P.J. Schoeman

Pieter Johannes (Piet) Schoeman (1903–1988) was 'n Afrikaanse skrywer van hoofsaaklik natuurverhale (vir beide volwassenes en kinders). Hy is gebore in Utrecht en beleef sy grootwordjare in Natal.

Piet Schoeman
Gebore	Pieter Johannes Schoeman 20 September 1903 Utrecht
Sterf	5 Julie 1988 Stellenbosch
Nasionaliteit	Suid-Afrika
Beroep	Skrywer
Bekend vir	Boeke
Eggenoot	Ester Hofmeyr
Kinders	2 dogters

Lewe en werk

Vroeë lewe en herkoms

Pieter Johannes Schoeman is op 20 September 1903 in ’n nagmaalwa op Utrecht in Natal gebore. Hy is die derde jongste en een van nege seuns uit ’n gesin van dertien kinders van Stefanus Schoeman en Helena Classina Smuts. Sy oupa is generaal Stefanus Schoeman, wat ’n tyd lank waarnemende president van die Zuid-Afrikaansche Republiek (Transvaal) was en hy was getroud met die weduwee van die Voortrekkerleier Andries Hendrik Potgieter. Sy vader ry as jong man transport tussen Johannesburg, Barberton, Kimberley en Durban en sluit dan by die staatsdiens aan. Hy word deur president Kruger as vrederegter in Swaziland aangestel, waarna hy Kommandant van Polisie vir Suidoos-Transvaal op Amersfoort word. Gedurende die Anglo-Boereoorlog word sy vader en sy oudste broer, Fanie, gevange geneem en as bannelinge na die eiland Bermuda gestuur. Na die oorlog begin sy vader boer, maar is nooit werklik suksesvol in hierdie beroep nie. Die klein Pieter word groot in die veld op die familieplaas St. Helena naby Utrecht aan die voet van die Drakensberg en gaan aanvanklik aan ’n plaasskooltjie op die familieplaas skool. Die gesin besit ook ’n bees- en jagplaas naby Nongomo in die Zoeloelandse bosveld, waarheen hulle gereeld in die winter gaan. Reeds as jong kind leer Pieter om Zoeloe vlot te praat.

Sy vader verkoop die familieplaas wanneer hy dertien jaar oud is en om verder te kan leer gaan bly hy op Belfast by sy tante Ella (kleindogter van Andries Hendrik Potgieter) en haar man, dominee Jan Stoffberg. Hulle neem hom aan as eie kind, verander sy doopname van Pieter Lafras Uys na Pieter Johannes om sy tante se pa te vernoem en laat hom verder leer. Hy begin dus eers op veertienjarige ouderdom die skool op ’n gereelde grondslag besoek. Hy slaag standerd vyf in Belfast en wanneer dominee Stoffberg na Langlaagte beroep word, slaag hy standerd ses aan die Milnerpark Afrikaanse Laerskool. Hierna gaan hy na die Hoërskool Helpmekaar in Johannesburg, waar hy in 1925 matrikuleer. Hy druip Latyn aanvanklik en slaag dit eers met die hereksamen. Reeds in hierdie tyd kom sy skrywerstalent na vore wanneer hy ’n Engelse opstelkompetisie wen met ’n inskrywing oor The Inundation of the Nile. Ná matriek gaan help hy weens gebrek aan geld om verder te studeer vir etlike jare sy broer Martiens op sy plaas naby Wakkerstroom. Die NG gemeente van Wakkerstroom, waar G.B.A. Gerdener destyds predikant was, borg dan gedeeltelik sy verdere studie op voorwaarde dat hy predikant word en hy leen die res wat benodig is by sy familie.

Verdere studie en loopbaan as Akademikus

In 1928 is hy na die Universiteit van Stellenbosch waar hy in 1930 die B.A.-graad met lof behaal met Volkekunde en Bantoetale as hoofvakke en Afrikaans tot op tweedejaarsvlak. Hierna behaal hy die M.A.-graad in 1931 met lof. Aan die einde van sy M.A.-jaar besluit hy om nie langer predikant te word nie en moet al die geld wat aan hom bewillig is, terugbetaal. Sy uitstekende resultate besorg hom egter die Ebden-stipendium vir drie jaar, waarmee hy sy doktorsgraad sou kon voltooi. In 1933 behaal hy dan sy D.Phil.-graad met ’n proefskrif oor Grepe uit die lewe van die Swazies en ’n verhandeling oor die ‘sakrale kompleks’ in hulle kultuur.

In hierdie tyd trou hy met Elizabeth Johanna Maria (Betsie) Bosman van Mooirivier. Hy bring feitlik al sy vrye tyd in die veld deur en onderneem onder andere in 1932 ’n staptoer van 2500 myl deur die binneland van Afrika. Die doel van hierdie staptoer was om stof in te samel vir sy akademiese verhandeling en om persoonlik met die stamme kennis te maak. Op hierdie toer doen hy in Tanzanië swartwaterkoors op en is vir nege dae bewusteloos. Wanneer hy herstel keer hy per boot vanaf Dar-es-Salaam terug huis toe. Hierna studeer hy vir ’n jaar verder in Londen onder die beroemde etnoloog professor Bronislav Malinowski. In Londen motiveer sy verlange na die veld hom om sy eerste jeugverhaal, Drie jong jagters, te skryf.

By sy terugkeer na Suid-Afrika is dit midde-in die depressietyd en hy kan aanvanklik nie werk kry nie, wat hom noop om by sy vrou se ouers op die plaas in te woon terwyl hy skryf aan sy boeke Die jagterprins en Mboza die Swazi. In 1935 kry hy ’n pos as joernalis by Die Vaderland in Pretoria, ’n koerant waar sy neef, Gustav Preller, die redakteur is. In hierdie tyd deel hy en sy vrou ’n huis met Sangiro en Coert Steynberg. Hierna word hy in 1936 senior lektor en in 1938 professor en hoogleraar in Volkekunde aan die Universiteit van Stellenbosch. Hierdie aanstelling bied hom die geleentheid om sy navorsing oor die inboorlingstamme voort te sit, onder meer gepubliseer as Die Swazies se jaarlikse seremonie van die eerste vrugte (1937) en Gevalle van onwettige bevrugting by die Zoeloe (1940). Hy sluit rondom die Tweede Wêreldoorlog aan by die Ossewabrandwag as bevelvoerder van die Berghaankommando, waar hy sy kennis van die veld tydens bergtogte en veldoefeninge aan die kommandolede oordra.

Voltydse skrywer en politikus

In 1947 bedank hy sy betrekking as professor aan die Universiteit van Stellenbosch om hom uitsluitlik aan skeppende werk te wy en hy gaan woon op Stilbaai. Hy word oorgehaal om kort nadat die Nasionale Party in 1948 aan bewind gekom het, as naturelleverteenwoordiger kandidaat van die Nasionale Party aan ’n verkiesing deel te neem. Sy visie was om aan die swart mense dieselfde respek te gun wat die witmense vir hulself opgeëis het. Sy boodskap van toenadering en samewerking is egter nie suksesvol nie en hy ly ’n groot nederlaag. Hierna begewe hy hom nie weer in die politiek nie.

In die jare 1950 tot 1955 word hy as hoofwildkurator in Suidwes-Afrika aangestel en volg vir Sangiro op in hierdie posisie. Terselfdertyd word hy aangestel as Voorsitter van die Boesman-Kommissie en in hierdie hoedanigheid onderneem hy ’n sensus van Suidwes se San en probeer vasstel wat gedoen kan word om hierdie volk van uitwissing te red. Aan die Kus van die Dood in Suidwes-Afrika se Namib-woestyn doen hy waarnemings in verband met die verkryging van varswater in die tye van oorlog.

Wanneer die vader van sy tweede vrou, dr. Esther Gertruida Wilhelmina Hofmeyr, in 1955 te sterwe kom, verhuis hulle weer terug na Stellenbosch om naby haar moeder te wees. Hier skryf Schoeman weer voltyds.

In 1972 is hy betrokke in ’n ernstige motorongeluk, waarna hy vir elf dae in ’n koma is. Schoeman en Esther Hofmeyr het twee dogters, naamlik Estie en Elise.

Hy is op 5 Julie 1988 in Stellenbosch aan hartversaking oorlede.

Skryfwerk

Prosa

Hy maak sy debuut as prosaskrywer met artikels en kortverhale wat sedert 1931 in Die Huisgenoot gepubliseer word. Sy werke behandel grootliks die veld, natuur en diere, asook die inheemse stamme soos die San, die Swazi’s en Nguni’s. Sy eerste werk is Die swerwerjagter, waarin die sketse wat hy aanvanklik vir ’n reeks in Die Huisgenoot geskryf het, saamgebundel word. Hierin beskryf hy sonder sentimentaliteit die dierelewe en sy ervarings in die veld, asook sy waarnemings oor die gedrag en kultuur van die inheemse volke. Die verhale van Strepies, die sebratjie en Tiere, leeus en buffels uit hierdie boek word deur G.S. Nienaber en P.J. Nienaber opgeneem in die versamelbundel Die Afrikaanse dierverhaal.

Ook sy tweede boek, Die jagterprins en ander verhale, is sketse wat voorheen eers in Die Huisgenoot gepubliseer is. Dit is ’n weergawe van sy eie en inboorlinge se jagavonture in Swaziland en Oos-Afrika. Die keurkommissie vir die Hertzogprys vir 1936 voel dat Die swerwerjagter en Die jagterprins eervolle vermelding verdien.

Op die groot spore bestaan uit twee verhale. In die titelverhaal bly die skrywer in Zoeloeland op die spore van die grootwild, maar skiet slegs in lewensgevaar of om iets vir die pot vir sy spoorsnyers in die hande te kry. Deurentyd vind hy meer uit oor die Zoeloetradisies wat met voortdurende verwestering aan die uitsterf is. Hy wen die vertroue van die koning deur ’n leeu te skiet en word bevoorreg om saam met die koning se beroepsjagters op ’n jagtog te gaan om geheime medisynsoorte bymekaar te maak. Die toordokter vertrou egter nie die witman nie en probeer om hom te vermoor. Dit lei tot spannende insidente, terwyl jagtogte afgewissel word deur interessante gesprekke rondom die kampvuur, waar hy inligting verkry oor stamgebruike en tradisies. Die fragment Slaags met die buffels uit hierdie verhaal word opgeneem in die versamelbundel Die Afrikaanse dierverhaal. Die tweede verhaal in die bundel is Nobiyane, die ou Zoeloefilosoof, wat later apart gepubliseer word as Nobiyane, die Zoeloeminnaar. Hierdie filosoof besin oor sy volk se geskiedenis en hulle voorvaderlike sedes wat besig is om te verdwyn, terwyl hy ook sy beleë wysheid met die leser deel.

Outobiografies is Uit die dagboek van ’n wildbewaarder, wat die leser saam met hom en sy spoorsnyer, die Heikum-San Langman, die wildernis van die Etosha Nasionale Park in Namibië inneem. Die stryd om hierdie wildtuin te bewaar en te verbeter vorm die agtergrond van die boek. Die veld en sy inwoners word bekend gestel en die boek gee ’n magdom inligting weer op ’n rustige verteltrant wat beide vermaak en inlig. In die dagboek laat die skrywer ook baie van sy innerlike bepeinsings en lewenswysheid deurskemer.

Van jagter tot wildliefhebber besin outobiografies oor lewensherinneringe en die al dieper besef dat die wilde diere beskerm moet word en nie uitgeroei moet word nie, want hulle is lewend onmisbaar vir die diversiteit van die wêreld en die mens kan hulle nie namaak as hulle sou uitsterf nie.

Semi-outobiografies is Op ver paaie. Hierdie boek speel af op die noordgrens van die Kaokoveld in Suidwes-Afrika, waar die skrywer op soek is na ’n wilde perd wat die leier is van ’n trop sebras. Die soektog ontwikkel tot ’n onverwagte verkenning van die gees. Dit is ’n boeiende verhaal van die swerflus en heimwee na die onbereikbare van die veldmens. Hierdie stemming oorheers, maar die boek is vol onderhoudende interaksie met wilde diere en ’n inheemse stam, sodat die boek ’n interessante mengsel word van werklikheid, fantasie en stemming. Die wyse veldfilosoof Kalimo maak in hierdie boek sy eerste verskyning in Schoeman se werk en maak die Westerse skrywer se oë oop vir die eenheid van die omgewing en mens. Die skrywer ontmoet ook vir Tjimaka, die vrou met die heimwee in haar oë, en besin oor die stadsmens se verlies aan eenvoud. Die bindende element is ’n liefdesverhaal en die romantiek en heimwee wat dit meebring, veral in die eensaamheid van die veld.

Terug op ver paaie neem hierdie motiewe verder en is ’n vervolg op Op ver paaie. Die skrywer en sy vriend, die veldfilosoof Kalimbo, is weer op die ver paaie, waar hulle die geheime van die veld en die diere wil oordra aan die jonger geslag, aan Dawid en Miemsie en hulle seuntjie Dawie.

Jagters van die woestynland word in Engels vertaal as Hunters of the desert. Hierdie boek speel af in die byna waterlose woestynstreke in die verre en minder bekende dele van Suidwes-Afrika, waar die skrywer kennis maak met die San, die geheimsinnige jagters van die woestynland. Hy beskryf die herkoms van hierdie swerwersvolk en lê die misterie en romantiek van hul bestaan bloot in hulle verhale en rituele, soos die drifbelaaide dans van die gemsbok om die grasvure.

Waar ver winde waai speel af by Kowares, net suid van die Kunene in ’n afgeleë deel van Suidwes-Afrika. Johan en sy Zoeloe spoorsnyer Kalimbo ontmoet ’n Amerikaanse toergeselskap wat gekom het om die diere te verfilm en boeke oor die natuurlewe te skryf. Johan en Kalimbo se vertellings skets dan hierdie wêreld, die diere en hulle gewoontes aan die geselskap. Verweef in hierdie agtergrond is ook die liefdestryd van ’n buitelandse meisie en die ander menslike verhoudings tussen die karakters.

Verskeie van sy werke behandel primêr die inheemse volke van Suider-Afrika en hulle geskiedenis, volksverhale en kultuur. Hierdie werke het besondere kultuurhistoriese waarde. Dit sluit in boeke soos Swerwersprokies, wat Sansprokies en volksverhale vertel wat twee Santolke, van die Kung en Heikum-stamme, in die vroeë vyftigerjare aan die skrywer vertel het.

In die soortgelyke Trados, die swerwer-Boesman word ’n wyse ou man aan die woord gestel om aan ’n blanke verteller die mites en gebruike van sy volk te verduidelik. Aangrypend is die verhaal van die drie liefdes in Trados se lewe.

Pampata, die beminde van koning Tsjaka (in Engels vertaal as Phampatha, the beloved of king Shaka) vertel die geskiedenis van Tsjaka soos gesien uit die gesigspunt van Pampata. Die verhaal dek Tsjaka se lewensloop van sy kleintyd af, toe hy teen veel groter seuns moes leer veg en reeds toe sy buitengewone vaardighede bewys. Tsjaka die jong krygsman ontwikkel sy eie vegtegniek en word ’n verskrikking vir die ander stamme, waarna hy ook die magtige koning Zwide oorwin en die Zoeloe-nasie onder hom verenig. Hy ontsien geen wreedheid om sy dissipline af te dwing nie, maar is terselfdertyd ’n tere minnaar vir Pampata. Soomloos in die verhaal ingevleg is boeiende inligting oor die gebruike en oeroue wyshede van die Zoeloes.

In Mboza, die Swazi en ander verhale gaan die titelverhaal oor ’n jong swart man wat deur die invloed van die leringe van blanke skole van die voorvaderlike paaie afwyk en so van sy stam afvallig word. Die botsing tussen die voorvaderlike tradisies en die blanke beskawing word hier mooi uitgebeeld, met die konflik wat in lewendige dialoog weergegee word.

Rook op die horison is ’n beskrywing van die negatiewe impak wat die stadslewe het op die stamlewe van die Swazi’s.

Jabula die Zoeloe het ’n soortgelyke tema en hierdie boek word ook in Kwanyama vertaal. Hierdie roman het verskeie fasette. Dit belig ’n vader se soektog na sy seuns in die groot stad Johannesburg en dit vertel van ’n eensame kind se ontdekking van dié dinge wat haar mense aan mekaar verweef maar wat in die stad verlore gaan. Bowenal is dit ’n liefdesverhaal tussen man en vrou, ’n Zoeloe vir sy beeste en tussen ouer en kind.

Vulindaba (wat beteken om ’n saak oop te maak of iets aan die lig te bring) is die verhale van ’n Zoeloe storieverteller wat oor sy volk se verlede praat en uit hulle verhaalskat aan ’n luisterende ek vertel. Die verhale begin toe Vulindaba nog ’n jong veewagter was en hy en sy maats beeste opgepas het. Hy vertel ook van die keer toe hy as pakdraer saam met koning Mpande se spogregiment uitgegaan het om die vier gevaarlikste diere dood te maak vir medisyne vir die koning.

Spore wat nie toewaai nie is laat in die skrywer se lewe geskryf as hulde aan sy vader en vertel van hoe hy as seun van nege jaar oud sy ouers vir die eerste keer op ’n tog na die Bosveld vergesel. Hier word hy touwys gemaak in die geheimenisse van die veld en diere, hoor sy eerste kampvuurstorie en skiet sy eerste dier. Die wysheid wat hy opdoen sluit ook die Zoeloe-wysheid in en hy leer deur die ouer Zoeloes se voorbeeld en deur hulle vertellinge.

Geliefde ou Afrika-vriende word aanvanklik as praatjies oor die radio uitgesaai, waarna dit weens die gewildheid daarvan ook in twee dele in boekvorm saamgebundel word. Dit is interessante vertellings oor die diere en voëls van die veld. Die styl is soos dié van ’n toergids wat die leser rondneem en die interessanthede uitwys waardeur inligting direk oorgedra word, aangevul met verhale en filosofiese en selfs religieuse besinning.

Die kleinvolk van Afrika is ’n boeiende beskrywing van die kleiner vorms van natuurlewe en gee in die besonder aandag aan miere, visse en voëls, insluitende die visarend, witkruisarend, berghaan en sekretarisvoël.

Versamelbundels

Van sy kortverhale word in verskeie versamelbundels opgeneem, waaronder ’n Boesman se liefdesverhaal in Dekade: Resente Afrikaanse kortverhale onder redaksie van F.V. Lategan, Strepies – die Sebratjie (’n fragment uit Die swerwerjagter) in F.V. Lategan se Kernbeeld van die Afrikaanse kortverhaal en Krokodiljag (’n fragment uit Rook op die horison) in Mooi loop onder redaksie van G.H. Franz. Ander versamelbundels waarin sy korter werk verskyn sluit in Steekbaard van Abraham H. de Vries, Die groot oerwoudboek van Leon Rousseau en Voorsmaak van F.V. Lategan, laasgenoemde ’n versamelbundel uit die werke van Scheepersprys-wenners. Hy publiseer ook kortverhale en sprokies uit die mitologie van die swart volkere in letterkundige tydskrifte soos Standpunte.

Jeugwerke

Fanie-reeks

Vir die jeug skryf hy verskeie verhale. Die Fanie-reeks bestaan uit drie titels (Fanie se veldskooldae, Fanie word grootwildjagter en Fanie se vuurdoop) wat afspeel in die jare net voor en tydens die Anglo-Boereoorlog. Hierin word in die opeenvolgende boeke Fanie en sy liefde vir ’n Afrikaanse boerenooi (Soekie) en Engelse meisie (Jekkie, dogter van ’n Engelse majoor) beskryf, die boerelewe waaraan hy gewoond is, sy grootwordproses en die aanloop en verloop van die Anglo-Boereoorlog. Fanie se wisselwerking met swart mense gee besonder baie inligting weer van hierdie mense se kultuur, met die Afrikaans wat mooi verryk word deur die Zoeloe-idioom. Hierdie boeke word ook in Ndonga vertaal. Fanie se veldskooldae verskyn oorspronklik in Die Ruiter as vervolgverhaal. Fanie word groot aan die oewers van die Swart-Umfoloos, waar hy sy inwyding ontvang van Gryskop Hlabisa, die Zoeloe filosoof. By hom leer Fanie die veld se geheime en kan hy ook praat oor sy geheime, soos sy gevoelens vir Jekkie. Fanie is hier nog die onskuldige jong seun, gevul met liefde jeens sy medemens, die diere van die veld en die natuur. In Fanie word grootwildjagter stuur sy pa hom op ’n jagtog na die ongerepte bosse van Noord-KwaZulu. Met behulp van Hlabisa kan hy sy eerste leeu skiet en sodoende sy vrees oorwin, waarna nog leeus, buffels en seekoeie volg. Hier is Fanie reeds ouer en besig om volwasse te word, met steeds geen klaarheid oor wie van Soekie of Jekkie hy verkies nie. Fanie se vuurdoop vertel van sy deelname aan die Anglo-Boereoorlog. Hy maak sy vuurdoop teen die fluitende koeëls, maar moet ook op ’n ander manier ’n vuurdoop deurstaan wanneer hy eindelik moet kies tussen Soekie en Jekkie, met die oorlog wat eindelik die keuse vergemaklik.

Nie-reeks jeugverhale

Drie jong jagters handel oor ’n verbygegane tyd waarin drie broers hulle in die veldlewe verlustig en met mekaar kompeteer om te sien wie eintlik die beste jagter is. Die aksie speel af tydens ’n jagtog in die Bosveld.

Uitspring kêrels speel ook in die laat negentiende eeu af en gee ’n beskrywing van die pionierbestaan van hierdie tyd en hoe seuns van jongs af moes hand bysit by die boerdery. Oom Fanie en sy nege seuns bly op ’n Bosveldplaas waar dit nog wemel van grootwild en waar die seuns moet leer om te boer en hoe om ’n geweer te hanteer. Oom Fanie besef dat die plaas te klein is vir almal en die ouer seuns moet dan uitspring en elkeen ’n eie plasie aanlê. Dit is ’n hartseer dag vir die moeder, maar Hendrik en Eddie, Martiens en Piet is mans genoeg vir die uitdaging. Inspring kêrels is ’n vervolg op Uitspring kêrels. Martiens en Piet bly nou op hulle eie plaas in die Bosveld en hulle moet mooi kophou om al die uitdagings van die grootmenswêreld te bowe te kom. Oom Lafras, die afgetrede polisiesersant, maak hulle oë egter oop vir die wonders in die natuur, van die klein goggatjies tot die groot leeumannetjie wat hulle saans vanuit die koppie met sy brul begroet.

Jabulies, my eerste hond verwerk gedeeltes van Kampvure wat nie uitbrand nie en vertel van die skrywer se eerste hond en die wedervaringe wat hulle saam het. Jabulies beteken “hy wat bly maak”. Saam word hulle groot, terwyl die jong Pieter lewenslesse leer en sy eerste liefde ervaar. Hulle paaie saam loop ver draaie, ook op die berg waar Gedoriewaar, die skelmste bobbejaanmannetjie in die kontrei, die septer swaai. In 1982 ontvang Jabulies, my eerste hond die Perskor Jeugprys. Hierdie boek word ook in Herero vertaal.

Jagboeke

Jagters en jagavonture is die tema van verskeie boeke, waaronder Jetwa – die buffelbul. Jetwa is ’n uitgestote buffelbul met skewe voorpoot wat alleen loop en nie oorlog in sy hart het nie. Hy het egter groot horings en Carel Pretorius se skatryk peetpa beloof hom ’n duisend rand vir sulke buffelhorings. Met soveel geld kan hy sy droom van ’n universiteitsopleiding verwesenlik. By die Zoeloelandse wildtuin se wildbewaarder kry hy die reg om die buffel te skiet op voorwaarde dat hy eers ’n foto van die dier neem. Hier ontmoet hy ook vir Jeannie, die wildbewaarder se dogter. Na vele avonture lei Dalindaba, sy Zoeloe-gids, hom na Jetwa, waar hy die foto moet neem en besluit of hy die dier gaan skiet.

Jagters op die groot spore is ’n keur uit sy werk deur J.H. van Dyk wat gemik is op die voorskryfmark vir die hoërskool. Die taal is hierin vereenvoudig en die boek bevat ook ’n register wat potensieel moeilike of onbekende woorde verduidelik. Kampvure wat nie uitbrand nie is herinneringe uit sy eie jeug, veral van ’n jagtog wat hy as vyftienjarige kind per ossewa saam met sy ouers meegemaak het. Dit is op hierdie jagtog wat hy met nuwe oë na die natuur begin kyk, met sy pa wat hom wys op die wonders van die natuur en hoe interessant en geestesverrykend kennis daarvan kan wees. Dit is ook die eerste keer wat hy met leeus te doene kry en bowenal was daar Martie, die vyftienjarige dogter wat vir die eerste keer liefde in sy hart laat ontwaak.

Boeke vir jonger kinders

Reeksverhale

Ook vir jonger kinders lewer hy werk, wat insluit die drie boeke in die Dronkie-reeks. In al drie hierdie verhale tree ’n katjie as medium op om jong kinders op te voed aangaande aspekte van die natuur. Die inspirasie vir die katkarakter kry Schoeman toe sy eie kat deur ’n motor raakgery word en daarna permanent skeef loop, amper asof hy dronk is. Katteland stel Dronkie, ouma Tessa en oupa Boesman aan die leser bekend. Ouma Tessa besluit dat te veel katte deur honde gevang word en dat hulle ’n Katteland moet soek. Die verkenners kry ’n wonderlike land, met ’n meer van melk omring deur berge. Die katte trek daarheen en onderweg beleef hulle baie avonture en moeilikhede, terwyl die katte se katterigheid ook na vore kom. Dronkie by die kabouters en feetjies vertel van die lekker lewe in Katteland, waar Dronkie wonder of sy met haar skewe rug ook kleintjies sal kan kry. Ouma Tessa stuur haar na die kabouters en feetjies om vir hulle te vra. By hulle leer Dronkie waar die melk vir Katteland se melkmeer vandaan kom en baie ander dinge waaroor sy altyd gewonder het. Dronkie maak kinders groot vertel hoe Dronkie se hartewens vervul is, sodat sy ook kleintjies kon kry. Nou maak sy die vierstuks groot. By ander diere vra sy stories wat sy vir haar kinders kan vertel, terwyl sy ook sommer baie ander dinge by hierdie diere uitvind.

Nie-reeks verhale vir jonger kinders

Sonogies die Swazi-prinsessie is ’n tradisionele sprokie. Dit speel af in die tyd toe die veldkinders nog met die diere kon praat, want toe is Sonogies gebore. Die enigste maatjie wat sy in die stat gehad het, was haar boetie Mazwi. Toe Mazwi moet weggaan om ’n soldaat te word, was Sonogies baie hartseer. Saam met Mazwi het sy geleer om ’n pyl en boog net so goed soos ’n seun te hanteer en sy was baie dapper. Toe besluit Sonogies om ook ’n soldaat te word. Sy moes egter leer dat dit die werk vir ’n man is. Jovindaba se drie meisies is ’n jeugverhaal met die Zoeloekultuur as agtergrond, met tipiese beeldspraak uit hierdie milieu. Jovindaba is ’n jong Zoeloe en dit is sy emosionele en fisieke rypwording wat behandel word, met sy wyse toordoktervader as sy begeleier.

Afrika-fantasieë

Verder verrig Schoeman baanbrekerswerk met die skryf van Afrika-fantasieë. Op die klein spoortjies is ’n goeie voorbeeld van sy werk in hierdie verband, waar die leser karakters soos die goeie Doemdoempie en die bose Gagaboemboem as San-karakters ontmoet. Sakkibiaan is ’n agtjarige seuntjie wat tydens sy ouers se trek deur die Kalaharidorsland verlore raak. Hy word aangeneem deur ’n jong San en sy interessante groepie vriende. Saam het hulle baie avonture, met werklikheid en fantasie wat vernuftig vermeng word. Die wyfiejakkals Peppitan se towermelk laat Sakkibiaan die taal van die San en die diere verstaan; hy maak kennis met Tjierlabaai, die wyse oupa van die boomsprinkane en Liewenatan, die mannetjiesjakkals wat eers aan die vyand se kamp behoort het. Gagaboemboem is ’n swarthart-San en verteenwoordig die Bose saam met sy Doemdemaais en wolwe en hy wil vir Sakkibiaan doodmaak. Waar motors nie kan kom nie is ’n vervolg hiervan en met ’n tweede uitgawe van Op die klein spoortjies word hierdie twee boeke as een verhaal aangebied, terwyl dit later weer herdruk word as Sakkibiaan, die Kalahariseuntjie. In hierdie dele ontmoet die leser ook vir Geeltand, die ryperd-leeu, en Grootvlerk die arend, wat vir Sakkibiaan en sy vriende op verre vlugte neem.

Schoeman ontvang die Scheepersprys vir jeuglektuur by twee geleenthede. In 1956 ontvang hy die heel eerste toekenning van hierdie prys vir Drie jong jagters, Fanie se veldskooldae, Fanie word grootwildjagter en Uitspring, kêrels en in 1967 word die jeugwerke sedert die eerste toekenning bekroon, naamlik Inspring, kêrels, Fanie se vuurdoop, Nobiyane die Zoeloeminnaar, Vulindaba, Katjieland, Dronkie by die kabouters en feetjies, Dronkie maak kinders groot, Kampvure wat nie uitbrand nie en Jetwa – die buffelbul.

Eerbewyse

’n Dokumentêre rolprent met die titel P.J. Schoeman: Die swerwer-filosoof word in 1970 deur die Nasionale Filmraad gemaak tydens ’n ekspedisie in Botswana se Kalahari.

Wetenswaardig

P.J. Schoeman se geboortedatum word deur meeste bronne aangegee as 1904, maar P.B. Malherbe toon oortuigend in sy ongepubliseerde M.A.-verhandeling aan die Universiteit van Pretoria oor Die kunstenaarskap van P.J. Schoeman (1976) aan dat dit ’n jaar vroeër is. P.B. Malherbe lewer ook ’n kort maar insiggewende oorsig oor Schoeman se lewe en werk in die tydskrif Kakkerlak van Winter 2005, Uitgawe 3. Laasgenoemde bron dui die skrywer foutief aan as P.J. Malherbe.

Publikasies

Werke uit sy pen sluit in:

Jaar	Naam van publikasie
1933	Die swerwerjagter
1935	Die jagterprins en ander jagverhale Drie jong jagters
1938	Sonogies, die Swazi-prinsessie
1939	Mboza, die Swazi en ander verhale
1942	Op die groot spore
1944	Op die klein spoortjies
1948	Waar motors nie kan kom nie Fanie se veldskooldae
1949	Op ver paaie Rook op die horison
1950	Fanie word grootwildjagter
1951	“Uitspring, kêrels!” Jagters van die woestynland
1957	Waar ver winde waai
1958	Jagters op die groot spore
1960	“Inspring, kêrels!”
1961	Fanie se vuurdoop
1962	Terug op die ver paaie
1963	Trados, die swerwer-Boesman Nobiyane, die Zoeloeminnaar
1964	Vulindaba
1965	Jetwa – die buffelbul Katjieland Dronkie by die kabouters en feetjies
1966	Kampvure wat nie uitbrand nie Dronkie maak kinders groot
1967	Uit die dagboek van ’n wildbewaarder
1969	Van jagter tot wildliefhebber
1972	Jabula, die Zoeloe
1975	Geliefde ou Afrika-vriende I
1976	Geliefde ou Afrika-vriende II
1978	Pampata, die beminde van koning Tsjaka
1979	Spore wat nie toewaai nie
1980	Jabulies, my eerste hond
1983	Die kleinvolk van Afrika Jovindaba se drie meisies Sakkibiaan, die Kalahari-seuntjie
1984	Swerwersprokies
1994	Om die aandvuur

Bronne

Boeke

• Antonissen, Rob. Die Afrikaanse letterkunde van aanvang tot hede. Nasou Beperk Derde hersiene uitgawe Tweede druk 1964
• Beukes, Gerhard J. en Lategan, F.V. Skrywers en rigtings. J.L. van Schaik Bpk. Pretoria Eerste uitgawe 1952
• Dekker, G. Afrikaanse Literatuurgeskiedenis. Nasou Beperk Kaapstad Elfde druk 1970
• Grové, A.P. Letterkundige sakwoordeboek vir Afrikaans. Nasou Beperk Vyfde uitgawe Eerste druk 1988
• HAUM. Stellenbosse Galery. HAUM-Uitgewers Kaapstad en Pretoria 1974
• Kannemeyer, J.C. Geskiedenis van die Afrikaanse literatuur 1. Academica, Pretoria en Kaapstad Tweede druk 1984
• Kannemeyer, J.C. Die Afrikaanse literatuur 1652–2004. Human & Rousseau Kaapstad en Pretoria Eerste uitgawe 2005
• Lategan, F.V. Kernbeeld van die Afrikaanse kortverhaal. Nasionale Boekhandel Bpk. Kaapstad, Bloemfontein en Johannesburg 1961
• Lategan, F.V. Dekade: Resente Afrikaanse kortverhale. Nasionale Boekhandel Bpk. Kaapstad 1965
• Lategan, F.V. Voorsmaak. J.L. van Schaik Bpk. Pretoria Eerste druk 1972
• Lategan, F.V. Skrywers in woord en beeld P.J. Schoeman. Perskor-Uitgewery Johannesburg Eerste uitgawe 1979
• Lategan, F.V. P.J. Schoeman, in Nienaber, P.J. et al. Perspektief en Profiel. Afrikaanse Pers-Boekhandel Johannesburg Derde hersiene uitgawe 1969
• Lindenberg, E. (red.) Inleiding tot die Afrikaanse letterkunde. Academica Pretoria en Kaapstad Vierde uitgawe Eerste druk 1973
• Nasionale Pers Beperk. Ons skrywers en hul werke: ’n Plate-album. Nasionale Pers Bpk. Kaapstad 1936
• Nienaber, P.J. Die Hertzogprys Vyftig Jaar. Nasionale Boekhandel Kaapstad Eerste uitgawe 1965
• Nienaber, P.J. Hier is ons skrywers! Afrikaanse Pers-Boekhandel Johannesburg Eerste uitgawe 1949
• Nienaber, P.J,; Senekal, J.H en Bothma, T.C. Mylpale in die geskiedenis van die Afrikaanse letterkunde. Afrikaanse Pers-Boekhandel Tweede hersiene uitgawe 1963
• Nienaber, P.J. et al. Perspektief en Profiel. Afrikaanse Pers-Boekhandel Johannesburg Derde hersiene uitgawe 1969
• Schoeman, P.J. Geliefde ou Afrika-vriende 1. Perskor-Uitgewery Johannesburg Eerste uitgawe 1975
• Schoonees, P.C. Die prosa van die tweede Afrikaanse beweging. J.H. de Bussy, Pretoria / Hollandsch-Afrikaansche Uitgevers Maatschappij v/h J. Dusseau & Co, Kaapstad 1939 (derde druk)
• Schoonees, P.C. Tien jaar prosa. Afrikaanse Pers-Boekhandel Johannesburg 1950
• Van Coller, H.P. (red.) Perspektief en Profiel Deel I. J.L. van Schaik-Uitgewers Pretoria Eerste uitgawe 1998
• Wybenga, Gretel en Snyman, Maritha (reds.) Van Patrys-hulle tot Hanna Hoekom. Lapa-Uitgewers Eerste uitgawe Tweede druk 2005

Tydskrifte en koerante

• Burger, Willie. Fanie se lesse vir vandag. By, 5 Julie 2008
• Le Roux, André. Ons word uiteindelik wat ons aan andere gee. Die Burger, 6 Julie 1988
• Malherbe, P.J. P.J. Schoeman – liefhebber van die bosse. Kakkerlak. Uitgawe 3, 2005
• Matieland: http://www.sun.ac.za/english/entities/archives/Documents/1984%20Matieland%203.pdf