Andrew Geddes Bain

Andrew Geddes Bain (gebore 11 Junie 1797 in Thurso, Skotland – oorlede 20 Oktober 1864 in Kaapstad) was 'n Suid-Afrikaanse geoloog, ingenieur en pasbouer. Hy is veral bekend as bouer van paaie en talle bekende bergpasse, onder meer die Vanryneveldspas by Graaff-Reinet, die Michellspas by Ceres en die Bainskloofpas by Wellington.

Andrew Geddes Bain
Gebore	11 Junie 1797 Thurso, Skotland
Sterf	20 Oktober 1864 (op 67) Kaapstad, Kaapkolonie
Beroep	Geoloog, pad-ingenieur, paleontoloog en ontdekkingsreisiger
Eggenoot	Elizabeth von Backstrom
Kinders	Thomas Bain, Agnes Elizabeth Catherine Maria Bain en Jane Geddes Bain
Ouer(s)	Alexander Bain en Jean Geddes

Andrew Geddes Bain

Lewe en werk

Andrew Geddes Bain is in Mei 1797 in Thurso, Caithnesshire in Skotland gebore en op 11 Junie 1797 gedoop. Hy is die enigste kind van Alexander Wright Bain en Jean Geddes, wat beide oorlede is terwyl hy nog ’n jong seun is. In hierdie omstandighede word hy groot by ’n tante wat in Edinburgh bly, waar hy sy skoolopleiding ontvang. In Oktober 1816 emigreer hy aan boord die Princess Charlotte na die Kaapkolonie, vergesel van sy oom Luitenant-kolonel William Geddes van die 83e regiment, wat aan die Kaap gestasioneer was. Op 16 November 1818 trou hy in die Kaap met Maria Elizabeth von Backström. Sy is die dogter van ’n vertaler wat Engels, Frans, Duits en Nederlands magtig was. Die egpaar het elf kinders, agt dogters en drie seuns. Teen 1822 vestig hy hom op Graaff-Reinet, waar hy ’n algemene handelaar en saalmaker is. In 1825 vergesel hy sy vennoot, John Burner Biddulph, op ’n handelsekspedisie na Kuruman, die sendingstasie aan die punt van die Kalahari. Hier maak hulle kontak met dr. Robert Moffat, die bekende ontdekkingsreisiger en David Livingstone se skoonvader. Hulle trek verder noord en bereik Dithubaruba in Betsjoeanaland en word die eerste witmense op rekord wat veilig terugkeer van so ver noord. By hulle terugkoms is hulle waens gevul met ivoor.

In 1829 reis hy en Biddulph na die omgewing van die hedendaagse Kokstad, maar word gedwing om terug te keer deur swart mense wat besig was om te vlug van Dingaan. Op hierdie reise ontdek hy sy talent vir skryf en teken, en terug by die huis word hy ’n ywerige briefskrywer en medewerker aan die plaaslike koerante soos The Graham's Town Journal en die South African Commercial Advertiser. Weens hierdie geskrifte raak hy in verskeie lastersake betrokke, onder andere met die Voortrekkerleier Gerrit Maritz. Kort na sy terugkeer maak hy ’n pas teen die Oudeberg en in 1832 word ’n spesiale medalje aan hom toegeken vir sy oorsig van die Van Ryneveldspas by Graaff-Reinet. In Augustus 1834 gaan hy weer op ’n groot reis na Betsjoeanaland, maar verloor al sy besittings in ’n botsing met Moselekatse en die Matabele. Wanneer hy in Desember 1834 na Graaff-Reinet terugkeer, doen hy verslag oor die effek van die grensoorlog van 1834–35. In 1835 word hy aangestel as bevelvoerder van die Beaufort-troepe naby die huidige Alice en word ’n plaas van 3000 morge aan hom toegeken. Hierdie plaas verloor hy weer in 1837 wanneer die buffersone waar die plaas geleë is, opgehef word en die grond aan die Xhosas terug gegee word.

Andrew se vrou is op 19 November 1857 in Grahamstad oorlede, waarna hy met Theodora Cornelia Scheepers trou. Hulle het ’n dogter, Agnes Elizabeth Catherine Maria, wat op 22 Augustus 1858 gebore is.

Hy is op 20 Oktober 1864 in Kaapstad oorlede en word in die Maitland begraafplaas begrawe.

Ingenieur

Al het hy geen opleiding in dié rigting gehad nie, was Bain 'n gebore ingenieur en kry 'n spesiale medalje in 1832 vir sy toesig oor die bou van die Van Ryneveldpas naby Graaff-Reinet. Hy word getaak met die konstruksie van ’n militêre pad deur die Ecca-pas en voer hierdie taak so goed uit dat hy permanent deur die Royal Engineering Corps in hierdie kapasiteit in diens geneem word en tussen 1837 en 1845 bou hy verskeie paaie. Gedurende hierdie periode is hy verantwoordelik vir die bou van die Visrivierbrug, op daardie stadium die grootste brug in die land, asook die Queen’s Road vanaf Grahamstad na Fort Beaufort. In 1845 word die Royal Engineers herorganiseer en sy dienste word met ’n kort dankbriefie beëindig. John Montagu, wat in 1843 koloniale sekretaris aan die Kaap word, stel hom dan aan as inspekteur van paaie in die Westelike Provinsie. Hy bou onder andere Michellspas naby Ceres vanaf 1846–1848 en Bainskloofpas naby Wellington vanaf 1849–1854 met die droë muurtegniek. Hierdie paaie is merkwaardige wetenskaplike prestasies vir sy tyd, aangesien dinamiet nog nie eens beskikbaar was nie. Die personeel wat Bain tot sy beskikking gehad het, was spanne gevangenes. In 1860 begin hy met die Katbergpas tussen Fort Beaufort en Queenstown, maar hy is dood voor die voltooiing daarvan. Gedurende sy leeftyd bou hy agt groot bergpasse. Sy seun, Thomas Charles Bain, word ook bekend as ’n padingenieur in Suid-Afrika.

Geoloog

Deur sy loopbaan maak hy sketse van Suid-Afrikaanse fauna en flora, wat later gesogte Africana word. Terwyl hy besig is met die bou van paaie word sy belangstelling in geologie geprikkel en met behulp van Charles Lyell se boek “Principles of Geology” leer hy homself geologie. Hy onderneem daarna verskeie geologiese en paleontologiese ontdekkingstogte. Bain begin sy baanbrekerondersoek na die geologie van Suid-Afrika in 1837 en versend in 1844 voorheen onbekende fossiele aan die London Geological Society. Hy voltooi ook die eerste geologiese beskrywing van die land van die Groot-Visriviermond tot by Colesberg, wat groot geesdrif gaande maak. Hy ontvang die volgende jaar 'n beloning van £200 vir sy navorsing. Sir Roderick Murchison en sir Henry de la Beche, vooraanstaande geoloë, het sy aanstelling as Kaapse Geologiese Landmeter in 1852 aanbeveel, maar destyds was daar geen koloniale fondse vir dié doel beskikbaar nie. Hy word na aanleiding hiervan tereg beskou as die Vader van Suid-Afrikaanse Geologie. In 1854 gaan hy na Namakwaland en maak die kopermyne in die gebied aan die regering bekend. Tydens siekverlof in 1864 besoek hy Engeland, waar hy ontvang word deur sir Richard Owen van die Britse Museum en sir Roderick Murchison van die Royal Geographical Society en word hy ’n erelid van die Athenaeum Club.

In sy jongdae het sy uitgesproke, humoristiese kritiek vir hom baie vyande besorg. Later jare het sy avontuurlustigheid, nederigheid in die aansien van welslae en menslikheid hom gelief by Kapenaars gemaak. Sy Journals is in 1949 deur die Van Riebeeck-stigting uitgegee. 'n Gedenkteken vir hom is op die kruin van die Eccapas op die Queen's Road onthul op 7 September 1964 en 'n gedenkplaat op die kruin van Bainskloofpas op 14 September 1953.

Familie

Hy is die vader van die Suid-Afrikaanse geoloog en ingenieur Thomas Bain, 'n beroemde pasbouer.

Skryfwerk

Terwyl hy in Grahamstad woon skryf hy satiriese sketse vir plaaslike amateurdramagroepe, waaronder Kaatje Kekkelbek, wat hy vermoedelik saam met George Rex skryf. Hierin dryf Kaatje op skerpsinnige wyse veral die spot met John Philip, eerwaarde Read en ander sendelinge van die tyd, maar die Boere en die Engelse Setlaars ontgeld dit ook. Die subtitel van die stuk is Life among the Hottentots en wil die bekeerde Khoi van die sendingstasie Bethelsdorp in hulle gedrag uitbeeld, waarskynlik uit die oogpunt van die mense wat naby die sendingstasie gewoon het, al word dit ’n monoloog uit die hooffiguur se mond. Daar is onduidelikheid oor wanneer en waar hierdie teks die eerste keer gepubliseer is. Volgens P.W. Laidler in The Annals of the Cape Stage dateer die stuk uit 1834 en is dit reeds op 25 Oktober 1838 opgevoer deur die Graham’s Town Amateur Theatre en word die outeurskap daarvan toegeken aan Bain en George Rex. J. du P. Scholtz verklaar in Die Afrikaner en sy taal 1806–1875 dat die stuk die eerste keer op 4 Maart 1839 in die South African Sentinel verskyn het. Volgens F.C.L. Bosman in Drama en toneel in Suid-Afrika maak verwysings in die stuk na sekere persone dit onmoontlik dat die stuk voor Oktober 1843 kon ontstaan het en is die oudste bekende teks daarvan die een wat op 20 Augustus 1846 in die Kaapstadse blad Sam Sly’s African Journal verskyn het. Die stuk is ’n humoristiese monoloog deur die Khoi-vrou Kaatje en is een van die eerste geskrewe stukke wat taal bevat soos wat dit in die Kaap gepraat is in daardie tyd, naamlik ’n voorloper van die Afrikaans van vandag, gemeng met Engels. As sodanig is dit van die min geskrifte wat ons het van die vroeë Kaaps-Nederlandse dialek en het dit om hierdie rede groot literêr-historiese waarde. Khoi-vrouens (soos Kaatje) het oorwegend Kaaps-Hollands of Afrikaans gepraat, maar die stuk is vir Engelse amateurteater geskryf. Bain kon dus moeilik net Afrikaans gebruik en dit is dus in deels Afrikaans, deels Engels skryf. Die sewe agtreëlige strofes wat gesing word, is in Engels maar afgewissel deur ’n Afrikaanse reël en ’n Afrikaanse sin hier en daar. Die gesproke gedeeltes tussenin is omtrent twee keer so lank as die singstrofes en is, met uitsondering van tien gemengde reëls feitlik alles in Afrikaans, wat insluit verskeie woorde en uitdrukkings wat glad nie in Nederlands voorkom nie. Die impak van Kaatje Kekkelbek was, vermoedelik oor die komiese aard daarvan, die bekendheid van die plaaslike persoonlikhede waarmee die spot gedryf word en die ruwe aard van die taalgebruik, baie groter as wat die intrinsieke waarde van die stuk self sou bepaal. Dit word in sy geheel weer afgedruk in die Graaff-Reinet Advertiser van 6 Desember 1864. Dit is waarskynlik dat Louis Henri Meurant bekend was met hierdie stuk en moontlik selfs ’n opvoering daarvan gesien het, wat weer sy Zamenspraak tusschen Klaas Waarzegger en Jan Twijfelaar kon beïnvloed het. Kaatje Kekkelbek word opgeneem in Gerrit Komrij se bloemlesing Die Afrikaanse poësie in ’n duisend en enkele gedigte.

Bain se gedetailleerde dagboeke bevat waardevolle inligting oor sy vele reise, die streek en die mense en gebeurtenisse van sy tyd. Margaret Lister redigeer hierdie dagboeke en dit word in 1949 gepubliseer, saam met die teks van Kaatje Kekkelbek, onder die titel Journals of Andrew Geddes Bain met subtitel Trader, Explorer, Soldier, Road Engineer and Geologist. Benewens die dagboekaantekeninge word die inhoud verder verryk deur briewe, streekbeskrywings, dialoog en gedigte.

Publikasies

• 1846 Kaatje Kekkelbek; or Life among the Hottentots
• 1856 On the geology of Southern Africa
• 1949 Journals of Andrew Geddes Bain

Bronne

Boeke

• Ensiklopedie van Suidelike Afrika, Eric Rosenthal, 1967
• Albertyn, dr. C.F. (red.) 1962. Die Afrikaanse Kinderensiklopedie. Kaapstad Bloemfontein Johannesburg: Nasionale Boekhandel Bpk.
• Potgieter, D.J. (red.) 1970. Standard Encyclopaedia of Southern Africa. Cape Town: Nasionale Opvoedkundige Uitgewery Ltd.
• Antonissen, Rob. Die Afrikaanse letterkunde van aanvang tot hede. Nasou Beperk. Derde hersiene uitgawe. Tweede druk, 1964.
• Dekker, G. Afrikaanse Literatuurgeskiedenis. Nasou Beperk. Kaapstad. Elfde druk 1970.
• Kannemeyer, J.C. Geskiedenis van die Afrikaanse literatuur 1. Academica, Pretoria en Kaapstad. Tweede druk, 1984.
• Kannemeyer, J.C. Die Afrikaanse literatuur 1652-2004. Human & Rousseau. Kaapstad en Pretoria. Eerste uitgawe, 2005.
• Lindenberg, E. (red.) Inleiding tot die Afrikaanse letterkunde. Academica. Pretoria en Kaapstad. Vierde uitgawe. Eerste druk, 1973.
• Nienaber, P.J,; Senekal, J.H en Bothma, T.C. Mylpale in die geskiedenis van die Afrikaanse letterkunde. Afrikaanse Pers-Boekhandel. Tweede hersiene uitgawe, 1963.
• Nienaber, P.J. et al. Perspektief en Profiel. Afrikaanse Pers-Boekhandel. Johannesburg. Derde hersiene uitgawe, 1969.
• Scholtz, J. du P. Die Afrikaner en sy taal 1806-1875. Nasou Beperk. Kaapstad. Derde druk, 1967.

Tydskrifte en koerante

• Scholtz, J. du P. Die Afrikaans van ‘Kaatje Kekkelbek’. Die Huisgenoot, 21 November 1941.
• Van Vuuren, Helize. Vroeë Oos-Kaapse tekste: Andrew Geddes Bain (1797–1864). Tydskrif vir Letterkunde. Jaargang 41 no. 1, Somer 2004.
• Wood, V.C.: Die Bergpasse van Kaapland. In: Lantern. Tydskrif vir Volksopvoeding. Jaargang 7, nr. 4, Oktober 1957