NG gemeente Turffontein
Die NG gemeente Turffontein was 'n gemeente van die Nederduitse Gereformeerde Kerk in die suide van Johannesburg in die destydse Transvaal. Dit is in 1906 gestig en was jare lank 'n groot gemeente met 'n sieletal van soms selfs meer as 3 000.
Turffontein het egter op 24 April 1994 met Johannesburg-Suid saamgesmelt as NG gemeente Deo Gloria, 88 jaar nadat Turffontein afgestig is en 44 jaar ná die afstigting van Johannesburg-Suid. Dit was deels weens die verhuising van baie Afrikaanssprekendes uit sekere dele van Johannesburg se suidelike voorstede na aangenamer woonbuurte, maar veral omdat Turffontein se onderversekerde kerkgebou in Maart 1992 afgebrand en die gemeente dit nie kon bekostig om dit te herbou nie. Dié samesmelting het 'n einde gemaak aan die 88-jarige bestaan van die oudste gemeente suid van die middestad, van wie al die gemeentes in die suide dogters of kleindogters is of was.
Agtergrond
wysig
Met die gelyktydige afstigting van die gemeentes Jeppestown en Johannesburg-Oos op 8 Julie 1897 van die oorspronklike gemeente aan die Rand, NG gemeente Johannesburg, is Caseys Town (later meer bekend as Turffontein), by Jeppestown gevoeg. Reeds voor dié afstigting het die predikante van Johannesburg, di. J.N. Martins en P.G.J. Meiring, op Caseys buitedienste in 'n klein kerksaaltjie gehou. Gedurende die eerste jare van die geskiedenis van Jeppestown het die bearbeiding van die suidelike buitewyk vir die kerkraad heelwat hoofbrekens besorg. Veral die reëlings in verband met die wyksdienste het heelwat moeilikhede opgelewer, want ds. Paul Nel kon hoogstens twee Sondae per maand daar kom preek sodat daar van tyd tot tyd na ander leraars gesoek moes word om met die dienste te kom help. Soms het ds. Meiring, toe hy reeds na Johannesburg-Oos vertrek het en soms weer ds. Daniël Theron van Fordsburg kom help, maar toe dié hulp later gestaak word, moes Jeppestown van die hulp van ene broeder Maclean, 'n sendeling, gebruik maak. Toe hy egter ook ná 'n paar maande moed opgee, moes ds. Nel van Jeppestown maar weer alleen die mas met Turffontein opkom.
Kerksaal vir Turffontein
wysigDie kerksaaltjie in Turffontein was altyd baie beknop en het mettertyd boonop bouvallig geword. Daarom besluit die boukommissie van Jeppestown op aanbeveling van die kerkraad in Julie 1903 om liewer 'n nuwe kerksaal vir Turffontein te bou en die ou gebou te herstel en dan vir skooldoeleindes te verhuur. Enkele maande later neem die boukommissie die tender aan van mnr. T.D. Hannecke vir £1 509 en kon met die bouery 'n begin gemaak word. Ds. Meiring van Johannesburg-Oos lê die hoeksteen op Saterdag 30 Julie toe ds. Nel die hoop uitspreek "dat dit nie meer lank sal duur voordat te Turffontein 'n selfstandige gemeente gestig sal word nie" (aangehaal in die Transvaalse kerkblad De Vereeniging se uitgawe van Augustus 1904). Dit is nie bekend presies wanneer dié geboutjie voltooi en ingewy is nie.
Teen die middel van November was die bouaannemer se werk blykbaar klaar, want die kerkraad besluit daardie maand tydens sy vergadering om met die inwyding te wag "tot na die aankoms van die meublement". Reeds in Augustus het die Jeppestown-kerkraad 'n afsonderlike tender van die broers Van Hoogstraten vir £400 aangeneem vir die ameublement en preekstoel. Om een of ander rede is die lewering van dié meubels se lewering vertraag, sodat die inwyding 'n ruk lank moes uitgestel word. Dit het blykbaar wel nog voor die einde van 1904 gebeur.
Aanloop tot afstigting
wysig
In De Vereeniging van 26 Augustus 1903 word die wenslikheid van die afstigting van die voorstede suid van die "Rief" uitgespreek. Jeppestown en Johannesburg-Oos het albei hierby belang gehad, omdat die voorstede binne die grense van dié twee gemeentes geval het. Onder meer Ophirton en Booysens was deel van Johannesburg-Oos, terwyl Turffontein en La Rochelle onder Jeppestown geressorteer het. Omdat die bearbeiding van dié gebiede vir albei kerkrade heelwat probleme opgelewer het, het Johannesburg-Oos se kerkraad met die voorstel vorendag gekom om tesame met Jeppestown 'n hulpprediker aan te stel wat die wyke op afstigting kon voorberei. Dr. H.A. Lamprecht, wat intussen vir Meiring opgevolg het, het sterk hieroor gevoel en in Augustus 1905 Jeppestown se kerkraadsvergadering bygewoon Johannesburg-Oos se voorstel ter tafel gelê. Ds. Nel en sy kerkraad het die wenslikheid van dié oplossing ingesien en tydens dieselfde vergadering besluit om so 'n ooreenkoms met hulle sustergemeente aan te gaan. Die twee kerkrade stel toe vir ds. J.D. de Villiers, destydse hulpprediker van Jeppestown, aan die werk van albei die gemeentes suid van die "Rief" te behartig. Ds. De Villiers was te vinde vir die aanstelling, wat die afstigting van die suide verhaas het.
Skaars twee maande het ds. De Villiers onder die lidmate in dié voorstede gewerk, of sommige van hulle dien versoekskrifte om afstigting by die betrokke kerkrade in. Die eerste versoeke het uit Ophirton en Booysens gekom. Vroeg in Oktober 1905 besluit dié wyke tydens 'n gemeentevergadering ten gunste van afstigting en besluit om 'n versoekskrif in dié verband aan Johannesburg-Oos se kerkraad te rig. Die kerkraad het die versoek op 10 Oktober oorweeg en die volgende voorstel met algemene stemme aanvaar: "Die kerkraad neem met groot belangstelling kennis van die vergadering te Ophirton en die besluit daar geneem, en is gewillig om hom ten dienste van die lede te Ophirton te stel, mits die vereistes van die wet nagekom word."
Min of meer tegelykertyd het die lidmate van die wyk Turffontein ook begin roer. Binne 'n weke ná Johannesburg-Oos se besluit het 'n soortgelyke versoek uit Turffontein voor Jeppestown se kerkraad gedien. Daarin het hulle gevra "om die afstigting van 'n nuwe gemeente ten suide van die Rif, asook finansiële steun vir (die bou van) 'n pastorie en die instandhouding van die openbare erediens", luidens Jeppestown se kerkraadsnotule. Hoewel die kerkraad die versoek om afstigting by die Ring sou aanbeveel, kon hy hom nie tot enige finansiële steun verbind nie. Die kerkraad wou eers met Johannesburg-Oos oorleg pleeg en vasstel wat laasgenoemde bereid sou wees om aan die nuwe gemeente af te staan.
Enkele weke later maak Jeppestown se ds. Nel en twee van sy ouderlinge hulle verskyning op die kerkraadsvergadering van Johannesburg-Oos. Nadat hulle bekend gemaak het dat hulle kerkraad bereid is om eiendom ter waarde van £3 800 aan die nuwe gemeente te skenk, naamlik sekere standplase op Turffontein en La Rochelle met die kerksale daarop, het die kerkraad van Johannesburg-Oos onderneem om van hulle kant, benewens die kerkeiendom op Ophirton wat sowat £1 600 werd was, 'n skenking van £250 per jaar vir 'n tydperk van vier jaar aan die te stigte gemeente toe te ken. Die nuwe gemeente sou dus kon reken op die welwillendheid en morele steun van die twee moedergemeentes asook 'n taamlike ruim bruidskat van drie kerksale (waarvan die een op Turffontein nog nuut en baie doelmatig was) asook 'n skenking van £1 000.
Afstigting deurgevoer
wysigHiermee was die voorbereidings tot afstigting afgehandel sodat die Ringskommissie van Potchefstroom op Woensdagmôre 28 Februarie 1906 in die kerksaal op Turffontein byeen kon kom en die amptelike stigting deurvoer. Daardie aand is 'n gemeentevergadering in dieselfde gebou gehou en die eerste kerkraadslede gekies. Twee weke daarna verskyn die amptelike berig ten opsigte van die stigting van "'n nuwe gemeente, ten suide van die Rif, met die naam die Ned. Herv. of Geref. Gemeente La Rochelle" (De Vereeniging, 8 Maart 1906). Die berig meld ook dat Jeppestown aangestel is as konsulent van die nuwe gemeente. Die grense is ook in die berig aangekondig.
Oorsprong van La Rochelle
wysigDie naam van een van die voorstede binne die gemeente grense is aan die gemeente gegee, naamlik La Rochelle. Met die naamgewing het 'n lid van die Ringskommissie, ds. Louw van Heidelberg, La Rochelle ("Die Rots") in verband gebring met "die Rots Christus". Voorts wou die stigters deur die naam in herinnering bring dat La Rochelle in Frankryk indertyd die laaste vesting van die Hugenote was, van waar hulle oor die hele wêreld, ook Suid-Afrika, verstrooi is.
Beginjare
wysig
As eerste predikante van die gemeente dien di. C.F. Mynhardt (1907 – '10) en S.W. van Niekerk (1911 – '21). Die derde predikant van die gemeente, ds. T.A. Broodrijk, is op 29 Oktober 1921 bevestig. Die pastorie word aangekoop en die gemeente besluit om 'n kerk te bou. Op 4 September 1925 vind die heuglike gebeurtenis van die inwyding van die nuwe kerkgebou plaas. Die orrel kon die gemeente eers op 3 September 1927 in gebruik geneem. In 1929 vernietig 'n stormwind die ou kerksaal langs die nuwe kerkgebou. 'n Nuwe kerksaal word gebou en in Mei 1930 ingewy. Gedurende hierdie tydperk van veeleisende werksaamhede is ds. Broodryk bygestaan deur prop. J.H. van Loggerenberg wat van Desember 1929 tot September 1930 die plaaslike leraar behulpsaam was. Op 17 Mei 1932 rapporteer die leraar weereens aan die kerkraad dat die kerkskuld ten volle betaal is. Ds. Broodryk se dienstydperk in hierdie gemeente was 'n tydperk van uiterste harde werk en stres. Die eise wat gestel was in die opbou van die gemeente op geestelike en stoflike gebied het uiteindelik sy tol geëis toe die geliefde ds. Broodryk op 17 Augustus 1932 te sterwe kom. Hy is ter ruste gelê in die tuin voor die sierlike kerkgebou van sy geliefde eerste en laaste gemeente, wat hy tot eer van God en tot heil van siele laat oprig het. Op 4 Desember 1932 neem mev. Broodryk en haar twee kindertjies van hulle geliefde gemeente afskeid in die kerk. So sluit die tydperk van elf jaar van ongekende vooruitgang, harde arbeid en vreugde vir pastorie en gemeente in groot droefheid af.
Eerw. T.C. Esterhuysen het gedurende die nege maande van vakature die treurende gemeente met groot liefde en toewyding bearbei. Gedurende hierdie tyd het dit vir die kerkraad duidelik geword dat afstigting in die toekoms onvermydelik sou wees, gevolglik het hulle in Rosettenville agt standplase teen 'n bedrag van £1 600 aangekoop. Binne 'n tydperk van elf jaar (1932) is sowat £11 000 se finansiële ondernemings voltooi en betaal. Ds. Broodrijk, wie se gesondheid maar altyd veel te wense oorgelaat het, word in Augustus in die hospitaal opgeneem vir 'n operasie waaraan hy op 17 Augustus 1932 beswyk. Op die grafsteen voor sy geliefde kerkgebou staan die woorde wat sy hele lewe gekenmerk het: "Wat hy kon, het hy gedoen." Dié graf sou die gemeente jare nadat hy met Johannesburg-Suid as Deo Gloria saamgesmelt het, veel hoofbrekens besorg omdat die kerkterrein nie ontwikkel kon word alvorens sy graf nie verskuif is nie.
La Rochelle word Turffontein
wysig
Di. A.H. Stander (Mei 1933 tot April 1948) en J. de Jager (1948 tot 1958) se dienstyd word gekenmerk deur groot uitbreiding wat afstigtings noodsaaklik gemaak het. In Mei 1938 word Rosettenville afgestig. Die naamsverandering van die gemeente geskied nou van La Rochelle na Turffontein, aangesien die voorstad La Rochelle nou in Rosettenville-gemeente val. In Augustus 1947 word nog 'n nuwe gemeente, Forest Hill, afgestig.
Met die koms van ds. en mev. J. de Jager ontvang die gemeente Turffontein (voorheen La Rochelle) hulle vyfde pastoriepaar. Binne die eerste jaar van ds. De Jager sy bediening moes die kerkraad weer aandag gee aan die moontlikheid van nog afstigtings. Die nodige voorbereidende stappe is gedoen en in November 1950 vind die derde afstigting binne 'n tydperk van elf jaar plaas, naamlik die afstigting van die Johannesburg-Suid. Met hierdie afstigting – wat al die buitestedelike wyke ingesluit het – het die gemeente van Turffontein nou n suiwer stedelike gemeente geword met 'n ledetal van ongeveer 980 lidmate. Binne 'n kort tyd is die £3,000 bruidskat aan Johannesburg-Suid betaal en kon die gemeente geld bymekaar maak om haar eie geboue te verbeter. Op 15 November 1950 is die gemeente NG Johannesburg-Suid amptelik afgestig van Turffontein. Hierdie afstigtingsvergadering het plaasgevind in Booysens-polisiekantoor in die sogenaamde "quad".
Samesmelting met Johannesburg-Suid
wysig
Turffontein smelt op 24 April 1994 met Johannesburg-Suid saam as NG gemeente Deo Gloria. Dit was net mooi 88 jaar na Turffontein afgestig is en 44 jaar na die afstigting van Johannesburg-Suid, 44 jaar na die ontstaan van Turffontein.
Dit was enersyds weens die verhuising van groot getalle Afrikaanssprekendes uit sekere dele van Johannesburg se suidelike voorstede (veral dié naaste aan die middestad), maar andersyds veral omdat Turffontein se onderversekerde kerkgebou in Maart 1992 afgebrand en die gemeente nie kon bekostig om dit te herbou nie. Ook het Johannesburg-Suid se leraar (ds. J.L. Coetzee wat as tweede en laaste leraar amper 40 jaar lank van 1955 tot 1994 die gemeente bedien het) afgetree.[1] Dié samesmelting het 'n einde gebring aan die 88-jarige bestaan van die oudste gemeente suid van die middestad, van wie al die gemeentes in die suide dogters of kleindogters is of was.
Turffontein het in 1994 (die laaste inskrywing in 'n NG Kerk-jaarboek) 90 dooplidmate en 346 belydende lidmate gehad en Johannesburg-Suid 62 dooplidmate en 252 belydende lidmate.
Johannesburg-Suid se gebouekompleks op die hoek van Alamein- en Fancestraat in Robertsham is die tuiste van die saamgestelde gemeente, wat in 2010 net 58 dooplimate en 367 belydende lidmate oorgehad het en waarvan ds. A.D.P. de Villiers sedert 1999 die leraar was.
Enkele leraars
wysig- Charles Frederik Mynhardt, 12 April 1908–1910
- S.W. van Niekerk, 1911–1921
- Thomas Arnoldus Broodrijk, 1921 – 17 Augustus 1932 (oorlede in die amp; sy enigste gemeente)
- Adriaan Hendrickus Stander, 1933–1948
- Daniel Ferdinand Bosman (Dan) de Beer, 1935–1937 (hulpprediker)
- Johannes Petrus Grobler, 1943–1944 (hulpprediker)
- Jacob de Jager, 1948–1958
- Cornelis Albertys van Wyk, 1958–1963
- Jacobus Cornelius le Roux, 1963–1969
- Roelof Johannes Janse van Vuuren, 1969–1973
- Jan van der Vloed, 1973–1977
- Francois Jacobus Joubert, 1978–1986
- Hendrik Christoffel van der Merwe, 1985–1992
- Johan Willem Ludwig Gebhardt, 1987–1990
- Stephanus Petrus Kloppers, 1990–1995 (waarna Deo Gloria tot 1999)
Bronne
wysig- Acta van die vierde vergadering van die Suid-Transvaalse Sinode van die N.G. Kerk gehou te Pretoria op 26 Maart 1963 en volgende dae.
- Albertyn, J.R. (voorsitter). (1947). Kerk en stad. Stellenbosch: Pro Ecclesia-Boekhandel.
- Dreyer, eerw. A. 1932. Jaarboek van die Nederduits-Gereformeerde Kerke in Suid-Afrika vir die jaar 1933, Kaapstad: Jaarboek-Kommissie van die Raad van die Kerke.
- Dreyer, eerw. A. 1924. Eeuwfeest-Album van de Nederduits Gereformeerde-Kerk in Zuid-Afrika 1824–1924. Kaapstad: Publikatie-kommissie van de Z.A. Bijbelvereniging.
- Gaum, dr. Frits (red.) (1989). Jaarboek van die Nederduitse Gereformeerde Kerke 1990. Pretoria: Tydskriftemaatskappy van die Nederduitse Gereformeerde Kerk.
- Maree, W.L. (red.), Jaarboek van die Nederduitse Gereformeerde Kerke 1979. Johannesburg: Tydskriftemaatskappy van die Nederduitse Gereformeerde Kerk, 1978.
- Olivier, ds. P.L. (samesteller). (1952). Ons gemeentelike feesalbum. Kaapstad en Pretoria: N.G. Kerk-uitgewers.
- Smit, ds. A.P. (1948). Ons Kerk in die Goudstad (1887–1947). Kaapstad: Kerkrade van Johannesburg, Fordsburg, Johannesburg-Oos en Jeppestown.
- Stals, prof. dr. E.L.P. (red.) (1986). Afrikaners in die Goudstad. Deel 2. 1924–1961. Pretoria: HAUM Opvoedkundige Uitgewery.
- Die voorgeskiedenis van die NG gemeente Mondeor Geargiveer 12 Maart 2016 op Wayback Machine.