NG gemeente Aliwal-Noord

Die NG gemeente Aliwal-Noord is die 10de oudste gemeente van die Nederduitse Gereformeerde Kerk in sy Sinode van Oos-Kaapland al was dit die 11de wat in die sinodale gebied gestig is, maar die NG gemeente Middelburg het in 2010 saamgesmelt met Middelburg-Uitsig. In die hele Kerk was dit die 51ste stigting, maar is nou die 50ste oudste gemeente.

Ds. W.J. Naudé het die hoeksteen van die huidige kerkgebou op 24 Februarie 1924 gelê. Die argitekte was William Hawke en Walter Nicol McKinlay.[1]
Aliwal-Noord is geleë aan die Oranjerivier in 'n gebied waar die meeste NG gemeentes al langer as 'n eeu bestaan.
Aliwal-Noord se vorige NG kerkgebou (in 1864 gebou) huisves 'n gedeelte van die dorp se museum. Die kerkraad het die gebou in die dekade ná 1930 aan die munisipaliteit verkoop.
Die saal en kerkgebou van die gemeente beklee 'n ruim erf in die middedorp van Aliwal-Noord.

Agtergrond

wysig

Toe die eerste trekboere in 1823 oor die Stormbergspruit trek om hulle te kom vestig in die omgewing van die plaas Buffelsvlei (later Aliwal-Noord), was die wêreld hier nog woes en leeg. Die Noordoos-Kaap was ’n ware niemandsland weens die onherbergsaamheid en koue winters. Stamoorloë het gelei tot die suidwaartse migrasie van inheemse volke en die Noordoos-Kaap is kort voor lank binnegedring deur die Temboes uit die suide en die Mfengoes uit die noorde.

J.C. Chase, die burgerlike kommissaris van Burgersdorp, wat reeds in 1847 gestig is, het die Britse regering sterk aangeraai om ’n dorp aan te lê by die samevloeiing van die Oranje- en die Kraairivier ten einde wet en orde na dié afgeleë grensgebied te bring. Ná dringende versoeke deur die trekboere het die regering die oosgrens in 1848 verskuif om ook die gebied aan die oorkant van die Stormbergspruit in te sluit.

Aliwal-Noord se ligging is gekies danksy die drif deur die Oranjerivier net onder die samevloeiing van die Oranje en die Kraairivier. Die eerste vermelding van dié drif was in 1809 in Andries Stockenström se reisjoernaal toe hy die gebied saam met kol. Collins besoek en die rivier die Stockenströmrivier genoem het. Die San, Trekboere en latere Voortrekkers het gereeld die drif op hul reise gebruik en het dit Boesmans Drift, Piet-se-Drif, Somerset Ford of Voortrekker Drift genoem.

Die dorp is in 1849 aangelê op die plaas Buffelsvallei, wat behoort het aan Pieter Jacobus de Wet, die eerste persoon wat hom permanent hier kom vestig het. De Wet en sy familie is begrawe op die rantjie naby die oorspronklike woonhuis en 'n gedenkteken is later deur die familie opgerig ter nagedagtenis aan die "vader" van die dorp. Aliwal-Noord is genoem na die oorwinning wat sir Harry Smith, die destydse goewerneur, oor die Sikhs in die Slag van Aliwal in Indië behaal het.

Stigting

wysig
 
Ds. D.J. Pienaar, leraar van 1881 tot 1887.
 
Ds. D.J. le R. Marchand, leraar van 1889 tot omstreeks 1899 en toe leraar van die NG gemeente Tamboerskloof tot 1912. Hy was later leier van die Christelike Strewersvereniging.
 
Ds. David Wilcocks, leraar van 1903 tot 1906.
 
Ds. W.J. Naudé, leraar van 1908 tot 1938. Hy het in 1912 'n grondige ondersoek ingestel na die kerklike toestande in Suidwes-Afrika. Sy dienste en verslag het die toekoms van die NG Kerk in die kolonie (toe nog Duits) verseker.
 
Ds. F.R. Grobbelaar, leraar van 1939 tot 1945.
 
Ds. G.S. Mostert, leraar van 1963 tot 1965.

Die NG gemeente hier is op 19 Mei 1852 gestig. Die eerste konsulent was ds. John Murray van die NG gemeente Burgersdorp, 'n seun van ds. Andrew Murray sr. van die NG gemeente Graaff-Reinet, wie se vyf seuns wat volwassenheid bereik het, elkeen 'n predikant in die NG Kerk geword het. John Murray het reeds in 1853 afskeid geneem en een van die eerste twee hoogleraars aan die Stellenbosse Kweekskool geword. Ds. P. Huet het 'n jaar lank, van Desember 1855 af, die dienste op Aliwal-Noord waargeneem teen 'n salaris van £100. Die twee agterste banke in die kerkgebou is oopgelaat vir Kleurlinge, aangesien hulle toe nog nie hul eie kerk gehad het nie.

Eerste leraars

wysig

Ds. G.A. Martin was, van 1859 tot 1865, die eerste leraar. In sy dienstyd is die NG gemeente Lady Grey omstreeks 1861 afgestig, hoewel die juiste datum nie meer bekend is nie omdat die eerste notuleboek van die kerkraad verlore gegaan het. Op 30 September 1861 berig die Cape and Natal News: "A meeting has been held at Aliwal North for the purpose of building a Dutch Reformed Church in that district. The subscriptions already promised are very large, they are paid for the most part in kind. The farmers have engaged that every child of a family shall give one lamb."[2]

Kerkraadslede wat in hierdie tyd sonder 'n grondige rede van die kerkraadsvergaderings af weggebly het, is met £1 beboet. Ná ds. Martin is ds. D.B. (David) Naudé in 1867 hier bevestig en hy het die gemeente tot 1873 gedien. Lidmate van die gemeente wat nie gediend was met sy vrysinnige en "liberalistiese" beskouings nie, het uit die Kerk bedank en 'n afsonderlike gemeente gestig. Hulle het ds. J.T. Kriel beroep. Ná die gemeente toe agt jaar lank vakant was, is ds. D.J. Pienaar op 11 Junie 1881 hier bevestig. Hy is pas ses maande vantevore, op 2 Desember 1880 tot die bediening toegelaat en was enkele maande lank hulpprediker op Ladismith in die Klein-Karoo.

Ds. Pienaar arbei hier tot einde November 1887. Reeds op Aliwal-Noord het ds. Pienaar hom laat geld as 'n sterk maar taktvolle leier wat groot 'n groot werk tot die herstel van die eenheid gedoen het ná die skeuring van 1873. Hy was dus 'n gelukkige keuse as nuwe leraar vir die NG gemeente Uitenhage omdat dié gemeente ook 'n moeilike tyd beleef. Daar word hy bevestig op 10 Desember 1887, 'n week of wat voor sy 34ste verjaardag.

Ds. Pienaar se opvolger op Aliwal-Noord was ds. D.J. Marchand, maar eers in 1889. In sy tyd is 'n sogenaamde armskool op die dorp gestig. Ook in sy tyd is kleingeld by die deure ingevoer en eers in die 1940's afgeskaf. In 1898 is kerkraadslede verplig om in ampsdrag die dienste en vergaderings by te woon. Die NG gemeente Jamestown is in 1891 deels van Aliwal-Noord en deels van die NG gemeente Dordrecht afgestig nadat die leraars van die moedergemeentes van 1876 om die beurt maandeliks 'n diens daar waargeneem het.

Latere verwikkelinge

wysig

Ds. David Wilcocks is in 1903 bevestig en het die gemeente tot 1906 gedien. In 1908 het ds. W.J. Naudé die beroep aangeneem. Hy bly 30 jaar hier. Twintig jaar lank het sy eggenote die orrel bespeel. Van 1920 af het Afrikaans Nederlands op die kansel vervang.

Die nuwe kerkgebou is op 12 September 1925 ingewy en die ou kerkgebou terselfdertyd aan die munisipaliteit vir £2 000 verkoop. In 1929 is die gebruik van kelkies vir die Nagmaal ingevoer, waarvan dr. William Nicol al met die Griep van 1918 reeds die baanbreker in die NG gemeente Johannesburg was. Ds. Naudé het om gesondheidsredes in 1938 afgetree en is opgevolg deur ds. F.R. Grobbelaar. Ná hom kom ds. J.S. Theron in Junie 1945. In 1949 neem hy egter die beroep as organiserende sendingsekretaris aan. In Desember 1950 kom ds. P.M. van Heerden aan die hoof van die gemeente staan.

Lidmaattal

wysig

Die onderstaande tabel toon die afname in die lidmaattal van NG gemeentes op die groot dorpe van die Oos-Kaapse binneland. Aliwal-Noord is die dorp wie se getal NG lidmate die laaste 'n keerpunt bereik het, naamlik omstreeks 1995. In al die ander gevalle was dit omstreeks die middel van die 20ste eeu, buiten Burgersdorp. In gevalle waar 'n gemeente by 'n ander ingelyf is of twee gemeentes saamgesmelt het, word hulle syfers van die begin af saam aangedui. Dit geld Middelburg en Middelburg-Uitsig, Grahamstad, Grahamstad-Grenspos en Albanie, Somerset-Oos en Kookhuis asook Queenstown, Queenstown-Oos en Queenstown-Noord (laasgenoemde twee 'n ruk lank as Queenstown-Tuine). Elke dorp of gemeente se hoogste lidmaattal word in vet skrif aangedui. Hieruit blyk dat al die gemeentes hul hoogtepunt ná die middel van die 20ste eeu bereik het, behalwe Burgersdorp wat sedert 1933 'n afname in sy lidmaattal ervaar. Aliwal-Noord het opgeskuif van die tweede laaste plek na die tweede plek, nie vanweë 'n groot toename in sy lidmaattal nie, maar weens 'n groot afname in al die ander gemeentes se lidmaattal. Dit is dan ook een van net vier plekke uit die agt wat in 2014 meer belydende lidmate gehad het as sowat 'n eeu vantevore.

Gemeente/Dorp 1916 1933 1952 1960 1973 1979 1985 1990 1995 2000 2005 2010 2012 2014 2015 2016 2021
Aliwal-Noord 750 950 1145 1150 1250 1338 1242 1300 1595 1593 1378 1117 1114 1131 1043 1043 1043
Burgersdorp 1100 1461 1274 1260 1008 937 945 941 850 710 677 605 573 539 517 507 462
Cradock 1878 2164 2858 2914 2399 2421 2464 2288 2024 1934 1931 1697 1662 1892 1894 1575 1382
Graaff-Reinet 2125 2211 2536 2573 2115 2055 1917 1758 1699 1657 1242 1347 1077 1088 1075 1130 701
Grahamstad/Albanie 576 860 1640 1341 1479 1289 1115 1105 1122 1090 836 794 751 727 620 620 523
Middelburg 1100 1307 1430 Onbekend 1372 1391 1158 992 1147 970 953 829 829 702 648 592 470
Queenstown 566 1195 2060 2153 2115 1966 1866 1779 1572 1337 1190 1045 876 876 876 663 578
Somerset-Oos 1652 1400 1800 1864 1657 1511 1246 1210 1201 1281 1122 917 959 967 967 958 828
Totaal 9747 11548 14743 14655 13395 12908 11953 11373 11210 10572 9329 8351 7841 7922 7640 7088 5987

Die gesamentlike lidmaattal van dié dorpe het reeds in 1952 'n hoogtepunt van 14 743 bereik, waarna dit teen 1995 teruggesak het tot 11 373, minder as die totaal in 1933 van 11 548. Tussen 1990 en 2000 het die totaal met net 1 381 afgeneem tot 10 572, maar in die daaropvolgende 15 jaar het die afname versnel toe die gemeentes 2 932 lidmate verloor het en te staan gekom het op 'n totaal van slegs 7 641. Dis 'n verlies van meer as 'n kwart van die lidmate.

Enkele leraars

wysig

Aliwal-Noord

wysig
  • George Andries Martin, 1859 - 1865, lê bediening neer
  • David Naudé, 1867 - 1873, lê bediening neer
  • Daniël Jozua Pienaar, 1881 - 1887
  • Daniël J. Le Roux Marchand, 1889 - 1899
  • David Wilcocks, 1903 - 1906
  • Willem Johannes Naudé, 1908 - 1938 (emeriteer; oorlede op 21 Julie 1943)
  • Erich Bam, 1939 - 1942
  • Frederick Rossouw Grobbelaar, 1939 - 1945
  • Johannes Stefanus Theron, 1945 - 1949
  • Paul Marais van Heerden, 1950 - 1960
  • Gerhardus Stephanus Mostert, 1963 - 1965
  • Mario Walter van der Sandt, 1965 - 1968
  • Hendrik (Hennie) Belsazar Geyer, 1966 - 1969
  • James Nehemia Klynveld, 1978 - 1982
  • Stephanus Rudolph (Fanie) Liebenberg, 1980 - 2002 (emeriteer)
  • Arnoldus Christiaan (Arnold) van der Westhuizen, 31 Julie 1992 - 31 Julie 2010, lê bediening neer (word navorser van voëls)
  • Frederik Josefus (Frik) Louw, 1993 - 2005 (Kapelaan: Korrektiewe Dienste, Goedemoed - gekoppel aan Aliwal-Noord)
  • Johan Taute van Rooyen, Jan 2002 - Jan 2005
  • Jacobus Stéphan van der Watt, Jan 2006 - Nov 2009 - uitgestuur as sendeling na Japan vanuit die gemeente - Missie Japan
  • Chris Steyn, 2010 - 1 November 2013 (emeriteer; later oorlede)
  • André Theron, Mei 2014 - (verlaat)
  • Hendrik Cornelius (Henco) van der Westhuizen, 7 Februarie 2015 - (verlaat)
  • Johan (JWE) Esterhuysen, November 2015 - 30 Mei 2021 (aanvaar sy emeritaat)
  • Adriaan van Tonder, 1 Januarie 2018 -
  • Dewald Vermaak
  • Niel Muller

Vrye gemeente

wysig
  • Hermanus Theodorus Kriel, 1871 - 1878
  • Jozua Francois Naudé, 1910 - 1911 (oorlede 27 Augustus 1948)
  • Theophilus Christiaan Dönges, 1920 - 1929 (emeriteer)
  • Daniel de Jager, 1938 - 1944
  • Frederik Johannes Christoffel van Loggerenberg, 1944 - 1946
  • Gideon Jacobus van Zyl, 1946 (oorlede op 18 Oktober daardie jaar)
  • Francois Piherres Charles Duminy, 1947 - (minstens 1960)

Verwysings

wysig
  1. (en) Besonderhede oor dié vennootskap op Artefacts.co.za. URL besoek op 27 November 2014.
  2. "Eggsa.co.za". Geargiveer vanaf die oorspronklike op 5 Junie 2012. Besoek op 25 April 2012.

Eksterne skakels

wysig