Claartje van Rooy
Claartje van Rooy (noemname Clara, Klara of Kaat, Postmasburg, Kaapkolonie, 5 Januarie 1898 – Pretoria, Suid-Afrika, 1 Oktober 1977) was ’n Gereformeerde onderwyseres wat meestal skool gegee het aan huishoudskole.
Herkoms
wysig_se_pastorie.jpg)
_van_Rooy_en_sy_vrou,_Brechtje.jpg)
Klara van Rooy is op Postmasburg gebore waar haar vader, ds. J.A. Rooy (1868–1962), en moeder, Brechtje (1871–1936), die predikantspaar van die plaaslike Gereformeerde kerk was. Haar moeder was die oudste van die ses kinders uit ds. Dirk Postma se vyfde huwelik, op huwelik op 20 Desember 1869, met Johanna Wilhelmina van Biljon (1854–1901). Dus was Klara se oom aan moederkant ds. Willem Postma (1874–1920), ook bekend as dr. O'kulis, en sy beeldhouer-dogter, Laurika Postma, Klara se niggie. Twee van haar tantes was prof. J.A. du Plessis getroud: Laurika Postma (1875–1905), en ná haar dood Aletta (1876–1957). Deur laasgenoemde huwelik van sy ’n niggie van onder andere prof. Wicus du Plessis en ds. W.J. Postma. Haar jongste tante aan dié kant van die familie, Maria (1881–1966), was getroud met Totius, sodat ook prof. Fanus du Toit haar neef was. Aan vaderskant was haar grootouers, J.C. van Rooy (1824–1889) en Anne Françoise Holsters (1834–1904), die stamouers van die familie Van Rooy in Suid-Afrika. Klara se tante Truitjie (jongste van die stamouers se 10 kinders) was getroud met dr. Flippie Snyman van die Gereformeerde kerk Steynsburg. Dus was prof. W.J. Snyman ook ’n neef van Klara.
Klara was die vierde oudste van ds. en mev. Koos van Rooy se 10 kinders (gebore tussen 1894 en 1907) en die tweede oudste dogter. Dié kinders was (deurgaans in die volgorde seun en dan dogter): Jan Dirk (op ses maande oorlede), Johanna (Nan, ongetroud), (later prof.) Dirk Jan (Dirk), dan Claartje (Kaat), Willem van Biljon (Willem), Anne Francoise (Anne), (later ds.) Jacobus (Jacs), die tweeling Aletta Jacoba (Lettie, ongetroud) en Martinus Paul (Boet), en Laurika (Riek).
Opleiding
wysig
Klara se ouers is op 14 September 1892 op Burgersdorp getroud waar haar vader student was aan die Teologiese Skool. Haar oudste broer en suster is dan ook daar gebore. In 1895 is prop. Van Rooy na die Gereformeerde kerk Postmasburg beroep. In dié tyd is Klara se broer Dirk op Griekwastad gebore en sy op Postmasburg. In Mei 1898 het die gesin van vyf (Klara was toe sowat vyf maande oud) na Nylstroom verhuis waar ds. Van Rooy predikant was van die kombinasie Waterberg–Pietersburg. Tydens die Tweede Vryheidsoorlog (1899–1902) was hy op kommando onder genl. C.F. Beyers en later op parool in Pretoria. Klara se moeder moes eindelik ses klein kindertjies alleen versorg, want Willem (Nylstroom, Februarie 1899), Anne (Nylstroom, Maart 1900) en Jacs (Steynsburg, Oktober 1901) het ook nog intussen bygekom. Die pastorie is in dié tyd in ’n kamphospitaal omskep en dis moontlik dat die jong pastoriemoeder toe by haar toe welgestelde weduwee-moeder op Steynsburg gaan woon het.
Op Nylstroom het Klara haar heel eerste onderwys van haar tantes Marie en Lettie Postma aan ’n CNO-skooltjie in die konsistorie van die destydse Gereformeerde kerkgebou ontvang. In Julie 1905 het die gesin Van Rooy na Bethulie in die Oranje-Vrystaat verhuis nadat ds. Van Rooy ’n beroep na die plaaslike Gereformeerde gemeente aangeneem het. Dit was sy laaste werkkring waar hy en sy gesin diep spore sou trap nie net in kerklike kringe nie, maar ook in wyer verband. Hier sou hy 25 jaar werksaam wees tot met aanname van sy emeritaat.
Aan die plaaslike hoërskool het Klara haar skoolopleiding voltooi terwyl haar ouers die gebreke in die destydse leerplan met betrekking tot vaderlandse en kerkgeskiedenis tuis aangevul het. Hierna het sy haar as onderwyseres aan die Bloemfonteinse Onderwyskollege bekwaam.
Onderwysloopbaan
wysig
Nadat sy 'n kort tydjie naby Glen buite die Vrystaatse hoofstad skoolgehou het, is sy na die Voorbereidende Tegniese Skool (nou die Hoërskool en Laerskool Sentraal). Hierdie skool het ontstaan uit die vroeëre CNO-skool en was grootliks die skepping van haar oom ds. Willem Postma, eerste leraar van die Gereformeerde kerk Bloemfontein. Intussen het sy professionele tegniese opleiding geniet, en moes weens swak gesondheid 'n tyd lank op Bethulie by haar ouers gaan inwoon terwyl sy daar skoolgehou het.
'n Betrekking as prinsipale van die huishoudskool op Adelaide is haar in 1922 en een op Bethlehem in 1923 aangebied. Eers in 1925 aanvaar sy 'n pos as gewone onderwyseres en instruktrise op Bethlehem. Terwyl sy gedurende 1927 met verlof was het sy talle inrigtings besoek wat ten doel gehad het om die belange van die arm en agterlike meisies te behartig. Hoewel 'n beurs aan haar toegesê is om 'n kursus in maatskaplike werk in Amerika te gaan volg, het sy dit van die hand gewys aangesien die opleiding nie op Christelike grondslag sou wees nie.
Sy het 'n verdere kursus in huishoudkunde aan die Johannesburgse Tegniese Kollege en ook klasse aan die Universiteit van Pretoria geloop. As hoof van die huishoudkundige afdeling van die hoërskool op Tweespruit het sy haar doelgerigte taak in 1931 voortgesit. Op George het sy as hoof van die Huishoudskool baanbrekerswerk gedoen. In 1935 is sy op 37-jarige leeftyd sy verplaas na Riebeek-Wes, waar sy 10 jaar lank aan die hoof was. 'n Besonderse hoogtepunt in haar lewe was die oprigting en ingebruikneming van die nuwe skoolgeboue op die terrein waar sowel genl. J.C. Smuts as dr. D.F. Malan op skool was. Die destydse koshuisnaam, Die Ark, is in ere herstel. Met volksfeeste was Klara deurgaans op die voorpunt om die leerlinge tot volkstrots en nasiediens te inspireer. In 1945 is sy aangestel as hoof van die Hoër Huishoudskool Hartbeespoort. Met eer en hoë waardering vir haar werk deur hooggeplaaste amptenare van Unie-onderwys het sy die tuig neergelê in 1953.
Aftrede
wysigKlara het haar twee ongetroude susters, Nan en Lettie, onder haar sorg geneem en toe sy op die ouderdom van 55 aftree, het sy hulle met haar saamgeneem na haar laaste woonplek in Pretoria. Daar kon sy deel in die vreugde en leed van haar uitgebreide familie.
Waardering
wysig
Aan die kerklike lewe kon sy weens afstande en afgesonderdheid nie altyd deelneem nie. Op Bethlehem is die plaaslike Gereformeerde kerk wel reeds in 1920 afgestig, maar die gemeente Oudtshoorn-George is byvoorbeeld eers in 1960 gestig. Die Gereformeerde kerk Tweespruit is reeds in 1896 gestig, maar in die Swartland was geen Gereformeerde kerk nie; die naaste was die Gereformeerde kerk Kaapstad.
Tog het sy as Calvinis haar beginsels uitgelewe en het 'n groot invloed uitgeoefen op die duisende dogters vanuit alle dele van die land em selfs van Kenia, Tanganjika, Suidwes-Afrika en Rhodesië. Sy het altyd gevoel dat die dogters se voorbereiding op die maatskaplike en volkslewe die personeel se plig is omdat die dogters gedurende hul vormingsjare so ver van hul ouerhuis moes gaan. So het sy ’n merkwaardige en onskatbare bydrae tot die volkslewe gelewer.
J.A. van Rooy skryf in Die familie Van Rooy in Suid-Afrika: " Klara was 'n besondere mens vir wie dit veel groter vreugde was om te gee as om te ontvang. Sy was energiek in haar optrede en besonder gesellig. Hulle woning was 'n saamtrekpunt vir familielede ver en naby. In die onderwys het sy verstaan om streng te wees maar met soveel liefde dat haar gesag ten alle tye aanvaar is. Vir die kinders van haar broers en susters was sy 'n minsame tante wat vir hulle veel beteken het. Ten alle tye het sy haar Christenskap ten volle laat geld."
Bronne
wysig- (af) Die Gereformeerde Vroueblad. 1959. Die Gereformeerde vrou 1859-1959. Potchefstroom: Potchefstroom Herald.
- (af) Die familie Van Rooy in Suid-Afrika