Slag van Stalingrad

Die Slag van Stalingrad (23 Augustus 1942 – 2 Februarie 1943) was ’n groot en belangrike slag van die Tweede Wêreldoorlog waarin Nazi-Duitsland en sy bondgenote teen die Sowjetunie geveg het om beheer van die stad Stalingrad (nou Wolgograd) in die suidweste van die Sowjetunie.

Slag van Stalingrad
Deel van die Tweede Wêreldoorlog
Sowjetse soldate in Stalingrad (Januarie 1943).
Datum 23 Augustus 1942 – 2 Februarie 1943 (5 maande, 1 week en 3 dae) Ligging Stalingrad, Russiese SFSR, Sowjetunie Resultaat Sowjet-oorwinning
Strydende partye
Nazi-Duitsland  Roemenië  Italië  Hongarye  Kroasië	Sowjetunie
Aanvoerders
Adolf Hitler  Erich von Manstein  Friedrich Paulus  W.F. von Richthofen  Petre Dumitrescu  C. Constantinescu  Italo Gariboldi  Gusztáv Jány  Viktor Pavičić	Josef Stalin  Georgi Zjoekof  Nikolai Woronof  A.M. Wasiljefski  Andrei Jerjomenko  Nikita Chroesjtsjof  Hazi Aslanof  Konstantin Rokossofski  Nikolai Watoetin  Wasili Tsjoeikof
Ongevalle en verliese
Sien #Verliese	Sien #Verliese

Dit is gekenmerk deur gewelddadige konflikte op kort afstand en direkte aanvalle op burgerlikes deur die Luftwaffe, en word dikwels beskou as die grootste en bloedigste konflik in die geskiedenis van oorlogvoering. Die swaar verliese van die Wehrmacht maak dit waarskynlik een van die mees strategies beslissende gevegte van die hele oorlog. Dit was ’n keerpunt vir Europa – die Duitse magte het nooit weer die inisiatief in die ooste teruggewen nie en het ’n groot militêre mag aan die weste onttrek om op te maak vir hul verliese.

Die Duitse aanval deur die 6de Leër en elemente van die 4de Pantserleër op Stalingrad het in die laatsomer van 1942 begin. Die aanval is gerugsteun deur intensiewe lugbomaanvalle wat ’n groot deel van die stad in puin gelê het. Die stryd het later ontaard in gevegte van gebou tot gebou en albei partye het versterkings na die stad gestuur. Teen die middel van November 1942 het die Duitsers die Sowjet-verdedigers teruggedryf in smal sones aan die wesoewer van die Wolgarivier.

Op 19 November 1942 het die Rooi Leër Operasie Uranus van stapel laat loop – met aanvalle op die swakker Roemeense en Hongaarse magte wat die flanke van die Duitse 6de Leër beskerm het. Die magte van die Spilmoondhede aan die flanke is oorrompel en die 6de Leër is in die Stalingrad-gebied afgesny en omsingel. Adolf Hitler het opdrag gegee dat die leër in Stalingrad bly en het geen poging aangewend om hulle aan die gebied te onttrek nie; in plaas daarvan is pogings aangewend om die leër per lug van voorraad te voorsien en die omsingeling van buite te verbreek. Hewige gevegte het nog twee maande voortgeduur. Teen die begin van Februarie 1943 was die Spilmoondhede in Stalingrad se ammunisie en kos op en het die oorblywende deel van die 6de Leër hulle oorgegee. Die slag het vyf maande, een week en drie dae geduur.

Historiese agtergrond

Teen die lente van 1942, ondanks die mislukking van Operasie Barbarossa om die Sowjetunie in ’n enkele aanslag te oorwin, het die oorlog goed afgeloop vir die Duitsers: die U-bootaanval in die Atlantiese Oseaan was baie suksesvol en Rommel het pas Tobroek oorrompel. In die ooste het hulle hul front gestabiliseer in ’n linie van Leningrad in die noorde tot Rostof aan die Don in die suide. Daar was ’n paar uitlopers in die linie waar die Sowjetunie die Duitsers teruggedryf het (veral noordwes van Moskou en suid van Charkof), maar dit het nie ’n groot bedreiging ingehou nie. Hitler was oortuig daarvan dat hy die Rooi Leër teen die winter van 1942 sou verslaan, want ondanks Heeresgruppe Mitte se terugslae wes van Moskou die vorige winter, was 65% van sy infanterie uitgerus en toegerus omdat hulle nie aan gevegte deelgeneem het nie. Nie Leërgroep Noord of Leërgroep Suid was in die winter onder groot druk nie.

Josef Stalin het verwag die grootste someroffensief sou weer teen Moskou gerig wees. Die Duitsers het egter besluit om hul somerveldtog op die suide van die Sowjetunie toe te spits. Die aanvanklike doel van die aanval op Stalingrad was die vernietiging van die nywerheidvermoëns van die stad en die ontplooiing van magte om die Wolga te blokkeer. Die rivier was ’n belangrike roete van die Kaukasus en die Kaspiese See na Sentraal-Rusland. Die val van die stad sou die handelsverkeer op die rivier ontwrig. Die Duitsers het die pyplyn van die olievelde afgesny toe hulle Rostof op 23 Julie ingeneem het. Die oorname van Stalingrad sou die aflewering van voorraad van die Leen-en-pagwet deur die Persiese Korridor bemoeilik.

Die Duitse operasies was aanvanklik baie geslaagd. Op 23 Julie 1942 het Hitler persoonlik die operasiedoelwitte vir die 1942-veldtog herskryf en dit grootliks uitgebrei om die beleg van Stalingrad in te sluit. Albei kante het groot propagandawaarde aan die stad begin heg omdat dit na die leier van die Sowjetunie genoem is. Daar is aangeneem die val van die stad sou ook die noordelike en westelike flanke van die Duitse leërs beveilig terwyl hulle na Bakoe beweeg met die doel om daardie strategiese petroleumbronne vir Duitsland in te palm. Die aanval was gebaseer op ’n oorwinningskoors en ’n onderskatting van die Sowjet-reserwes.

Die Sowjetunie het besef hy is onder geweldige druk wat tyd en hulpbronne betref en het opdrag gegee dat enigiemand wat sterk genoeg was om ’n geweer vas te hou, gestuur word om te veg.

Inleiding

As ek nie die olie van Maikop en Grozni kry nie, moet ek hierdie oorlog beëindig.

“

”

– Adolf Hitler

Leërgroep Suid is gekies om deur die Suid-Russiese steppe te breek tot in die Kaukasus om die belangrike Sowjet-olievelde daar oor te neem. Die beplande someroffensief is Fall Blau (Geval Blou) genoem. Dit sou die Duitse 6de, 17de, 4de Pantser- en 1ste Pantserleër insluit. Leërgroep Suid het die Oekraïense Sosialistiese Sowjetrepubliek in 1941 ingeneem. Dit was in die Oos-Oekraïne, en sou die aanval lei.

Hitler het egter tussenbeide getree en die Leërgroep gelas om in twee te verdeel. Leërgroep Suid (A), onder die bevel van Wilhelm List, moes soos beplan saam met die 17de Lëer en 1ste Patserleër suidwaarts bly beweeg na die Kaukasus, terwyl Leërgroep Suid (B), insluitende die 6de Lëer en 4de Pantserleër, ooswaarts moes beweeg na die Wolga en Stalingrad.

Die begin van Blau is vir laat in Mei 1942 beplan. ’n Paar Duitse en Roemeense eenhede wat daaraan moes deelneem, was egter besig om Sewastopol op die Krim te beleër. Weens vertragings om die beleg af te handel, is die datum vir Blau verskeie kere uitgestel; die stad is eers einde Junie verower. ’n Kleiner aanval is intussen geloods, waarin ’n Sowjet-oorloper in die Tweede Slag van Charkof afgesny is, en dit het gelei tot die ontplooiing van ’n groot Sowjet-mag op 22 Mei.

Die Duitse leër se optog na die Don tussen 7 Mei en 23 Julie.

Blau het eindelik op 28 Junie 1942 begin met ’n aanval deur Leërgroep Suid in Suid-Rusland. Aanvanklik het dit goed gegaan met die Duitsers. Die Sowjet-magte het min weerstand gebied op die groot, oop steppe en het ooswaarts begin beweeg. Verskeie pogings om ’n verdedigingslinie te hervestig het misluk terwyl die Duitse eenhede hulle van die kante af aangeval het. Intussen het die Hongaarse 2de Leër en die Duitse 4de Pantserleër die stad Woronezj op 5 Julie verower.

Die aanvanklike inval van die 6de Leër was so suksesvol dat Hitler tussenbeide getree en die 4de Pantserleër opdrag gegee het om by Leërgroep Suid (A) in die suide aan te sluit. ’n Groot verkeersknoop het ontstaan toe die 4de en 1ste Pantserleër albei die paar paaie in die streek probeer gebruik. Albei leërs is in hul spore gestuit terwyl hulle die opeenhoping van voertuie probeer uitsorteer het. Die oponthoud was lank, en daar word geglo dit het die inval met minstens ’n week gestuit. Hitler het weer van plan verander en besluit die 4de Pantserleër moet hulle weer op Stalingrad toespits.

Voetsoldate met ’n StuG III op pad na Stalingrad.

Teen einde Julie het die Duitsers die Russe oor die Donrivier teruggedryf. In dié tyd was die Don en Wolga net 65 km uitmekaar en die Duitsers het hul belangrikste voorraaddepots wes van die Don gelos. Dit sou later in die slag belangrike gevolge hê.

Die Duitsers het die leërs van hul Italiaanse, Hongaarse en Roemeense bondgenote begin gebruik om hul (noordelike) linkerflank te beskerm. Die Duitse 6de Leër was net ’n paar dosyn kilometer van Stalingrad, en die 4de Pantserleër, wat nou suid van hulle was, het noordwaarts gekeer om die stad te help inneem. In die suide het Leërgroep A ver in die Kaukasus inbeweeg, maar hul inval is vertraag deur die groot druk op hul voorraadlinies. Die twee Duitse leërgroepe was weens die groot afstande nie in staat om mekaar te ondersteun nie.

Nadat dit in Julie 1942 duidelik geword het wat die Duitsers beplan, het Josef Stalin maarskalk Andrei Jerjomenko op 1 Augustus 1942 as bevelvoerder van die suidoosfront aangestel en kommissaris Nikita Chroesjtsjof het opdrag gekry om die verdediging van Stalingrad te behartig. Die oosgrens van Stalingrad was die breë Wolgarivier en bykomende Russiese magte is oorkant die rivier ontplooi. Dié eenhede het die nuwe 62ste Leër geword, en Jerjomenko het luitenant-generaal Wasili Tsjoeikof op 11 September 1942 in bevel daarvan geplaas. Dit was nie ’n maklike taak nie en toe hy gevra is hoe hy sy opdrag beskou, het hy gesê: "Ons sal die stad verdedig of sterf terwyl ons probeer." Die 62ste Leër se opdrag was om Stalingrad tot elke prys te verdedig. Tsjoeikof se leierskap in die slag het hom een van sy twee toekennings as Held van die Sowjetunie besorg.

Aanval op Stalingrad

Die Duitse optog na Stalingrad tussen 24 Julie en 18 November.

Op 23 Augustus het die 6de Leër die buitewyke van Stalingrad bereik op die spoor van die Sowjetunie se 62ste en 64ste Leër. Veldmaarskalk Paul Ludwig Ewald von Kleist het later van die oorlog gesê:

"Die verowering van Stalingrad was ondergeskik aan ons hoofdoel. Dit was net van belang as ’n gerieflike plek, in die bottelnek tussen die Don en die Wolga, waar ons ’n aanval deur Russiese magte uit die ooste op ons flank kon afkeer. Aan die begin was Stalingrad vir ons niks meer as ’n naam op die kaart nie."

Die Sowjet-magte het genoeg waarskuwing gehad van die Duitsers se opmars om graan, beeste en spoorwegtrokke oor die Wolga en buite bereik van die Duitsers te kry, maar die meeste burgerlike inwoners het agtergebly. Die verwydering van voorraad het die stad sonder genoeg kos gelaat nog voor die Duitse aanval begin het. Voor die landmagte die stad bereik het, het die Luftwaffe die Wolga, wat noodsaaklik was om voorraad in die stad in te bring, onbegaanbaar gemaak vir Sowjet-skepe. Tussen 25 en 31 Julie is 32 skepe verwoes en nog nege erg beskadig.

’n Duitse offisier met ’n Russiese PPSh-41-submasjiengeweer wat hy oorgeneem het, soos dikwels gebeur het indien moontlik omdat die Russiese wapens doeltreffender op kort afstande was as die Duitse wapens.

Die geveg het begin met die bombardering van die stad deur kolonel-generaal Wolfram von Richthofen se Luftflotte 4, wat in die somer en herfs van 1942 die sterkste lugformasie in die wêreld was. Sowat 1 000 ton bomme is binne 48 uur op die stad gegooi, meer as op Londen tydens die hoogtepunt van die Blitz. ’n Groot deel van die stad is gou in puin gelê hoewel ’n paar fabrieke produksie voortgesit het terwyl hul werkers aan die gevegte deelgeneem het. Die 369ste Versterking-infaterieregiment van Kroasië was die enigste nie-Duitse eenheid wat deur die Wehrmacht gekies is om die stad tydens die aanval binne te gaan. Dit het deel gevorm van die 100ste Jäger-divisie.

Stalin het alle beskikbare troepe na die oosoewer van die Wolga gehaas, party van so ver as Siberië. Al die gewone veerbote is gou deur die Luftwaffe vernietig, en daarna het hulle hulle toegespits op troepedraers wat stadig deur sleepbote oor die rivier getrek is.

Wanneer soldate by dié plek [Stalingrad] aangekom het, het hulle gesê: 'Ons gaan nou die hel binne.' En nadat hulle een of twee dae hier deurgebring het, sê hulle: 'Nee, dit is nie die hel dié nie; dit is tien maal erger as die hel.'

“

”

– Wasili Tsjoeikof

’n Omvattende Duitse strategiese bomaanval op 23 Augustus het ’n vuurstorm veroorsaak waarin duisende inwoners dood is en wat Stalingrad verander het in ’n uitgestrekte gebied van rommel en verbrande ruïnes. Sowat 90 persent van die huise in die Worosjilofski-gebied is vernietig. Daar is beweer Stalin het burgerlikes gekeer om die stad te verlaat omdat hy geglo het hul teenwoordigheid sou die stad se verdedigers aanmoedig om groter weerstand te bied. Burgerlikes, onder andere vroue en kinders, is aangesê om loopgrawe te grawe en verdedigingsversterkings te bou. Volgens Sowjet-verslae tussen 23 en 26 Augustus is 955 mense in die bomaanval dood en nog 1 181 gewond. Daarna is ongevalle nie aangeteken nie weens die lugaanvalle.

Die Sowjet-lugmag, die Wojenno-Wozdoesjnije Sili (WWS), is deur die Luftwaffe verwoes. Die WWS-basisse in die omtrek het tussen 23 en 31 Augustus 201 vliegtuie verloor, en ondanks versterkings van nog 100 vliegtuie in Augustus, het dit net 192 bruikbare vliegtuie oorgehad, waarvan 57 vegvliegtuie was. Die Sowjetunie het aangehou om lugversterking in laat September na Stalingrad te bring, maar het steeds kwaai verliese gely; die Luftwaffe het algehele beheer oor die lug uitgeoefen.

Duitse soldate op pa na Stalingrad.

Die aanvanklike taak om die stad te verdedig, het gerus op die skouers van die 1077ste Teenvliegtuigregiment, ’n eenheid van hoofsaaklik jong vroulike vrywilligers sonder voldoende opleiding. Tog het hulle, sonder enige hulp van ander eenhede, op hul pos gebly en die naderende pantsers die hoof gebied. Die Duitse 16de Pantserdivisie moes na berig word "skoot vir skoot" teen die 1077ste Regiment se artilleriste veg totdat al die teenvliegtuigwapens vernietig was. Die Duitsers was geskok toe hulle uitvind hulle het teen vroue geveg. In die vroeë stadium van die slag het die NKWD swak toegeruste werkers wat nie direk by oorlogsproduksie betrokke was nie, gestuur om te veg. Hulle het dikwels geen gewere gehad nie. Personeellede en studente van die plaaslike tegniese universiteit het eenhede gevorm wat by die trekkerfabriek tenks aanmekaargesit het van oorskietonderdele. Hierdie tenks is net so, ongeverf en sonder visiere, reguit na die slagvelde gestuur. Soldate kon net op nabygeleë teikens korrel vat deur die tenks se loop.

Teen 1 September kon die Sowjetunie net hul magte versterk en van voorraad voorsien in haglike omstandighede, deur die Wolga onder konstante Duitse skutgevuur oor te steek. Op 5 September het die Sowjetunie se 24ste en 66ste Leër ’n groot aanval teen die 14de Patserkorps geloods. Die Luftwaffe het die aanval egter help afkeer deur die Sowjet-magte op die grond aan te val. Die Sowjet-troepe is gedwing om ná net ’n paar uur te onttrek. Hulle het 30 van hul 120 tenks in die lugaanval verloor.

’n Geveg in die strate van Stalingrad.

Sowjet-operasies is voortdurend deur die Luftwaffe gestuit. Op 18 September het die Sowjetunie se 1ste Wagtekorps en 24ste Leër die Duitse 8ste Leërkorps by Kotloeban aangeval. Die 8ste Fliegerkorps het vlaag ná vlaag Stuka-duikbomwerpers op die Sowjet-magte afgestuur en die aanval is afgeweer. Die Stukas het 41 van die 106 Sowjet-tenks vernietig terwyl bykomende Bf 109's 77 Sowjet-vliegtuie verwoes het.

Die Sowjetunie se 62ste en 64ste Leër het in die stad se huise en fabrieke stelling ingeneem. Die gevegte in die stad was woes en verbete. Luitenant-generaal Aleksander Rodimtsef was in beheer van die 13de Wagtedivisie en het een van die twee Held van die Sowjetunie-toekennings gekry vir sy dapperheid. Volgens Stalin se Verordening No. 227 van 27 Julie 1942 sou alle bevelvoerders wat ongematigde bevele gee om terug te val, moes verantwoording doen aan ’n militêre hof. Dit was egter die NKWD wat die gewone soldate opdragte gegee en opgelei het. Hulle het duisende drosters en vermeende skynsiekes tereggestel om die troepe te dissiplineer en aan te spoor om dapper te wees. Net in Stalingrad is 14 000 soldate van die Rooi Leër tereggestel. Die slagspreuke was "Nie ’n tree agteruit nie!" en "Daar is geen land anderkant die Wolga nie!"

Gevegte in die stad

Teen 12 September, toe die Sowjet-soldate in die stad terugtrek, het die 62ste Leër net 90 tenks, 700 mortiere en 20 000 troepe gehad. Die Duitsers het probeer om die stad vinnig oor te neem. Een infanteriedivisie het die Mamajef Koergan, die heuwel wat oor die stad uitkyk, aangeval, een die sentrale treinstasie en een die sentrale landingsplek aan die Wolga.

’n Duitse skerpskutter in Stalingrad.

Die Sowjetunie se 13de Wagtedivisie het swaar verliese gely in ’n teenaanval by die Mamajef Koergan en sentrale treinstasie. Meer as 30 persent van die soldate het in die eerste 24 uur gesneuwel, en net 320 van die oorspronklike 10 000 het die hele geveg oorleef. Albei stellings is teruggeneem, maar net tydelik. Die treinstasie het in ses uur 14 keer van oorwinnaar verander. Teen die volgende aand het die 13de Wagtedivisie nie meer bestaan nie. Die Sowjet-verliese was so groot dat die lewensverwagting van ’n soldaat wat nuut opgedaag het, minder as ’n dag was; die lewensverwagting van ’n Russiese offisier was drie dae.

Gevegte het drie dae lank voortgeduur by die reusagtige graansuier in die suide van die stad. Sowat 50 Sowjet-verdedigers, wat van voorraad afgesny was, het die posisie vyf dae lank verdedig en 10 verskillende aanvalle afgeweer voordat hul ammunisie en water opgeraak het. Hulle het groot voorrade graan tydens hul terugval verbrand om te keer dat die vyandelike magte toegang tot kos kry.

Sommige Sowjet-bevelvoerders het die taktiek begin gebruik om hul frontlinie so naby as moontlik aan die Duitsers te hou. Tsjoeikof het dit die "omhelsing" van die Duitsers genoem. Dit het die Duitsers in ’n groot mate teruggehou.

Die Rooi Leër het die grondposisies in die stad so lank as moontlik probeer hou. Hulle het in woonstelblokke, fabrieke, pakhuise, hoekwonings en kantoorblokke stelling ingeneem met klein eenhede van sowat vyf tot tien soldate. Vars soldate is voortdurend van oor die Wolga ingebring. Wanneer hulle ’n stelling moes afstaan, het hulle dadelik probeer om dit terug te wen met behulp van vars troepe.

Sowjet-soldate in die Rooi Oktober-fabriek.

Gevegte het voortgeduur in elke gebou denkbaar en selfs in die stad se rioolwerk. Die Duitsers, wat hierdie soort oorlogvoering Rattenkrieg ("rotte-oorlog") genoem het, het bitter daaroor gespot dat hulle die kombuis verower het, maar nog veg om die sit- en slaapkamer. Geboue is kamer vir kamer deursoek te midde van die rommel wat oral rondgelê het. In sommige hoë geboue wat voorheen deur die Duitsers in daklose doppe verander is, het verskillende magte op verskillende verdiepings deur gate in die vloer op mekaar geskiet.

Die Pawlof-huis (1943).

In een deel van die stad het ’n eenheid onder bevel van sersant Jakof Pawlof ’n gebou van vier verdiepings beset. Dit het uitgekyk oor ’n plein van 300 vierkante meter en is later die Pawlof-huis herdoop. Die soldate het dit omring met landmyne en die gebied rondom die gebou met masjiengewere verdedig. Hulle het twee maande lank daar gebly en het nie veel versterkings gekry nie. Die Duitsers het dit op hul kaarte gemerk as Festung ("fort"). Sersant Pawlof het die toekenning Held van die Sowjetunie vir sy dapperheid gekry.

Sowjet-seesoldate land aan die wesoewer van die Wolga.

Die Duitsers het stadig maar seker deur die stad gevorder. Hulle het lugaanvalle, tenks en swaargeskut gebruik, met wisselende mates van sukses. Hulle kon egter nooit sleutelpunte aan die Wolga inneem nie. Die Sowjet-magte het ’n groot aantal artillerie-afdelings aan die oosoewer van die Wolga gevestig. Van hier het hulle op die Duitsers geskiet of ten minste hul aanvalle afgeweer.

Albei kante het skerpskutters gebruik. Die beroemdste Sowjet-skerpskutter in Stalingrad was Wasili Zaitsef, wat 225 bevestigde Duitse soldate geskiet het. Teikens was dikwels soldate wat kos of water vir ander soldate gebring het.

Lugaanvalle

Junkers Ju 87 Stuka-bomwerpers oor die gebied wes van die Rooi Oktober-fabriek.

Vasbeslote om die Sowjet-weerstand te verbeek, het Luftflotte 4 se Stukawaffe op 5 Oktober altesaam 900 individuele krygsvlugte teen Sowjet-posisies in die Dzerzjinski-trekkerfabriek uitgevoer. Verskeie Sowjet-regimente is uitgewis; al die troepe van die Sowjetunie se 339ste Infanterie-regiment is die volgende oggend tydens ’n lugaanval gedood.

Middel Oktober het die Luftwaffe hul aanvalle vermeerder op posisies van die Rooi Leër aan die wesoewer. Luftflotte 4 het op 14 Oktober altesaam 2 000 strydvlugte uitgevoer en bomme van 550 ton is gegooi terwyl die Duitse infanterie die drie fabrieke omsingel het. Stukageschwader 1, 2 en 77 het ’n einde gebring aan die Sowjet-vuur aan die oosoewer en hulle daarna toegespits op die Sowjet-skepe op die rivier. Die 62ste Leër is in twee groepe geskei en vanweë die intensiewe lugaanvalle op hul voorraadveerbote het hulle baie minder materiële steun gekry. Die Sowjet-magte is tot in ’n klein strook land van 1 km breed aan die wesoewer teruggedryf en meer as 1 208 Stuka-sendings is uitgevoer om hulle finaal te probeer uitskakel.

Die Luftwaffe het tot in November die lug oorheers, veral bedags. Omdat die Sowjet-bomwerpers, die Awiatsija Dalnego Deistwija (ADD), in die vorige 18 maande groot verliese gelei het, was hulle teen dié tyd net snags bedrywig. Hulle het tussen 17 Julie en 19 November altesaam 11 317 strydvlugte in die nag oor Stalingrad uitgevoer, maar het baie min uitgerig.

Op 8 November is ’n groot deel van Luftflotte 4 onttrek om in Noord-Afrika te gaan veg. Die Duitse lugmag was dun versprei oor Europa en het gesukkel om hul mag te behou in die ander suidelike sektore van die Sowjet-Duitse front. Die Sowjet-magte het ook hulp van die Amerikaanse regering begin kry danksy die Leen-en-pagwet; in die laaste kwart van 1942 het Amerika vir die Sowjetunie 45 000 ton plofstof en 230 000 ton lugvaartbrandstof gestuur.

Sowjet-teenaanvalle

Sowjet-soldate val ’n huis aan, Februarie 1943.

Die Sowjet-magte het besef die Duitse troepe was swak voorberei op aanvalle in die winter van 1942 en dat baie van hulle na ander dele van die suidelike sektor van die oosfront gestuur is. Hulle het besluit om tussen 19 November 1942 en 2 Februarie 1943 ’n klompie aanvalle uit te voer. Hierdie operasies het die winterveldtog van 1942–1943 (19 November 1942 – 3 Maart 1943) ingelui. Altesaam 15 leërs was op verskeie fronte bedrywig.

Swak verdediging

Tydens die aanval op Stalingrad het die leërs van Duitsland se bondgenote Italië, Hongarye en Roemenië Leërgroep B se flanke beskerm. Hongaarse en Roemeense leërs het ’n strook van 200 km van die grens noord van Stalingrad verdedig tussen die Italiaanse leër en Woronezj. Dit het ’n baie smal linie tot gevolg gehad, met stroke van 1–2 km wat soms deur ’n enkele peloton verdedig is. Die soldate het ook nie doeltreffende wapens teen tenks gehad nie.

Vanweë die algehele fokus op die stad het die magte van die Spilmoondhede maande lank nie hul posisies langs die natuurlike verdedigingslinies van die Donrivier gekonsolideer nie. Die Sowjet-magte was in staat om vastrapplekke aan die regteroewer te behou van waar aanvalle vinnig geloods kon word. Dit het by nabetragting ’n groot bedreiging vir Leërgroep B ingehou.

Aan die suidelike flank van die Stalingrad-sektor is die front suidwes van Kotelnikowo verdedig deur net die Roemeense 7de Leërkorps en die deel daaragter deur ’n enkele Duitse divisie, die 16de Infanteriedivisie.

Operasie Uranus: Die Sowjet-offensief

Die Sowjet-teenoffensief by Stalingrad, 19–28 November                      Duitse front, 19 November                      Duitse front, 12 Desember                      Duitse front, 24 Desember ██ Sowjet-aanval, 19–28 November.

In die herfs het die Sowjet-generaals Georgi Zjoekof en Aleksandr Wasiljefski, wat vir strategiese beplanning in die Stalingrad-gebied verantwoordelik was, hul magte in die steppe noord en suid van die stad gekonsentreer. Die plan was om deur die uitgestrekte en swak verdedigde Hongaarse en Roemeense posisies te breek en die Duitse magte in die Stalingrad-gebied te omsingel. Dit is Operasie Uranus genoem.

Operasie Uranus het op 19 November 1942 begin. Die aanvallende Sowjet-eenhede onder bevel van generaal Nikolai Watoetin het bestaan uit drie volle leërs, die 1ste Wagteleër, die 5de Tenkleër en die 21ste Lëer. Dit het ingesluit 18 infanteriedivisies, 8 tenkbrigades, twee voertuigbrigades, 5 kavalleriedivisies en ’n teentenkbrigade. Die voorbereidings vir die aanval kon deur die Roemene gehoor word en hulle het versterkings gevra, wat hulle geweier is.

Die Roemeense 3de Leër noord van Stalingrad is maklik oorrompel deur die Sowjet-magte, wat van daar af suid beweeg het na Kalatsj, ’n dorp wes van Stalingrad. Op 20 November, in ’n tweede Sowjet-offensief met twee leërs, is die Roemeense 4de Leër van hoofsaaklik voetsoldate suid van Stalingrad oorrompel deur Sowjet-tenks, wat van daar af noord na Kalatsj beweeg het. Die onderskeie Sowjet-groepe het mekaar op 23 November ontmoet en so die omsingeling van Stalingrad voltooi.

6de Leër omsingel

Duitse oorlogsgevangenes. Op die agtergrond is Stalingrad se groot graansuier.

Roemeense soldate naby Stalingrad.

Sowat 265 000 Duitse, Roemeense en Italiaanse soldate en sowat 40 000 Sowjet-vrywilligers wat vir die Duitsers geveg het, was in die stad vasgekeer. Daar was ook sowat 10 000 Sowjet-burgerlikes en verskeie duisende soldate wat die Duitsers gevange geneem het.

Die Rooi Leër het dadelik twee verdedigingsfronte geskep: een na binne en een na buite. Die Duitse veldmaarskalk Erich von Manstein het Hitler geadviseer om nie die 6de Leër opdrag te gee om uit te breek nie en gesê hy kon deur die Sowjet-linies breek om die leër te bevry. Volgens die Amerikaanse historici Williamson Murray en Alan Millet was dit Manstein se boodskap aan Hitler op 24 November, tesame met Hermann Göring se stelling dat die Luftwaffe die Duitse soldate van voorraad kon voorsien, "... wat die lot van die 6de Leër beslis het". (Ná 1945 het Manstein beweer sy raad aan Hitler was dat die 6de Leër wel moet uitbreek.)

Wolfram von Richthofen van Luftflotte 4 het Hitler probeer oorreed om van plan te verander. Die magte van die 6de Leër was amper twee keer so groot as ’n gewone Duitse weermageenheid en daar was boonop ’n korps van die 4de Pantserleër ook in Stalingrad vasgekeer. Die maksimum voorraad van 107 ton wat hulle per dag per vliegtuig kon aflewer, was veel minder as die minimum voorraad van 750 ton wat nodig was. Manstein het hierna in ’n verslag gesê die Luftwaffe kon nie die Duitse soldate van die nodige voorraad voorsien nie. Hy het voorgestel as ’n nou deurgang na die 6de Leër geskep kon word, kon dit gebruik word om die soldate te bevry. Hy het erken hoe sleg dit vir die Duitse moreel sou wees om Stalingrad te verloor, maar hulle sou so ten minste die 6de Leër kon red en hul vegkrag behou.

Hitler het egter besluit die 6de Leër sou in Stalingrad bly en dat hulle per lug van voorraad voorsien moes word totdat die Duitsers deur die Sowjet-omsirkeling kon breek.

Eindelik kon die Luftwaffe net sowat 85 ton voorraad verskaf. Klem is op brandstof gelê bo kos en ammunisie omdat geglo is die soldate sou eindelik uit die stad kon breek. Siek en gewonde soldate is ook uit die stad gevlieg. Bronne verskil oor die getal, maar dit was tussen 25 000 en 35 000. Omdat vragvliegtuie te min was, is ook bomwerpers gebruik om voorraad af te lewer.

Die tol op die Duitse Weermag was hoog. Honderde vliegtuie is deur die Sowjet-magte verwoes of erg beskadig en sowat 1 000 hoogs gekwalifiseerde bomwerpersoldate het gesneuwel. Die verliese was so groot dat vier van Luftflotte 4 se vervoereenhede hierna amptelik ontbind is

Die einde van die slag

Operasie Klein Saturnus

Die gebied (in blou) wat die Sowjet-magte teruggeneem het in Operasie Klein Saturnus.

Op 16 Desember het die Sowjetunie Operasie Klein Saturnus geloods. Dit was ’n poging om deur die Spilmoondhede se magte, hoofsaaklik Italiaanse soldate, aan die Don te breek om Rostof aan die Don oor te neem. Vanaf die Sowjet-vastrapplek by Mamon het 15 afdelings, met minstens 100 tenks, die Italianers aangeval. Hoewel laasgenoemde aanvanklik goed weerstand gebied het, was die Sowjet-mag te groot en op 19 Desember het die Italianers opdrag gekry om terug te val.

Die Sowjet-magte het hul posisies hierna om Stalingrad gekonsolideer. Die Duitsers, wie se Operasie Winterstorm om die vasgekeerde 6de Leër in die suide te red, aanvanklik suksesvol was, was teen 19 Desember binne 48 km van die leër. Op 23 Desember moes die Duitse soldate egter die hernude Sowjet-aanvalle afweer en die poging om die leër te red is laat vaar.

Sowjet-oorwinning

Altesaam 759 560 Sowjet-soldate het dié medalje vir die verdediging van Stalingrad ontvang.

Die Duitsers binne Stalingrad het van die voorstede na die stad self teruggeval. Die verlies van twee vliegvelde op 16 Januarie 1943 het beteken hulle kon nie meer voorraad per vliegtuig ontvang of gewondes uit die oorlogsgebied verwyder nie. Die laaste vliegveld wat die Duitsers kon gebruik, by die Stalingrad-vliegskool, is op 22–23 Januarie vir die laaste keer gebruik.

Veldmaarskalk Friedrich Paulus (links) en sy stafhoof, generaal Arthur Schmidt (middel), en adjudant, Wilhelm Adam, nadat hulle oorgegee het.

Die Duitsers was nie net uitgehonger nie, maar hul ammunisie het ook begin opraak. Hulle het egter bly voortveg, deels omdat hulle geglo het die Sowjet-magte sou hulle doodmaak indien hulle gevange geneem word. Veral die Sowjet-burgers wat vir die Duitsers geveg het, het geen illusie oor hul lot gehad as hulle gevang sou word nie. Bloedige gevegte het weer in Stalingrad uitgebreek.

Die Duitsers het teen dié tyd nie meer bruikbare tenks oorgehad nie. Die Sowjet-magte het ’n boodskap na die 6de Leër se Paulus gestuur dat hul veiligheid gewaarborg sou word as hulle oorgee en dat hulle mediese sorg en kos sou kry. Paulus het nie gereageer nie vanweë Hitler se opdrag om nie oor te gee nie.

Op 22 Januarie het Paulus wel gevra of hy mag oorgee, maar Hitler het dit verwerp. Hy het vir die Duitse soldate ’n telegraafboodskap gestuur waarin hy sê hulle het ’n historiese bydrae gelewer tot die grootste slag in die Duitse geskiedenis en dat hulle moes voortveg "tot die laaste soldaat en die laaste koeël".

Op 26 Januarie 1943 was die Duitse soldate in twee verdeel: een deel was in die noorde naby die trekkerfabriek vasgekeer en ’n kleiner deel suid, naby die middestad. Die noordelike groep is aangevoer deur generaal Walter Heitz en die suidelike groep deur Paulus.

Op 30 Januarie 1943, die 10de herdenking van Hitler se bewind, het Hitler Paulus tot die rang van veldmaarskalk bevorder. Geen Duitse veldmaarskalk het al oorgegee nie en die boodskap was duidelik: as Paulus oorgee, sou hy ’n skande oor homself bring en die Duitse offisier met die hoogste rang word wat nog gevange geneem is. Hitler het geglo Paulus sou óf tot die bitter einde veg óf selfmoord pleeg. Paulus het egter opgemerk: Für so einen Schweinehund wie den böhmischen Gefreiten erschieße ich mich nicht! (Ek sal myself nie skiet vir so ’n swynhond soos hierdie Boheemse korporaal nie!)

Die volgende dag het die Sowjet-magte die suidelike groep onder Paulus onverwags oorrompel. Toe die Sowjet-magte hom ondervra, het Paulus ontken dat hy oorgegee het en gesê hy is onkant betrap. Hy het ontken dat hy die bevelvoerder van die noordelike groep is en het geweier om opdrag te gee dat dié groep oorgee.

Vier Sowjet-leërs het die noordelike groep aangeval en vroeg die oggend van 2 Februarie is generaal Strecker ingelig een van sy eie offisiere het na die Sowjet-soldate gegaan om vir ’n oorgawe te onderhandel. Die generaal het besef daar is geen ander uitweg nie en het oorgegee. Sowat 91 000 moeë, siek, gewonde en verhongerde soldate is gevange geneem. Onder hulle was 3 000 Roemeense soldate en 22 generaals. Hitler was woedend en het gesê Paulus "kon homself leed gespaar en hom verhef het tot nasionale onsterflikheid, maar hy het verkies om na Moskou te gaan".

Nabetragting

Stalingrad ná die maande lange gevegte.

Stalingrad was die eerste keer dat die Nazi-regering ’n neerlaag in die openbaar erken het; dit was nie net hul eerste groot terugslag nie, maar ’n reusagtige neerlaag met ’n ongekende verlies aan menselewens. Op 31 Januarie is die gereelde programme oor die Duitse staatsradio vervang met die somber Adagio-beweging uit Anton Bruckner se Simfonie No. 7, gevolg deur die aankondiging van die neerlaag by Stalingrad.

Volgens Sowjet-rekords het meer as 10 000 soldate aan die Duitse kant nog ’n maand lank in geïsoleerde groepe bly veg. Teen vroeg Maart 1943 het die oorblywende groepe soldate oorgegee.

Van die byna 110 000 Duitse soldate wat in Stalingrad gevange geneem is, het net sowat 5 000 na Duitsland teruggekeer. Die oorlogsgevangenes, reeds verswak deur siektes, verhongering, koue en gebrek aan mediese sorg, is op dodemarse gestuur na gevangenekampe en later strafkampe regdeur die Sowjetunie (75 000 is binne drie maande van hul gevangeneming dood). Sommige is in Stalingrad gehou om die stad te help herbou.

’n Paar offisiere is na Moskou geneem en vir propagandadoeleindes gebruik. Paulus het tot in 1952 in die Sowjetunie gebly, en is toe na Dresden in Oos-Duitsland, waar hy sy optrede by Stalingrad bly verdedig het. Volgens hom was kommunisme die beste hoop vir die na-oorlogse Europa.

Hy het ook in die Neurenbergverhore getuig.

Verliese

’n Sowjet-soldaat marsjeer ’n Duitse soldaat na gevangenskap.

Die berekening van verliese in die Slag van Stalingrad hang af van die beskouing van die omvang van die slag. Dit kan gesien word as net die veldslae binne die stad en sy voorstede, of as al die gevegte aan die suidelike kant van die Sowjet-Duitse front van die lente van 1942 af tot aan die einde van die gevegte in die stad self in die winter van 1943.

Die Spilmoondhede het 850 000 soldate verloor in al die takke van die Duitse weermag en sy bondgenote; 400 000 Duitsers, 200 000 Roemene, 130 000 Italianers en 120 000 Hongare is gewond, gedood of gevange geneem.

Die Duitsers het ook 900 vliegtuie verloor (insluitende 274 vragvliegtuie en 165 bomwerpers), asook 500 tenks en 6 000 stukke geskut. Volgens ’n Sowjet-verslag van destyds het die Sowjet-magte beslag gelê op 5 762 stukke geskut, 1 312 mortiere, 12 701 swaarmasjiengewere, 80 438 submasjiengewere, 156 987 ander gewere, 10 722 vragmotors, 744 vliegtuie, 1 666 tenks, 261 ander pantservoertuie, 571 halfkruipbandvoertuie en 10 679 motorfietse. Die verliese aan die Hongaarse, Italiaanse en Roemeense kant is nie bekend nie.

Die USSR het volgens argiefsyfers 478 741 soldate verloor en 650 878 is gewond of was siek. Daarby is aan die Sowjet-kant 4 341 tenks, 15 728 stukke geskut en 2 769 vegvliegtuie verloor.

Tussen 25 000 en 40 000 Sowjet-burgerlikes is in Stalingrad en sy voorstede dood in een week van bomaanvalle deur Luftflotte 4 toe die Duitsers die stad genader het. Die totale getal sterftes onder burgerlikes is onbekend.

Die verliese aan albei kante word geraam op sowat 1,7 miljoen tot 2 miljoen mense.

Dwang in die Rooi Leër

’n Belangrike historiese debat gaan oor die mate van terreur in die Rooi Leër. Vir die Britse historikus Antony Beevor was die "sinistere" boodskap van die Stalingrad-front se politieke departement op 8 Oktober 1942 dat "die gevoel van nederlaag feitlik uitgewis is en die voorvalle van verraad minder word", ’n voorbeeld van die soort dwang wat die soldate van die Rooi Leër ervaar het. Aan die ander kant dink hy nie terreur alleen kon verantwoordelik gewees het vir die Sowjet-soldate se buitengewone selfopoffering nie.

Richard Overy meen ook hoewel dit maklik is om op die dwang in die Rooi Leër te konsentreer, "is dit ’n verdraaiing van ons siening van die Sowjet-oorlogvoering." Ná honderde onderhoude met Sowjet-veterane oor terreur in die Rooi Leër – en veral Verordening No. 227 ("Nie ’n tree agteruit nie!") – het Catherine Merridale gemeen die soldate se reaksie daarop was dikwels verligting." Die voetsoldaat Lef Lwowitsj se verduideliking is byvoorbeeld tipies van dié onderhoude. Hy het onthou: "Dit was ’n nodige en belangrike stap. Ons het almal geweet waar ons staan nadat ons dit gehoor het. En ons almal het – dit is waar – beter gevoel. Ja, ons het beter gevoel."

Vir beide Stalin en Hitler was Stalingrad ’n kwessie van aansien ver groter as die stad se strategiese belang. Die druk op militêre aanvoerders was geweldig: Paulus het ’n onbeheerbare spiertrekking in sy oog ontwikkel wat eindelik die linkerkant van sy gesig aangetas het, en Tsjoeikof het ekseem ontwikkel wat tot gevolg gehad het dat sy hande heeltemal met verbande toegedraai moes word. Die stres van gevegte van naby het sy merk gelaat op soldate aan albei kante.

Vroue se rol

Baie vroue het aan die Sowjet-kant geveg. Generaal Tsjoeikof het gesê: "As ek terugdink aan die verdediging van Stalingrad, kan ek nie die rol van vroue onderskat nie – in die agter- maar ook in die voorhoede. Hulle het saam met die mans geveg tot in Berlyn." Aan die begin van die Slag van Stalingrad was daar 75 000 vroue van die stad wat hul militêre en mediese opleiding voltooi het, en hulle het almal ingespring om te help. Vroue was direk betrokke in die gevegte of het gewonde soldate onder die vyand se geweervuur na hospitale gebring.

Baie van die telefoon- en radio-operateurs was vroue wat dikwels groot verliese gelei het wanneer hul poste aangeval is. Hulle het masjiengewere beman, mortiere gevuur en verkenning gedoen. Hulle was ook skerpskutters. Drie lugregimente in Stalingrad het net uit vroue bestaan.

Betekenis van die slag

Stalingrad is al beskryf as die grootste neerlaag in die geskiedenis van die Duitse weermag. Dit word dikwels genoem as die keerpunt aan die oosfront, en in die oorlog teen Duitsland in die algemeen, en selfs as die grootste keerpunt in die hele Tweede Wêreldoorlog.

Voor Stalingrad het die Duitsers die een ná die ander oorwinning behaal, met ’n beperkte terugslag in die winter van 1941–1942. Ná Stalingrad het hulle geen belangrike veldslae gewen nie, selfs in die somer. Die Rooi Leër het ’n voorsprong gehad en die Duiters het teruggewyk. ’n Jaar se verowerings in Geval Blou is verloor. Duitsland se 6de Leër is uitgewis en die magte van Duitsland se Europese bondgenote, behalwe dié van Finland, is verwoes. In ’n toespraak op 9 November 1944 het Hitler self Stalingrad blameer vir Duitsland se komende ondergang.

Die Ewige Vlam by die Mamajef Koergan.

Sommige historici reken die Slag van Moskou en van Koersk was strategies meer beslissend. Daar is egter min twyfel dat die Slag van Stalingrad ’n morele waterskeiding was. Duitsland se neerlaag het sy aansien as onoorwinlik vernietig. Dit het die Duitse moreel geweldig skade berokken. Toe 10 jaar van Hitler se bewind op 30 Januarie 1943 gevier is, het hy nie ’n toespraak gehou nie. Joseph Goebbels het sy toespraak oor die radio voorgelees. Daarin word geskimp dat Duitsland op die verdediging was. Die Duitse publiek was swaarmoedig, depressief, beangs en moeg vir die oorlog. ’n Algehele neerlaag het Duitsland in die gesig gestaar.

Aan die Sowjet-kant was die gevoel die teenoorgestelde. Daar was ’n opwelling van vertroue en geloof in die oorlog. ’n Algemene sêding was: "Jy kan nie ’n weermag stuit wat vir Stalingrad verantwoordelik was nie." Stalin is as ’n held beskou en ’n maarskalk van die Sowjetunie gemaak. In 1945 het Stalingrad die titel Heldestad van die Sowjetunie gekry danksy die vasberadenheid van sy verdedigers. ’n Reusagtige standbeeld, Die Moederland Roep, is in 1967 opgerig by die Mamajef Koergan, die heuwel wat oor die stad uitkyk, en bene en geroeste stukke metaal kan steeds daar gesien word. Dit vorm deel van die gedenkkompleks, wat die ruïnes van die Graansuier en Pawlof se Huis insluit.

Die nuus oor die slag het die hele wêreld bereik en baie mense het nou geglo die Duitse neerlaag was onafwendbaar. Die Sowjetunie het geen gras onder sy voete laat groei om voordeel uit hul oorwinning te trek nie. Die aansien van Stalin, die Sowjetunie en die wêreldwye kommunistiese beweging was enorm, en hul politieke posisie is aansienlik versterk.

Bronne

• Baird, Jay W (1969). The Myth of Stalingrad, Journal of Contemporary History, Sage Publications, Ltd.
• Bartov, Omer Hitler's Army: Soldiers, Nazis and War in the Third Reich, Oxford: Oxford University Press, 1991, ISBN 0-19-507903-5.
• Beevor, Antony (1998). Stalingrad. Viking, London. ISBN 978-0-14-103240-5.
• Beevor, Antony "Stalingrad and Researching the Experience of War" pages 154–168 from Russia War, Peace and Diplomacy Essays in Honour of John Erickson edited by Ljubica and Mark Erickson, London: Weidenfeld & Nicolson, 2004, ISBN 0-297-84913-1.
• Bellamy, Chris (2007). Absolute War: Soviet Russia in the Second World War. New York: Alfred A. Knopf & Random House. ISBN 978-0-375-41086-4.
• Bernig,Jorg (1997). Eingekesselt: Die Schlacht um Stalingrad im deutschsprachigen Roman nach 1945: (German Life and Civilization Journal No 23), : Peter Lang publishers.
• Bergström, Christer. Dikov, Andrey and Antipov Vladimir (2006). Black Cross Red Star: Air War Over the Eastern Front: Everything For Stalingrad, Volume 3. Eagle Editions. ISBN 978-0-9761034-4-8.{{cite book}}: AS1-onderhoud: meer as een naam (link)
• Clark, Alan (1965). Barbarossa: the Russian-German Conflict, 1941–1945. OCLC 154155228
• Craig, William (1973). Enemy at the Gates: The Battle for Stalingrad New York: Penguin Books (paperback, ISBN 0-14-200000-0)
• Einsiedel, Heinrich Graf von; Wieder, Joachim. Stalingrad: Memories and Reassessments. New York: Sterling Publishing, 1998 (paperback, ISBN 1-85409-460-2); London: Cassell, 2003 (paperback, ISBN 0-304-36338-3).
• Erickson, John. The Road to Stalingrad: Stalin's War with Germany, Vol. 1. Boulder, CO: Westview Press, 1984 (hardcover, ISBN 0-86531-744-5); New York: HarperCollins Publishers, 1985 (hardcover, ISBN 0-586-06408-7); New Haven, CT; London: Yale University Press, 1999 (paperback, ISBN 0-300-07812-9); London: Cassell, 2003 (paperback, ISBN 0-304-36541-6).
• Glantz, David M. & House, Jonathan (1995), When Titans Clashed: How the Red Army Stopped Hitler, Lawrence, Kansas: University Press of Kansas, ISBN 0-7006-0899-0
• Glantz, David M. & House, Jonathan (2009), 'To the Gates of Stalingrad – Soviet-German combat operations April to August 1942', Kansas, Kansas University Press, ISBN 978-0-7006-1630-5
• Glantz, David M. & House, Jonathan (2009), 'Armageddon in Stalingrad – September to November 1942', Kansas, Kansas University Press, ISBN 978-0-7006-1664-0
• Glantz, David (2011), 'After Stalingrad: The Red Army's Winter Offensive 1942–1943', Helion and Company, ISBN 978-1-907677-05-2
• Goldman, Stuart D. Nomonhan, 1939; The Red Army's Victory That Shaped World War II. 2012, Naval Institute Press. ISBN 978-1-61251-098-9.
• Golovanov, A.Ye.(2004) Dalnyaya bombardirovochnaya. Delta NB, Moscow.
• Goodwin, Doris Kearns (1994). No Ordinary Time: Franklin and Eleanor Roosevelt: The Home Front in World War II. New York: Simon & Schuster (paperback, ISBN 0-671-64240-5)
• Hayward, Joel S. A. (1998). Stopped at Stalingrad: The Luftwaffe and Hitler's Defeat in the East 1942–1943. Lawrence, KS, University Press of Kansas. ISBN 978-0-7006-0876-8.
• Kehrig, Manfred (1974). Stalingrad. Stuttgart, Deutsche Verlags Anstalt. ISBN 3-421-01653-4.
• Kershaw, Ian (2000). Hitler: 1936–1945: Nemesis. London: Penguin Books. ISBN 978-0-14-027239-0.
• MacDonald, John. (1986) Great Battles of World War II. London: Michael Joseph books.
• Modern world history : patterns of interaction. Evanston, IL: McDougal Littell. 2006. ISBN 0-618-55715-6.
• Manstein, Erich von; Powell, Anthony G. (Ed. & Trans.); Liddell Hart, B. H. (Preface); Blumenson, Martin (Introduction) (2004). Lost Victories: The War Memoirs of Hitler's Most Brilliant General. St. Paul, MN: Zenith Press. ISBN 0-7603-2054-3.
• Mark, Jason D (2002). "Death of the Leaping Horseman:24 Panzer Division in Stalingrad". Leaping Horseman Books. ISBN 0-646-41034-2.
• Mark, Jason D (2006). "Island of Fire:The Battle for the Barrikady Gun Factory in Stalingrad November 1942 – February 1943". Leaping Horseman Books. ISBN 0-9751076-4-X.
• Mark, Jason D (2008). "Angriff:The German Attack on Stalingrad in Photos". Leaping Horseman Books. ISBN 978-0-9751076-7-6.
• Mark, Jason D & Amir Obhodas (2010). Croatian Legion: The 369th Reinforced (Croatian) Infantry Regiment on The Eastern Front 1941–1943. Leaping Horseman Books. ISBN 978-0-9751076-8-3.
• Pennington, Reina "Women and the Battle of Stalingrad" pages 169–211 from Russia War, Peace and Diplomacy Essays in Honour of John Erickson edited by Ljubica and Mark Erickson, London: Weidenfeld & Nicolson, 2004, ISBN 0-297-84913-1.
• Rayfield, Donald. Stalin and His Hangmen: The Tyrant and Those Who Killed for Him. New York: Random House, 2004 (hardcover, ISBN 0-375-50632-2); 2005 (paperback, ISBN 0-375-75771-6).
• Shirer, William L. (1960 reprinted 1990). The Rise and Fall of the Third Reich: A History of Nazi Germany New York: Simon & Schuster.
• Taylor, A.J.P. and Mayer, S.L., eds. (1974) A History Of World War Two. London: Octopus Books. ISBN 0-7064-0399-1.
• Taylor, A.J.P. (1998). The Second World War and its Aftermath. Folio Society (Vol 4 of 4).**
• Weinberg Gerhard A World At Arms A Global History of World War II, Cambridge: Cambridge University Press, 2005, ISBN 978-0-521-55879-2.

Eksterne skakels

• ’n Gedetailleerde opsomming van die slag
• Foto's, kaarte, kaarte, video's en ander bronne
• Wolgograd-museum se amptelike webtuiste
• Roberts, Geoffrey. "Victory on the Volga", The Guardian, 28 Februarie 2003
• Foto's van die slag
• Tonele uit die slag van Januarie 1943

• Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Slag van Stalingrad.
• Hierdie artikel is vertaal uit die Engelse Wikipedia