Tsjeggo-Slowakye

Tsjeggo-Slowakye, ook Tsjeggoslowakye (Tsjeggies: Československo, [ˈtʃɛskoslovɛnsko], luister (hulp·inligting); Slowaaks: Česko-Slovensko, [ˈtʃɛskɔslɔʋɛnskɔ]), het tussen 28 Oktober 1918 en 1 Januarie 1993 op die gebied van die huidige republieke Tsjeggië en Slowakye bestaan. Op 1 Januarie 1993 is Tsjeggo-Slowakye in die aparte state Tsjeggië en Slowakye verdeel.

Československo
Česko‑Slovensko
Tsjeggo-Slowakye

←

1918–1939
1945–1992

→


Vlag	Wapen

Leuse: Tsjeggies/Slowaaks: Pravda vítězí (1918–1990)
Latyn: Veritas Vincit (1990–1992)
(Afrikaans: "Die waarheid heers")

Volkslied: Kde domov můj
(Tsjeggies vir: "Waar is my tuiste?")

Nad Tatrou sa blýska
(Slowaaks vir: "Weerlig oor die Tatra")

Ligging van Tsjeggo-Slowakye

Hoofstad

Praag (Praha)
50°05′N 14°25′O / 50.083°N 14.417°O

Taal/Tale

Tsjeggies • Slowaaks • Duits • Hongaars • Jiddisj • Rusyn

Regering

Republiek

President

- 1918–1935

Tomáš G. Masaryk

- 1935–1938 • 1945–1948

Edvard Beneš

- 1938–1939

Emil Hácha

- 1948–1953

Klement Gottwald

- 1953–1957

Antonín Zápotocký

- 1957–1968

Antonín Novotný

- 1968–1975

Ludvík Svoboda

- 1976–1989

Gustáv Husák

- 1989–1992

Václav Havel

Eerste minister

- 1918–1919 (eerste)

Karel Kramář

- 1992 (laaste)

Jan Stráský

Historiese tydperk

20ste eeu

- Eerste Wêreldoorlog

1914–1918

- Onafhanklikheid

28 Oktober 1918

- Duitse besetting

15 Maart 1939

- Bevryding

9 Mei 1945

- Kommunistiese staatsgreep

25 Februarie 1948

- Praagse lente

5 Januarie–21 Augustus 1968

- Ontbinding

31 Desember 1992

- Stigting van Tsjeggië en Slowakye

1 Januarie 1993

Oppervlakte

- 1921

140 446 km²
54 227 sq mi

- 1992

127 900 km²
49 382 sq mi

Bevolking

- 1921 skatting

13 607 385

Digtheid

96,9 /km²
250,9 /sq mi

- 1992 skatting

15 600 000

Digtheid

122 /km²
315,9 /sq mi

Geldeenheid

Tsjeggo-Slowaakse kroon

Topografiese kaart van Tsjeggo-Slowakye tussen 1920 en 1938

Kaart van Tsjeggo-Slowakye vanaf 1928 tot 1938

Kaart van Tsjeggo-Slowakye vanaf 1969 tot 1990

Die Sosialistiese Republiek Tsjeggo-Slowakye was 'n federasie wat uit twee dele bestaan het. In die weste was die Tsjeggiese Sosialistiese Republiek, wat die historiese lande Boheme en Morawië omvat, en die Slowaakse Sosialistiese Republiek in die ooste. Die federale hoofstad was Praag. Die land het 'n oppervlakte van 127 876 km², waarvan sowat ’n derde deur woude beslaan is. Wat grondstowwe betref, is veral bruinkool en steenkool van belang.

Algemeen

Tsjeggo-Slowakye, amptelik die Sosialistiese Republiek Tsjeggo-Slowakye, was in Sentraal-Europa geleë. Die land het 'n oppervlakte van 127 876 km² beslaan en 'n bevolking van ongeveer 15 miljoen in 1982 gehad. Tydens die Koue Oorlog het Tsjeggo-Slowakye in die noorde aan Pole, in die noordweste aan Oos-Duitsland (Duitse Demokratiese Republiek), in die suidweste aan Wes-Duitsland (Bondsrepubliek Duitsland), in die suide aan Oostenryk en Hongarye, en in die ooste aan die Sowjetunie gegrens. Die langste grens was die met Pole (1 310 km) en die kortste die met die Sowjetunie (98 km).

Landskap

Die Tsjeggo-Slowaakse landskap het groot afwisseling getoon. Die westelike deel van die land, Boheme, word deur die geologiese ou Tsjeggiese Massief bepaal. Die bosryke gebergte van hierdie massief omsluit die Tsjeggiese laagvlakte geheel en al.

Die massief kan onderverdeel word in die Adelaars-, die Reuse-, en die Isergebergte. Die Ertsgebergte lê noordwes daarvan en in die weste en suidweste is die bosryke Bohemerwoudgebergte. In die ooste is die skilderagtige Boheems-Morawiese heuwels, wat 'n natuurlike skeiding tussen Morawië en Boheme vorm. Die Tsjeggiese Laagvlakte omsluit talle bekken- en heuwellandskappe.

Langs die Elberivier strek die vrugbare Elbevlakte hom uit. Die ooste van Morawië en die hele Slowakye vorm deel van die Karpate, 'n berggebied wat hoofsaaklik in die Tersiêr ontstaan het. Die Karpate-boog word van die baie ouer Tsjeggiese Massief geskei deur 'n laaglandgebied, wat as die Morawiese Poort bekend staan. Oos van die Morawiese Poort lê die Wes-Karpate, wat bestaan uit 'n reeks kleiner massiewe wat tussen 800 en 1 200 m hoog is, met enkele pieke van tot 1 700 m hoog.

Die hoë Tatra, met die hoogste berg in die voormalige Tsjeggo-Slowakye, Gerlachspits, en die Lae Tatra is gewilde toeriste-aantreklikhede en vorm deel van die Sentraal-Karpate. Tussen die Wes- en Sentraal-Karpate is die Klein en Groot Fatra-gebergte. Suid van die Lae Tatra lê die Slowaakse Ertsgebergte, wat ryk is aan verskeie grondstowwe.

Die bergkettings word deur lang en diep valleie met vinnig vloeiende riviere van mekaar geskei. In die suide van Slowakye, tussen die Donaurivier se linkeroewer en die Karpate, is die Donaulaagland, 'n belangrike landbougebied. Die Donaulaagland word in die weste deur die Klein Karpate onderbreek en gaan oor in die Morawiese Valleie, laagvlaktes langs die Morawa- en die Dyjerivier, 'n syrivier.

In die suidooste van Slowakye is die laagland van Tisza, 'n uitloper van die Groot Hongaarse Laagvlakte. Tsjeggo-Slowakye se belangrikste riviere was die Elbe, Oder, Neiße en Donau en hul takriviere. Die land is arm aan natuurlike mere, maar het talle klein studamme.

Klimaat

Die voormalige Tsjeggo-Slowakye lê in 'n gematigde gordel met 'n duidelike wisseling tussen vier seisoene. Die koudste maand is Januarie, wanneer die temperatuur tot benede -10 °C daal, terwyl die warmste maand Julie is, wanneer die temperatuur soms tot bo 30 °C styg. Die neerslag wissel tussen 450 mm en 1 500 mm per jaar. Byna 20% van die jaarlikse neerslag bestaan uit sneeu.

Naam

Kort vorm:

1918–1920, 1938–1939 en 1990–1992 ook Tsjeggoslowakye

Lang vorm:

amptelik 1918–1938 en 1945–1960: Tsjeggoslowakiese Republiek (ČSR); tsjeggies en slowaaks Československá republika
1918–1920 en 1938–1939 Tsjeggo-Slowakiese Republiek (Č-SR); tsjeggies en slowaaks Česko-Slovenská republika
1960–1990 Tsjeggo-Slowaakse Sosialistiese Republiek (ČSSR); tsjeggies en slowaaks Československá socialistická republika
1990–1992 Tsjeggiese en Slowaakse Federale Republiek (ČSFR); tsjeggies Česká a Slovenská Federativní Republika; slowaaks Česká a Slovenská Federatívna Republika)

Sport

In sport was die Tsjeggo-Slowaakse nasionale sokkerspan een van die die sterkste mededingende spanne en het agt keer aan die FIFA Sokker-Wêreldbekertoernooi deelgeneem en twee keer as naaswenner geëindig (in 1934 en 1962). Vir die UEFA Europa-beker kon Tsjeggo-Slowakye drie keer kwalifiseer, die toernooi van 1976 in Joego-Slawië wen en het twee keer (in 1960 en 1980) die derde plek bereik. Tydens die Olimpiese Somerspele 1980 in Moskou kon die Tsjeggo-Slowaakse nasionale sokkerspan die gouemedalje verower.

Bronne

Wêreldspektrum, 1982, ISBN 0-908409-68-0, volume 27, bl. 158
(de) Rüdiger Kipke, Karel Vodička: Abschied von der Tschechoslowakei, Verlag Wissenschaft und Politik, Köln 1993, ISBN 3-8046-8803-9.
(de) Jörg K. Hoensch: Geschichte der Tschechoslowakei. 3. Auflage, W. Kohlhammer Verlag, Stuttgart 1992.

Eksterne skakels

Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Tsjeggo-Slowakye.
(en) "Czechoslovakia". Encyclopædia Britannica. Besoek op 2 September 2019.