Van Riebeeckfees

Die Van Riebeeckfees was die driehonderdjarige herdenking van die landing aan die Kaap van Jan van Riebeeck en daarmee saam die grondlegging van wat later sou uitloop op die Kaapkolonie en toe die Unie van Suid-Afrika. Dit was saam met die Simboliese Ossewatrek in 1938 en die inhuldiging van die Voortrekkermonument in 1949 een van die drie grootste feeste in Suid-Afrika in die twintigste eeu. Die fees se slagspreuk was: "Ons bou 'n nasie" en die sentrale gedagte vir die feesvieringe: "Suid-Afrika ná driehonderd jaar."

Agtergrond

Die Van Riebeeckfees het dieselfde vorm aangeneem as die vorige volksfeeste toe dit ruim staatsteun gekry het. Die sentrale feeskomitee het onder voorsitterskap gestaan van dr. Abraham van der Merwe, amper 40 jaar lank medeleraar van die NG gemeente Kaapstad, vyf maal agtereenvolgens deur die Kaapse Sinode tot moderator verkies en voorsitter van die eerste Algemene Sinode in 1962. Plaaslike feeste oor die hele land moes die weg berei vir die sentrale viering in Kaapstad. Hiervoor hiervoor het poskoetse, getrek deur perdespanne, uit die uithoeke van die land lang togte na Kaapstad onderneem.

Die gedagte is geneem van die Simboliese Ossewatrek toe die ossewaens na Pretoria getrek het vir die hoeksteenlegging van die Voortrekkermonument 14 jaar vantevore. Die eerste minister, dr. D.F. Malan, het die verrigtinge geopen met die vertrek van die eerste koets op Ohrigstad, die verste punt waar die Voortrekkers hulle oorspronklik gevestig het. Op die pad het die verskillende gemeenskappe elkeen sy eie fees gehou, maar anders as in 1938 het dit ook Engelssprekendes betrek en nie net Afrikaanssprekendes nie. Op verskeie plekke het ook gekleurde gemeenskappe hul plek in die vierings ingeneem.

Fees in Kaapstad

Kuns en kultuur

Guy Butler het The dam geskryf wat die NTO opgevoer het.

Marda Vanne, vorige vrou van adv. Hans Strijdom, wat twee jaar later eerste minister sou word, was die regisseuse van The dam, haar eerste produksie vir die NTO van 'n inheemse Engelse Suid-Afrikaanse toneelstuk.

Intussen is die voorbereidings vir die groot fees in Kaapstad voltooi. 'n Reusagtige stadion met plek vir vyftigduisend mense is op die herwinde maar toe nog onbeboude strandgebied opgerig waar enkele jare tevore nog die golwe van Tafelbaai gespoel het. Dit is spesiaal uit Engeland laat kom en op die terrein opgerig. Die groot nuwe goedereloods van die Suid-Afrikaanse Spoorweë, nie ver daarvandaan nie, is ingerig vir 'n feestentoonstelling wat 'n blik gegee het op driehonderd jaar van vooruitgang. Dit is aangevul deur 'n reeks ander tentoonstellings, onder meer van sowat byna duisend items gedrukte Africana, getiteld "Boekspieël van Suid-Afrika", in die Suid-Afrikaanse Biblioteek wat geduur het van 1 Maart 1952 en geopen is deur Jan van den Berg, die ambassadeur van Nederland. Daar was ook uitstallings van Suid-Afrikaanse en buitelandse kunswerk en boeke.

'n Toneel- en 'n musiekfees het deelnemers van die hele land betrek. Die Nasionale Toneelorganisasie (NTO) het W.A. de Klerk se "Die jaar van die vuur-os" opgevoer onder regie van Hermien Dommisse, Gerhard Beukes se "As ons twee eers getroud is", onder regie van Siegfried Mynhardt en "The dam" deur Guy Butler, onder regie van Marda Vanne. Al drie dié stukke is met 'n eerste prys bekroon in die Driehonderdjarige Van Riebeeck-herdenkingstoneelwedstryd, uitgeskryf deur die departement van onderwys, kuns en wetenskap. In samewerking met die Universiteit van Kaapstad was die NTO ook verantwoordelik vir "The ball at the castle", opgevoer in die Kasteel die Goeie Hoop. Die veertiende Uniale Toneelfees en Jeugtoneelfees het ook saam met die Van Riebeeckfees, wat altesaam twee maande geduur het, geval.

Seëluitstalling

In die Ou Drilsaal in Kaapstad is die Internasionale Seëluitstalling op 26 Maart 1952 geopen deur dr. E.G. Jansen, goewerneur-generaal. Die Seëlversamelaarsfederasie van Suidelike Afrika het op sy kongres in 1947 besluit dat 'n internasionale seëluitstalling in die feesjaar in Kaapstad gehou sou word en die reëlings het reeds in 1948 begin. Die verskillende afdelings het bestaan uit onder meer die geskiedenis van die poswese in Suid-Afrika, uitstallings op uitnodiging (die ereplek is beklee deur dié van koning George VI wat sir John Wilson opdrag gegee het om seldsame stukke uit die koninklike versameling te haal en na Kaapstad te bring), regeringsuitstallings van onder meer Groot-Brittanje, Nederland, Wes-Duitsland en België, die afdeling vir mededingers met die Kaapse Uniale Kampioenskap en versamelings uit die res van die wêreld, en 'n afdeling vir spesiale seëls.

Sportgeleenthede

Daar was menige sportgeleenthede, onder meer die Suid-Afrikaanse atletiekkampioenskap, die proefwedstryde vir die Olimpiese Spele, wat op 28 en 29 Maart 1952 in die Feesstadion gehou is en waaraan twee Nederlandse kampioene, Fanny Blankers-Koen en Willie Slykhuis, ook deelgeneem het. Ander sportsoorte was bofbal, boks, hengel, hokkie, jukskei (die jaarlikse nasionale toernooi in Bellville), die eindproefwedstryd op Nuweland voor die kies van die Springbokkrieketspan vir die 1952-'53-toer na Australië, nasionale motorwedrenne in Pinelands, polo in Wynberg, sagtebal, seiljagwedrenne, die Suid-Afrikaanse swem- en duikkampioenskap, Curriebeker-waterpolotoernooi en proefwedstryde vir die Olimpiese Spele in die Seepuntse pawiljoen, en tenniswedstryde tussen die Westelike Provinsie en Australië, asook Suid-Afrika teen Australië in Rondebosch.

Finale feesweek

Vir die finale feesweek is Tafelberg die hele week lank saans verlig. Die Lugmag het van tyd tot tyd 'n reeks lugvertonings oor die feesterrein uitgevoer en die Suid-Afrikaanse torpedojaer Jan van Riebeeck, die Portugese torpedojaer Alfonso de Albuquerque en die Britse fregat Actaeon het welwillendheidsbesoeke aan die Tafelbaaise hawe gebring. Die finale feesweek het begin met 'n dankdag op Sondag 30 Maart 1952. Die oggend om tienuur het kerke oral in die Skiereiland hul klokke gelui en toe het elke gemeente 'n spesiale Van Riebeeck-diens gehou. Om halfelf was daar 'n militêre kerkparade by die Groote Kerk in die middestad. Die namiddag was daar 'n dankdiens vir die jeug in die Feesstadion waar die massakoor van die Skiereiland opgetree het. Dieselfde aand was daar in die Feesstadion 'n nasionale dankdiens met sang, gebed en 'n boodskap aan die volk deur die aartsbiskop van Kaapstad.

Die terrein aan die onderpunt van Adderleystraat waar die Van Riebeeckfees in Kaapstad gevier is.

Maandag, 31 Maart

Die Maandagoggend het die burgemeester van Kaapstad, rdh. F. Sonnenberg, die Van Riebeeck-park aan die hange van Tafelberg ingewy. By dieselfde geleentheid het dr. D.F. Malan die proklamasie van Tafelberg as historiese monument aangekondig. Die namiddag het die poskoetse en maratonhardlopers in die stadion aangekom. Daar was 'n optog van die atlete en kort voor vieruur 'n geskal met die aankoms van die poskoetsgasvroue, geklee in 17de-eeuse drag (die eggenotes van kabinetsministers, die eggenote van die Leier van die Opposisie (adv. Koos Strauss), vrouelede en eggenotes van lede van die sentrale en Kaapstadse komitees). Kort hierna het die poskoetse Bloemfontein, Kaap, Durban, Germiston, Johannesburg, Pretoria en Setlaars aangekom, met die burgemeesters, burgemeestersvroue en stadsklerke van die stede wat die koetse geskenk het, en die voorsitter en ondervoorsitter en hul gades van die Kaapse Afdelingsraad daarin. Dr. Eben Dönges, minister van binnelandse sake, het die verwelkoming behartig. Hierna volg 'n outydse tuinparty. Laat die namiddag was daar 'n plegtigheid in die Kasteel die Goeie Hoop, waar die agt Rapportryers uit Pretoria aangekom het. Die dag is afgesluit met 'n kermisaand by die Van Riebeeckfeesskou.

Dinsdag, 1 April

Die dag begin met 'n parade van die jeug. Leerlinge en studente van alle Skiereilandse onderwysinrigtings onder die Kaaplandse en Uniale onderwysdepartemente en besoekende leerlinge uit alle dele van die land neem om tienuur aan 'n massa-optog deel. Tydens Blom van die Jeug dra seuns en meisies, gekies op plaaslike feeste oral in die land om hul onderskeie gemeenskappe te verteenwoordig, die wapens van hul munisipaliteit. Die optog is gelei deur vier jong Suid-Afrikaners, twee Afrikaans en twee Engels, gekies deur die tydskrif The Outspan, om die stamgroepe van die Unie te verteenwoordig. Om 11:20 het 'n massakoor van die Paarl, Wellington en Franschhoek onder leiding van Albert du Toit opgetree en daarna was daar 'n massa-vertoning van liggaamsopvoeding deur duisend meisies van hoërskole in die Kaapse afdeling en studente van die Kaapstadse Opleidingskollege.

Ná 'n massakoor van die Strand en Somerset-Wes se optrede, het ook duisend seuns liggaamsopvoeding vertoon en daarna was daar 'n boodskap aan die jeug deur prof. Gawie Cillié. 'n Massakoor deur skole van Stellenbosch is gevolg deur 'n uitvoering met vlae deur studente van die Universiteit van Stellenbosch en die afsluiting, kort voor eenuur, deur blaasorkeste van die Lugmag en die Staande Mag.

Die aand was daar 'n byeenkoms in die Feesstadion met touspringoefeninge en ritmiese oefeninge en toe 'n massakoor van Skiereilandse skole onder Walter Swanson. 'n Vertoning deur die Padvinders en Padvindsters het gesamentlike sang en 'n massavertoning van liggaamsoefeninge voorafgegaan. Om negeuur die aand het die massakoor van die Skiereilandse skole weer aan die beurt gekom en daarna 'n vertoning deur die Voortrekkers met die aankoms van 3 000 fakkeldraers by die stadion wat die Vlam van die Beskawing vergesel het wat gebring is deur fakkeldraers uit die vier provinsies, Suidwes-Afrika en Rhodesië. Die vlam is oorhandig aan dr. Abraham van der Merwe, voorsitter van die sentrale feeskomitee, deur die leier van die Voortrekkers.

Die aand is afgesluit met gesamentlike sang van Die Lied van Jong Suid-Afrika, 'n boodskap aan die jeug gelewer deur twee verteenwoordigers van die jeug, 'n massakoor van Skiereilandse kore wat Jerusalem, Come see where golden-hertaed spring en Die Son Verrys gesing het en laastens die finale deur blaasorkeste van die Lugmag en die Staande Mag.

Woensdag, 2 April

Hierdie dag het bekendgestaan as "Die dag vir Maleise en Kleurlinggemeenskap". Die dag begin met 'n byeenkoms in die namiddag in die stadion en 'n voorspel deur blaasorkeste. Die Griekwagemeenskap het 'n optog, begelei deur 'n koor van 300 sangers, net ná halfdrie gehou en die volgende uitgebeeld:

Die besoek van die Outenikwas aan Van Riebeeck.
Die Korannas met Adam Kok I en die stigting van die eerste kerkie op Piketberg.
Trekkers met Cornelius Kok na Clanwilliam, die eerste Kleurlingskool in daardie geweste en die verdere trek na Kamiesberg.
Adam Kok II trek na Amandelboom, Skietfontein, Carnarvon en Griekwastad. Ontvangs van David Livingstone en die naam Griekwa aanvaar as 'n nasie.
'n Aantal Griekwas onder kapt. Adam Kok III trek na Philippolis.
Die ekspedisie na Niemandsland onder leiding van Adam Muis Kok en Abraham le Fleur, sekretaris.
Kaptein Kok oorweeg met sy raad om te trek oor die Drakensberg na Niemandsland, begelei deur sy soldate.
Die aanleg van Kokstad en strenge bevele van kaptein Kok.
Die Griekwas onder hul opperhoofde Andrew, Abraham en Stockenström le Fleur.

Om tweeuur het 'n musikale rit deur die Suid-Afrikaanse Polisie gevolg, daarna 'n tussenspel deur die blaasorkes en toe 'n optog deur die Kaapse Maleise gemeenskap wat bestaan het uit:

Aankoms deur sjeik Josef in 1694 met sy twee vroue, 14 vriende en bediendes, altesaam 40 persone.

Bronne

(af) Böeseken, dr. A.J., Krüger, prof. D.W. en Kieser, dr. A. 1953. Drie eeue. Die verhaal van ons vaderland. Kaapstad: Nasionale Boekhandel.
(af) Sentrale Komitee van die Van Riebeeckfees (1952). 1952. Amptelike program van die Van Riebeeckfees (1952). Kaapstad: Sentrale Komitee van die Van Riebeeckfees (1952).
(en) Cape Times (red.). 1952. The Festival in Pictures / Die Fees in Beeld. Van Riebeeck Festival – Fees 1952. Cape Town: Cape Times Limited.