Jan Meyer

Johannes Petrus Meyer (noemnaam Jan, Prins Albert, Kaapkolonie, 26 Junie 1842 – Johannesburg, 2 Desember 1919) was ’n staatsamptenaar, Volksraadslid, myneienaar en boer en die man na wie Meyerton en Meyersdal (Alberton) genoem is. Die voorstad Linmeyer is waarskynlik na sy skoondogter Lynne genoem.

Meyer het geen geringe aandeel aan die opsporing van die hoofrif op die Witwatersrand gehad nie. As veldkornet moes hy gedurig inspeksies doen en bakens oprig. Dit het hom die gulde geleentheid gebied om die geologiese strukture te bestudeer en waar te neem waar dagsome uitsteek. Baie van die vroeë opsporings van die hoofrif was te danke aan sy opmerksaamheid. Dit was op sy aanbeveling dat G.J. du Plessis die hoofrif op die plaas Turffontein opgespoor het. Hy was die stigter van Meyerskamp, later bekend as Natalkamp, en as mede-eienaar van die Meyer-en-Charltonmyn was hy een van die eerste Afrikaanse mynmagnate.

Hy het Johannesburg van 1887 tot 1892 in die Volksraad verteenwoordig as die eerste Volksraadslid vir Johannesburg. Sake waarvoor hy hom beywer het, was die verkryging van ’n munisipaliteit vir Johannesburg ('n saak wat wel gerealiseer het), die aanbou van die Delagoabaai-Pretoriaspoorweg deur Johannesburg, wat dui op die besef wat hy gehad het van die belangrikheid van Johannesburg as ’n mark vir plaaslike en ingevoerde landbouprodukte en die feit dat baie nywerheidsmateriaal deur Johannesburg benodig is. Hy het klaarblyklik besef die korter afstand na die hawe sou die mynmagnaat, handelaar, nyweraar asook die boere om Johannesburg bevoordeel. Derdens het hy ’n rol gespeel in die instelling van die Tweede Volksraad, wat die uitlanders se belange verteenwoordig het.

Herkoms en jeug

Meyer was ’n seun van Johan George (Org) Meyer en Hester Christiana Elizabeth Mulder. Johan Meyer het die Groot Trek as jong vrygesel meegemaak, waarskynlik as lid van Andries Henrik Potgieter se geselskap, en het saamgetrek tot by Ohrigstad. Lede van die trekgeselskap het op pad volgens oorlewering laer getrek naby die huidige standplaas van die NG gemeente Alberton-Suid en op die grond waarop die gemeente se pastorie gebou is, is die graf van ’n Voortrekkervrou en –kind. Org was bes moontlik lid van die geselskap van 11 man wat in 1835 noordwaarts gery het om Louis Tregardt op te soek en die wêreld in die noorde te verken. Met sy terugkeer in Augustus 1836 was hy net betyds om sy mense te organiseer om hulle te verdedig by Vegkop in Oktober daardie jaar, toe die Matabele hulle aangeval het. Blykbaar het Org Meyer toe na Prins Albert teruggekeer. Daar is hy in 1840 met Hester Mulder getroud en op 26 Junie 1842 is Johannes Petrus (Jan) daar gebore, vyf maande voor die stigting van die NG gemeente Prins Albert.

In 1844 het die twee jaar oue Jan saam met sy ouers na Transvaal gereis, waar sy vader eienaar van drie plase geword het: Elandsfontein (waarop hulle gewoon het), Klipriviersberg en Alwynspoort. Die gesin het die Karoo laat in die 1840's besoek, want met hul terugkeer het Jan se vader ene Smit op Klipriviersberg aangetref waar dié hom tuisgemaak het. Org Meyer was volgens oorlewering maar te bly om ’n buurman in die ylbevolkte streek te hê; daarom het hy die plaas aan Smit gegee. In 1860 is Smit oorlede en nadat sy boedel afgehandel is, het Klipriviersberg in die mark gekom. Jan Meyer wou die plaas bekom, maar omdat die hoofpad tussen Vereeniging en Pretoria naby die plaas verbyloop, het ’n paar handelaars ook hul oog op die plaas gehad met die doel om ’n winkel daarop op te rig. Dit was ook die oornemende Jan Meyer se gedagte. Plase kon destyds verniet bekom word, maar omdat hier sprake van mededingers was, is die hoogste bod van £500 vir die plaas op Jan Meyer toegeslaan. Jan het net £200 gehad, maar die res geleen by ene Erasmus, want later by Irene geboer het. Jan het ’n winkel op die plaas opgerig en begin transport ry.

In 1855 het die Meyers weer hul familie op Prins Albert besoek. Op pad terug, by Colesberg, is Org Meyer oorlede. So het die verantwoordelikheid om die gesin terug in Transvaal te kry, op die 13-jarige Jan se skouers gerus. Vol riviere moes hulle met oorsteek en die vee moes snags beskerm word teen wilde diere. Dit het baie gereën en daar was nie droë hout vir vuurmaak nie. ’n Broer van Jan het in 1851 verkluim, terwyl hy met ’n wa en span osse langs die Jukskeirivier hout gaan haal het. Daar het ’n hewige storm losgebars en kapok het hulle oorval. Die vee en die swart werkers het die loop geneem en hy het onder die wa skuil gehou.

Jan Meyer is getroud met Christina Salmina Meyer (nie verwant nie) en in 1860 het hy sy eerste huis gebou op die grond waar die nuwe Albertonse burgersentrum nou staan. Hierdie stukkie grond van 13 morg, het hy vir £13 van sy stiefvader, Abraham Viljoen, gekoop. Sy koringland en vrugtebome is met ’n leivoor uit die Natalspruit natgelei. Christina is met die geboorte van hulle vierde dogter op 31 Julie 1870 oorlede. Hy het op dié grond gebly tot met die dood van hierdie dogtertjie op 29 Augustus 1871. In 1872 is hy weer getroud, met die weduwee Stephina Petronella Botha, gebore Strydom, waarna hulle hul intrek op Klipriviersberg geneem het. Hy het ’n seun en vier dogters gehad.

Die enigste formele onderrig wat hy ontvang het, was van sy weduweemoeder, maar ondanks ’n lewe van armoede en ontberinge in sy jeug het hy vroeg reeds aanleg getoon vir openbare sake.

Jong lewe

In Augustus 1881 is Meyer verkies as veldkornet vir die wyk Kliprivier, distrik Heidelberg. Met verloop van tyd het hy op sy drie groot plase met vee geboer en ’n saaiery volgens die beste landboumetodes van daardie tyd aan die gang gesit het. Tydens die Transvaalse Vryheidstryd was Meyer deel van die kommando wie se taak dit was om die Britse soldate op die verskillende dorpe vas te keer en afgesny te hou. Toe dit vir sir Owen Lanyon, Britse administrateur van Transvaal en opvolger van sir Theophilus Shepstone, duidelik word dat die Transvalers vasbeslote was om die bestuur van die land oor te neem, het hy ’n afdeling soldate beveel om van Lydenburg na Pretoria te gaan om die garnisoen daar te versterk. Die Transvalers wou dit voorkom en het kmdt. Frans Joubert opdrag gegee om hierdie opmars met ’n kommando te stuit. Dit het tot die eerste groot slag van die oorlog gelei. Op 20 Desember 1880 het die Slag van Bronkhorstspruit plaasgevind, waartydens die grootste deel van die Engelse soldate binne enkele minute gewond of gedood is. Jan Meyer se verdere bewegings tydens die Eerste Vryheidsoorlog is nie bekend nie, maar hy moes hom onderskei het, want in dié tyd is hy as veldkornet vir Kliprivier aangestel. In dié hoedanigheid het hy ’n belangrike rol in die ontdekking van goud gespeel.

Die ontdekking van goud

'n Kaart van die plase waarop die Witwatersrand aangelê is met die dagsoom daarop aangedui. Meyer het eers op die plaas Elandsfontein en daarna tot sy dood op Klipriviersberg gewoon.

Met die ontdekking van goud op Barberton het Meyer daar besoek afgelê en waardevolle kennis opgedoen rakende die identifisering van gouddraende erts. Toe dit in die 1880's bekend word dat daar ook goud op die Rand was, het Meyer volgens oorlewering, voorbeelde van die gouddraende erts bymekaar gemaak en dit na Pretoria geneem om die owerheid se aandag daarop te vestig.

In 1884 het hulle hom opdrag gegee om die bakens van die plase in sy wyk na te gaan om vas te stel of daar nie stukkies grond oorgebly het wat geen eienaar het nie. Dit het bekendgestaan as uitvalgrond en sou dan tot staatsgrond geproklameer word. Dit het 18 maande geduur om die opdrag uit te voer. So het hy op die Witwatersrand so ’n stuk grond gekry wat hy, volgens oorlewering, Randjeslaagte genoem het. Die staat het in dié tyd – en veral omdat die staatskas juis toe leeg was – hulle veldkornette baie min betaal en omdat hy 18 maande in die saal was, het hy die owerheid versoek om as betaling vir die werk wat hy gedoen het nadat die Staatsekretaris vir hom gesê het dat die staat hom nie kon betaal nie, hierdie stukkie grond aan hom te gee. Die Volksraad was nie in sitting nie en die staatsekretaris het gesê hulle sou eers moes wag tot die volgende sitting om oor die versoek te besluit.

Intussen het dit geblyk dat die Witwatersrand baie goud gehad het en het die staat besluit om eerder ’n dorp op die grond te stig, maar dat hulle die dorp na hom sou noem. Geen dokumentêre bewys bestaan dat die Staatsekretaris hierdie inligting aan Meyer oorgedra het nie; Johannesburg is trouens nie na hom nie, maar na Christiaan Johannes Joubert en Johann Rissik genoem.

In die openbare lewe

Die ontdekking van goud het gelei tot ’n toestroming van delwers na die Rand. Dit het praktiese probleme opgelewer vir die grondeienaars. Oral het delwers toestemming gevra om op plase te delf. In ander gevalle, soos met die eienaar van die plaas Doornfontein, F.J. Bezuidenhout, het hulle sonder toestemming begin delf. Kapitaliste uit Kimberley het opsies op plase geneem of selfs plase opgekoop. In Pretoria het die owerheid eers gemeen die stormloop sou soortgelyk wees aan dié by Pelgrimsrus, Barberton en Lydenburg, naamlik tydelik. Al staatsamptenaar op die toneel was veldkornet Meyer en was dit sy taak om sake te behartig soos die afpenning van kleims, ooreenkomste tussen grondeienaars en delwers, toekenning van delwerslisensies en die toepassing van die Grondwet.

Die ontdekking het groot verantwoordelikhede op Meyer se skouers geplaas, maar hom ook geleentheid gegee om geldelik baat te vind by die vonds. Omdat die owerheid gemeen het die goudkoors sou mettertyd afkoel, moes Meyer ook die rol van mynkommissaris vervul. Op 5 Julie 1885 (volgens die bron, maar bes moontlik 1886) het ’n prospekteerlisensie uitgeneem en op die plaas Doornfontein van sy vriend F.J. Bezuidenhout vir homself kleims afgepen. In vennootskap met ene Charlton het hy die Meyer & Charltonmyn opgerig, ’n baie ryk myn.

Kort voor lank het die stormloop so moeilik geword om te beheer dat hy onder meer die staat versoek het om die gebied tot openbare delwerye te verklaar. In Pretoria het die owerheid toe besef wat die waarde van die goudvonds was en op 4 Augustus 1886 besluit om die gebied as openbare delwery te proklameer. C.J. Joubert en J.F.B. Rissik is na die gebied gestuur om te bepaal watter plase deur hierdie besluit geraak sou word. Hierin moes hulle ten nouste met Meyer as plaaslike veldkornet en tydelike mynkommissaris saamwerk.

Voorrade vir die winkel op sy plaas Klipriviersberg moes van Kimberley of Pietermaritzburg af aangery word met ’n ossewa. Gevolglik was hy bekend met ’n hele aantal Natallers. Mettertyd het ’n delwerskamp naby sy myn en langs die spruit opgespring wat hoofsaaklik deur Natallers bewoon is. Hierdie kamp het die naam Meyerskamp (later Natalkamp) gekry en die spruit het bekend geword as Natalspruit.

Die afpen van kleims

Weens die geologiese struktuur van die Rand was dit onmoontlik vir afsonderlike kleimhouers om hul kleim alleen te bewerk; swaarmasjinerie sou dus nodig wees wat net die kapitaliste kon bekostig. Die verkryging van nog kleims was dus nodig. Om die huurders en eienaars van plase die geleentheid te gee om voldoende aaneengeskakelde kleims te bekom, is aanbeveel dat ’n mynpagbrief op hul grond van die owerheid verkry word. Dis ’n bepaalde stuk grond wat die staat aan die eienaar toeken en waarop hy teen betaling van 5/- per morg per jaar kon myn. Dit het die grondeienaar bevoordeel. ’n Delwerslisensie het £1 per kleim per maand gekos. Die houer van ’n mynpagbrief was in groot aanvraag en eienaars of huurders kon ’n goeie prys daar-voor vra.

Op 20 Augustus 1886 het die regering besluit om mynpagbriewe aan eienaars en huurders uit te reik. Hierdie mynpaggronde is dan in kleims opgedeel. Op grond wat tussen 50 en 500 morg groot was, kon ’n mynpaggebied van 50 morg toegeken word. Die voordele wat die Goudwet van 1885 verder vir die eienaar ingehou het, was dat voor sy plaas tot openbare delwery verklaar kon word, die eienaar ’n tiende van sy plaas kon uitsoek, waarvoor hy dan van die regering ’n mynpagbrief gekry het. Die regering het egter die reg behou om, in plaas van die huurgeld, 2½% van die goudopbrengs uit die mynpaggronde in te vorder. Die eienaar kon verder vir homself 10 kleims afpen waarop hy dan die gewone prospekteerlisensiegelde van 5/- per kleim per maand moes betaal. Voorts moes die eienaar bepaal op watter plekke, soos tuine, landerye en sy plaasopstal, nie gedelf mag word nie. Delwerslisensies was 20/- per kleim per maand. Deur ’n plaas nie te verkoop nie, kon die Afrikanerboer groot finansiële voordeel vir homself behaal.

Meyer word ’n mynmagnaat

Tydens die goudstormloop het mense meermale by Meyer opgedaag om hom as waarnemende mynkommissaris lisensies te bekom om op sekere plekke te gaan myn. Voor hy so ’n lisensie toegestaan het, het hy eers plaaslik ondersoek ingestel en as hy van mening was dat daar nie goud was nie, het hy dikwels geweier om ’n lisensie uit te reik. Dié mense het gewoonlik reeds die grond van die eienaars opgekoop of opsies daarop geneem. Die belangstelling was dan groot. Iemand wat die grond of sodanige grond reeds gekoop het, het soms ander kleims laat afpen en begin geldmaak. Bedrog het baie voorgekom. So het Meyer se vennoot, Charlton, in finansiële moeilikhede beland en £40 000 geskuld. Meyer het die geld by die Bank van Natal geleen, sy vennoot se skuld gedelg, en die alleeneienaar van die myn geword. Sy myn was wes van die huidige Johannesburgse slagpale en noord van die City Deep-myn, naby die huidige Kaserne.

Omstreeks 1889 was daar tekens dat die mynbedryf ’n insinking sou beleef. Op talle plekke het die hoofrif weggeraak en moes dieper gedelf word. Skagte moes gesink word, wat groot onkoste sou meebring. Op hierdie tydstip het Meyer 100 000 £1-aandele van sy myn op die beurs laat noteer. Omdat dit bekend was dat sy myn baie ryk aan goud was, het die aandele gou £10 per aandeel behaal. Hierna het hy alles verkoop en die mynbedryf verlaat. Hy was ’n miljoenêr en het van die geld gebruik om grond te koop tussen Hammanskraal en Warmbad en tussen Standerton en die punt waar die Kliprivier en die Vaalrivier saamvloei. Met sy dood in 1919 het hy 56 000 morg (sowat 48 000 hektaar) besig. Sy kinders het elk ongeveer 7 000 morg geërf. Ná die Tweede Vryheidsoorlog het hy by Standerton ’n gedeelte van die grond beskikbaargestel vir die stigting van ’n dorp vir behoeftige Afrikaners.

Die stigting van die eerste NG gemeente in Johannesburg was ook onder andere aan sy inisiatief te danke. Tydens ’n erediens wat deur ds. Van Warmelo in sy huis gehou is, is besluit om ’n gemeente in Johannesburg te stig.

Tweede Vryheidsoorlog

Soos die meeste Boere is Jan Meyer ook swaar getref deur die Runderpes van 1896-'97. Hy het baie beeste verloor, soos ook tydens die Boereoorlog en volgens sy kleinseun P.L. Meyer het hy dikwels die mis van siek beeste gesmeer in die bekke van beeste wat blyk dat hulle die siekte onder lede het,.

Met die uitbreek van die Driejarige oorlog was hy amper 60 jaar oud en het hy nie aan die vryheidstryd deelgeneem nie. Sy seun, Org Meyer, wat in later jare ’n kolonel geword het, was tot aan die einde by die stryd betrokke. ’n Jagongeluk het meegebring dat Meyer nie die effektiewe gebruik van sy een been gehad het nie, met ’n kruk moes loop en daarom nie op kommando kon gaan nie. Sy herehuis, wat vandag nog te sien is langs die snelweg tussen Germiston en Vereeniging en wat in 1891 opgerig is, is nie deur die Britse militêre owerheid afgebrand nie. Gedurende die oorlog is ’n hele reeks blokhuise, waarvan een nog te sien is langs die snelweg na Vereeniging, rondom Johannesburg opgerig met die doel om onder meer die goudmyne van Johannesburg te beskerm. Die meeste van die plase wat binne die ring blokhuise was, is deur die Britse owerheid onaangetas gelaat. Heel moontlik het die Britse militêre owerheid hom simpatiek behandel omdat hy betrokke was by die stigting van Johannesburg, dat hy ’n mynmagnaat was en dat hy die belange van die Uitlanders in Johannesburg in die ou Transvaalse Volksraad verteenwoordig het.

Hy was nie ’n ondersteuner van die Rebellie van 1914 nie, maar hy het elke oggend kos laat stuur vir genl. Christiaan de Wet, wat in die gevangenis in Johannesburg aangehou is.

Volksraadslid

Vanweë die stemregwette van die ZAR het die Afrikaners in Johannesburg, al was hulle ver in die minderheid, die politieke mag in die hand gehad. Kragtens die Grondwet was alle burgers wat die ouderdom van 21 jaar bereik het en lid was van ’n Protestantse kerk, stemgeregtig vir die Volksraad. Om in die behoeftes van die groeiende uitlanderbevolking te voorsien, is in 1890 ’n Tweede Volksraad in die lewe geroep en was dit noodsaaklik dat ’n stelsel van differensiasie ten opsigte van burgerskap ingestel word. Vanaf 1890 kon net burgers wat in die land gebore is en ouer as 21 jaar was, vir die Eerste Volksraad stem. Persone wat die land binnegekom het, kon ná twee jaar naturaliseer. Stemreg vir die Tweede Volksraad kon twee jaar ná naturalisasie en teen betaling van £5 verkry word. Volle burgerskap en dus stemreg vir die Eerste Volksraad kon eers 12 jaar ná naturalisasie verkry word.

Vir die eerste jaar ná die ontdekking van die Witwatersrandse goudvelde is Johannesburg in die Volksraad deur die Volksraadslid van Heidelberg verteenwoordig. Op 23 November 1887 het die uitvoerende raad besluit om die publieke delwerye by Barberton, Komatipoort en Steynsdorp tot een kiesafdeling en dié van die Witwatersrand ook. So het die Rand sy eie verteenwoordiger gekry. Met die instelling van die Tweede Volksraad in 1890 is Johannesburg deur een Volksraadlid in elkeen van die twee Volksrade verteenwoordig. Begin 1888 is Meyer tot die eerste Volksraadslid van die Witwatersrandse goudvelde verkies. Omdat hy ’n knap veldkornet en iemand met uitgebreide en suksesvolle mynbelange was, is hy as die bekwaamste persoon vir dié pos beskou. Hy het as sy vernaamste take gesien die verkryging van ’n munisipaliteit vir Johannesburg; die aanbou van die Delagoabaai-Pretoriaspoorweg deur Johannesburg en die instelling van ’n Tweede Volksraad. Meyer was dus blybaar van mening dat as die uitlanders volle stemreg sou verkry, hulle die Transvaalse Volksraad, vanweë hulle getalle, sou oorheers. Hy sou dus met pres. Kruger saamgestem het dat uitlanders tot die Tweede Volksraad verkies kon word waar hulle hul eie belange kon verteenwoordig. Belangrike sake soos buitelandse beleid en verdediging sou in die hande van die Eerste Volksraad bly, wat veral na die belange van die ou ingesetenes omgesien het. As Voortrekkerkind was dit vir Meyer waarskynlik belangrik om die onafhanklikheidsideaal sy ouers met besorgdheid te vertroetel. ’n Tweede rede was die besef by Meyer dat die politieke aspirasies van die uitlanders bevredig moes word. Hy het immers daagliks ten nouste met hulle saamgewerk. Hy het juis gestreef na samewerking met die Engelssprekende en die ander uitlanders op die Witwatersrand, veral as in aanmerking geneem word dat hy later (1894) ’n stigterslid was van die Witwatersrandse Landbougenootskap (later bekend as die Randse Skou) en jare lank tot kort voor sy dood in 1919 ’n gewaardeerde adjunkpresident van die genootskap was.

Met die instelling van die Tweede Volksraad is onmiddellik met verkiesingsveldtogte begin. H.J. Morkel was die eerste kandidaat in die veld. Hy was vlot tweetalig en het Kroonstad ses jaar lank in die Vrystaatse Volksraad verteenwoordig. Maar aangesien hy nie ’n genaturaliseerde burger van die ZAR was nie, moes hy homself aan die verkiesingstryd onttrek. Carl Jeppe en Johannes de Meillon het by die owerheid teen die verkiesing beswaar aangeteken. Die ondersoekkommissie, bestaande uit spesiale landdros Carl von Brandis en mynkommissaris Jan Eloff, het bevind dat die stemopnemers nie ingesweer was nie en dat Jeppe vir die drank betaal het wat aan sy ondersteuners verskaf is. Gevolglik het die Regering die verkiesing onwettig verklaar. Gevolglik het die Witwatersrand net Meyer in die Eerste Volksraad gehad en niemand in die Tweede Volksraad nie. Daar was aanvanklik vier kandidate vir die herverkiesing van ’n lid vir die Tweede Volksraad wat op 29 Julie 1891 sou plaasvind. C.L. Neethling het gedu-rende 1881 as Volksraadslid vir Heidelberg diens gedoen, maar aangesien hy nie die nodige getal naamtekeninge op sy nominasiebrief kon verkry nie, moes hy hom aan die 1891-verkiesing onttrek. Dit was blykbaar omdat Neethling nie op goeie voet met JMeyer, Eerste Volksraadslid vir die Witwatersrand, verkeer het nie. The Star het beweer "Oom Jan deserves so well of this community, he has done such yeoman's service in our cause", dat dit daarom noodsaaklik was dat die kiesers nie hulle steun aan Neethling moes gee nie aangesien dit in die belang van Johannesburg was dat die lid van die Tweede Volksraad saam met, en nie teen Meyer nie, moes werk.

Met die onttrekking van Carl Jeppe het net J.F. Celliers en J. de Meillon as kandidate oorgebly. Ná ’n wanordelike verkiesing op 29 Julie 1891 is Celliers as die verkose kandidaat verklaar. De Meilllon het dadelik by die staat beswaar aangeteken en beweer dat sy ondersteuners verhoed is om te stem. Maar ’n kommissie van ondersoek het De Meillon se besware van die hand gewys en so het Celliers die eerste lid van die Tweede Volksraad vir Johannesburg geword.

Gedurende 1892 het Meyer se gewildheid vinnig begin afneem. Op 4 April 1892 was net nege mense teenwoordig op ’n vergadering wat belê het. Die groot terugslag vir Meyer het in Augustus 1892 gekom toe twee teenstrydige memories, een van die gesondheidskomitee en een van die inwoners van Doornfontein, by die Volksraad ingedien is en waarin presies die teenoorgestelde versoeke tot die owerheid gerig is. Meyer het die twee memories met mekaar verwar en op grond van sy pleidooie is die memorie van die gesondheidskomitee verwerp. Dit was onvergeeflik aangesien hy beloof het om die memorie te steun, "and it is Jan Meyer who is the turncoat, who goes back on his promises, snubs the Board and Johannesburg generally, and stands in the way of its progress and prosperity".

Tot Meyer se krediet moet gereken word dat hy daarvoor verantwoordelik was dat die Delagoabaaispoorlyn tot die voordeel van Johannesburg gebou kon word, dat hy altyd gepoog het om die beste Goudwet tot stand te bring, en dat hy ’n vurige teenstander van die konsessiestelsel was. Hy was egter nie geesdriftig wat betref die verkryging van stemreg vir uitlanders nie. Hy het nie kans gesien om man alleen te veg wanneer memories ingedien is waarvan die strekking strydig met die gees van die Volksraad was nie. Meyer se siening in verband met uitlanderstemreg het veroorsaak dat hy ál meer onaanvaarbaar vir die uitlanders geword het en dat die Engelse pers hom heftiger gekritiseer het.

Hoewel Meyer se grootste kritici nie stemgeregtig was nie, is dit tog opmerklik dat die stemgeregtigde Afrikaners tot laat in die negentiger jare in ’n groot mate deur die Engelstalige pers beïnvloed is en dat die kandidaat wat deur die Engelstalige pers as die beste voorgehou is, inderdaad verkies is. Die skrif was duidelik vir Meyer aan die muur toe hy op 24 Oktober 1892 ’n vergadering belê en net vyf persone opdaag. Meyer het gesien hoe die wind waai en het hom dus nie in die verkiesing van Januarie 1893 as kandidaat vir die Eerste Volksraad verkiesgestel nie. Dit was die einde van sy loopbaan as Volksraadslid.

Stigting van Alberton

Meyer was net gedeeltelik betrokke by die stigting van Alberton. Hy het ’n gedeelte besit van die plaas Elandsfontein. Die res het aan sy moeder, Hester Viljoen (voorheen Meyer, gebore Mulder), behoort. Toe die goudkoors op sy hoogste was, het ’n Amerikaanse maatskappy die weduwee Viljoen £75 000 vir die 120 morg wat haar man aan haar nagelaat het, aangebied. Jan Meyer en Frederick Bezuidenhout, eienaar van Doornfontein, was die eksekuteurs van haar boedel. Sy het Bezuidenhout gevra wat om te maak. Hy het Jan Meyer meegedeel dat hy geweier het om die bedrag te aanvaar omdat hy £85 000 wou gehad het. Die volgende dag het ’n kabelgram van De Aar aangekom waarin die maatskappy te kenne gegee het dat hulle bereid was om die bedrag te betaal. Tot Jan Meyer se groot ontsteltenis het Bezuidenhout hierdie aanbod ook nie aanvaar nie omdat hy toe £90 000 wou hê. Die saak is laat vaar en in 1903 is dieselfde stukkie grond vir £22 000 aan genl. Hennie Alberts verkoop vir die stigting van die dorp Alberton.

Stigting van die Randse Paasskou

Meyer se graf op die plaas Klipriviersberg.

Ná die ontdekking van diamante en die stigting van die dorp Kimberley, die ontdekking van goud en die stigting van die dorp Johannesburg het ’n groot behoefte ontstaan om al hierdie honderde mense van voedsel te voorsien en terselfdertyd ’n wins te maak. Voor al hierdie ontwikkelings was die meeste Vrystaatse en Transvaalse boere hoofsaaklik daarop ingestel om hulself van voedsel te voorsien. Op die plase was gewoonlik ’n paar perde om vervoer te verskaf, ’n paar spanne osse om die waens te trek wanneer gejag word, dit nagmaaltyd was of wanneer noodsaaklike lewensmiddele op die dorp gekoop moes word. Daar was pluimvee, ’n koring- en mielieland, ’n klein groentetuin en ’n perskeboord. Met die ontstaan van Johannesburg en Kimberley is ’n groot behoefte gevoel aan georganiseerde landbouproduksie en ’n liggaam om dit te bevorder, uit te brei, verbeter en om die algemene gehalte van landbouprodukte op te hef deur dit aan moderne boerderymetodes bloot te stel.

Talle landbouverenigings het landwyd onsuksesvol probeer funksioneer terwyl die Transvaalse Volksraad baie vyandig was teenoor die gedagte om ’n departement van landbou te stig. ’n Genootskap van produsente en handelaars was nodig om die landbou aan te moedig en tentoonstellings te reël. Op 18 Maart 1894 het ’n klompie manne in Johannesburg bymekaargekom om die stigting van so ’n genootskap te oorweeg. Hulle het besluit om ’n komitee te benoem wat onder meer nuwe lede sou werf (belangstellendes) en sou reël vir ’n algemene ledevergadering wat in Mei gehou sou word. Op hierdie eerste algemene jaarvergadering van die Genootskap, gehou op 15 Mei 1894 was Meyer ook teenwoordig. ’n Uitvoerende raad is gekies. Dit was die begin van die Wit Waters Rand Landbouwkundige Genootschap, wat jaarliks ’n tentoonstelling gehou het en in later jare bekend geword het as die Randse Paasskou. Meyer se rol was die van skakel tussen die Genootskap en die uitvoerende raad van die ZAR. As Volksraadslid vir Johannesburg en later Heidelberg, moes hy reël vir finansiële steun van die staat, die verkryging van ’n tentoonstellingsterrein en om behulpsaam te wees met die reëlings vir die eerste Randse Skou. Pres. Paul Kruger het die skou amptelik geopen en Meyer het in sy hoedanigheid as veldkornet vir die wyk met 50 berede en gewapende burgers deel van die groot erewag gevorm.

Op die stigtingsvergadering van die Genootskap is Meyer as adjunkpresident benoem. Hierdie amp het hy beklee tot voor sy dood in 1919. Vir Meyer het die Genootskap ook ’n ander doel gehad: om ’n beter verhouding te bewerkstellig tussen alle Boere (landbouers en Holland-Afrikaners) en die Engelssprekendes. Op ’n onbekende datum voor die Tweede Vryheidsoorlog het Meyer as adjunkpresident bedank. Eers in Maart 1907 het hy weer lid van die Witwatersrandse Landbougenootskap geword. Aan die vooraand van die 1908 se tentoonstelling het Meyer oor twee sake sterk standpunt ingeneem: die deelname van die staat aan die skou en dat die Genootskap nie genoeg doen om Transvaal-geteelde vee aan te moedig nie.

Meyer was gekant daarteen dat die staat kon meeding en pryse en bekers voor die hardwerkende boere wegraap. Dus is besluit dat die staat se inskrywings net sertifikate vir die hoogste toekennings sou kry. Die bestuur het onderneem om ook pryse te gee vir plaaslike geteelde vee. In 1910 is Meyer vir die tweede keer tot adjunkpresident verkies.

’n Groot probleem waarmee elke jaarlikse skou te kampe gehad het, was die voorsiening van genoegsame verversings. Meyer het ’n gedeeltelike oplossing hiervoor gehad toe hy ’n teekiosk geskenk het wat klaar gebou was vir die 1915-skou. Hy het in 1918 as adjunkpresident bedank uit protes omdat Afrikaners nie in die uitvoerende komitee van die Genootskap gekies is nie. Hy was in al die jare van mening dat die Genootskap hom ook ten doel moet stel om "die twee Blanke bevolkingsgroepe" te verenig juis omdat die landbou so ’n gemeenskaplike terrein is waarop versoening bewerkstellig kon word.

Afsterwe

Meyer is oorlede in die ouderdom van 77 jaar. Hy het met ’n geweer op sy plaas gestap, gestruikel en homself in die kop geskiet. Hy is op 4 Desember 1919 op sy plaas Klipriviersberg begrawe.

Bronne

(af) Sandler, E.A. in Beyers, C.J. (hoofred.). 1981. Suid-Afrikaanse Biografiese Woordeboek, deel IV. Durban: Butterworth & Kie (Edms) Bpk.
(en) Potgieter, D.J. (editor-in-chief). 1972. Standard Encyclopaedia of Southern Africa. Cape Town: Nasionale Opvoedkundige Uitgewery.
(en) Raper, Peter Edmund. 2004. New Dictionary of South African Place Names. Johannesburg & Cape Town: Jonathan Ball Publishers.
(af) Stals, prof. dr. E.L.P (red.). 1978. Afrikaners in die Goudstad. Deel 1. 1886 - 1924. Kaapstad en Pretoria: HAUM.
(af) Van der Waal, Gerhard-Mark. 1986. Van mynkamp tot metropolis. Die boukuns van Johannesburg, 1886–1940. Johannesburg: Chris van Rensburg Publikasies (Edms.) Beperk.