Oosters-Ortodokse Kerk

Die Ortodokse Kerk, amptelik die Ortodoks-Katolieke Kerk en algemeen bekend as die Oosters-Ortodokse Kerk, is die tweede grootste Christelike denominasie in die wêreld, met ’n geskatte 300 miljoen aanhangers hoofsaaklik in Belarus, Bulgarye, Siprus, Georgië, Griekeland, Masedonië, Moldowa, Montenegro, Roemenië, Rusland, Serwië en die Oekraïne, lande waarin die meeste Christene Oosters-Ortodoks is. Die Kerk beskou homself as die "Een, Heilige, Katolieke en Apostoliese Kerk" wat 2 000 jaar gelede deur Jesus Christus en sy dissipels gestig is.

Die Ortodokse Kerk bestaan uit verskeie outokefale kerkliggame (elk met ’n eie hoof) wat geografies en nasionaal verskil, maar teologies ooreenstem. Elke outokefale liggaam, wat dikwels maar nie altyd nie tot ’n nasie beperk is, word gelei deur ’n sinode van biskoppe en is administratief selfregerend.

Die Ortodokse Kerk kan sy ontwikkeling terugherlei deur die Bisantynse en die Romeinse Ryk na die vroegste kerk wat deur Paulus en die ander dissipels gestig is. Dit beoefen wat dit glo die oorspronklike, antieke tradisies is en glo in groei sonder verandering.

Die doel van Ortodokse Christene van hul doop af is om deur hul hele lewe nader aan God te groei. Dié proses word "teose" of "vergoddeliking" genoem en is ’n spirituele pelgrimstog waarin elke mens daarna streef om deur Jesus Christus heiliger en meer "soos Christus" te word.

Die Bybelse teks wat deur die Ortodokse Kerk gebruik word, sluit in die Septuagint (die antieke Griekse vertaling van die Hebreeuse Bybel) en die Nuwe Testament. Dit sluit in die deuterokanonieke boeke (boeke van die Ou Testament wat nie deel is van die Hebreeuse Bybel nie) wat gewoonlik deur die Protestante verwerp word en ’n klein aantal ander boeke wat nie deel is van die Westerse kanonieke boeke nie. Ortodokse Christene gebruik die woord "Anagignoskomena" (’n Griekse woord wat "leesbaar" of "leeswaardig" beteken) vir die tien boeke wat hulle aanvaar maar nie deel is van die Protestantse Ou Testament van 39 boeke nie. Hulle word beskou as eerbiedwaardig, maar nie op dieselfde vlak as die Hebreeuse kanonieke boeke nie.

Ortodokse Christene glo die Skrif is deur die Heilige Gees aan die menslike skrywers daarvan geopenbaar. Die Skrif is egter nie die bron van die kerk se tradisies nie, maar eerder die teenoorgestelde: Die Bybelse teks het uit die kerktradisies ontstaan.

Ikone versier die mure van Ortodokse kerke en hagiografieë (die beskrywings van heiliges se lewe) bedek dikwels die hele binnekant van die kerke. Die meeste Ortodokse kerke het ’n area wat opsygesit word vir gebede deur gesinne met ikone van Christus, die Maagd Maria en die heiliges gewoonlik aan die oostemure.

Naam

Die groot skeuring, of Oos-Wes-skisma, in die 11de eeu tussen die oostelike en westelike deel van die Christendom in die vroeë Romeinse Ryk het daartoe gelei dat twee kerke ontstaan het, die Ortodoks-Katolieke (oosterse) Kerk en die Rooms-Katolieke (westerse) Kerk. Die jaar 1054 word gewoonlik genoem as die tyd van die skeuring, hoewel dit eerder ’n geleidelike proses as ’n skielike skeuring was.

Hoewel die term "Oosters" algemeen gebruik word vir die Ortodokse Kerk, kan dit vandag misleidend wees omdat daar baie sinodes van die Kerk in Wes-Europa en eintlik oral in die wêreld is.

Definisie

Byna van die begin af het Christene na die Ortodokse Kerk verwys as die "Een, Heilige, Katolieke (van die Griekse καθολική, of universele) en Apostoliese Kerk". ’n Paar ander Christelike kerke maak vandag aanspraak op die naam – onder andere die Rooms-Katolieke Kerk, die Anglikaanse Gemeenskap, die Assiriese Kerk en die Oriëntaal-Ortodokse Kerk – maar die Oosters-Ortodokse Kerk beskou hierdie kerke as skismaties of in sommige gevalle selfs as ketters. Volgens hulle het die Assiriese en die Oriëntale Kerk die Ortodokse Kerk in die eerste paar eeue n.C. verlaat, en later het die Rooms-Katolieke dieselfde gedoen met die Oos-Wes-skisma (hulle was die grootste groep wat ooit die Kerk verlaat het).

"Ortodoks" kom van die Griekse byvoeglike naamwoord orthos ("korrek", "reg") en die werkwoord dokein ("lyk soos", en dus in ’n breër sin "glo") of die selfstandige naamwoord doxa ("geloof"), en beteken dus reggelowig. Die Kerk het die naam aangeneem om hom te onderskei van ’n toenemende aantal nie-ortodokse Christelike kerke. Verskeie ander antieke kerke in Oos-Europa, Wes-Asië en Noord-Afrika gebruik ook die naam "Ortodoks", maar staan los van die Oosters-Ortodokse Kerk.

Stylverskille

Die Neamţ-klooster in Roemenië.

Wat die Ortodokse kerke verenig, is teologie. Al die lede van die Kerk bely dieselfde geloof, ongeag ras of nasionaliteit. In die praktyke en tradisies is daar egter stylverskille wat deur die kerkleiers aanvaar word omdat hulle nie bots met die basiese Ortodokse leerstellings nie.

Daarom het baie Ortodokse kerke ’n nasionale naam (soos die Russies-Ortodokse Kerk, die Georgies-Ortodokse Kerk, die Masedonies-Ortodokse Kerk, ens.). In die Midde-Ooste word Ortodokse kerke dikwels Rooms-Ortodoks genoem vanweë hul historiese verbintenis met die Bisantynse, of Oos-Romeinse, Ryk.

Die verskille in die liturgiese praktyke is klein. Dit beïnvloed dinge soos die volgorde waarin gesange gesing word of wanneer ’n spesifieke diens gehou word. In die algemeen kan ’n Ortodokse Christen oor die wêreld heen reis en vertroud voel met die dienste in enige kerk as hy die spesifieke taal verstaan.

Organisasie en leierskap

Die permanente kriteria vir die kerkstruktuur van die Ortodokse Kerk vandag, benewens die Nuwe Testament, word gevind in die kanons (kerkwette en –dekrete) van die eerste sewe Ekumeniese Konsilies (raadsvergaderings); die kanons van verskeie plaaslike en provinsiale konsilies waarvan die outoriteit deur die hele kerk erken word; die sogenaamde Apostoliese Kanons (eintlik ’n aantal 4de-eeuse regulasies van die kerk in Sirië); en die "kanons van die Vaders", of uitgesoekte uittreksels van prominente kerkleiers wat kanonieke aansien geniet.

Die Ortodokse Kerk beskou Jesus Christus as die Hoof van die Kerk, en die Kerk as sy Liggaam. Daar is dus nie net een biskop aan die hoof van die Ortodokse Kerk nie; verwysings na die Patriarg van Konstantinopel as ’n leier soortgelyk aan die Rooms-Katolieke Kerk se pous is verkeerd. Daar word geglo die gesag en die genade van God word regstreeks deurgegee na die Ortodokse biskoppe en predikers deur handoplegging – ’n praktyk wat begin is deur die dissipels (Hand. 8:17, 1 Tim. 4:14, Heb. 6:2) – en dat hierdie ononderbroke historiese en fisieke skakel ’n noodsaaklike element van die ware Kerk is.

Inhuldiging van die Patriarg van Moskou en die Hele Rusland.

Elke biskop is die hoof van sy setel. Sy hoofdoel is om seker te maak die tradisies en praktyke van die Kerk word gehandhaaf. Biskoppe het dieselfde gesag en kan nie inmeng in die jurisdiksie van ’n ander biskop nie. Administratief word die biskoppe en hul setels ingedeel in verskeie onafhanklike groepe of biskopsinodes wat minstens twee keer per jaar vergader om sake in hul onderskeie setels te bespreek. Hoewel biskoppe en hul sinodes leiding kan gee in individuele gevalle, raak hul besluite nie gewoonlik die hele Kerk nie. Biskoppe word feitlik altyd uit die monnikestand gekies en moet ongetroud bly.

’n Paar keer is die Ortodokse geloof in die gesig gestaar deur alternatiewe teologiese idees. In dié gevalle het die Kerk dit nodig geag om ’n "Groot" (ekumeniese, of algemene) Konsilie byeen te roep van alle beskikbare biskoppe in die wêreld. Die Kerk beskou die eerste sewe Groot Konsilies (wat tussen die 4de en 8ste eeu gehou is) as die belangrikstes. Daar was egter meer, veral die Sinodes van Konstantinopel (879–880, 1341, 1347, 1351, 1583, 1819 en 1872) die Sinode van Iaşi (1642) en die Pan-Ortodokse Sinode van Jerusalem (1672). Al dié konsilies het die Ortodokse standpunt van die Kerk help bepaal.

Die Groot Konsilies het ’n demokratiese stelsel gevolg; elke biskop het een stem gehad. Lede van die Keiserlike Romeinse/Bisantynse hof, abte, priesters, monnike en niegeestelikes mag teenwoordig gewees het en die raad toegespreek het, maar hulle is nie toegelaat om te stem nie. Die hoofdoel van die Groot Konsilies was om die fundamentele oortuigings van die Kerk as die waarheid te ondersoek en te bevestig, en om enige valse leerstelling wat die Kerk bedreig, te verwyder as dwaalleer. Die pous van Rome was in dié tyd die “eerste onder gelykes”. Hoewel hy nie teenwoordig was by enige van die konsilies nie, het hy dié titel behou tot met die Oos-Wes-skisma van 1054.

Volgens die Ortodokse leerstellings gee die posisie van “eerste onder gelykes” geen bykomende mag of gesag aan die houer daarvan nie, maar dié spesifieke biskop is die organisatoriese hoof van ’n raad van gelykes (soos ’n president). Sy woorde en opinies dra nie meer gewig as enige ander biskop s’n nie. Daar word geglo die Heilige Gees lei die Kerk deur die besluite van die hele raad, nie een individu nie. Daarby moet selfs die raad se besluite deur die hele Kerk aanvaar word om geldig te kan wees.

Een van die besluite van die Eerste Konsilie van Konstantinopel (die tweede Groot Konsilie, in 381) wat deur latere konsilies ondersteun is, is dat die Patriarg van Konstantinopel gelyke status moes hê as die Pous van Rome aangesien Konstantinopel beskou is as die "Nuwe Rome". Hulle moes dus dieselfde voorregte geniet omdat hulle albei biskoppe van die keiserlike hoofstede was, maar die "biskop van Rome" sou voorrang hê bo die biskop van Konstantinopel omdat die Ou Rome die Nuwe Rome voorafgegaan het.

Ná die Oos-Wes-skisma erken die Ortodokse Kerk egter nie meer die wettigheid van die pous nie en die patriarg is dus nou die "eerste onder gelykes", die pous se titel voor die skeuring. Dit beteken egter nie hy is die leier van die Kerk nie. Dit is ook nie ’n amptelike titel nie, maar net ’n manier om die senioriteit van die "keiserlike" biskoppe te beskryf in verhouding tot ander biskoppe.

Aantal volgelinge

Verspreiding van Oosters-Ortodokse (in blou) en Oriëntaal-Ortodokse Christene (in rooi) in die wêreld

██ Hoofgodsdiens (meer as 75%) ██ Hoofgodsdiens (50%–75%) ██ Belangrike minderheid (20%–50%) ██ Belangrike minderheid (5%–20%) ██ Minderheid (1%–5%) ██ Hoofgodsdiens (meer as 75%) ██ Hoofgodsdiens (50%–75%) ██ Belangrike minderheid (20%–50%) ██ Belangrike minderheid (5%–20%) ██ Minderheid (1%–5%)

Na aanleiding van sy aantal volgelinge is die Ortodokse Kerk die tweede grootste Christelike gemeenskap in die wêreld (net die Rooms-Katolieke Kerk is groter). Die mees algemene skatting van die aantal Ortodokse Christene wêreldwyd is 300 miljoen.

Ortodoksie is die grootste enkele godsdiens in Griekeland (95%) en Oos-Europa, insluitende Rusland (80%), die Oekraïne (80%), Roemenië (87%), Wit-Rusland (85%), Bulgarye (83%), Serwië (84%), Georgië (89%), Moldowa (93%), die Republiek van Masedonië (65%), Siprus (80%) en Montenegro (74%).

Die aantal Ortodokse volgelinge is sowat 36% van die bevolking van Bosnië en Herzegowina (Bosniese Serwiërs). In Albanië is dit sowat 25% (die Christelike deel van die bevolking is 40%; die ander is Rooms-Katoliek). In Kasakstan is hulle 40% van die bevolking, in Litaue 4%, in Letland 9% en in Estland 13%. Groot Ortodokse gemeenskappe bestaan ook in die Mediterreense lande Sirië, Libanon, Jordanië en in Israel, die Wesoewer en die Gasastrook. Daar is Ortodokse minderhede in Pole, Slowakye, Hongarye, Turkye, Azerbeidjan en Tsjeggië.

Vanweë immigrasie uit Oos-Europa is daar ook groeiende minderhede in verskeie ander Europese, Asiatiese en Afrika-lande, asook Noord-Amerika en Australië. In die Verenigde State en Kanada maak Ortodokse Christene tussen 1% en 5% van die algehele bevolking uit.

Antieke Oosters-Ortodokse Christene het ook groot gemeenskappe in lande soos Libanon en Israel (Jerusalem en Betlehem). Groot Ortodokse gemeenskappe met ’n antieke geskiedenis is in hul geheel uit hul oorspronklike lande verdryf en is tans glad nie in dié streke teenwoordig nie, veral Anatolië en Kappadosië.

Geloof

Drie-eenheid en verlossing

Ortodokse Christene glo in die Heilige Drie-eenheid – die Vader, Seun en Heilige Gees.

Hulle glo die mens het op ’n tydstip aan die begin van sy bestaan voor ’n keuse te staan gekom: om die verskil tussen goed en kwaad te leer deur waarneming of deur deelname. Die Bybelse storie van Adam en Eva verteenwoordig hierdie keuse deur die mens om aan die bose deel te neem. Die sondeval verteenwoordig ’n fundamentele verandering in die menslike natuur. Wanneer Ortodokse Christene verwys na die Oorspronklike Sonde, verwys hulle na hierdie vermoë om die bose in die menslike natuur op te neem.

Weens dié sonde was die mens gedoem om van God geskei te wees. Die oplossing vir die probleem was vir God om nog ’n verandering in die menslike natuur teweeg te bring. Ortodokse Christene glo dat Jesus onvoorwaardelik God en Man was. Hy is gebore en het gelewe, gesterf en weer opgestaan deur die mag van die Heilige Gees. Deur God se deelname aan die mensdom is die menslike natuur weer verander en is die mens van die verdoemenis gered. Dit sluit almal in van die vroegste tye af – tot by Adam en Eva.

Die eindelike doel van hierdie verlossing is teose (vergoddeliking) – om selfs nader aan God te kom en meer soos God te word: "God het Mens geword sodat die Mens God kan word."

Wederopstanding

’n 16de-eeuse Russies-Ortodokse ikoon van die Wederopstanding.

Die Wederopstanding van Jesus is die hoofgebeurtenis in die Oosters-Ortodokse liturgiese jaar. Toe Jesus gesterf het, het Hy al die siele in die hel gered en deur weer op te staan het Hy die mensdom gered. So is die mens van die kettings van die hel verlos en het Jesus teruggekeer na die lewendes as beide Man en God. Volgens die Ortodokse tradisies kan elke mens aan hierdie onsterflikheid deel hê, iets wat onmoontlik sou gewees het sonder die Wederopstanding.

Elke heilige dag van die Ortodokse liturgiese jaar hou direk of indirek verband met die Wederopstanding. Elke Sondag word gewy aan die viering van die Wederopstanding en die Drie-enige God.

Die Heilige Tradisie en die Bybel

Die Ortodokse Kerk beskou homself as die voortsetting van die oorspronklike Kerk wat deur Jesus Christus en sy dissipels gestig is. Die geloof wat Jesus aan die dissipels geleer het, wat by die Pinkster lewe gegee is deur die Heilige Gees en onbedorwe van geslag tot geslag oorgedra is, staan bekend as die Heilige Tradisie. Die primêre en gesaghebbende getuienis vir die Heilige Tradisie is die Bybel, tekste wat deur die dissipels geskryf is of dié in die Vroeë Kerk, en wat deur kerkleiers goedgekeur is onder leiding van die Heilige Gees. Aangesien die Bybel ’n geïnspireerde oorsprong het, is dit sentraal in die lewe van die Kerk. Die Skrif word egter nooit gebruik vir persoonlike interpretasie nie, maar altyd in konteks met die Heilige Tradisie, waaruit die Skrif ontstaan het. Ortodokse Christene glo as die Bybel op sy eie gelees word, kan dit lei tot foute omdat die Skrif nie geskei kan word van die tradisies waaruit dit ontstaan het nie. Die enigste manier om die Bybel te verstaan is dus binne die Kerk.

Ander getuienisse vir die Heilige Tradisie is die liturgie van die Kerk, sy ikonografie, die besluite van die Groot Konsilies en die geskrifte van die Kerkvaders. Deur die konsensus van die kerkvaders kan ’n mens die Kerk se lewe beter verstaan. Individuele vaders word nie as onfeilbaar beskou nie, maar hulle gesamentlike opvattings help ’n mens om die Christelike doktrine waarlik te verstaan.

Teotokos en ander heiliges

Die Teotokos van Wladimir, een van die mees geëerde Ortodokse ikone van die Maagd Maria.

Die Ortodokse Kerk glo die dood en die skeiding van liggaam en gees is onnatuurlik, ’n gevolg van die sondeval. Hulle glo ook die gemeente van die Kerk sluit in die lewendes en die dooies. Alle mense wat in die hemel is, is heiliges, of hul naam bekend is of nie. Daar is egter uitsonderlike heiliges wat deur God geopenbaar word. Wanneer ’n heilige so geopenbaar is en eindelik deur ’n groot deel van die Kerk erken word, word ’n diens gehou om die amptelike erkenning (heiligverklaring) te vier. Dit "maak" nie van die persoon ’n heilige nie, dit erken bloot die feit dat hy een is en maak dit aan die res van die Kerk bekend. ’n Dag word aangewys vir die viering van die heilige se lewe, gesange word gekomponeer en ikone gemaak. Die heiliges word vereer, maar nie aanbid nie, want net God kan aanbid word. Daar word geglo deur heiliges te vereer sal hulle help met die redding van ander mense.

Vanweë die heiligheid van die mense se lewe word hulle liggame en fisieke items wat met hulle verbind word, ook as heilig beskou. Baie wonderwerke het na bewering al plaasgevind wat verband hou met hierdie relieke van die heiliges, veral genesing van siektes en beserings.

Die grootste heilige is die Maagd Maria, die Teotokos ("Geboorteskenker van God"). Sy word beskou as die Ark van die Nuwe Verbond, omdat sy die Nuwe Verbond gedra het in die persoon van Christus.

Tradisies

Kuns en argitektuur

Kerkgeboue

’n Ortodokse kerk binne.

Kerkgeboue het baie simboliese betekenisse; die oudste en belangrikste is waarskynlik die konsep dat ’n kerk die Ark (van Noag) is waarin die wêreld beskerm word teen die vloed van versoekings; daarom het die meeste Ortodokse kerke ’n reghoekige ontwerp. Nog ’n gewilde vorm, veral vir kerke met groot kore, is dié van ’n kruis. Argitektoniese elemente verskil in vorm en kompleksiteit, met kapelle wat soms om die hoofkerk geplaas word, maar in die algemeen is die simboliese uitleg dieselfde. Alles in ’n Ortodokse kerk het ’n doel en betekenis wat verband hou met God se openbaring aan die mens.

Die kerkgebou word in drie dele verdeel: die kerkportaal, die skip en die heiligdom (ook genoem die altaar). Katkisante en nie-Ortodokse besoekers is tradisioneel gevra om in die portaal te staan. Dit word van die skip geskei deur die "koninklike hek". Aan albei kante van die hek is kersstaanders wat die vuurkolom voorstel wat die Israeliete se pad verlig het met hul uittog uit Egipte. Die skip is die deel waar die grootste deel van die gemeente tydens kerkdienste staan. Mans staan tradisioneel regs en vroue links. Dit word om verskeie redes gedoen: (1) Omdat mans in vorige eeue as die dominante geslag beskou is, word die gelykheid van die geslagte nou beklemtoon deurdat albei ewe ver van die altaar af staan; (2) Die idee om die geslagte te skei kom van die Joodse tradisie in sinagoges; (3) Dit kom ook van die plasing van verskillende geslagte in kore: eenderse sangstemme staan bymekaar om harmonie te skep.

Daar is gewoonlik ’n koorarea aan die kant of agter in die kerk. Daar is ook altyd ’n voorsanger voor in die kerk teenwoordig vir beurtsang en gesange wat deel is van die kerkdiens, wat deur die priester gelei word. Daar is gewoonlik ’n koepel in die plafon met ’n ikoon waarop Christus uitgebeeld word as Heerser van die heelal.

Aan die voorkant, of die oostelike deel van die kerk, is ’n skerm of muur vol ikone (die ikonostase of beeldewand) wat die skip van die heiligdom skei. In die middel van hierdie muur is die "koninklike deure" wat net die priesters mag gebruik. Daar is ook ’n linker- en regterdeur in die ikonostase – die een stel die aartsengel Migael voor en die ander die aartsengel Gabriël. Die priester en altaarknape gebruik dié deure tydens spesifieke dele van die kerkdiens. Net regs van die hoofdeure is daar altyd ’n ikoon van Jesus. Ander ikone op die ikonostase is van die Maagd Maria, Johannes die Doper en die heilige na wie die kerk genoem is.

Voor die ikonostase is die biskopstoel, ’n ereplek waar ’n besoekende biskop of metropoliet dikwels tydens die diens sal sit. Ortodokse priesters wat voor die altaar staan, is altyd na die altaar gedraai (in ’n oostelike rigting) sodat die priester en die gemeente saam tot God in die hemel bid.

Die heiligdom bevat die heilige altaar, wat die plek verteenwoordig waar Jesus in die graf neergelê is en op die derde dag opgestaan het. ’n Kruis staan agter die altaar. Op die altaar is onder andere items wat gebruik word om die brood en wyn vir nagmaal te heilig, ’n ster vir die heiliging van Goddelike geskenke, ’n "antimins" (’n sydoek wat tydens die heiliging van die Goddelike geskenke gebruik word) en relieke van ’n heilige.

’n Spesifieke antimins kan net een keer per dag vir ’n Goddelike liturgie (erediens) gebruik word. ’n Tweede liturgie op ’n spesifieke dag op dieselfde altaartafel vereis die gebruik van ’n tweede antimins, gewoonlik van ’n ander Ortodokse kerk. Dit beteken enige gemeente kan net een Goddelike liturgie per dag hê – dit is ’n teken van die katolisiteit (universaliteit) van die Kerk en dat "private misse" vermy word.

Ikone

Ikonostase in die Mariaboodskap-katedraal in die Moskouse Kremlin.

Die woord "ikoon" kom van die Griekse woord eikona, wat eenvoudig "beeld" beteken. Die Ortodokse Kerk glo die eerste ikone van Christus en die Maagd Maria is deur die evangelis Lukas geskilder. Ikone is vol simbolisme wat inligting oor die persoon of gebeurtenis uitbeeld. Daarom word hulle dikwels volgens ’n formule geskilder – daar is voorskrifte vir hoe die spesifieke persoon moet lyk, insluitend haarstyl, posisie van die lyf, klere en agtergronddetail. Ikone word dikwels van ander, ouer ikone af gedupliseer. Met die erkenning van ’n nuwe heilige in die Ortodokse Kerk moet ’n nuwe ikoon egter geskep en goedgekeur word.

Die persoonlike en skeppende tradisies van Wes-Europese godsdienskuns is nie voor die 17de eeu in Ortodokse ikone aangetref nie. Toe eers is die Russiese ikoonskilderkuns sterk beïnvloed deur Protestantse en Rooms-Katolieke kunswerke. Daar is deesdae ’n neiging om terug te keer na die meer tradisionele en simboliese ikone.

Vrystaande (driedimensionele) beelde word feitlik nie in die Ortodokse Kerk aangetref nie. Dit is deels vanweë die verwerping van die eertydse Griekse heidense era van afgode-aanbidding, en ook omdat ikone die spirituele aard van die mens moet wys en nie die sensuele aardse liggaam nie.

Die Ortodokse Kerk beskou nie ikone as voorwerpe van aanbidding nie. Die maatstawwe waarvolgens hulle gebruik word, word duidelik uitgestippel in die Tweede Konsilie van Nicea (die 7de ekumeniese konsilie). Die gebruik van ikone word so geregverdig: Voordat God ’n menslike vorm aangeneem het, was enige fisieke uitbeelding onmoontlik en selfs godslasterlik. Daarna was uitbeelding egter wel moontlik. Aangesien Christus God is, is dit geregverdig om in ’n mens se gedagte ’n beeld van die Godmens te hê. Net so is dit by eerbetoon aan ’n ikoon nie die hout of verf wat eerbiedig word nie, maar die idividu wat uitgebeeld word, net soos dit nie die papier is wat ’n mens liefhet as jy die foto van ’n geliefde soen nie.

Ikone word teen die mure van kerke aangebring en bedek soms die hele binnekant van die gebou. Hulle word dikwels deur ’n kers of olielamp verlig. Benewens die praktiese aspek, om die ikoon te verlig in ’n andersins donker kerk, simboliseer kerse en olielampe die Lig van die Wêreld, dus Christus.

Ikonostase

’n Ikonostase of beeldewand is ’n muur vol ikone en godsdienstige skilderye wat die kerk se skip van die heiligdom skei. Dit kan ook na ’n draagbare ikoonstaander verwys wat op enige plek in die kerk geplaas kan word. Die moderne ikonostase het in die 11de eeu uit die Bisantynse skeidingsmuur ontwikkel. Die eerste Russiese plafonhoogte ikonostase is in 1408 deur Andrei Roebljof ontwerp vir die Mariahemelvaart-katedraal in Wladimir.

Kruis

Ortodokse kruis met drie dwarsbalke.

Kruise in die Ortodokse Kerk is dikwels swaar versier en lyk nie altyd dieselfde nie. Een wat algemeen gebruik word, is die kruis met drie dwarsbalke in plaas van die meer gebruiklike een balk.

Die boonste dwarsbalk van hierdie kruis verteenwoordig die teken wat bo Jesus se kop aangebring is. Dit het dikwels die opskrif "INRI" (Latyn) of "INBI" (Antieke Grieks): "Jesus van Nasaret, die Koning van die Jode". Dit word ook dikwels vervang deur die frase "Die Koning van Saligheid" na aanleiding van Jesus se antwoord aan Pontius Pilatus: "My Koninkryk is nie van hierdie wêreld nie."

Daar is onderaan die kruis ’n derde dwarsbalk. Sommige kenners meen daar was ’n klein houtplatform vir die gekruisigde om op te staan om sy gewig te ondersteun; in Jesus se geval is sy voete langs mekaar aan hierdie platform vasgespyker om sy lyding aan die kruis uit te rek. Getuienis wat hierop sinspeel, kom hoofsaaklik van twee bronne binne die Heilige Tradisie, die Bybel (om die dood te verhaas is die gekruisigde se bene soms gebreek sodat hulle nie sy liggaamsgewig kon ondersteun nie) en ikonografie (alle vroeë uitbeeldings van die kruisiging gebruik hierdie posisie, nie die latere een met sy voete wat met ’n enkele spyker teen die kruis vasgespyker is nie).

Die onderste balk is om twee redes skeef: om Jesus se lyding aan die kruis uit te beeld, en om aan te dui dat die dief aan Jesus se regterkant die regte pad gekies het en die een aan die linkerkant nie.

Dienste

Die dienste van die kerk word elke dag gehou volgens ’n rigiede, maar konstant veranderende jaarlikse rooster (dele van die diens bly dieselfde terwyl ander dele verander na gelang van die dag van die jaar). Dienste kan nie net deur een persoon gehou word nie; daar moet altyd minstens nog ’n persoon soos ’n voorsanger teenwoordig wees. Gewoonlik word die dienste net in die kloosters en katedrale elke dag gehou; in die gemeentes vind dienste gewoonlik net oor naweke en op groot feesdae plaas. Op sekere groot feesdae sal ’n spesiale nagwaak (Agrypnia) gehou word van laat die aand voor die fees tot vroeg die volgende oggend. Dit word dikwels gevolg deur ’n ontbytfees waar die hele gemeente saam eet.

Die reis is na die Koninkryk. Dit is waarheen ons gaan – nie simbolies nie, maar werklik.

Vader Alexander Schmemann, For the Life of the World

Ons het nie geweet of ons in die hemel of op aarde is nie.

Ambassadeurs van Kiëf-Roes (10de eeu), toe hulle die kerke van Konstantinopel besoek het voor die kerstening van die Russe

’n Diens in die St. Michaelkatedraal in Izjefsk.

Dienste, veral die Goddelike liturgie (erediens), kan net een keer per dag op ’n altaar gehou word (sommige kerke het meer as een altaar om groot gemeentes te huisves). Ook elke priester mag die liturgie net een keer per dag hou. Die liturgiese dag begin met sononder. Die tradisionele daaglikse kringloop van dienste is soos volg:

• Vesper of aanddiens – (Grieks Hesperinos) sononder, die begin van die liturgiese dag.
• Kompletorium of aandgebed (Grieks Apodeipnon) – tussen aandete en slaaptyd.
• Middernagdiens – vind gewoonlik net in kloosters plaas.
• Vroeë oggenddiens (Grieks Orthros) – eerste diens soggens; begin gewoonlik voor sonsopkoms.
• Goddelike liturgie – erediens/danksegging/Nagmaal
• Uurlikse dienste (Eerste, Derde, Sesde en Negende) – word gehou op die spesifieke uur of soms op ander, meer geleë tye. Indien laasgenoemde metode gevolg word, vind die Eerste Uur plaas direk ná die vroeë oggenddiens, die Derde en Sesde net voor die Goddelike liturgie en die Negende net voor die aanddiens.

Die uurlikse dienste bestaan hoofsaaklik uit litanieë, of smeekgebede, waarin God se genade vir die lewendes en die dooies gevra word, voorlesings van die Psalms, gebede en gesange.

Singspraak

Ortodokse predikers berei die wierook voor vir ’n diens.

In die Ortodokse Kerk word feitlik die hele diens gesing. Dienste bestaan deels uit ’n dialoog tussen die priester en die gemeente (wat diksels verteenwoordig word deur ’n voorsanger). Die gebede word gesing of gesingpraat volgens ’n voorgeskrewe musiekvorm. Feitlik niks word in ’n gewone praatstem gedoen nie, behalwe die preek as een gegee word. Musiekinstrumente word nie gewoonlik gebruik nie, want die stem word beskou as die mees perfekte instrument vir lofspraak.

Verskillende style word vir singspraak gebruik, na gelang van die tyd van die jaar, die feesdag, ens. Dit verskil grootliks tussen verskillende kulture. Veral in die VSA gebruik kore verskillende style en word die style gemeng: een gesang sal byvoorbeeld in Grieks wees, die volgende een in Engels, dan in Russies, ens.

Baie Russiese komponiste het kerkmusiek gekomponeer, soos Tsjaikofski en Rachmaninoff; en kerkmusiek het weer hul musiek beïnvloed.

Wierook

As deel van die Joodse erfenis word wierook tydens al die Ortodokse dienste gebruik as offerande (Eks. 30). Die basis van die wierook is tradisioneel die gom van Boswellia thurifera, ook bekend as wierookhars, maar die gom van dennebome word ook soms gebruik. Dit word gewoonlik gemeng met verskeie essensiële blomolies, wat dit ’n soet reuk gee. Wierook verteenwoordig die soet reuk van die gelowiges se gebede wat opstyg voor God (Ps. 141:2, Op. 5:8 en 8:4). Die wierook word gebrand in ’n versierde goue wierookswaaier wat aan drie kettings hang wat die Drie-eenheid verteenwoordig. Die onderste houer verteenwoordig die aarde en die boonste houer die hemel. In die Griekse en Siriese tradisie hang daar 12 klokke aan die kettings wat die 12 dissipels verteenwoordig. Daar is ook 72 skakels wat 72 evangeliste verteenwoordig. Die steenkool verteenwoordig die sondaars en die vuur die Heilige Gees. Die swaaier word deur die priester gebruik (vorentoe en agtertoe geswaai) om eer te betoon aan al vier kante van die altaar, die Goddelike geskenke, die geestelikes, die ikone, die gemeente en die kerk self.

Die Heilige Geheimenisse (Sakramente)

Volgens die Ortodokse Kerk is die doel van ’n Christen se lewe om teose of vergoddeliking te bereik: die mistieke eenwording van die mens en God. Dit kan gesamentlik of individueel plaasvind. Sint Athanasius van Alexandrië het van die Vleeswording geskryf: "Hy (Jesus) het ’n mens geword sodat ons god kan word."

In die Ortodokse Kerk verwys die term "Geheimenis" of "Die Geheimenisse" na die proses van teose. Hoewel God enigiets dadelik en onsigbaar kan doen, gebruik hy weens die mens se beperkinge gewoonlik ’n materiële substansie soos water, olie, brood, wyn, ens. as ’n medium om die mens te bereik. Hoe dié proses werk, kan nie in menslike terme beskryf word nie. Gebed en simboliek help dat die ware betekenis van hierdie Geheimenisse nie vergeet sal word nie.

Dit wat in die Weste meestal sakramente genoem word, word in die Ortodokse Kerk die Heilige Geheimenisse genoem. Terwyl die Rooms-Katolieke Kerk sewe sakramente noem en baie Protestantse kerke twee (doop en Nagmaal), beperk die Ortodokse Kerk hulle nie tot ’n spesifieke getal nie. Soms word wel van die sewe Heilige Geheimenisse gepraat. Die term word egter ook gebruik vir dinge soos tonsuur (die skering van die kruin), die wyding van die heilige water, die vas, aalmoese uitdeel of iets so eenvoudigs soos ’n kers aansteek, gebed, wierook brand of die seën by die ete vra.

’n Kind word gedoop in Odessa in die Oekraïne.

• Doop – Die doop verander die ou, sondige persoon in ’n nuwe, rein persoon. Die persoon word drie keer heeltemal in die water gedompel in die naam van die Heilige Drie-eenheid. Kinders word gewoonlik kort ná geboorte gedoop, maar mense van ander gelowe wat die Ortodokse geloof aanneem, word groot gedoop. ’n Nuwe naam word aan die persoon gegee indien hulle volwasse is.
• Belydenis – Ortodokse Christene wat gesondig het, maar berou het en die reinheid van hul oorspronklike doop wil hernu, bely hul sondes aan God voor ’n spirituele leier wat hulle leiding en raad gee. Ná die belydenis word die gebed van berou aan die persoon voorgelees.
• Vormsel (konfirmasie) – wanneer ’n gedoopte persoon die Heilige Gees ontvang deur gesalf te word. Dit word gewoonlik direk ná die doop gedoen as deel van dieselfde diens, maar kan ook gebruik word om iemand wat van die Kerk afgedwaal het, terug te ontvang. Soos die doop die persoon se deelname aan die dood en wederopstanding van Jesus is, is konfirmasie ’n persoon se deelname aan die uitstorting van die Heilige Gees met Pinkster. Ná die doop en konfirmasie is iemand ’n volle lid van die Kerk en kan hulle aan die Nagmaal deelneem ongeag hulle ouderdom.
• Kommunie (Nagmaal) – Die Eucharistie vorm die middelpunt van Ortodokse Christenskap. In die praktyk is dit die deelname aan die Liggaam en Bloed van Jesus Christus saam met die res van die gemeente. Daar word geglo die brood en wyn word die werklike Liggaam en Bloed van Jesus deur die toedoen van die Heilige Gees. Nagmaal word aan lidmate bedien nadat hulle voorberei het deur te vas, te bid en te bely. Babas en kinders word van hul doop af na die altaar gedra om aan die Nagmaal deel te neem.
• Vas – Die aantal dae waarop iemand vas, wissel van jaar tot jaar, maar in die algemeen kan ’n Ortodokse Christen verwag om net meer as die helfte van die jaar streng of minder streng te vas. Daar is spirituele, simboliese en selfs praktiese redes om te vas. In die sondeval het die mens obsessief geraak met ’n vleeslike natuur. Deur te vas probeer Ortodokse Christene terugkeer na die verhouding van liefde en gehoorsaamheid aan God deur hulle te weerhou van vleeslike genot en te bid, bely en aalmoese te gee.
• Aalmoese – Aalmoese is enige middel wat gegee word aan die behoeftiges. Saam met gebed en die vas is dit ’n belangrike deel van die persoonlike spirituele praktyke van Ortodokse Christene. Dit is veral belangrik in vastyd.

Die troue van tsaar Nikolaas I van Rusland.

• Huwelik – Uit die Oosters-Ortodokse perspektief is die huwelik een van die Heilige Geheimenisse. Die Kerk erken daar is uitsonderlike gevalle waar dit beter vir ’n egpaar is om te skei, maar daar is geen erkenning van burgerlike egskeidings nie. So ’n heilige verbintenis kan nie ontbind word nie, behalwe deur egbreuk of die lang afwesigheid van een van die huweliksmaats.
• Laaste oliesel (salwing) – ’n Terminaal siek persoon, of enigiemand wat liggaamlike of geestelike heling nodig het, kan met olie gesalf word. Dit word dikwels op feesdae gedoen of op enige tyd dat die geestelike leier dit nodig ag vir die spirituele welsyn van die gemeente.
• Priesterwyding – Sedert die Kerk gestig is, het die geloof na verskillende plekke versprei en die leier in elke streek het bekend geword as episkopoi (opsieners, die meervoud van episkopos), wat biskop in Afrikaans geword het. Ander ampte is presbyter (ouderling), wat in Afrikaans priester geword het en diakonos (dienaar), wat diaken geword het. Daar is ook baie ander geestelikes met ander titels, soos biskop, aartsbiskop, metropoliet, aartspriester, aartsdiaken, ens. Met die uitsondering van biskoppe, wat selibaat moet bly, kan die kerkleiers trou, mits hulle dit doen voor hul wyding of ordening. Priesters en diakens wie se vrou sterf, mag nie weer trou nie en hulle gaan woon dikwels in kloosters. As ’n kerkleier sterf, mag sy vrou ook nie weer troue nie en hulle word dikwels nonne wanneer hulle kinders volwasse ouderdom bereik.

Sinodes

Die Ortodokse Kerk is ’n gemeenskap van 14 (administratief) outokefale plaaslike kerke, plus die Ortodokse Kerk in Amerika wat net deur ’n paar kerke as outokefaal beskou word. In Oktober 2018 het die Ekumeniese Patriarg belowe om outokefaliteit toe te staan aan die Outonome Oekraïens-Ortodokse Kerk, wat onder kerklike jurisdiksie van die Russies-Ortodokse Kerk val. Dit het groot spanning tussen die Ekumeniese Patriargaat van Konstantinopel en die Russiese Kerk verooorsaak. Laasgenoemde het besluit om van 15 Oktober 2018 nie meer in volle gemeenskap met die Ekumeniese Patriargaat te wees nie.

Elke kerk het definitiewe geografiese grense en word beheer deur ’n raad van biskoppe, of ’n sinode, met ’n primaat aan die hoof. Die primaat kan die eretitel patriarg, metropoliet (in die Slawiese tradisie) of aartsbiskop (in die Griekse tradisie) hê. Elke plaaslike kerk bestaan uit konstituerende bisdomme met ’n biskop aan die hoof. Sommige kerke het net ’n sekere mate van onafhanklikheid van hul moederkerk.

Ortodokse kerke in gemeenskap

Hier volg ’n lys van die 14/16 outokefale, administratief selfregerende kerke en die volgorde van hul prioriteit (senioriteit), met hul konstituerende kerke. Die titel van die primaat word in kursief aangegee.

Driekoninge-mis in die Klooster van die Profeet Elia van Santorini in Griekeland.

• Ekumeniese Patriargaat van Konstantinopel (Aartsbiskop van Konstantinopel-Nuwe Rome en Ekumeniese Patriarg)

• Outonome Fins-Ortodokse Kerk (Aartsbiskop van Karelië en die Hele Finland)
• Outonome Esties-Apostoliese Ortodokse Kerk (Metropoliet van Tallinn en die Hele Estland) [Onafhanklikheid nie erken deur die Kerk van Rusland]
• Selfregerende Ortodokse Kerk van Kreta (Aartsbiskop van Kreta)
• Selfregerende Kloostergemeenskap van die Berg Athos
• Eksargaat van Patmos (Patriargale Eksarg van Patmos)
• Aartsbisdom van Thyateira en Groot-Brittanje (Aartsbiskop van Thyateira en Groot-Brittanje)
• Grieks-Ortodokse Aartsbisdom van Italië (Ortodokse Aartsbiskop van Italië en Malta en Eksarg van Suid-Europa)
• Grieks-Ortodokse Aartsbisdom van Amerika (Aartsbiskop van Amerika)
• Grieks-Ortodokse Aartsbisdom van Australië (Aartsbiskop van Australië)
• Eksargaat van die Filippyne (Eksarg van die Filippyne)
• Patriargale Eksargaat vir Ortodokse Gemeentes van Russiese Tradisie in Wes-Europa (Aartsbiskop van Komana)

• Grieks-Ortodokse Kerk van Alexandrië (Sy Mees Goddelike Salige die Pous en Patriarg van die Groot Stad Alexandrië, Libië, Pentapolis, Ethiopië, die Hele Egipte en die Hele Afrika, Vader van Vaders, Herder van Herders, Prelaat van Prelate, Dertiende Apostel en Regter van die Ekumene)
• Grieks-Ortodokse Kerk van Antiogië (Patriarg van Antiogië en die Hele Ooste)

• Selfregerende Antiogiese Ortodoks-Christelike Aartsbisdom van Noord-Amerika (Aartsbiskop van New York en Metropoliet van die hele Noord-Amerika)

• Grieks-Ortodokse Patriargaat van Jerusalem (Patriarg van die Heilige Stad Jerusalem en die Hele Palestina, en van Sirië, Arabië, Benede die Jordaanrivier, Cana van Galilea, en die Heilige Sion)

• Outonome Kerk van Berg Sinai (Aartsbiskop van Choreb, Sinai en Raitha)

• Russies-Ortodokse Kerk (Patriarg van Moskou en die Hele Rusland)

• Outokefale Ortodokse Kerk in Amerika (Aartsbiskop van Washington, Metropoliet van die Hele Amerika en Kanada) [Onafhanklikheid nie erken deur die Ekumeniese Patriargaat]
• Outonome Japannees-Ortodokse Kerk (Aartsbiskop van Tokio en Metropoliet van die Hele Japan)
• Outonome Ortodokse Kerk van Sjina (verouderd)
• Outonome Oekraïens-Ortodokse Kerk (Moskouse Patriargaat) (Metropoliet van Kiëf en die Hele Oekraïne)
• Selfregerende Moldowies-Ortodokse Kerk (Metropoliet van Chisinau en die Hele Moldowa)
• Selfregerende Letties-Ortodokse Kerk (Metropoliet van Riga en die hele Letland)
• Selfregerende Esties-Ortodokse Kerk (Moskouse Patriargaat) (Metropoliet van Tallinn en die Hele Estland) [Onafhanklikheid nie erken deur die Ekumeniese Patriargaat]
• Selfregerende Russies-Ortodokse Kerk Buite Rusland (Metropoliet van Oos-Amerika en New York, Eerste Aartsbiskop van die Russiese Kerk in die Buiteland)
• Eksargaat van Belarus (Metropoliet van Minsk en Sloetsk, Patriargale Eksarg van die Hele Belarus)

• Georgies-Ortodokse en Apostoliese Kerk (Sy Heiligheid en Saligheid Katolikos-patriarg van die Hele Georgië, die Aartsbiskop van Mtskheta-Tbilisi en Metropoliese Biskop van Abchasië en Pitsoenda)
• Serwies-Ortodokse Kerk (Aartsbiskop van Peć, Metropoliet van Belgrado en Karlovci, Patriarg van die Serwiërs)

• Outonome Aartsbisdom van Ohrid (Aartsbiskop van Ohrid en Metropoliet van Skopje)

• Roemeens-Ortodokse Kerk (Aartsbiskop van Boekarest, Metropoliet van Walachië en Patriarg van die Hele Roemenië)

• Selfregerende Metropolis van Bessarabië [Onafhanklikheid nie erken deur die Kerk van Rusland]

Roemeens-Ortodokse Kerk in die Oos-Karpate.

• Bulgaars-Ortodokse Kerk (Metropoliet van Sofia en Patriarg van die hele Bulgarye)
• Kerk van Siprus (Aartsbiskop van Nieu-Justiniana en die hele Siprus)
• Kerk van Griekeland (Aartsbiskop van Athene en die Hele Griekeland)
• Pools-Ortodokse Kerk (Metropoliet van Warskou en die Hele Pole)
• Ortodokse Kerk van Albanië (Aartsbiskop van Tirana en die Hele Albanië)
• Ortodokse Kerk van Tsjeggië en Slowakye (Aartsbiskop van Praag, die Metropoliet van Tsjeggië en Slowakye of die Aartsbiskop van Presov, die Metropoliet van Tsjeggië en Slowakye)

Sommige kerke beskou nie die volgende kerke as outokefaal nie:

• Ortodokse Kerk in Amerika (Aartsbiskop van Washington, Metropoliet van die Hele Amerika en Kanada) [Onafhanklikheid in 1970 erken deur die moederkerk, die Russies-Ortodokse Kerk. Dit is in volle gemeenskap met al die kanonieke Ortodokse Kerke en word de facto deur almal erken. Die Ekumeniese Patriargaat aanvaar die Kerk, maar betwis die Russies-Ortodokse Kerk se handeling.]
• Ortodokse Kerk in Oekraïne (Metropoliet van Kiëf en die hele Oekraïne) [Onafhanklikheid in 2019 erken deur die moederkerk, die Ekumeniese Patriargaat van Konstantinopel. Die Russies-Ortodokse Kerk staan sy outokefalie teen.]

Sommige kerke se volgorde van die senioriteit verskil ietwat. Daar is ook ’n hele paar kerke wat die naam "Ortodoks" gebruik, maar nie in gemeenskap is met die ander 14/16 kerke nie.

Bronne

• The Orthodox Church. Ware, Timothy. Penguin Books, 1997. (ISBN 0-14-014656-3)
• The Orthodox Church; 455 Questions—and Answers. Harakas, Stanley H. Light and Life Publishing Company, 1988. (ISBN 0-937032-56-5)
• John Anthony McGuckin (red.), The Encyclopedia of Eastern Orthodox Christianity, Vol. 1-2 (Chichester, Wiley-Blackwell, 2011).

Eksterne skakels

• Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Oosters-Ortodokse Kerk.
• Hierdie artikel is vertaal uit die Engelse Wikipedia