Matthys du Toit

Ds. Matthys Michielse du Toit (Montagu, Kaapkolonie, 3 Desember 1874 – Kaapstad, 18 Augustus 1959) was van 1905 tot hy sy emeritaat in 1941 aanvaar het, leraar in ses gemeentes van die Nederduitse Gereformeerde Kerk, waarvan een in Suidwes-Afrika, twee in die Oranje-Vrystaat en drie in die destydse Kaapprovinsie: Barrydale (1905–'12), Reddersburg (1912–'20), Excelsior (1920–'21), Moria (nou Otjiwarongo), Hopetown (1922–'25) en laastens Joubertina (1925–'41). Volgens sy eie dankbare getuienis "het die Here se seën in 'n ryke mate op die werk gerus sodat baie siele tot die Lig gekom het".

Matthys Michielse du Toit
Ds. M.M. du Toit in die tyd toe hy predikant van Reddersburg was, 7 September 1912 tot 20 Maart 1920.
Naam	Matthys Michielse du Toit
Geboorte	3 Desember 1874 Montagu, Kaapkolonie (nou Wes-Kaap)
Sterfte	18 Augustus 1959 Kaapstad, Kaapland
Kerkverband	Nederduits Gereformeerd
Gemeente(s)	Barrydale Reddersburg Excelsior Moria Hopetown Joubertina
Jare aktief	1905–1941
Kweekskool	Kweekskool, Stellenbosch
Sendingwerk	Veral in sy eie gemeente op Joubertina

Veral in laasgenoemde gemeente het die sendingsaak onder sy leiding verbasende vordering gemaak. Hy was lang jare ’n troue en ywerige lid van die Algemene Sendingkommissie. Selfs nadat hy sy emeritaat aanvaar het, het hy nog verskeie gemeentes tydelik bedien en onder meer hospitaalwerk gedoen. Ten tyde van sy dood in die ouderdom van 85 jaar was hy die enigste oorlewende van die 17 proponente wat einde 1904 gelegitimeer is.

Herkoms en opleiding

Matthys Michielse du Toit is as die oudste seun van sy ouers op Montagu gebore waar hy nadat hy die skool verlaat het, in die algemenehandelaarsaak van sy vader begin werk het. Maar tydens 'n geseënde geestelike opwekking wat Montagu in 1891 ondervind het, het hierdie jong man tot die kragdadige bekering gekom wat hom 'n nuwe lewensrigting laat inslaan het. Die roeping tot die evangeliebediening was vir hom so duidelik dat hy eers op Montagu en later Stellenbosch die lang studiekursus aangedurf het wat hom in Desember 1904 saam met nog 16 kandidate toegang tot die heilige bediening verleen het.

Gesinslewe

Ds. en mev. Du Toit en hul vier seuns wat almal aan die Universiteit van Stellenbosch afgestudeer en daarna verantwoordelik betrekkings beklee het.

Op 13 Maart 1906 is die jong leraar in die Paarl met mej. Anna Johanna le Roux (gebore 4 September 1879) in die eg verbind. Ná 'n besonder gelukkige huwelikslewe van meer as 33 jaar, het sy hom op Sondagaand, 17 Desember 1939 op Joubertina deur die dood ontval. Hulle was die ouers van vier knap seuns wat almal gegradueerdes van die Universiteit van Stellenbosch geword en goeie betrekkings beklee het. Ná sowat 16 maande van eensaamheid in die groot pastorie van Joubertina, het ds. Du Toit weer 'n toegewyde eggenote gevind in die weduwee E.M. de Wet (gebore Lombard) van Queenstown. Enkele weke later het hy sy emeritaat aanvaar en van toe af het hulle gewaardeerde hulpdiens in verskeie gemeentes verrig en eindelik 'n welverdiende rus in Rondebosch geniet.

Barrydale

Barrydale se NG kerkgebou se hoeksteen is in 1908 gelê en dis ook tydens ds. Du Toit se dienstyd ingewy.

Prop. Du Toit is in 1905 in Barrydale bevestig. In daardie dae moes 'n predikant drie dienste op 'n Sondag waarneem. Hy het dit te veeleisend vir sy keel gevind en die kerkraad versoek om van een van die drie dienste op 'n Sondag vrygestel te word. Die dokter het hom ook so aangeraai. Gedurende hierdie tyd word die nuwe kerk gebou en daarheen oorgetrek. Op 12 Desember is tydens 'n spesiale diens, gelei deur oudleraar G.P. van der Merwe, afskeid geneem van die ou kerkie wat 'n volle 28 jaar lank die plek van aanbidding vir die gemeente was. Ongelukkig is min oor sy dienstyd hier bekend, want A.A.J. van Niekerk, skrywer van die gemeente en gemeenskap se honderdjarige gedenkboek, kon geen geskrewe getuienisse oor hulle werk gevind nie en selfs die oudste inwoners (in 1980) was te jonk om enigiets uit die vorige eeu te onthou. Selfs die enkeles wat al oor die negentig was, kon net onthou dat daar wel so iemand in die gemeente was, maar niks meer nie.

In Ons Kerk Album word wel vermeld hy het hom baie in belang van die sending beywer en het by die gemeente "veel liefde opgewek vir die saak van die grote Koning".

Moria

Administrateur Gys Hofmeyr (1920 tot 1926) was 'n getroue ondersteuner en liefhebber van sy kerk in Suidwes-Afrika.

Op sy vergadering van 4 April 1921 het die kerkraad van die destydse Moria, later Otjiwarongo genoem, belowe om £100 by te dra as die ring 'n leraar vir een jaar kon vind met die oog op beter bearbeiding van die gemeente. Hierin het die Ring geslaag en so verskyn ds. M.M. du Toit, vroeër van Reddersburg (1912–'20) en Excelsior (1920–'21), op die kerkraadsvergadering van 6 Augustus 1921 op Omaruru met 'n aanbevelingsbrief van die konsulent. Ds. Du Toit het onmiddellik handelend opgetree, die belange van die verskillende wyke probeer behartig deur persoonlike besoeke en in besonder aandag geskenk aan mense langs die spoor aangesien die spoorwegwerkers ’n groot deel van die gemeente se lidmate uitgemaak het. In die artikels oor sy werk in Die Kerkbode (10 November 1921 – 22 November 1922) gee hy 'n interessante beskrywing van toestande. Hy het veel gereis, meer as 11 000 myl in daardie jaar. Die meeste plekke was nou al per spoor bereikbaar, maar hy moes van baie soorte vervoermiddels gebruik maak: “passasierstrein, goederetrein, motorkar, motortrollie, paardekar, muilkar, donkeykar en oskar. Ja, zelfs hebben wij, bij wijze van proefneming, het 'n eind met 'n kameel geprobeerd".

Ds. Du Toit het blykbaar daarin geslaag om die samewerking van verskeie amptenare te verkry. Van Gys Hofmeyr, die destydse administrateur, sê hy: “Hij is niet alleen een getrouwe ondersteuner en liefhebber van zijn Kerk, doch iemand, die niet schroomt om zijn Heer in 't openbaar te belijden.” In Die kerkbode van 27 Desember 1922 is 'n ernstige beroep van die administrateur op die Kerk gepubliseer om beter voorsiening te maak vir die geestelike bearbeiding van ons lidmate, toe reeds aangegroei tot sowat 6 500 in Suidwes-Afrika. Maar ook W. Badenhorst, stasiemeester op Karibib, en W. Hauptfleisch, posmeester aldaar, was “staatmakers”; en J. Hamilton, 'n Ierse katoliek van vroeër, het Sondagskool op Swakopmund gehou en was tot groot seën. Uit sy insiggewende verslag voor die Ring van Britstown (1922) blyk dat ds. Du Toit hom merendeels tot Moria (Otjiwarongo) bepaal het: hy het 191 dienste gehou, waarvan 167 in Moria en net 24 in Gibeon (die middelpunt van die latere gemeente Mariental; 20 jong lidmate is aangeneem en 41 kinders gedoop.

Hopetown

Op Hopetown het ds. Du Toit gehelp om die skuldlas van sowat £3 200 op die kerk uit te wis.

Met die bevestiging van ds. Du Toit in die NG gemeente Hopetown in 1922 was ook eerw. J. de Villiers, wat die sendeling was, daar om te deel in die verwelkoming en bevestiging. Ds du Toit het drie jaar lank die veeleisende taak gehad om in "ondragelike hitte, die grote afstande oor die uitgestrekte vlaktes" die drie diamantdelwerye wat binne die gemeentegrens geval het, en die gemeente self te bedien. Hy het toe 'n beroep na Joubertina aanvaar. Die taak wat op sy skouers gerus het, het sy gesondheid aangetas. Hy het hiervan vertel in sy herinneringe wat opgeneem is in die gemeente se 75-jarige gedenkboek. Hy het met dankbaarheid onthou hoe die skuldlas van £3 200 uitgewis is. Hy het die herlewing in die gemeente met Pinkstertyd onthou en genoem daar was ’n baie goeie verhouding tussen sy gemeente en die sendinggemeente. Hy het met deernis gedink aan die gemeentelede wat liefde geopenbaar het deur hulle bemoediging en bystand.

ln 1923 is die delwerye wat op die plaas Brakfontein van W. Higgs (magistraat van die dorp) ontstaan het as openbare delwerye geproklameer. Vanweë groot vondste het ál meer voornemende delwers toegestroom. Sak- en sinkhuise het oornag soos paddastoele opgeskiet. ln die tyd dat ds. Du Toit leraar was, is besluit om die huurskape van die kerk te verkoop. Met hierdie geld en nog 'n groot bedrag, gekollekteer deur die leraar se ywerige poging, is die skuld op die kerk afbetaal. Die gemeente was baie dankbaar. Met die res kon die kerkraad vir die predikant 'n motor as vervoermiddel koop om die delwersdorpe te bedien. In 1925 het die kerkraad eerw. G. Oosthuizen ook van 'n motor voorsien.

Die kerk se binnekant is destyds verander; nie meer die hoë preekstoel, waar die hoorders wat naby gesit het, moes opkyk na die prediker nie. Die banke is nou op 'n skuins verhewe vloer geplaas sodat die een oor die hoof van die ander kon sien. Vanaf 1917 het die gemeentevroue die onderhoud van die begraafplaas self behartig.

Joubertina

Ds. Christiaan Hendrik Stulting, leraar van die NG gemeente Humansdorp van 1913 tot 1946, het die rede gelewer tydens ds. Du Toit se bevestiging in die gemeente Joubertina. Hy het ook op 19 Desember 1939 ds. Du Toit se ontslape eggenote se roudiens gelei.

Ná die heengaan van ds. Van Rensburg van die NG gemeente Joubertina in die Langkloof is beroepe uitgebring op di. P.J. van der Merwe (Murray, De Doorns), W.N. van der Merwe (Wellington) en Du Toit (Hopetown). Laasgenoemde het aangeneem en op Vrydag 25 September 1925 is hy en sy gade met hul seuns tot by Twee Riviere tegemoet gery waarvandaan 'n stoet van 18 motors, 38 karre en 68 perderuiters hulle na die verwelkoming op die dorp vergesel het. Die bevestigingsrede is Saterdagaand deur ds. C.H. Stulting (Humansdorp) gehou. Sondagoggend was Nagmaal en die namiddag het ds. Du Toit se intreerede oor 2 Kor. 12 gehandel: “Ik zoek u. (i) Wat wy zoeken, (2) Den Weg waarlangs wy dat zoeken, (3) Hoe gy ons in 't zoeken behulpzaam kunt zyn."

Algemene sake

Die eerste Pinkstertyd wat ds. Du Toit saam met die gemeente beleef het, was 'n geseënde, en treffend moes dit seker gewees het om by die slotbyeenkoms na 82 gebede te luister waarvan 48 deur jong mense en kinders opgestuur is. Met elke Nagmaalsnaweek was daar vyf eredienste. Saterdagmiddag was voorbereidingsdiens, Saterdagaand was daar nog ’n diens en ná die diens was die kerkraadsvergadering. Sondagoggend vroeg was daar ’n kinderdiens in die kerksaal en net daarna was dit die Nagmaalsdiens. Sondagmiddag was daar weer ’n diens saam met die doop en Sondagaand was dit nabetragtingsdiens.

Onderhandelings wat in 1918 aangeknoop is, het in die volgende jaar daartoe gelei dat die kerkraad van die Kritzinger-broers 800 morg grond in die berghoek Diepkloof teen £320 aangekoop het. Gedurende die tyd van ds. Du Toit is die aanplant van bome in die berg herhaaldelik bespreek en vroeër is die gedagte selfs geopper dat daar 'n bosbouneersetting opgerig kon word.

Deur die plotselinge heengaan van die heer Giel Bokkie op 28 April 1928 het die gemeenskap van die Langkloof en die gemeente 'n steunpilaar verloor. Hy was jare lank ouderling, afslaer by die gemeentelike dankfeeste en van die stigting van die gemeente tot in 1922 “feitelik byna kosteloos” ook kassier. Op kerklike, opvoedkundige en maatskaplike gebied het hy vir Joubertina byna onmisbaar geword. Gedurende die eerste jare van die gemeente se bestaan het mev. Olivier die registers vir die kerk bygehou en toe sy haar man op 24 September 1930 gevolg het, het sy vir die gemeente £350 nagelaat.

Ná die uittrede van Olivier, het ene McLachlan as kassier waargeneem. In 1923 is John van der Spuy aangestel, maar toe hy ná 'n paar maande sou vertrek, het McLachlan maar weer ingespring totdat J.G. Deyzel op 7 Oktober 1925 formeel en met algemene stemme aangestel is. Dié betrekking het hy minstens ’n kwarteeu lank beklee.

Vergroting van die kerkgebou

Die NG kerkgebou Joubertina soos hy vandag daar uitsien nadat hy in ds. Du Toit se tyd vergroot is.

Aangesien die behoefte aan meer sitplekke in die kerk ál nypender geword het, is sedert 1928 stappe gedoen om die twee galerye wat met die bou van die kerk beplan is, aan te bring. Terselfdertyd moes die toring van 'n horlosie voorsien word. Die uurwerk is in 1929 deur A. Fischer en Kie. verskaf en uit Sondagskoolbydraes betaal. Met die galerye is daar vanweë die drukkende geldskaarste getalm, maar toe daar in 1934 £3 000 in die kas was, het ds. Du Toit die erns van die saak nog eens beklemtoon, met die gevolg dat argitek W.H. Louw van die Paarl geraadpleeg is en die bouaannemer Oberholster die werk in 1936 voltooi het. Daar was nou ongeveer 200 meer sitplekke in die kerk. “Daar de fondsen tans zo klein zyn, zal men vooreerst maar zonder musiek zingen," het 'n besluit kort ná die inwyding van die kerk gelui.

Kerkorrels

Die eerste orrel waarvan ’n rekord bestaan, is eers in 1917 teen £23 aangekoop, nadat mej. Augusta Cronje (later mev. M.J. Kritzinger) in Desember 1913 'n harmonium aan die kerk geskenk het. 'n Groter orrel is in 1930 aangeskaf. Die gemeentelike sang is dus deur mevv. McLachlan, Fourie, J.L. du Preez en andere op hierdie instrumente begelei, totdat daar met die aanbreek van beter dae op geldelike gebied, in Augustus 1935 besluit kon word om 'n pyporrel vir ongeveer £1 000 te bestel en, indien moontlik, saam met die nuwe galerye in gebruik te neem. Die eerste amptelike orreliste was mej. M. Delport. Om die orrel sy plek agter die kansel te gee, is daardie deel van die gebou verander en moes die ou Oppersaal verdwyn. Hierdie veranderings, saam met nuwe tapyte vir die kerk, het sowat £34 gekos, maar aangesien die bedrag reeds in hande was, was geen ekstra beroep op die gemeente nodig nie. Die ontploffing van die ou gas-installasie het meegebring dat daar in 1931 'n Westinghouse- elektriese masjien aangebring is om die kerklike geboue van lig te voorsien.

Nagmaalkelkies

Ds. M.M. du Toit en kerkraad van Joubertina, 1937. Middel: (van links) oudll. P.B. Geldenhuys, J.D.W. Olivier, N.M. Kritzingcr, ds. M.M. du Toit, J.P. Strydom (Hans Herder), S.C. Ferreira, J.M. Ferreira (Jacob Jan). Agter: (van links) diakens A.I. Strydom, J.J. Strydom, D.J. Ferreira (Been), J.A. Strydom (Hertzog), J.C. Herselman. Voor: (van links) D.J. Strydom (Witte, Koster), diakens J.A. Kritzinger (Andries Danie), J.K. Herselman (Paul), oudl. O.J. Strydom (Ockert Petrus).

'n Oorskakeling wat in Joubertina gelukkig sonder ernstige slag of stoot verloop het, was die ingebruikname van kelkies by die Nagmaal. In November 1929 het die kerkraad kennis geneem van 'n skenking van £100 vir hierdie doel deur die weduwee van M.J. Olivier as aandenking aan wyle haar eggenoot en hulle het dadelik so 'n stel aangekoop. Twee jaar later is die ou Nagmaalbekers vir die sendingstasie Malingunde in Njassaland aangebied.

Heengaan van die pastoriemoeder

Nie alleen vir haar eggenoot en kinders nie, maar ook vir die gemeente en vir die Godsryk was dit 'n droewige dag toe mev. Du Toit ná 'n swaar siekbed in die pastorie oorlede is waar sy agt maande lank aan haar bed gekluister en vir almal 'n inspirasie was. Volgens ds. H.C. Hopkins was sy “ 'n waardige vrou en moeder, 'n toegewyde, geëerde en innig geliefde diensmaagd van die Here en vir die Pastorie en die gemeente 'n sieraad. Haar belesenheid, takt en vindingrykheid het van haar 'n gewilde, bekwame en besielende leidster gemaak. Die Sendingsaak het swaar op haar hart gedruk en sy was 'n getroue voorbidster vir die werk van die Here.”

Ds. Stulting, sr. (Humansdorp) wat 'n paar maande vantevore ook sy eggenote afgegee het, het op Dinsdagnamiddag, 19 Desember 1939, te midde van die grootste belangstelling die roudiens gelei en van hart tot hart gespreek oor Joh. 14:1 en Spr. 31:10. By die graf is huldebetuigings uitgespreek deur oudl. Naas Kritzinger namens die kerkraad en mev. P.B. Geldenhuys namens die VSB en Biduursusters. Vir die graf tussen die kerk en die saal het die gemeentesusters 'n paslike steen voorsien.

Ds. Du Toit aanvaar sy emeritaat

Die naweek van 25 tot 26 Mei 1941 sou nie lig deur die gemeente vergeet word nie, want toe moes hulle afskeid neem van die leraar wat tot dusver die langste onder hulle gearbei het en van sy eggenote met wie hulle kort vantevore kennis gemaak het. Op Sondagoggend het ds. Du Toit in 'n stampvol kerk 'n treffende en praktiese afskeidsboodskap gelewer oor: “Dit is die Here ( Joh. 21:7) wat sy diensknegte roep, gebruik en beloon."

Maandagnamiddag is nog 'n predikant van Joubertina tot op die hoogte uitgeleide gedoen. Met die afskeid van ds. Du Toit het die kerkraad hul waardering laat boekstaaf vir sy “getroue dienste, hoflikheid, vriendelikheid en hulpvaardigheid". Die Kerk in Kaapland het hy 'n groot aantal jare lank onder meer in die belangrike Sending- en Sinodale Kommissies gedien en op Joubertina, so het ds. Hopkins in 1957 voorspel, sou “sy naam en die van wyle sy eggenote veral op sendinggebied voortleef”.

Bronne

• (af) Hanekom, dr. T.N. 1952. Die hoë toring. Die Ned. Geref. Kerk Otjiwarongo Gedenkboek (1902–1952). Otjiwarongo: NG Kerkraad.
• (af) Hopkins, H.C. 1957. Gendenkboek by die goue jubileum van die Ned. Geref. Kerk Joubertina. Joubertina: NG Kerkraad.
• (nl) Maeder, ds. G.A. en Zinn, Christian. 1917. Ons Kerk Album. Kaapstad: Ons Kerk Album Maatschappij Bpkt.
• (af) Olivier, ds. P.L. (samesteller). 1952. Ons gemeentelike feesalbum. Kaapstad en Pretoria: N.G. Kerk-Uitgewers.
• (af) Van Niekerk, A.A.J. 1980. Barrydale 1880–1980. Die geskiedenis van ’n kerk en ’n gemeenskap. Barrydale: Die Feeskomitee.
• (af) Van Wijk, ds. J.H. in Geldenhuys, ds. Norval (hoofkompilator). 1959. Jaarboek van die Nederduitse Gereformeerde Kerk 1960. Kaapstad: N.G. Kerk-Uitgewers.
• (af) Wiid, Rina. 2004. 150 jubeljare. 1854–2004. Hopetown: NG Kerkraad.