NG gemeente Carnarvon
Die NG gemeente Carnarvon is 'n gemeente van die Nederduitse Gereformeerde Kerk met sy setel op die dorp Carnarvon in die Noord-Kaap.
Die gemeente het in 1874 van die NG gemeente Beaufort-Wes afgestig. Van Beaufort-Wes, wat vanweë sy ouderdom die moedergemeente van al die NG gemeentes in die Wes- en Noord-Kaapse Karoo is, het ses dogtergemeentes afgestig: Prins Albert (1842), Victoria-Wes (1843), Fraserburg (1851), Carnarvon (1874) (waarvan afgestig is: Prieska, Williston, Kenhardt, Upington [hoewel dit buite Sinodale verband gestig is en eers later by die Kaapse Kerk ingelyf is] en gedeeltes van Vosburg, Loxton en Brandvlei)[1] en laastens op 22 Junie 1949 op Beaufort-Wes self sowel Gamkavallei as Gamka-Oos op Beaufort-Wes self. So is Carnarvon van vier gemeentes, van wie 'n magdom dogtergemeentes op hul beurt afgestig het.
Ds. W.P. de Villiers, eerste leraar
wysig
In 1875 is op die ou plaas Schietfontein die dorp en gemeente Carnarvon gestig en kort daarna beroep die dogtergemeente vir ds. Willem Petrus de Villiers, wat hom geroepe voel om die lidmate op Schietfontein te gaan help met die bou van 'n kerk, 'n pastorie, 'n nuwe gemeente en 'n nuwe dorp. Hy vra sy demissie by die kerkraad op 5 Julie 1875 aan en kry sy eervolle ontslag op Maandag 16 Augustus 1875. Die vorige dag het hy en die gemeente hartroerend van mekaar afskeid geneem. Die Gereformeerde Kerkbode het op 4 September as volg oor die afskeidsplegtigheid berig:
Op Zondag, 15 Augustus nam Ds. W.P. de Villiers afscheid van deze gemeente; onder welke hij ruim zeven jaren met zegen en vrucht gearbeid heeft. De opkomst was zeer talryk. Zijn Eerw. had tot tekst gekozen 2 Cor. XIII:11 "Voorts broeders, zijt blijde, wordt volmaakt, zijt getroost, zijt eensgezind, leeft in vrede en de God der liefde en des vredes zal met u zijn" - naar aanleiding van welke woorden hij een hartroerende rede hield. Toe de leraar van den kansel gekomen was, werd hem een hartelijke adres voorgelezen door oud-ouderling P.J. Weeber, die hem tevens een beurs overhandigde met £64, Zijn Eerw. betuigde daarvoor zijn warmen dank en zegde dat hij het beroep naar een andere plaats had aangenomen, omdat hij daar een groter arbeidsveld voor hem geopend zag en dat hij zich van God geroepen gevoelde daarheen te gaan.
Met die afskeid van die Sondagskoolkinders die agtermiddag is aan hom 'n pragtige skryfkis gegee. Die aand het hy weer sy afskeidsboodskap in die sendingkerk van eerw. Teske gegee, toe 'n "fraai servies" hom aangebied is. Maandagmôre het hy van die skool, destyds deur hom gestig en waarvoor hy soveel gedoen het, afskeid geneem. Teen twaalfuur vertrek ds. De Villiers vergesel van 'n menigte inwoners van albei rasse en waens, karre en te voet. Buite op die vlakte het hulle van hom afskeid geneem terwyl, aldus die Kerkbode-medewerker, "de leraar zijne tranen met die der gemeente mengde".
Tweede kerkgebou opgerig
wysig
Met die stigting van die NG gemeente Carnarvon in 1874 was daar reeds die kerkgeboutjie wat in 1873 ingewy is. 'n Pastorie was daar egter nie. By die eerste kerkraadsvergadering het oud-ouderling F.A. Visser sy huis gratis beskikbaar gestel vir die doel. Tog is daar nie van sy aanbod gebruik gemaak nie. Die kerkraad wou liewers koop en in April 1875 gee 'n gemeentevergadering die magtiging om erf 115 van mnre. Hammerschlag te koop. Die gebou daarop was voorheen as 'n winkel gebruik, maar dit is gou-gou tot 'n woonhuis omskep sodat ds. en mev. De Villiers en klein Etienne hul intrek daarin kon neem. Binne net meer as ses maande se tyd is die pastorie wat ongeveer £1 300 gekos het, afbetaal sodat De Kerkbode nie kon nalaat om Carnarvon dié pluimpie te gee nie: "Gelukkig de gemeente waar eendracht ten goede lieerscht".
Pas nadat die pastorie klaar betaal is, is aandag aan die kerkgebou gegee. Dit het trouens al duidelik geblyk dat die gebou die skare wat opkom na die erediens, nie meer kon bevat nie. Ook is die behoefte gevoel aan 'n gebou wat in sy styl meer beantwoord aan die denkbeeld van 'n godshuis. Die kerkraad wat die gebruik gehad het om belangrike sake aan die gemeente voor te het ook die saak op 25 Desember 1875 voor 'n gemeentevergadering gebring. Die besluit was dat begin sou word aan 'n nuwe kerkgebou sodra £2 000 vir die doel ingesamel is.
By die volgende gemeentevergadering op 23 September 1876 kon kennis geneem word dat meer as die verlangde bedrag reeds ingesamel is. 'n Boukommissie is saamgestel en daar is besluit dat dit 'n kruiskerk moes wees. Hierna het die probleme begin sodat gedurende die daaropvolgende drie jaar die bouprogram op verskeie maniere vertraag is. Waterprobleme het die maak van die stene aan bande gelê, geskikte klippe kon nie gevind word nie en oor die plek waar die kerk gebou moes word, was aanvanklik onsekerheid. Dit was egter veral die voorgenome vorm van die kerk wat gemoedere in beweging gebring het en van die kommissielede laat bedank het. Uit pure moedeloosheid het ds. De Villiers gevra om losgemaak te word van die boukommissie. Dit is nie toegestaan nie; wel is 'n byna geheel nuwe boukommissie deur 'n gemeentevergadering gekies. Die kommissie was nou soos volg saamgestel: Ds. W.P. de Villiers (voorsitter), S.J. Latsky, P.J. Vermeulen, J.P. Lubbe, M.J. Nortier, J.A. van den Berg, J.P. Barnard, D.H. de Villiers, F.A. Visser sr., P.A. le Roes en A.G. Visser jr.
Uiteindelik is uitsluitsel verkry: dit sou 'n kruiskerk wees wat op die kerkgrond langs Danielstraat gebou sou word. Die argitek sou wees C.O. Hager, Thos. R. Darke die boumeester met H. Gibbon as die klerk van werke. Op 9 Augustus 1880 is die bouwerk aan die nuwe kerk begin met die spit van die eerste sooi deur mev. Harris Puch, die eggenote van die resident-magistraat en siviele kommissaris van Carnarvon. Ses weke daarna kon ds. De Villiers die hoeksteen 1ê. Sy naam kom nie op die steen voor nie, alleen maar: Deze steen word gelegd in de naam van de Vader, Zoon en Heilige Geest den 25sten September 1880.
Inwyding van vorige kerk
wysig
Hierna is werk met krag en sonder enige teenspoed voortgesit. 'n Heuglike dag was 10 Februarie 1883 toe die kerk, presies twee en 'n half jaar nadat die werk 'n aanvang geneem het, feestelik ingewy is. 'n Skare van 1 180 mense was daar byeen om te luister na die feesrede van ds. G. van Niekerk van Britstown. Hierdie sierlike kerkgebou in Gotiese boustyl met 720 sitplekke is deur die kerklike blad, De Christen, soos volg beskrywe: "Die kerk is 'n baie sterk, maar netjiese gebou van klip. Die vleuels is net so groot soos die skip van die kerk, sodat 'n groot vierkant gevorm word waarin die hoorders rondom die kansel as middelpunt geplaas word. Almal kan baie maklik hoor, ook wanneer die spreker gewoonweg praat. Die fraai toring met spits van 104 voet hoog, die twee groot vensters in die sygewels en die pragtige preek-stoel van klip, is waarlik sierade soos selde aangetref word. Van buite maak die gebou 'n besondere indruk met sy pilare wat in spits punte uitloop en die toeskouer na bo wys. Behalwe die aan die toring, staan daar ook pilare drie-drie aan al die hoeke van die kerk. Die gebou is in menig opsig 'n model van stewigheid, netheid en doelmatigheid. Mag," so besluit De Christen, "die vernaamste nie gemis word nie: dat die naam van die Here altyd daar mag woon en die lof, eer en heerlikheid ontvang.
Die preekstoel was afkomstig van F.A. Visser van Blaauwkrans, die grootvader van die digter A.G. Visser. Dit was, soos die doopvont, van grys sandsteen en is in 1882 aan die gemeente geskenk. Die gebou het die gemeente uiteindelik £10 800 gekos. Hiervan was 'n jaar na die inwyding nog £4 000 uitstaande, maar dit is kort daarna afgewerk. Ds. De Villiers, en seker baie toegewyde gelowiges, kon nie nalaat om by die inwydingsgeleentheid die verlange te slaak nie: „Geve God dat hier velen vinden mogen een Bethel en een ladder die ten hemel reikt; dat vermoeiden en belasten hier een liefelijke rustplaats moge aantreffen, dat hongerige en dorstige zielen hier verzadigd mogen worden met hemelsch manna en lewend water!"
As meerdere kom, moet mindere wyk. Die ou kerkgeboutjie se toekoms was nou in die weegskaal. Daar is besluit om hom vir eers nog te laat staan en te gebruik as skool en vir bidure en basaars. Toneelspel in die gebou was egter taboe! Ook die weduwee König se versoek om dit as "een fijne winkel" in te rig, is deur die kerkraad geweier. Aangesien die gemeentekas nie die nodige reparasies sou kon dra nie, is op 16 Julie 1900 besluit om die eerste gebou van aanbidding van die gemeente Carnarvon maar af te breek. Die kwade dag is egter steeds uitgestel, maar in 1907 is 'n nuwe saal gebou en met weemoed is toegesien hoe die hulpkerk ná 34 jaar van diens met die grond gelykgemaak is.
Ou kerk gesloop
wysig
Ná byna vyftig jaar het die kerkgebou na deeglike herstel begin vra, gevolglik is omvattende vernuwings en veranderinge gedurende 1929 aangebring. Tog kon die tand van die tyd nie gekeer word nie. Die klippe het dit uitgeroep en die balke uit die timmerasie het antwoord gegee - alles het gesmeek om herstel. In 1946 vestig ds. D.J. Malan wat tydelik waargeneem het na die vertrek van ds. Hugo, die kerkraad se aandag op die dringendheid en omvattendheid van herstelwerk aan die gebou. Die kerkraad het die noodsaak van omvattende restourasie ingesien, die goedkeuring van die gemeente verkry, Wouter De Wet Bronkhorst van die firma Louw en Louw (van Wynand Louw) as argitek aangestel en met 'n geldinsameling begin.
Met die koms van ds. Struwig in 1948 is bevind dat daar twyfel was oor wat te doen staan. Die hulp van argitek Gerard Moerdijk is ingeroep. Sy advies was: breek die ou kerk af en bou 'n nuwe met gebruikmaking van materiaal van die oue. "Buitendien", so het hy betoog, "u kerk verteenwoordig die Gotiese boustyl; dus die Rooms-Katolieke gedagte van die kruiskerk. As Protestante het ons van die Roomse weggebreek, maar aan hulle boustyl hou ons vas - dit is 'n anachronisme!" Volgens M.C. Kitshoff, skrywer van Carnarvon se eeufees-gedenkboek, kan so 'n argument dalk "'n sterk indruk maak op iemand wat afwysend staan teenoor alles wat verband hou met die Rooms-Katolisisme; histories en prinsipieel gesien, staan dit egter swak. By die Hervormers het dit tog nie gegaan oor die plek van aanbidding nie, maar oor die aanbidding in Gees en waarheid; nie oor die kerk en sy boustyl nie, maar oor die feit dat die Woord nie in kerk en kerkgebou tot sy reg gekom het nie. Natuurlik was daar die beeldestormers wat met oorywerigheid ook Roomse kerkgeboue beskadig het; hulle handelwyse is egter nie goed te keur nie en weerspieël ook nie die ware gees van die Protestantisme nie. Dit is so: die Gotiese boustyl is hoofsaaklik 'n godsdienstige boustyl wat in noue verband met die (Roomse) Kerk gestaan het. Tog het hierdie styl gesorg vir die mooiste en indrukwekkendste kerkgeboue in die wêreld - en bewondering daarvoor is tog nie bewondering vir die Rooms-Katolisisme nie!"
Nietemin het die kerkraad Moerdijk se advies aanvaar, 'n sketsplan goedgekeur vir die herbou van die kerk en die verantwoordelikheid vir die geldinsameling opgedra aan ds. Struwig. Nog was die onsekerheid nie besweer nie en die daaropvolgende drie jaar was die toekoms van die kerkgebou in die skommelende weegskaal: herbou of sloop. Wanneer ds. W.A. Alheit in die lente van 1951 sy bediening op Carnarvon begin, tref hy die posisie op kerklike erf so daar aan: 'n kerkgebou wat daar betreurenswaardig uitsien en 'n kerkraadsbesluit om dit behoorlik te laat herstel, maar aan die werk self is nog niks begin nie. In die gemeente vind hy heelwat onenigheid wat neig tot 'n tweestryd deurdat sommige lidmate liewer 'n nuwe kerkgebou opgerig wou hê in die plek van die oue, terwyl ander weer wel 'n nuwe wou hê, maar verlang om die oue te behou om vir ander doeleindes gebruik te word. Sommige wou dit selfs aan die Munisipaliteit verkoop om as stadsaal te dien.
Die grootste gedeelte van die lidmate wou dat die kerkgebou liewers behou word, maar dan deeglik herstel word, wat feitlik op 'n gedeeltelike herbou van die kerk sou neerkom. Dan weer het die hoë koste hieraan verbonde, volgens die argitek waarskynlik £30 000, baie mense ontstel omdat hulle gemeen het dat dit geslagte sou neem om die bedrag af te betaal. By die meerderheid lidmate was daar tog die tevredenheid dat hul pragtige ou kerkgebou nie gesloop nie, maar herstel sou word.
Twee hewige skokke het egter gevolg. Die eerste het gekom toe die herstel- en boukoste op £50 000 pleks van die vroeëre £30 000 geraam is. Tog moes die werk gedoen word en op 27 Oktober 1952 het die bouaannemers, Boland Bouers (Edms.) Bpk. van Wellington, die werk begin volgens die uitgebreide herstel- en herbouingsplanne van mnr. Bronkhorst. Kort hierna het die tweede skok gekom: Die ingenieur het bevind dat die ou gebou wat op die oog af so sterk en stewig voorgekom het, in werklikheid in baie opsigte bouvallig en broos was en onder andere nie in staat sou wees om die swaar betongalerye te dra nie. Die voorgenome herstelplan sou hoegenaamd nie kon uitgevoer word nie.
Op Saterdag 15 November 1952 het die kerkraad geen ander weg oopgesien as om te besluit dat die kerkgebou gesloop word en 'n nuwe in sy plek opgerig word nie. Die kruisstruktuur, die Gotiese styl, sou behou word en van die klippe van die ou gebou soveel as moontlik gebruik word. Die besluit van die kerkraad is op 'n gemeentevergadering bekend gemaak. Stilswyend het die gemeente dit aanvaar, stilswyend omdat iets moois en karaktervols se einde met onafwendbare finaliteit aangebreek het. M.C. Kitshoff skryf: "Daar was seker weinig kerkgeboue in ons land waar die lot, soos die een s'n, meer as vyf jaar lank op onsekerheid gedobber het. In 1947 is besluit tot herstel, die volgende jaar tot sloping. Die beslissing van 1950 was: bou 'n nuwe, maar behou die oue; 'n jaar later lui die uitspraak weer: herstel. Dan eindelik volg die finale oordeel: die oue moet gaan sodat die nuwe op sy puinhoop kon verrys. Die gebou waar lof en aanbidding vanaf 10 Februarie 1883 sewentig jaar lank gehoor is, sou 'n plek word waar die geluid van die slopende graaf en pik sou opklink; die gebou waar mense opgebou is in hul allerheiligste geloof, sou afgebreek en met die grond gelykgemaak word. Daarom die stilswye."
Op 26 Oktober 1952 is afskeid geneem van die kerkgebou waar reeds ses voltydse leraars die Woord bedien het, 6 058 kinders gedoop het, 3 392 jong mense belydenis laat aflê het en 1 368 pare in die huwelik verbind het. Maar die eintlike waarde van die gebou, soos ds. Alheit dit by die afskeidsgeleentheid gestel het, was hierin geleë: "Menige hongerige en dorstige siele is hier gevoed met hemelse manna en lewende water. Vir meer as een was dit 'n dal van beslissing. Baie het hier onder die diepe indruk gekom van die losprys wat vir hulle betaal is. Vir menigeen het hierdie gebou ewigheidswaarde omdat hulle hier die ware God persoonlik leer ken het".
Die dag daarna het die slopingswerk begin en ses maande later is dit voltooi. Met die uithaal van die hoeksteen van die gebou is 'n verseëlde glasfles gevind waarin 'n paar tydskrifte en 'n handskrif weggelê was. Laasgenoemde was 'n "gedenkschrift" geskrywe deur ds. W.P. de Villiers waarin hy 'n mededeling doen oor die ontstaan van die gemeente en die bou van die kerk. Dit was gedateer 25 September 1880, die dag waarop die hoeksteen gelê is.
Nuwe kerk ingewy
wysig
Op Vrydag 13 Maart 1953 is die eerste sooi omgekeer en die bouwerk aan die nuwe kerk begin. Drie maande later, op 6 Junie, is die hoeksteen deur die leraar, ds. Alheit, gelê. By die geleentheid is 'n verseëlde metaalkissie agter die hoeksteen weggelê met onder meer die volgende daarin: 'n Afrikaanse Bybel, 'n Gesangboek, 'n aantal tydskrifte. brosjures, planne en foto's van die kerk. muntstukke, 'n afskrif van ds. De Villiers se "gedenkschrift" en 'n boodskap aan die komende geslagte. Die feesrede by die hoeksteenlegging is gelewer deur ds. D.P. van Huyssteen, oudleraar van die gemeente. Die oprigting van die nuwe kerkgebou het een jaar en nege maande geduur. Van die ou kerkgebou is gebruik die perseel, die klip, die ou hoeksteentjie wat weer ingebou is en twee kliptablette van die ou preekstoel wat in die konsistoriemuur ingemessel is.
Dié kerk is feestelik ingewy op 12 Februarie 1955. Die totale boukoste was £64 555, dus twee keer meer as die oorspronklike beraamde herstelkoste aan die ou kerk.
Enkele leraars
wysig- Daniël Petrus van Huyssteen, 1906 – 1913
- Wilhelm Adolph Alheit, 1951 – 1963
- August Daniël Lückhoff, 1961 - 1964
- Harry Butler van Zyl, 1983 - 1987
- Arrie Philippus van Eck, 1987 – 1992
- Suzanne Cicilia van der Merwe, 2014 - 2019
Bronne
wysig- (en) Fransen, Hans. 2006. Old Towns and Villages of the Cape. Johannesburg and Cape Town: Jonathan Ball Publishers.
- (af) Kitshoff, M.C. 1974. Kudde van Carnarvon. Nederduitse Gereformeerde Kerk Carnarvon 1874 - 1974. Carnarvon: N.G. Kerk.
- (af) Kotzé, D.A. 1951. Die gemeente Fraserburg 1851 tot 1951. 'n Eeufees-Gedenkboek. Fraserburg: Die NG kerkraad.
- (af) Olivier, ds. P.L. (samesteller). 1952. Ons gemeentelike feesalbum. Kaapstad en Pretoria: N.G. Kerk-uitgewers.
Verwysings
wysig- ↑ NG Sinode Noord-Kaapland se gemeenteblaaie[dooie skakel]