkraad 'n verband op die kerklike eiendomme geneem om twee skakelhuise te laat bou vir verhuring op grond wat van Fordsburg ontvang is. So het dit gebeur dat die gemeente 'n las gedra het van £3 350, met 'n gemiddelde inkomste van £12 per maand aan dankoffers, £28 per maand uit die verhuur van die huise en £100 per jaar uit die fonds vir hulpbehoewende gemeentes.

Nietemin het die eerste leraar, ds. E.C. Anderssen, en sy vrou dit reggekry om elders £2 145.5.4 ten behoewe van die gemeente in te samel terwyl die leraar se vrou £697.5.11 deur die Tiekiebond byeengebring het en £238 ingesamel het vir die nuwe orrel.

Uitbreiding

Gedurende die tweede leraar se dienstyd, April 1936, besluit die gemeente om 'n pastorie langs die kerk te bou. Tydens sy opvolger se tyd is etlike stadsgedeeltes by die gemeente gevoeg, wat die lidmate tot meer as duisend laat toeneem het. In dieselfde tydperk leen die kerk nog £1 000 vir die bou van 'n poskantoor om aan die staat te verhuur. Dus staan die skuld van die gemeente in Maart 1941 op £4 600, wat die kerkraad baie langsaam met huurgelde en 'n vermeerdering in die maandelikse bydraes kon afbetaal. Gedurende die vierde leraar, ds. Grobler, se tyd (1941–1945) groei die gemeente tot 1 130 lidmate en verminder die skuld met £2 000.

Tydens die onmiddellike naoorlogse jare verminder die lidmate tot onder duisend, maar die res van die skuld is afbetaal en omstreeks 1950 is die toring opgerig en 'n nuwe dak, plafonne, ligte, tapyte ens. aangebring. In dié tydperk bou die gemeente ook 'n nuwe saal met 400 sitplekke langs die kerkgebou met toerusting vir jeugwerk en 'n projektor vir rolprentvertonings. Tydens die vierde vergadering van die Suid-Transvaalse Sinode, gehou in Pretoria van 23 Maart 1963 dien die Ring van Langlaagte die volgende beskrywingspunt in: "Die Ring van Langlaagte versoek hiermee die Hoogeerwaarde Sinode om die verandering van die naam van Vrededorp na Cottesloe." Daarna keur die Sinode die verandering goed.

Agteruitgang

Namate lidmate met die jare uit die westelike voorstede van Johannesburg weggetrek en hulle verder van die middestad gaan vestig het (veral in Roodepoort en die noordwestelike voorstede), het al die NG gemeentes in dié omgewing begin kwyn. Cottesloe het in 1984 net 294 lidmate oorgehad, maar darem nog sy eie leraar in die persoon van ds. M.P. van Wyk. Die gemeente het voelers na NG gemeente Fordsburg uitgesteek met die oog op inlywing, maar Fordsburg het die versoek van die hand gewys en Cottesloe aangeraai om liewer met Brixton saam te span. Die gemeente is blykbaar die jaar ná sy laaste predikant weg is, by Brixton ingelyf. Die kerkgebou is sedertdien omskep in die Lam Rim Tibetan Buddhist Centre. Eers in 1991 moes die plaaslike Laerskool Cottesloe sluit. Hoewel daar nog 289 leerders oor was, kon die ouers nie bekostig om dit as Model C-skool te bedryf nie en het leerders ingeskakel by Laerskool Piet van Vuuren in Brixton of Laerskool Jim Fouché in Crosby. Albei skole het sedertdien grotendeels verengels. Die skoolgebou, oorkant die NG kerkgebou, se toekoms was lank in gedrang.

In ringsverband

In 1985 was daar nog 'n afsonderlike ring vir Johannesburg-Wes, maar teen 2010 het daar in die verenigde ring van Johannesburg net ses (Melville, Waterval, Westdene, Crosby, Claremont en Triomf) van die oorspronklike 12 gemeentes oorgebly, terwyl ses in die enkele gemeente Vergesig opgeneem is. Die ring is destyds gekenmerk deur gemeentes wat elkeen besonder klein in geografiese gebied was. Al twaalf gemeentes is bevat in 'n gebied wat skaars 10 km (oos-wes) by 5 km (noord-suid) beslaan het. NG gemeente Langlaagte en Goudstad (vroeër Fordsburg) het saamgesmelt. Cottesloe is by NG gemeente Brixton ingelyf. Brixton en NG gemeente Johannesburg-Wes het in 1993 as NG gemeente Vergesig saamgesmelt, daarna is NG gemeente Langlaagte en NG gemeente Crosby-Wes by Vergesig ingelyf.

Ligging

Die kerkgebou is geleë in Kitestraat in Vrededorp.

Leraars

• Edwin Cheere Anderssen, 1928–1936.
• Dr. Philippus Villiers Pistorius, 1936–1938 (tree uit, status in 1948 herstel, later professor aan Universiteit van Pretoria).
• Johan Gregorius Bezuidenhoud, 1938–1941 (waarna hy in Johannesburg dien).
• Johannes Lodewikus Grobler, 1941–1945.
• Johannes Petrus Roux, 1945 – 4 Januarie 1976 (toe hy emeriteer; Cottesloe was sy enigste gemeente).
• Samuel Marthinus van Vuuren, 1968 – Junie 1971 (studenteleraar).
• Jacobus de Wet Brits, 1980–1983 (waarna Johannesburg-Oos tot 1992 en toe uit die bediening).
• Mario Pieter van Wyk, 12 November 1983–1985 (waarskynlik tot en met inlywing by Brixton).

Bronne

• Olivier, ds. P.L. (samesteller), Ons gemeentelike feesalbum. Kaapstad en Pretoria: N.G. Kerk-uitgewers, 1952.
• Symington, Johan (et. al.), Jaarboek van die NG Kerke, Tydskriftemaatskappy, Kaapstad en Wellington, 1985, 1990, 1994, 2010.