Hendrik Snijders
Ds. Hendrik Johannes Christoffel Snijders (Leeudoringstad, 2 Maart 1906 – Johannesburg, 5 November 1974) was 'n predikant in vyf gemeentes van die Nederduitse Gereformeerde Kerk van 1931 tot 1974 toe hy oorlede is ná 'n hartaanval, slegs drie weke voordat hy sou aftree.
| Hendrik Snijders | |
| |
Ds. H.J.C. Snijders
| |
| Naam | Hendrik Johannes Christoffel Snijders |
|---|---|
| Geboorte | 2 Maart 1906 Leeudoringstad |
| Sterfte | 5 November 1975 (69 jaar oud) Johannesburg |
| Kerkverband | Nederduits Gereformeerd |
| Gemeente(s) | Salisbury, Goodwood, Pietermaritzburg-Wes, Johannesburg-Oos (Irenekerk), Johannesburg-Sterrewag |
| Jare aktief | 1932 tot 1975 |
| Kweekskool | Kweekskool, Stellenbosch |
Vanweë sy buitengewone geesdrif en groot bekwaamheid het ds. Snijders kort ná sy legitimasie belangrike ampte in die kerk begin beklee en was hy aktuarius en moderator van die Natalse Sinode, asook assessor en waarnemende moderator van die Suid-Transvaalse Sinode. Hy het ook in sy bediening'n lewendige belangstelling in die Afrikaner se kultuurlewe getoon en deur sy aktiewe deelname 'n belangrike rol in die uitbouing en handhawing daarvan – veral in Natal – gespeel. Hy was jare lank lid van die Federasie van Afrikaanse Kultuurvereniginge se hoofbestuur en 'n sterk voorstander van rasseskeiding, soos blyk uit sy uitspraak, aangehaal in die Cape Argus, in Februarie 1961: “Nêrens kry ons ’n opdrag om die idee van rasseskeiding uit te wis nie. Inteendeel, ons wil aanvoer ’n proses waardeur alle rasse gelykgestel word, is strydig met die wil van die Here.”[1] Twee jaar vantevore is hy in die Cape Times van 1 Mei 1959 aangehaal: "Wanneer die minder ontwikkelde soort mens, of die primitiewe heiden, hom bekeer, raak hy nie onmiddellik vry van sy sondige natuur nie … die heiden kan (nie) sy natuurlike verdorwenheid (“depravity”) oornag afskud nie."[2]
Kort nadat hy op 'n gesamentlike Hervormingsdiens op Swartruggens op die kansel ineengesak het, sterf hy op 5 November 1975,[3] hoewel 'n ander bron aanvoer hy is op die kansel oorlede.[4]
Opleiding
wysigDs. Snijders is op 1 Desember 1931 gelegitimeer nadat hy sy teologiese studie aan die Stellenbosse Kweekskool voltooi het. Omdat dit die tyd van die Groot Depressie was, moes die indertydse proponente lank wag voordat hulle 'n beroep na 'n gemeente ontvang het. Uit sy klas van 35 proponente is net agt in die volgende jaar beroep. Daarom het ds. Snijders die pos as rondreisende sekretaris van die Christelike Strewersvereniging aanvaar en dit beklee van 13 Februarie 1932 tot op 27 Januarie 1934, toe hy as predikant van die Salisbury in Suid-Rhodesië georden en bevestig is.
In Salisbury
wysig
Ds. Snijders se voorganger in die Rhodesiese hoofstad was ds. J.A. Pienaar, wat in 1925 hier bevestig is en baie moeite gedoen het om die gemeente se geldelike toestand te verbeter. Hy het onder meer die dorp en voorstede in afsonderlike wyke verdeel sodat die bydraes meer konstant kon wees. In sy tyd is ook die nuwe en huidige kerkgebou, 'n ontwerp van die gevierde argitek Gerard Moerdijk, in die middestad van Salisbury teen 'n koste van sowat £9 000 voltooi en ingewy in Oktober 1930. Ds. Pienaar het die gemeente ná ses en 'n half jaar verlaat, waarna die kerkraad prop. J.H. van Wyk op 30 Januarie 1932 as tydelike hulpprediker aangestel het. Ná twee mislukte beroepe is prop. Van Wyk beroep, maar hy was bewus van die onenigheid tussen die gemeente en die kerkraad onderling oor hierdie beroep en om nog verdeeldheid in die gemeente te voorkom, het hy die beroep bedank. Hy is wel kort daarna deur die Rhodesiese gemeente Enkeldoorn beroep.
Daar het 'n kritieke toestand in die gemeente geheers wat ds. Snijders met sy aanvaarding van die beroep en bevestiging in Januarie 1934 moes kom bekamp. Hy het stadig die gemoedere probeer kalmeer, maar sy uiterste versigtigheid het stremmend op die vooruitgang van die gemeente ingewerk. Aan die kerkskuld kon feitlik niks afbetaal word nie, maar daar het nietemin in sy dienstyd ontwikkeling plaasgevind.
Die kerkraad het besluit om 'n sendeling te beroep om onder die bruin mense van die hoofstad te arbei en die godsdiensonderrig in die skole waar te neem. Eerw. A.P. du Preez is beroep en het die werk goed georganiseer. Daar was egter nie genoeg werk vir hom en die leraar nie en hy het sy demissie die volgende jaar aanvaar. Hierna het die gemeente 'n sendeling-onderwyser, John Gwai, aangestel om die sendingwerk te behartig. In 1937 is 'n kerksaal in die voorstad Hatfield ingewy en 'n gemeentelike Armesorgkommissie is in die lewe geroep.
Ds. Snijders se gesondheid was nie na wense nie en tydens 'n tydperk van siekteverlof moes ds. W. Uys die werk in sy plek behartig. In Julie 1937 het ds. Snijders sy demissie ontvang en in sy plek is ds. H.C. de Wet beroep.
In Goodwood
wysig
Ds. Snijders se voorganger in die NG gemeente Goodwood naby Kaapstad was ds. P.N.V. de Lange, wat in Maart 1934 in die gemeente bevestig is. Hy het sy demissie in Junie 1937 ontvang nadat hy 'n beroep na Riversdal aanvaar het en op 17 Julie 1937 daar bevestig is. Op die kerkraadsvergadering waartydens ds. De Lange sy demissie ontvang het, is ds. Snijders met 'n "verpletterende" meerderheid beroep. Hy is op 18 September 1937 in die gemeente ontvang. Sy salaris is vasgestel op £425 per jaar en ná sy aankoms is vervoer in die gemeente vir hom gereël toe die kerkraad 'n motor aangekoop en die betaling daarvan gewaarborg het. Die leraar moes die motor self betaal deur maandelikse korting op sy salaris, aangevul met 'n gelykstaande bedrag van die kerkraad se kant vir slytasie. Die notule maak egter nie melding van lopende koste ens. nie.
Vrijzee stig af
wysig
Tydens ds. Snijders se nege jaar lange dienstyd in Goodwood is die Raymond-wyk in April 1939 tot 'n afsonderlike gemeente afgestig saam met Elsiesrivier. Die naam van die gemeente, Raymond, het nie bygeval gevind nie, en die Sinode van 1940 het dit verander na Elsiesrivier. Geleidelik het die lidmate in dié deel van die nuwe gemeente egter minder geword sodat ook dié naam verander is nadat dit in onguns geraak het. In 1957 het die gemeente amptelik Noordweg geword. In 1974 is dit vir oulaas verander, dié keer na aanleiding van die poskantoor Vrijzee, genoem na De Vrije Zee, die skip waarmee Simon van der Stel na Suid-Afrika gekom het.
Nuwe kerkgebou
wysig
Goodwood se teenswoordige kerkgebou is in ds. Snijders se tyd opgerig nadat die saal van die gemeente vroeg reeds te klein geword het om al die kerkgangers te huisves. 'n Verslag is op 2 November 1937 aan 'n gemeentevergadering voorgelê, en op dié vergadering is besluit om 'n nuwe kerk te bou. Ds. Snijders het in die boukommissie gedien wat eers uit vyf en eindelik uit 14 lede bestaan het. Op 'n tweede gemeentevergadering is die plan van die argitek Wynand Louw voorgelê en aanvaar. Na raming sou die kerk hoogstens £10 000 kos.
Die bouery is gestrem deur ds. Snijders se siekte en op 16 Mei 1938 moes die kerkraad hom vyf maande siekteverlof toestaan in opdrag van 'n spesialis. Wat sy siekte was, word nie vermeld nie. Om die werk in die gemeente voort te sit, is ds. H.J. Strauss onttrek aan die dogtergemeente Raymond, aan wie die kerkraad hom tydelik afgestaan het.
Die kommissie kon met sy werk voortgaan en die bouplan is vir die vra van tenders gereed gemaak. Die Tweede Wêreldoorlog het egter in die lente van 1939 uitgebreek en 'n mismoedige kerkraad moes op 11 September besluit om die rekening vir die argitek vir sy diens tot dusver te betaal en die bouery met 'n jaar uit te stel weens 'n tekort aan boumateriaal. Toe ds. Snijders terugkeer, het die boukommissie met sy werk voortgegaan en opnuut tenders gevra. Op 8 April 1940 het die kerkraad besluit om 'n banklening van £7 000 teen 5% rente per jaar by Santam aan te gaan om die boufonds, wat op £2 140 gestaan het, aan te vul. In Mei daardie jaar is nog 'n gemeentevergadering belê waarop die kommissie verslag gedoen het dat 'n tender van £9 450 aanvaar is nadat daar in oorleg met die argitek besparings in die bouplan aangebring is. Die werk was toe reeds sover gevorder dat ds. Snijders al op 27 April 1940 'n gedenksteen kon lê. Hy het ds. J.D. Kestell gevra om die steen te lê, maar swak gesondheid het dié bekende kerk- en volksleier verhinder.
Die besparingsmaatreëls het later talle hoofbrekens opgelewer: Daar was lekkasies, Europese houtkewer en 'n plafon wat gedreig het om in een te stort. Die sinkplate in die plek van die koperplate moes later 'n ander dakbedekking bo-oor kry om die nagmerrie van lekkasies op te los. Ook moes die voos gevrete hout, wat onryp en onbehandeld was om geld te bespaar, vervang word en die res van die hout behandel word. Nietemin moes die plafon later vervang word. Gepleisterde buitemure, wat indertyd goedkoper was as die beplande sierstene, het met die jare baie aan skoonmaak gekos.
Toe die kerkgebou op 7 Desember 1940 ingewy is, was Goodwood die enigste gemeente in die omgewing naas Parow wat nie meer sy eredienste in 'n saal gehou het nie. Die ruim kerkgebou is beplan met sitplek vir 900 kerkgangers. By geleentheid was daar egter selfs meer as 1 250 kerkgangers, soos tydens 'n Pinksterreeks wat ds. Snijders aangebied het oor die wederkoms van Christus, toe selfs mense van die Strand met vragmotors gekom het om dit by te woon.
Kerkskuld gedelg
wysigOnder ds. Snijders se leiding het die gemeente ernstig werk gemaak van die delging van die kerkskuld sodat die laaste paaiement op 11 September 1944 aan Santam oorhandig kon word. In hierdie tyd is die ou kerk in 'n saal omskep en 'n herboude orrel in Februarie 1942 van die NG gemeente Caledon aangekoop. (Dit was waarskynlik in die tyd toe Caledon se ou moederkerk, ontwerp deur Carl Otto Hager, gesloop is.)
Toe ds. Strauss na die tweede dogtergemeente, Eppingtuin, beroep word, is ds. J.R. Holzapfel, 'n klasmaat van ds. Snijders, as hulpprediker bekom. Hy is egter die volgende jaar na Marchand beroep en het op 10 Junie 1940 afskeid van die gemeente geneem. Ondanks die afstigting van Raymond en Eppingtuin het die gemeente baie groot gebly met 'n ledetal van 1 254 ná die laaste afstigting, maar wat jaarliks met gemiddeld 58 lede toegeneem het. Ná die vertrek van die hulpprediker moes ds. Snijders die werk alleen voortsit. Om sy taak te vergemaklik is die werksaamhede van die gemeente herorganiseer: Pleks van maandelikse kerkraadsvergaderings is dit net kwartaalliks gehou, en komitees is aangestel wat dan kwartaalliks aan die kerkraad sou verslag doen.
Hulpprediker
wysigOnder ds. Snijders se leiding het die gemeente saamgestry teen die instelling van 'n staatslotery, teen Sondaghandel en -sport. Nadat die gemeenteskuld gedelg is, besluit die kerkraad om hulp te kry vir die bearbeiding van die 1 500 lidmate en so vra hulle prop. J.P.N. Prinsloo om van begin Februarie 1945 af in die gemeente te kom help. Hy is op 5 Maart daardie jaar as eerste medeleraar beroep. Al was hy nog ongetroud, koop die gemeente 'n tweede pastorie by Alicestraat 35, 'n hanetree van die kerkgebou af, teen £1 800 aan met behulp van 'n lening van die kerkkantoor. Dié medeleraarskap het geduur tot 7 Oktober 1946, toe ds. Snijders afskeid van Goodwood neem en na Pietermaritzburg-Wes gegaan het.
Oorlogspanning
wysigDie oorlogsjare het groot spanning in die gemeente meegebring tussen dié wat vir en teen die Unie se deelname was. Dit het groot eise aan ds. Snijders gestel, wat blykbaar gekant was teen die oorlogspoging. Baie mense het agterdog jeens die NG Kerk se predikante gekoester, en ds. Snijders het sy deel van verdagmakery gekry. Die kerkraad het selfs 'n afvaardiging na die redaksie van Die Suiderstem, mondstuk van die Verenigde Party in Kaapstad, gestuur om te betoog teen 'n opruiende berig oor een van sy preke. Die plaaslike medewerker, A.B. le Roux, kon gelukkig vir die vrede in die gemeente bewys dat hy nie vir die berig verantwoordelik was nie.
Vir sowel die kerkraad as die predikant was dit 'n moeilike tyd, want oorbevolking was erg: In minstens die helfte van die huise in die gemeente het meer as een gesin gewoon. Die baie mans weg van die huis op oorlogsdiens en die lang werkure van ander het veroorsaak dat die kinders byna nooit hul vader gesien het nie en dit het hoofbrekens besorg. So was die eise wat aan ds. Snijders gestel is, baie meer as net sy geestelike werk. Sommige lidmate het byvoorbeeld daarop aangedring dat hy hulle hospitaal toe moes bring omdat sy motor een van die weinige was wat hulle sonder koste kon gebruik. Nietemin het hy sy taak blymoedig verrig en toe die vrede kom, kon hy met die heropbou van verhoudinge begin.
Drie ouderlinge van Goodwood het sy bevestiging in Pietermaritzburg-Wes bygewoon.
In Pietermaritzburg-Wes
wysig
Hierdie tweede oudste gemeente in Pietermaritzburg se ontstaan in 1921 is ten nouste saamgeweef met die aanstelling van 'n Spoorwegarbeider wat in dié geweste gewoon en die spoorwegmense bearbei het. Eerw. A.R. Smit is op 22 Januarie 1920 vir hierdie diens bevestig. Die versoeke vir die stigting van 'n tweede gemeente in die Natalse hoofstad het reeds in daardie jaar gekom, maar nadat wrywing met die moedergemeente Pietermaritzburg ontstaan het oor eiendom en kapitaalgeld, kom daar omstreeks Oktober 1921 'n skeuring in die gemeente toe sowat 40 lidmate hul attestaat aanvra om na 'n ander kerkverband oor te gaan. Eerw. Smit het in November 1921 bedank, waarna die moedergemeente se kerkraad besluit het om 'n hulpprediker vir drie maande te verkry. Ds. Hendrik Adrian de Wet is beroep, en toe die nuwe gemeente op 14 September 1922 gestig word, was hy dan ook die eerste leraar.
Ds. De Wet het dié sogenaamde spoorweggemeente tot 1926 bedien. Hierna was die gemeente twee jaar vakant, maar in 1928 is ds. J.S. Erlank as jong predikant hier bevestig. Hy het 'n volle 18 jaar gearbei in die toe nog reuse gemeente wat oppervlak betref, en tydens sy bediening, in 1940, is die Eeufeeskerk in gebruik geneem. Dit is so genoem omdat die eerste sooisteek tydens die Ossewatrek van 1938 plaasgevind het.
Ses jaar later is ds. Snijders as Pietermaritzburg-Wes se derde leraar bevestig. Binne die eerste drie jaar van sy bediening het die getalle so toegeneem dat die kerkraad onder sy leiding verplig was om in November 1949 twee dogtergemeentes af te stig, naamlik Pietermaritzburg-Noord en Pietermaritzburg-Suid. (In latere jare het die getalle weer so afgeneem dat die Wes-gemeente, waarby Napierville op 5 September 1993 ingelyf is, by die Noord-gemeente ingeskakel het, en die Suid-gemeente met Hayfields saamgesmelt het.) Ná die afstigtings, wat die gemeente se oppervlak geweldig laat krimp en dit 'n suiwer stadsgemeente gemaak het, het die lidmate weer gou tot 1 200 toegeneem sodat die gemeente weer aan afstigting moes begin dink, en so kom Napierville in 1957 aan die beurt, die derde afstigting in ds. Snijders se dienstyd.
In 1950 het die gemeente daartoe oorgegaan om die eertydse CNO-skoolgeboue aan te koop en dit te omskep in 'n CNO-losiesplek vir skoolgaande kinders.
Ds. Snijders het tot 1962 in Pietermaritzburg gebly, toe hy na die groot en belangrike NG gemeente Johannesburg-Oos vertrek, waar vier van sy klasmaats van 1931 toe reeds as predikant gedien het. Die Natalse Sinode het ds. Snijders in 1948 as actuarius gekies en weer in 1951. In 1954 het hy moderator van die Natalse Kerk geword, 'n amp waartoe hy ook in 1957 en 1961 verkies is, hoewel hy ná slegs 'n jaar moes bedank toe hy na Johannesburg vertrek.
In Johannesburg
wysig
Toe ds. Snijders in 1964 in die NG gemeente Johannesburg-Oos (die Irenekerk) ontvang is, het hy twee medeleraars gehad, dr. Benjamin Engelbrecht en G.F.K. Carstens (later vervang deur ds. A.J. Pienaar), wat spesiaal aangestel is met die oog op evangelisasie onder die stedelike Afrikaners. Die gemeente het nagenoeg 1 500 belydende lidmate gehad en gestrek van die omgewing van Doornfontein en Hillbrow, deur Yeoville en Berea tot in Observatory. Laasgenoemde voorstad het op die vooraand van afstigting gestaan, want in 1964 het ds. Snijders die eerste leraar van die NG gemeente Johannesburg-Sterrewag geword, waar hy die laaste dekade van sy bediening sou deurbring.
Van Johannesburg-Oos is met die jare vier gemeentes afgestig: Turffontein (in 1906 deels ook van Jeppestown), Johannesburg-Noord (in 1942 deels ook van Johannesburg (Braamfontein) nadat die Irenekerk reeds in 1905 in 'n kerksaal in Orchards laat bou het) en Parkhurst (in 1944 ook deels van Johannesburg (Braamfontein)). Die laaste afstigting was Johannesburg-Sterrewag in 1964. Toe Observatory en omstreke se Afrikaanse bevolking mettertyd wegkwyn, is dié dogtergemeente egter laat in die jare sewentig by Johannesburg-Noord ingelyf, pleks van by die moedergemeente. (Van dié moedergemeente en haar vier dogters het in later jare net Johannesburg-Noord, met die nuwe naam Andrew Murray, oorgebly.)
Transvaalse kerkleier
wysigDs. Snijders was skaars 'n jaar in die Goudstad toe hy ook in Transvaal tot 'n hoë amp in die Kerk verkies word. Op die Suid-Transvaalse Sinode se sitting einde Maart 1963 het hy in die verkiesing van 'n moderator te staan gekom teen ds. Beyers Naudé, die dienende assessor wat waargeneem het as moderator vandat die ampsbekleër, ds. Bertie Brink, uit die Sinodale ressort vertrek het, en ds. Attie Burger, redakteur van die Kerk se tydskrif, Die Voorligter.
Dit was skaars drie jaar ná die opspraakwekkende Cottesloe-kerkeberaad toe ds. Beyers onder kwaai kritiek deurgeloop het vir sy sterk standpunt teen die destydse regering se apartheidsbeleid. Nietemin is hy in 1961 tot assessor verkies en kry hy in 1963 in die eerste stemming 163 stemme vergeleke met die konserwatiewe kandidate Snijders se 64 en Burger se 63. In die herstemming tussen eersgenoemde twee kandidate kry ds. Beyers 209 stemme en ds. Snijders 167. So het ds. Beyers moderator geword en dit gebly tot sy bedanking uit die bediening in Oktober daardie jaar weens toenemende druk en kritiek oor sy beginselvaste standpunt teen apartheid. Ná die verkiesing van die moderator het die verkiesing van die assessor aan die beurt gekom: Ds. Snijders word in die eerste stemming met 'n volstrekte meerderheid van 228 verkies. Ná ds. Beyers se bedanking uit die bediening, het ds. Snijders waarnemende moderator geword, maar tydens die Sinode van 1968 is hy nie weer verkies tot enige amp nie.
Nie veel is bekend oor ds. Snijders se bediening in enigeen van die twee Johannesburgse gemeentes nie omdat geeneen van hulle ná sy dienstyd 'n gedenkboek die lig laat sien het nie. Hy het van 1964 tot 1974 in Johannesburg-Sterrewag gestaan en was van plan om in 1974 af te tree. Drie weke voordat hy demissie sou ontvang, het hy egter 'n hartaanval op die kansel tydens 'n gesamentlike Hervormingsdiens op Swartruggens (waarskynlik op Hervormingsdag, Donderdag 31 Oktober) gekry en is vroeg in November daardie jaar oorlede.
Bronne
wysig- (af) 1963. Acta van die vierde vergadering van die Suid-Transvaalse Sinode van die N.G. Kerk gehou te Pretoria op 26 Maart 1963 en volgende dae. Johannesburg: Suid-Transvaalse Sinode.
- (af) Jonas, G. 1972. Jaarboek van die Nederduitse Gereformeerde Kerke (Moeder-, Sending- en Bantoekerke) 1972. Kaapstad en Pretoria: N.G. Kerk-Uitgewers en -Boekhandel.
- (af) Klopper, ds. J.S. 1976. Feesbundel. Ned. Geref. Gemeente Goodwood 1926–1976. Goodwood: NG Kerkraad.
- (af) Olivier, ds. P.L. (samesteller). 1952. Ons gemeentelike feesalbum. Kaapstad en Pretoria: N.G. Kerk-uitgewers.
- (af) Olivier, S.P. 1945. Ons Kerk in Rhodesië. 'n Historiese oorsig van die Ned. Geref. Kerk, Sending en Onderwys. 1895–1945. Bulawayo: Ring van Bulawayo.
- (en) Potgieter, D.J. 1973. Standard Encyclopaedia of Southern Africa. Cape Town: Nasionale Opvoedkundige Uitgewery Ltd.
- (af) Smit, ds. A.P. (1948). Ons Kerk in die Goudstad (1887–1947). Kaapstad: Kerkrade van Johannesburg, Fordsburg, Johannesburg-Oos en Jeppestown.
- (af) Swart, prof. dr. M.J. (voorsitter redaksiekomitee). 1980. Afrikaanse kultuuralmanak. Aucklandpark: Federasie van Afrikaanse Kultuurvereniginge.
- (af) Swart, prof. dr. M.J. en Geyser, prof. dr. O. 1979. Vyftig jaar Volksdiens. Die geskiedenis van die Federasie van Afrikaanse Kultuurvereniginge 1929 tot 1979. Aucklandpark: Federasie van Afrikaanse Kultuurvereniginge.
Verwysings
wysig- ↑ (en) Muslim Youth Movement District Six. Geargiveer 5 Maart 2016 op Wayback Machine URL besoek op 27 September 2013.
- ↑ (af) Swart pot; swart ketel Geargiveer 7 Maart 2016 op Wayback Machine, Kletskerk. URL besoek op 27 September 2013.
- ↑ 365 Spore Geskiedenis vir Elke Dag. URL besoek op 27 September 2013
- ↑ SAhistory.com. URL besoek op 27 September 2013.
Eksterne skakels
wysig- (en) Die sogenaamde Eeufeeskerk van die destydse gemeente Pietermaritzburg-Wes, soos te sien op Google Maps. URL besoek op 26 September 2013.
- (en) Die destydse kerkgebou van die NG gemeente Johahannesburg-Sterrewag, opgerig in ds. Snijders se tyd, behoort nou aan 'n ander kerkverband. URL besoek op 27 September 2013.
- (en) 'n Foto van ds. Snijders, geneem in 1971.[dooie skakel] URL besoek op 26 September 2013.
- (en) Leraar van G'woord doen graad oor kerk se geskiedenis, Die Burger, 19 April 2000. URL besoek op 27 September 2013.