Izak David du Plessis

Izak (of Isaac) David du Plessis (Colesberg, Kaapkolonie, 4 Junie 1808 – Colesberg, 14 September 1884) was ’n boer, kerkman en op 8 Desember 1860 stigterslid van die Gereformeerde kerk Colesberg. Talle van sy nasate het ’n belangrike plek in die kerklike en burgerlike samelewing beklee, onder wie sy seun ds. L.J. du Plessis (Colesberg se tweede Gereformeerde predikant), en sy kleinseuns di. I.D. Krüger en D.P. du Plessis, prof. J.A. du Plessis, Daniël du Plessis, hoofbestuurder van die Suid-Afrikaanse Spoorweë en Hawens, die farmakoloog prof. Douw Steyn en dr. Hennie Steyn, sekretaris van finansies, en agterkleinseuns proff. Wicus du Plessis en Hugo du Plessis.

Herkoms

Die Gereformeerde kerk Colesberg is die naasoudste kerkgebou van die Gereformeerde Kerke in Suid-Afrika wat vandag nog as sodanig gebruik word. Oudl. I.D. du Plessis het die kerk se hoeksteen op 15 Maart 1862 onder ds. Dirk Postma se toesig gelê.

I.D. du Plessis was die vyfde seun van Sarel (of Charl) Jacob du Plessis en sy vrou, Anna Martha Kruger. Du Plessis het eers as diaken en daarna as ouderling van die NG gemeente Colesberg gedien. Hy het 'n bemiddelaarsrol gespeel in die kerklike moeilikhede en die gemeente verteenwoordig op die Sinode van 1857 waar hy sterk standpunt ingeneem het oor die vraagstukke van kanselvryheid ten opsigte van die Anglikaanse biskop, wie se preek in die kerk op Colesberg ’n opskudding veroorsaak het, en oor afsonderlike geboue vir Kleurlinggemeentes. Op 3 Oktober 1859 het hy ontslag gevra as ouderling, maar nog gedien tot hy eindelik losgemaak is.

Stigter van die gemeente Colesberg

Hierna het hy die leiding geneem om ds. Dirk Postma na sy plaas Hamelfontein te bring waar die Gereformeerde kerk Colesberg op 8 Desember 1860 gestig is as die derde gemeente in die Kaapkolonie en hy tot ouderling verkies is. Weens die pynlike aanleiding daartoe, het die plaaslike NG gemeente begrip getoon vir die afskeiding. Hulle kon nie die ou kerkgebou aan die nuwe gemeente verkoop nie, maar het wel ’n erf aan die Gereformeerde kerk geskenk. Ook kon die NG gemeente nie op Du Plessis se versoek bewillig om ’n Spesiale Sinode van die Kaapse Kerk op te roep om die moontlikheid van hereniging te oorweeg nie. Tog het hulle die Kanselbybel wat Du Plessis se vader aan die NG gemeente geskenk het, aan sy seun terugbesorg.

Kerkbou

Eers kon die gemeente nie besluit of hulle die kerk op die dorp of ’n plaas moes bou nie. ’n Sakeman het toe £1 000 van nie-Gereformeerdes op die dorp aan die nuwe gemeente beloof as hulle die kerk op die dorp sou bou, want ’n kerk in die distrik kon ’n groot verlies aan sake vir Colesberg beteken en selfs tot die stigting van ’n kerkdorp lei. Nadat ds. Postma die gemeente aangeraai het om eers die omstandighede op die dorp te beproef, het die NG gemeente ’n erf geskenk aanliggend tot dié wat Douw G. Steyn reeds bewillig het en selfs sy lidmate aangespoor om by te dra tot die boufonds. Teen Augustus 1861 kon die kerkraad met die beplanning van die gebou begin en so het Du Plessis die gebou se hoeksteen op 15 Maart 1862 onder leiding van ds. Postma gelê.

Stryd met ds. Lückhoff

I.D. du Plessis se seun met dieselfde name was die vader van Daniël du Plessis, wat hoofbestuurder van die SA Spoorweë en Hawens geword het.

Ná die onaangenaamheid met ds. Thomas Reid van die plaaslike NG gemeente van 1836 tot 1856 het die Gereformeerdes van Colesberg uitgesien na goeie betrekkings met dié gemeente en sy nuwe leraar, prop. A.D. Lückhoff, maar dié predikant was ’n verbete vyand van die Gereformeerde Kerk. Ná die afskeiding van Desember 1860 het lidmate steeds gedurig na die Gereformeerde kerk oorgegaan. Daarom het ds. Lückhoff besluit om tydens die hoeksteenlegging by di. Postma en Johannes Beijer te verneem "omtrent de afscheiding alhier en de beschuldigingen, die van hunne zijde tegen ons kerk word ingebracht". Lückhoff het ds. Postma in briewe wat hy laat publiseer het in The Colesberg Advertiser bestempel as "een verleider des volks, en wat erger is, een antichrist". Dié aanvalle het die Gereformeerde kerkraad op 14 Maart 1862 daarvan oortuig dat hulle dankbaar moes let op die voorsienigheid van God wat hulle tot by die Gereformeerde leer en diens gebring het.

Du Plessis se vrou, Hester (née Venter), A.P. Venter en andere kon nie verstaan waarom daar so op diegene wat so veel jare lank ’n aanstoot in die midde van die NG gemeente was, nou gefulmineer word terwyl hulle stil uit die kerk wil gaan nie. William Shaw Giddy, redakteur van The Colesberg Advertiser en dus ’n buitestander, het opgemerk dat die stigting van die plaaslike Gereformeerde kerk die gevolg was van beginselsverskille en swak hantering oor lang jare in die Kaapse Kerk.

Du Plessis se vrou was volgens oorlewing ’n formidabele lidmaat van haar kerk. Toe ds. Postma die dienste op Colesberg waargeneem het in die afwesigheid van die konsulent, ds. Johannes Beijer, het Hester du Plessis na die pastorie van ds. Lückhoff gegaan, en in die aanwesigheid van ds. A.A. Louw van Fauresmith met kerkraadslede en verskeie lidmate oor die kerklike onenigheid gesprek gevoer. Sy het die leraars versoek om hul gemeentes tot vrede te maan en het ds. Postma so vurig verdedig dat ds. Lückhoff uitgeroep het: "Mev. Du Plessis, u moes ds. Postma gewees het!"

Ook haar man was moeg vir die volgehoue vervolging om hul gewetens ontwil. Hy het, waarskynlik in die plaaslike nuusblad, gesug: "Ach! magt de tijd haast komen dat wij niet meer nodig zullen hebben in de Couranten tegen onzen zin en wil gevergt te worden om te schrijven en elkander te beleedigen." Kort hierna, in 1863, het talle Gereformeerdes midde-in die kerkbou op Colesberg besluit om doodeenvoudig op die plaas Rietfontein in die Winterveld ’n dorp of "kerkplaats" aan te lê, wat hulle dan ook Philipstown genoem het na goewerneur Philip Wodehouse, wat ook sy naam verleen het aan die distrik Wodehouse om die dorp Dordrecht in die Noordoos-Kaap. Du Plessis en sy gesin het egter op Colesberg bly woon. Hy het in verskillende sinodes gedien en was ’n intieme raadgewer van ds. (later prof.) Postma.

Boer

Du Plessis se eerste vrou, Hester Venter, en sy seun wat predikant geword het, L.J. du Plessis.

Du Plessis het 'n grootskaalse boerdery onder sy beheer gehad en die plase Springfontein, Hamelfontein, Potfontein, Damplaas, Kleintoren, Tierhoek, Renostherfontein en Brandwag besit. Hy was, volgens dr. Bouke Spoelstra in die Suid-Afrikaanse Biografiese Woordeboek, 'n besadigde, ordeliewende en gematigde persoon met groot gawes van verstand en wellewendheid. Hy het die voorreg gesmaak dat sy seun ds. L.J. du Plessis, Colesberg se Gereformeerde leraar van 1880 tot 1894, die predikant was wat hom op sy sterfbed versorg het. Hy is op sy plaas Springfontein begrawe.

Huwelikslewe

Du Plessis is op 3 Julie 1826 met die 15-jarige Hester Venter (30 Januarie 1811 – 24 Januarie 1869) getroud, ’n maand ná sy 18de verjaardag. Onder haar broers was J.J. ’n stigter van die Gereformeerde Kerk in die Oranje-Vrystaat en twee maal waarnemende president van die republiek, en ds. S.D. Venter die eerste predikant van die Gereformeerde kerk Bethulie onder wie se leiding ’n deel van die gemeente in 1877 afgeskei het. Hester du Plessis was 'n prominente leidster in die kerklike stryd binne die gemeente Colesberg tydens die bediening van ds. Thomas Reid. By haar oorlyde het haar eggenoot 'n waardering oor haar karaktereienskappe as Christin, vrou en moeder gepubliseer, naamlik Verhaal van het leven en zalig afsterven van wijlen Mejufvrouw Hester du Plessis, geboren Venter, dochter van Jan Adriaan Venter en Margaretha Johanna Louw (1869). Dr. Spoelstra skryf: "Sy het onteenseglik 'n groot invloed op Du Plessis uitgeoefen." Ná haar oorlyde is hy getroud met Helena Margaretha Lessing. Uit die eerste huwelik is 14 kinders gebore van wie drie jonk oorlede is. Uit die tweede huwelik is ses kinders gebore. Verskeie prominente Afrikaanse families stam uit hierdie huwelike: Christina Magdalena du Plessis, getroud met Nicolaas Kruger van Schalk-wykskraal, Venterstad, was die moeder van ds. I.D. Krüger; Debora was die moeder van wyle dr. Hennie Steyn, gewese sekretaris van finansies, en prof. Douw Steyn, farmakoloog; I.D. jr. was die vader van D.H.C. du Plessis, in lewe hoofbestuurder van die Suid-Afrikaanse Spoorweë en Hawens; en ds. Lodewikus Johannes du Plessis was die vader van prof. J.A. du Plessis, die vader van proff. Wicus du Plessis en Hugo du Plessis en die vroueleier in die Gereformeerde Kerk Ida Bosman.

Galery van nasate

• 
  I.D. du Plessis se seun ds. Louw du Plessis (1844–1918) was Colesberg se tweede Gereformeerde predikant en kon sy pa op sy sterfbed geestelik versorg.
• 
  Daniël H.C. du Plessis (1898–1981), 'n kleinseun van I.D. du Plessis, wa in 1918 'n stigter van die Afrikaner-Broederbond, in wie se eerste uitvoerende raad hy gedien het.
• 
  Ds. Izak Krüger (1882–1965), nog 'n kleinseun van I.D. du Plessis, was predikant in vyf gemeentes van die GKSA.
• 
  Ds. Dirk du Plessis *1883–1941), nog 'n kleinseun ('n seun van ds. Louw du Plessis), was predikant in drie Gereformeerde kerke en 'n plaaslike leier in die Nasionale Party op Krugersdorp en Ladybrand.
• 
  I.D. du Plessis se kleinseun prof. J.A. Plessis (1873 – 1935) was ’n Gereformeerde hoogleraar in teologie en predikant in twee gemeentes, Reddersburg (wat sy ouma se broer Koos Venter gestig het, en Pretoria.
• 
  Prof. Hugo du Plessis (1902–1971), 'n agterkleinseun van Du Plessis, was van 1928 tot 1956 agtereenvolgens sendingleraar in drie Gereformeerde kerke en van 1956 eers dosent en eindelik van 1959 tot sy dood hoogleraar in die teologie op Potchefstroom.
• 
  Prof. Wicus du Plessis (1897–1968), nog 'n agterkleinseun, was 'n akademikus, regsgeleerde, ekonoom en politieke denker, wat sy tyd ver vooruit was; vandaar sy bynaam "Profeet van Potchefstroom".
• 
  Du Plessis se agterkleindogter Ida Bosman (1909–1988) het die lewenskets van haar oumagrootjie bygedra tot die gedenkboek Die Gereformeerde Vrou wat met die Kerk se eeufees in 1959 verskyn het.

Bronne

• (af) Spoelstra, dr. Bouke in Die Gereformeerde kerk Colesberg gestig 8 Desember 1860 op die plaas Hamelfontein van I.D. du Plessis. Gedenkalbum tydens die Eeufeesviering 27, 28, 29 Oktober 1961. Colesberg: Die Eerwaarde Kerkraad van die Gereformeerde kerk Colesberg.
• (af) Spoelstra, dr. Bouke in Beyers, C.J. 1987. Suid-Afrikaanse Biografiese Woordeboek Deel V. Pretoria: Raad vir Geesteswetenskaplike Navorsing.
• (af) Die Gereformeerde Vroueblad. 1959. Die Gereformeerde vrou 1859-1959. Potchefstroom: Potchefstroom Herald.
• (en) Sy genealogiese besonderhede op geni.com. URL besoek op 12 Desember 2016.