Nasionale erfenisterreine van Suid-Afrika

’n Erfenisterrein is ’n plek waar politieke, militêre, kulturele of sosiale geskiedenis bewaar word. Erfenisterreine word in Suid-Afrika deur die Wet op Nasionale Erfenishulpbronne (25/1999) beskerm.

Natuurlike of kulturele erfenisterreine

Daar word tussen twee soorte erfenisterreine onderskei, naamlik kulturele erfenisterreine en natuurlike erfenisterreine.

Kulturele erfenisterreine

Kulturele erfenisterreine is mensgemaak. Hierdie soort terrein bewaar die kultuur van ’n groep mense. Sulke terreine is bewysstukke van die tradisies en kultuur van ’n beskawing en kan ’n voorbeeld van ’n soort argitektuur, ’n monument, ’n groep geboue of ’n museum wees.

Natuurlike erfenisterreine

Natuurlike erfenisterreine wys die natuurlike fases van die aarde se verandering en geskiedenis. Natuurlike erfenisterreine kan dinge soos fossiele, rotsformasies, berge of grotte wees.

Verskillende soorte erfenisterreine.

In Suid-Afrika word erfenisterreine op verskillende vlakke erken en beskerm. Daar kan tussen Unesco-wêrelderfenisterreine, nasionale erfenisterreine en provinsiale erfenisterreine onderskei word.

Unesco-wêrelderfenisterreine

Suid-Afrika het ses wêrelderfenisterreine:

• Groter St. Lucia Isimangaliso-vleilandpark
• uKhahlamba-Drakensberge
• Robbeneiland
• Die Wieg van die Mensdom
• Die Sterkfontein-grotte
• Mapungubwe

Nasionale erfenisterreine

Nasionale erfenisterreine in Suid-Afrika is objekte of versamelings wat formeel deur die Suid-Afrikaanse Erfenishulpbronagentskap (SAHRA) erken en beskerm word.

Omdat Suid-Afrika ’n diverse bevolking en ryke geskiedenis het, is daar honderde verskillende nasionale erfenisterreine. Van die bekendste terreine sluit in:

1.   Afrikaanse Taalmonument

Die Afrikaanse Taalmuseum en -monument is gebou om die ontstaan en voortbestaan van Afrikaans te vier en te verseker. Die idee vir die monument wat in Paarl in die Wes-Kaap staan, is reeds in 1942 deur die Genootskap van Regte Afrikaners (GRA) geopper. Die monument is deur die argitek Jan van Wijk ontwerp. Bouwerk het in 1972 begin en is in 1974 voltooi. Die monument is in 1975 ingewy.

2.   Hugenoot-museum

Die Hugenoot-museum in Franschhoek in die Wes-Kaap bewaar die geskiedenis van die Franse Hugenote wat aan die einde van die 17de eeu na Suid-Afrika gekom het.

3.   Klasiesrivier-grotte

Die Klasiesrivier-grotte is ’n reeks grotte naby die mond van die Klasiesrivier aan die Tsitsikama-kus in die Humansdorp-distrik. Die grotte bevat bewyse van menslike habitasie gedurende die middelsteentydperk (ongeveer 125 000 jaar gelede).

4.   Groot Constantia

Groot Constantia is die oudste wynplaas in Suid-Afrika. Die plaas, wat 330 jaar oud is, was eens die eiendom van Simon van der Stel.

5.   Mandela-huis

Mandela-huis, wat ook bekend staan as die Nelson Mandela Nasionale Museum, is die huis waar die voormalige staatspresident gedurende die apartheidsera (1946 tot 1962) gewoon het.

6.   Merensky-biblioteek

Die Merensky-biblioteek is deur die Universiteit van Pretoria opgerig. Die gebou is deur Gerard Moerdjik ontwerk en is vernoem na die geoloog dr. Hans Merensky wat ’n £10 000-bydrae tot die boufonds gemaak het. Bouwerk het in 1937 begin en die gebou is op 15 April 1938, vir die eeufeesherdenking van die Groot Trek, amptelik geopen.

7.   Llandaff-kapel

Die Llandaff-kapel naby Van Reenenspas is die kleinste kapel in die Suidelike Halfrond. Die kerkie het slegs agt sitplekke en is ’n skamele 14.2 m² groot. Dit is ook die enigste erkende Katolieke kerkgebou in privaatbesit in die wêreld.

8.   Die Uilhuis

Die Uilhuis op Nieu-Bethesda naby Graaff-Reinet was die tuiste van die kunstenaar Helen Martins (1897–1976). Martins het op ’n eksentrieke wyse die huis en tuin versier met standbeelde van uile, kamele en mense, gemaak van sement, glas en draad. Jare se werk met fyn glas het veroorsaak dat Martins latere jare begin blind word het. Sy het in 1976 selfmoord gepleeg. Haar sterwenswens was dat die huis as museum behoue sal bly.

9.   Die Pretoria-forte

Die Pretoria-forte het ’n belangrike rol gespeel tydens die verdediging van die stad gedurende die Anglo-Boereoorlog. Fort Klapperkop, Fort Daspoortrand, Fort Wonderboompoort en Fort Schanskop is almal in die laat 1800’s opgerig na die Jameson-inval van 1895/6. Hoewel daar aanvanklik agt strategiese plekke geïdentifiseer is om te beskerm, kon daar weens finansiële redes slegs vier voltooi word. Vandag is die forte omskep in museums.

10. Die Staatsmodelskool

Die Staatsmodelskool in Pretoria het in 1893 tot stand gekom in die destydse Zuid-Afrikaansche Republiek (ZAR) en is gebruik vir die opleiding van onderwysers. Die skool het sy deure tydens die Anglo-Boereoorlog gesluit en dit is ook in hierdie gebou waar Britse offisiere wat tydens die oorlog gevange geneem is, aangehou is. (Winston Churchill is ook hier aangehou, maar het ontsnap.) Die gebou het later as skool gedien en is op 8 April 1960 as nasionale monument verklaar.

11. Die Suid-Afrikaanse Polisie-gedenkteken

Die gedenkteken is opgerig om ’n tweeledige rol te vervul. Eerstens om diegene (polisielede en -honde) wat hul lewens aan diens verloor het te eer, en tweedens herinner dit die publiek aan die gevare wat polisieoffisiere elke dag teëkom in die uitvoer van hul pligte. Die monument is op dieselfde gronde as die Uniegebou in Pretoria.

12. Die Uniegebou

Die Uniegebou is geleë op Meintjieskop in Pretoria en is die amptelike setel van die Suid-Afrikaanse regering. Dit bevat ook die kantoor van die president van Suid-Afrika. Dit is die plek waar Suid-Afrika se eerste demokraties-verkose president, Nelson Mandela, ingehuldig is. Die gebou, wat in 1913 voltooi is, is gebou uit ligte sandsteen en is ontwerp deur die argitek sir Charles Herbert Baker.

13. Voortrekkermonument

Die Voortrekkermonument in Pretoria is opgerig om die Groot Trek van 1835–1843 te gedenk en om die Trekkers te vereer. Die monument is deur Gerard Moerdijk ontwerp.

14. Nasionale Vrouemonument

Die Nasionale Vrouemonument in Bloemfontein is op 16 Desember 1913 onthul en gedenk die tragedie van die sowat 26 000 Afrikanervroue en -kinders wat in die Anglo-Boereoorlog van 1899–1902 veral in die konsentrasiekampe gesterf het.

15. Bloedrivier

Die Bloedrivier Nasionale Erfenisterrein is naby Dundee in KwaZulu-Natal geleë. Die terrein herdenk die slag van Bloedrivier waar 464 Voortrekkers onder leiding van Andries Pretorius op 16 Desember 1883 koning Dingaan se 10 000 impi’s onder leiding van Ndlela KaSompisi verslaan het.

16. Boschendal

Boschendal is een van die oudste wynplase in Suid-Afrika en geleë tussen Franschhoek en Stellenbosch in die Wes-Kaap. Die plaas is reeds in 1685 geproklameer en die eerste eienaar, Jean de Long, was een van die eerste groep Franse Hugenote wat na Suid-Afrika gevlug het. Cecil Rhodes het die plaas in 1887 gekoop om dit deel te maak van sy kommersiële vrugtebesigheid en dit was die begin van die moderne Boschendal-plaas.

17.  Die Kaapse Walvis-kus

Die Walvis-kus verwys na die Kaapse Overberg-kusstrook, waar die Indiese en Atlantiese Oseaan ontmoet en ’n ryk seelewe tot gevolg het. Die kusstrook tussen Gansbaai en Hermanus is sedert 1935 ’n beskermde gebied wat spesiaal daarop gefokus is om walvisse ’n veilige hawe te bied tydens die kalfseisoen.

18. Robbeneiland

Robbeneiland is ’n eilandjie in Tafelbaai met ’n ryke geskiedenis. Hoewel dit vandag meestal bekend is as die plek waar oudpresident Nelson Mandela aangehou is, strek die geskiedenis van die eiland veel verder terug in die verlede. Portugese seevaarders het die eiland reeds in die 14de eeu besoek (dekades voordat Jan van Riebeeck in die Kaap voet aan wal gesit het). Die kleurvolle geskiedenis is verder voortgesit met die Europese setlaars se landing aan die Kaap.

19. Nasionale erfenisterreine wat deel vorm van die Wieg van die Mensdom

• Kromdraai-fossielterrein
• Sterkfonteingrotte
• Drimole
• Swartkrans
• Wonderwerkgrotte
• Motsetsi
• Makapansvallei en Makapansgat
• Gondolin, Broederstroom
• Ploversmeer
• Supermangrot

By al hierdie terreine is belangrike ontdekkings gemaak wat bydra tot die mensdom se kennis oor antieke beskawings, fauna en flora.

20. Kaditshwene Kulturele Landskap

Die Kaditshwene Kulturele Landskap in die Enzelbergvallei naby Zeerust in Limpopo is die geboorteplek van die Bahurutshe-nasie. Argeologiese vondse wat hier gevind is, dui op menslike bewoning van die gebied gedurende die laat Steentydperd.

21. Die plase Non Pareille, Roggeland en Goede Hoop

Hierdie drie plase in Daljosaphat het ’n belangrike rol gespeel in die geskiedenis van die Afrikaanse taal. Die plase was die tuiste van die eerste lede van die Genootskap van Regte Afrikaners. Die gemeenskap in die area was die eerste lede van die beweging wat gelei het tot Afrikaans as “regte” taal. Hulle het weggedoen met die hoë Hollands wat die Kaapprovinsie in die 17de eeu gekenmerk het en het begin om “Kitchen-dutch” (Afrikaans) in hul skole en kerke te gebruik.

22. Sarah Baartman-erfenisterrein

Hierdie erfenisterrein is deur die departement van kuns en kultuur tot stand gebring om die Khoisan, Saartjie Baardman en haar mense se bydrae tot Suid-Afrika te vereer. Hoewel die terrein reeds in Maart 2009 geopen is, het vandale groot skade aan die terrein aangerig in die 2015-studente-opstande wat die dekolonisering van universiteite geëis het. In September 2016 was daar nog geen inligting oor wanneer die terrein weer herstel sou word nie.

* Die lys kan verder uitgebrei word.

Sien ook

• Wêrelderfenisgebied
• Erfenishulpbron
• Unesco
• Suid-Afrikaanse Erfenishulpbronagentskap