NG gemeente De Aar

Die NG gemeente De Aar is, saam met die gemeente De Aar-Noord, een van twee gemeentes van die Nederduitse Gereformeerde Kerk op die Noord-Kaapse spoorwegdorp De Aar nadat hier van 1963 tot 2011 drie gemeentes was, maar De Aar-Suid in laasgenoemde jaar by die moedergemeente ingelyf is. Die moedergemeente is in 1913 gestig, die Noord-gemeente in 1953 en die Suid-gemeente in 1963.

Die gemeente De Aar is uit dele van vier gemeentes saamgestel. Die dorp Philipstown is in 1865, kort ná die afskeiding van die Gereformeerde Kerk te Colesberg, aangelê en wel “als een kerkdorp van de Gereformeerden”. Die dorp is na die goewerneur sir Philip Wodehouse genoem. Die NG gemeente Philipstown het op 8 Februarie 1873 van die moedergemeente Colesberg afgestig. Dié gemeente sou later die meeste plase aan die nuwe gemeente De Aar afstaan, hoewel dit Hanover (gestig in 1856) was die werk op De Aar begin het en die meeste lidmate afgestaan het. Britstown (gestig 1877) en Richmond (gestig in 1843) het ook gedeeltes prysgegee.

Daar was selfs destyds onsekerheid oor of De Aar van Britstown of Hanover moes afstig omdat die grens tussen dié twee gemeentes nooit amptelik bepaal is nie. Aan die hand van omstandigheidsgetuienis (byvoorbeeld dat die eienaar van die plaas De Aar, D.F. Grundlingh, 'n ouderling in Hanover se kerkraad was en Hanover die werk op De Aar begin het) het die Ring van Colesberg egter besluit dat die dorp De Aar binne Hanover se gemeentegrense geval het. Daarom is De Aar hoofsaaklik 'n dogtergemeente van Hanover.

Agtergrond

De Aar is een van die min uitsonderings op die reël waarvolgens Karoodorpe gewoonlik saam met die plaaslike NG gemeente (of in Philipstown se geval saam met die Gereformeerde gemeente) tot stand gekom het, want die Kerk het met die stigting van die dorp niks te doen gehad nie. Reeds op 1 September 1837 is die eerste ses plase in dié omgewing opgemeet en aan boere uitgegee. De Aar ontleen sy naam aan die oorspronklike plaas waarop die spoorwegaansluiting, eindelik die tweede grootste in Suid-Afrika naas Germiston, en dorp later ontstaan het. Dié plaas is nie lank ná 1839 nie in besit geneem. Aan die suidoostelike kant van die teenswoordige dorp was 'n standhoudende put wat vars water gelewer het aan mens en dier. Aan hierdie sterk waterbron het die plaas De Aar en gevolglik ook die dorp sy naam te danke.

Dorpstigting

Die eerste stap om die spoorlyn van Beaufort-Wes noordwaarts te verleng is in 1881 gedoen kragtens Koloniale Wet Nr. 14. Drie jaar later, in September 1884, was die spoorbaan voltooi en De Aar (oorspronklik Brounger-aansluiting genoem) het ’n belangrike spoorwegaansluiting geword. Rondom die dorp het algaande 'n klein gemeenskappie begin ontstaan. Tydens die Tweede Vryheidsoorlog was De Aar die belangrikste militêre sentrum in die Kaapkolonie.^[1]

In 1902 het die Joodse broers Friedlander, wat 'n winkel op die plaas gehad het, De Aar van die eienaar, D.F. Grundlingh, vir £11 000 gekoop. Op 15 en 16 Desember 1902 het die Friedlanders erwe vir 'n dorp laat opveil. Dit is dan ook die stigtingsdatum van die dorp. Die gedagte was om dit Friedlanderdorp te noem, maar daar het niks van gekom nie, want die naam De Aar het behoue gebly.

Die Friedlanders het in dieselfde jaar dat hulle die standplase opgeveil het, altesaam agt erwe geskenk vir 'n plein waarop 'n NG kerk asook 'n NG pastorie opgerig kon word. Behalwe die agt erwe het hulle ook nog 26 ander erwe geskenk waarop 'n erfpag of herereg van £78 per jaar betaalbaar was, waarvan die opbrengs moes dien as bydrae tot die salaris van die predikant en die verkoopprys van erwe vir die daarstelling van kerklike geboue. Dit was dan ook met ’n verband op dié erwe dat die eerste NG kerkgebou op die nuwe dorpie in 1907 deur die kerkraad van die gemeente Hanover opgerig is. Voor afstigting is die bearbeiding van die blanke gemeente op die dorp opgedra aan die plaaslike sendeling, bygestaan deur die lede van 'n direksie.

Op 20 Mei 1905 is De Aar tot 'n munisipaliteit verklaar en in 1908 is die De Aar-gebied geproklameer as magristraatsdistrik (die benamings landdrosdistrik is eers in 1957 ingevoer) met 'n hof van resident-magistraat.

Destyds het die gebied wat later tussen De Aar se gemeentes verdeel sou word, onder die gemeente Britstown, Hanover, Philipstown en Richmond geval.

Voorgeskiedenis van gemeente

Ds. Arend Hofmeyr van Hanover, en sy tweede vrou, Jane Grey Wright, eerste prinsipale van die Bellevue Seminarie vir dogters op Somerset-Oos. Hy was die leraar wat hom bekommer het oor die sieleheil van die spoorwegwerkers van De Aar.

Ds. Arend Hofmeyr van die NG gemeente Hanover het uit die staanspoor baie belanggestel in die sieleheil van die spoorwegpersoneel. In 1895 het hy die kerkraad van Hanover se aandag gevestig op die toestand van die lede van die Kerk wat in die “Cottages” langs die spoorlyn gewoon het en op die spoorlyn gewerk het. Hy was voornemens om die saak by die eerskomende Ringsvergadering aanhangig te maak, maar wou vooraf seker maak dat die kerkraad hom hierin gesteun het. Die broeders was baie simpatiek en het besluit om £10 per jaar vir drie jaar af te staan vir dié werk. So is die eerste stap in die konsistorie van Hanover gedoen van wat later as Spoorwegsending of “die bearbeiding van spoorwegpersoneel” bekend sou staan. Ds. Hofmeyr het dié saak voor die Ring en Sinode bepleit en toe die eerste Sinodale Kommissie vir dié werk benoem is, was hy een van die eerste lede daarvan.

Wyksdienste moes aan die begin van 1898 al ’n vaste instelling op De Aar gewees het, want toe is daar op die kerkraadsvergadering ’n kort geldelike verslag van D. Grundlingh, ’n rustende ouderling en waarskynlik die eienaar van die plaas De Aar, in verband met die maandelikse godsdienste wat op De Aar gehou word, ter tafel gelê. Uit die brief wat dié finansiële verslag vergesel het, blyk dat dié broer toe reeds sowat drie jaar die maandelikse dienste namens die kerkraad daar waargeneem het. Grundlingh het op dié vergadering sy ontslag gevra en verkry, maar toe sy plaasvervanger kort daarna oorlede is, moes hy weer die dienste waarneem. By sy vertrek uit die gemeente in Julie 1900 kon ’n geskikte voorganger nie gevind word nie en toe is die dienste vir eers gestaak. Die saldo van die De Aar-rekening is na die tesourier van die Sinodale Kommissie vir die bearbeiding van spoorwegpersoneel versend.

Ná hierdie terugslag vir die bediening op De Aar het daar gelukkig sowat ’n jaar later ’n kentering ten goede gekom. In Desember 1903 is die sendinggemeente De Aar gestig met eerw. F.J. Enslin as eerste leraar. Dié leraar het ingewillig om, naas sy eie werk, ook nog dienste vir die blanke NG lidmate te hou. Ter vergoeding hiervoor het die kerkraad van Hanover onderneem om £24 jaarliks tot sy salaris by te dra. ’n Versoek is ook in April 1904 toegestaan om die Nagmaal aan die blanke lidmate van die Kerk op De Aar te bedien.

Die bogenoemde skenking twee jaar vantevore deur die broers Friedlander het eintlik die stigting van die gemeente De Aar moontlik gemaak. Omdat die dorp nog nie ’n gemeente of kerkraad gehad het nie, is die 34 geskenkte erwe in die naam van die kerkraad van Hanover geregistreer, wat toe as tydelike trustees sou optree.

Die volgende stap was die oprigting van ’n kerkgebou. Vir dié doel is reeds in 1904 ’n plaaslike boukommissie saamgestel. Ten einde geld byeen te kry vir die bou van ’n nuwe kerkgebou, het die kerkraad van Hanover in April 1906 toestemming gegee tot die neem van ’n verband van £1 300 op die kerkerwe. ’n Paar maande later het die kerkraad nog £175 renteloos aan De Aar voorgeskiet vir dieselfde doel. Terselfdertyd het Hanover sy ou kerkorrel aan De Aar geskenk. Dié eerste gebou het later as die gemeente se kerksaal gedien.

Met sy eie kerkgebou ’n werklikheid, het die buitewyk van Hanover gaandeweg sy eie pad begin gaan. De Aar het ’n tesourier vir kerklike gelde gekry wat elke drie maande verslag aan die kerkraad van Hanover moes doen. Ná die vertrek van eerw. Enslin het sy opvolger, eerw. M.J. Bosman, onder dieselfde voorwaardes ingewillig om die dienste op De Aar vir die NG lidmate waar te neem.

Ten einde die plaaslike kerksake beter te kon behartig het Hanover in 1907 ’n eie direksie vir De Aar in die lewe geroep. Die tweejaarlikse verkiesing van direkteurs het gaandeweg wrywing veroorsaak, want De Aar wou hê dat hulle plaaslik gekies moes word. Eers het Hanover se kerkraad daarop aangedring dat hulle die lede van die direksie moes kies, maar later het hulle tog ingewillig dat De Aar 10 name moes voorlê waaruit hulle dan vyf sou kies. Namate die gemeentebewussyn op De Aar sterker geword het, het die direksie onafhankliker van Hanover begin optree. So het wrywing tussen die direksie en die kerkraad ook nie uitgebly nie.

Gemeente gestig

Op 18 Junie 1910 is ’n gemeentevergadering op De Aar gehou waarop besluit is om tesame met Burgerville, ’n dorpie sowat 40 km suidwes van De Aar wat later tot niet gegaan het toe De Aar sy watervoorraad uitgekoop het, ’n gemeente te stig. ’n Versoek in dié verband is aan die kerkraad van Hanover gerig wat toe ’n kommissie benoem het om die lidmate op De Aar op 17 September hieroor te gaan spreek. Hoewel ’n tweede vergadering van die belanghebbendes enkele maande later op De Aar gehou is, kon geen noemenswaardige vordering met die afstigting gemaak word nie en moes die saak vir eers daargelaat word.

Twee jaar later is ’n versoekskrif van sekere lidmate van De Aar waarin hulle vra om beter geestelike bearbeiding op ’n kerkraadsvergadering op Hanover ter tafel gelê. Die kerkraad het die saak na die Ring van Colesberg verwys, wat dit vir verdere ondersoek in die hande van die Ringskommissie gestel het. Toe daar in Mei 1913 weereens ’n versoek om afstigting van De Aar kom, was die kerkraad gewillig om dit toe te staan, mits aan sekere voorwaardes voldoen sou word, byvoorbeeld watter plase as lynplase tussen die gemeentes moes dien. Die grens was blykbaar nader aan Hanover as dit waarvoor De Aar gehoop het, maar met die oog op die ontwikkeling en moontlike toekomstige afstigting van Noupoort, nog ’n spoorwegnedersetting, was dit al wat Hanover kon afgee “indien zy haar bestaan in de toekomst niet wil onmogelyk maken”.

Op Woensdag 13 Augustus 1913 het die Ringskommissie De Aar tot ’n afsonderlike gemeente verklaar. Hoewel Britstown en Philipstown plase aan dié gemeente afgestaan het (Philipstown waarskynlik die meeste), het die gemeente Hanover die meeste lidmate gelewer. Hanover se voorstel oor die grenslyn is deur die Ringskommissie gewysig sodat die gemeente eindelik meer plase moes afstaan as wat hy gevoel het hy kon.

Daar was die gebruiklike geredekawel tussen moeder en dogter oor die bruidskat. Die twisappel was die skuld van £1 300 wat nog op die kerkgebou gerus het tydens die afstigting. De Aar wou dat Hanover die helfte van die skuld vir sy rekening neem, aangesien die kerkraad kort voor die afstigting die oorblywende kerkerwe op De Aar verkoop het sonder die plaaslike direksie se toestemming. Hanover het egter volgehou dat hy sy plig teenoor die kerk op De Aar nagekom het; hy was bereid om die £175 wat hy destyds vir die boufonds voorgeskiet het, te skenk, mits De Aar volle verantwoordelikheid vir die oorblywende skuld van £1 300 sou aanvaar. Toe De Aar volhou met sy besware, het die kerkraad van Hanover “as ’n bewys van goeie gesindheid”, De Aar die reg gegee om eenmalig in die gemeente van Hanover te kollekteer (Kerkraadsnotule 16 Januarie 1914).

Die eerste leraar was ds. A.A. van Schalkwyk, wat ten tyde van sy beroep na De Aar predikant was van die NG gemeente Petrusville, ook in die Noord-Kaap, is eers op 16 September 1914 hier bevestig. Aanvanklik het die lidmate skaars 300 beloop, van wie sowat die helfte spoorwegwerkers was en dus betreklik onvermoënd was. Die doelmatige pastorie is aan die begin van 1916 voltooi.

Reeds in 1917 meld Ons Kerk Album: "Er bestaat de welgegronde verwachting, dat het dorp zich snel in de toekomst uitbreiden zal, en dat de gemeente alhier een bloeiende worden zal." Veertig jaar ná die stigting en kort voor die afstigting van De Aar-Noord in 1953, het die lidmate sowat 2 200 getel en was die dorp inderdaad 'n groeiende en vooruitstrewende sentrum met steeds geweldige moontlikhede vir ontwikkeling en uitbreiding.^[2] Hiervoor het die wolskaap en veral die spoorweg die grondslag gelê. Die destydse vertroue in die dorp se potensiaal blyk byvoorbeeld ook uit die titel van 'n gedenkboek deur dr. E.A. Venter, medeleraar van die gemeente, ter viering van die dorp se 50-jarige bestaan: De Aar, stad van die toekoms. 1902–1952, en weer met die 75-jarige bestaan in 1977: De Aar, stad in wording. 1902–1977.

In 1941 is die skoolkoshuis in gebruik geneem. Die erwe waarop die koshuis gebou is, is deur die gemeente geskenk, maar met ’n voorwaarde, naamlik dat sodra die munisipaliteit ’n nuwe uitbreiding van die dorp beplan, grond aan die NG kerk De Aar beskikbaar gestel sou word. Met die uitbreiding van De Aar-Wes in 1946, verkoop die raad 12 erwe aan die kerkraad vir die nominale bedrag van een sjieling.

Die Schreiners op De Aar

Samuel Cronwright, eggenoot van die skrywer Olive Schreiner, het in die pionierstyd die potensiaal van De Aar raakgesien en sy onderneming hierheen verskuif van Hanover af.

Die dorp, en daarmee saam die gemeente, het ongetwyfeld veel vinniger as enige van die omliggende nedersettings ontwikkel en baie mense met ondernemingsgees het dié potensiaal raakgesien en daaruit munt geslaan. Een van hulle was Samuel Cronwright, die eggenoot van die vermaarde skrywer Olive Schreiner. Die egpaar het van 1899 tot 1907 op die nabygeleë Hanover gewoon, maar hoewel sy loopbaan daar gedy het, het hy besef dié dorpie het beperkte groeipotensiaal gehad. In De Aar het hy groter toekomsmoontlikhede gesien en aanvanklik 'n takkantoor van sy regspraktyk daar geopen. Terwyl hy op en af tussen Hanover en De Aar gereis het om sy belange op albei dorpe te behartig, het Olive op Hanover agtergebly. Eindelik het Cronwright besluit om heeltyds op De Aar te gaan woon, al was dit toe nog net 'n stowwerige klein dorpie wat uit 'n stasie, hotel en enkele huisies van rooi bakstene of sinkplate bestaan het. Olive was aanvanklik hewig gekant teen die verhuising, maar as 'n proeflopie het Cronwright vir haar 'n eenvertrekwoonplek aan die buitewyke van die dorpie gebou sodat sy kon kyk of sy daar sou aard. Dié proefneming was 'n sukses en Cronwright het daarna vir hulle 'n ruim huis, wat die oorspronklike een vertrek ingesluit het, op De Aar gebou. Sy voorspelling was reg en De Aar het kort voor lank 'n bedrywige sentrum geword waar Cronwright se onderneming verder floreer het. Dié onderneming het bestaan uit 'n regs-, eiendoms-, afslaers en algemene agentskap. Olive het in 1913 onbepaald in Engeland gaan woon, maar Cronwright het op De Aar agtergebly en sy sakebelange hier eers in 1919 verkoop. Die Olive Schreiner-huis op De Aar word deesdae as 'n restaurant bedryf.^[3]

Die kerkraad het vroeg in die dekade ná 1950 voorbereidings begin tref die bou van 'n tweede kerkgebou, die tuiste van die latere Noord-gemeente. Reeds in 1941 is onder leiding van ds. P.J. du Plessis, die gemeente se tweede leraar, 'n ruim skoolkoshuis opgerig.

Herstel van kerk en saal

Die kerksaal nadat dit in 1959 van 'n siersteenbedekking voorsien is.

Die kerksaal in 2013. Die sierstene is in ds. Boetie Nieuwoudt se dienstyd (1978–1998) verwyder en gebruik om die konsistorie te vergroot en 'n doopkamer en kerkkantoor aan te bou by die kerk.

Hierdie hoeksteen is aangebring nadat die saal met siersteen bedek is.

Reeds vanaf September 1955 het die kerkraad ernstige aandag bestee aan die "reparasie en redekorasie" van die kerk en saal. Na die boukommissie verwys, rapporteer broeder C. H. Cilliers in April 1956 dat hierdie kommissie ingegaan het op die vraag of iets deegliks aan die buitemure van hierdie geboue gedoen kon word, wat die voortdurende herstelkoste sou verminder of heeltemal uitskakel. Daar is o.m. aan 'n siersteenbedekking gedink. Die vergadering magtig daarop sy boukommissie om die advies van argitek W. De W. Bronkhorst hieroor in te win. Vroeg in Desember word laasgenoemde se verslag i.s. die kerk ter tafel gelê. Hy beveel 'n siersteenbedekking vir die buitemure aan, wat saam met die redekorasie van die interieur sowat R10 400 sou kos. 'n Verslag, met kosteberekening vir die saal, sou later ingelewer word. Die vergadering besluit in beginsel ten gunste van hierdie herstelwerk, maar oordeel dat dit nie aangepak kon word voordat die kerkraad nie presies weet wat die verbeterings alles behels nie, en twee-derdes van die benodigde geld daarvoor ingesamel is nie.

Met die lewering van sy verslag oor die herstel van die saal het die argitek maande lank getalm. Intussen is heelwat verskil van mening in die kerkraad gelug oor die vraag of 'n siersteenbedekking vir die buitemure van die kerk wel die regte metode van behandeling sou wees. Party broeders was van mening dat dit te duur sou wees, die voorkoms van die kerk te veel sou verander, en moontlik selfs 'n verandering van die dak sou meebring; en daarom gee hul die voorkeur aan die behandeling met plastiese verf, wat baie minder sou kos en boonop ook lank sou hou. 'n Voorstel teen siersteenbedekking word ewenwel in die vergadering van Oktober 1957 afgestem, en een aangeneem ten gunste van verdere onderhandelings met die argitek en andere, veral ten opsigte van die koste en duursaamheid van siersteenbedekking. Die twee leraars (dr. De Jager en ds. Cilliers) en die afgevaardigde ouderling, broeder S.P. Gous, na die op hande synde Sinode, sou in Kaapstad die argitek hieroor spreek.

Vroeg in Desember het die sinodale afvaardiging verslag hiervan gedoen: die argitek beraam die siersteenbedekking vir die saal op R1 800, terwyl dié vir die kerk sy reeds verstrekte kostesyfer nie sou oorskry nie. Op grond van inligting ingewin by die fabrikante sou 'n plastiese verf-bedekking maar sowat sewe jaar stand hou.

Teen April 1958 is toe ooreengekom om argitek Bronkhorst te magtig om spesifikasies te verstrek vir (a) siersteenomhulsel; (b) plastiese verf-bedekking; en (c) houtpaneelwerk vir die binnekant van die kerk. In sy verslag hieroor sê die argitek dat vir die buitewerk drie metodes van behandeling gevolg kan word: siersteenbedekking, "tyorolean-rofkas" of plastiese verf. Om dubbel seker te maak besluit die vergadering om die boukommissie vir ondersoek af te vaardig na Steynsburg, waar die Gereformeerde gemeente ses jaar gelede hul kerkgebou met siersteenbedekking herbou het. Die bevinding van hierdie kommissie was so gunstig dat die kerkraad finaal besluit om die buitemure van sowel die kerk as die saal met sierstene te bedek. Die volgende broeders word as boukommissie aangewys: W.E.J. Marais, C.H. Cilliers, W.H. van der Merwe, D. Smith, A.J. Etsebeth en (ampshalwe) ds. H.R. Cilliers, met mag om te koöpteer uit die kerkraad of die gemeente.

Ten einde koste te bespaar wou die kerkraad, vir die huidige altans, afsien van die paneelwerk binne die kerk en saal, asook die herbou van die toringspits. Maar 1n sy vergadering van November 1958 het hulle hul deur die argitek (wat die vergadering bygewoon het) laat oortuig van die noodsaaklikheid van hierdie werk. Terselfdertyd is op aanbeveling van die argitek besluit om in die twee lang symure, ses addisionele vensters, in 'n ry met en soortgelyk aan dié geleë onder die galery en onmiddellik agter die kerkraadsbanke, aan te bring."

In Maart 1959 is die tender van G. Kaiser vir R27 766 eenparig aangeneem. By daardie geleentheid het die voorsitter, ds. Cilliers hom soos volg uitgelaat oor hierdie besluit: "Die kerkraad het werklik vanaand geskiedenis gemaak deur hierdie groot onderneming sonder 'n sweem van huiwering eenparig te aanvaar, wat vir een en almal 'n aansporing behoort te wees." "Laat ons 'n verenigde front vorm en in die geloof die saak aanpak" — so het broeder Boucher op sy beurt weer hierdie groot geloofsonderneming gesien en benader. Met slegs sowat R8 000 van die geraamde R28 000 in hande, was dit inderdaad 'n geloofsonderneming, veral ook met die oog op die ernstige droogte wat toe geheers het. Die werk aan die kerk is eers aangepak en afgehandel. (Terwyl hiermee besig was, is die dienste in die stadsaal gehou.) Daarna is dié aan die saal gedoen. Intussen is ook besluit om die ou lampe in beide geboue met moderne buisligte te vervang. Nadat sowat vyf maande gewerk is, kon die gemeente die naweek 28-29 Nov. 1959 met dankbaarheid die herstelde kerkgebou opnuut feestelik aan die diens van die Here wy. Die feesvreugde, veral van die ouer garde, is verhoog deur die teenwoordigheid van twee oudleraars, di. A.A. van Schalkwyk en Ph. J. du Plessis.

Die verrigtings het begin met 'n pennielegging deur die Sondagskoolkinders op die woorde "Ons Bydrae". In 'n ommesien was hierdie letters toegepak met 6 973 pennies ten bate van die boufonds. Met 'n gegraveerde sleutel het ds. Van Schalkwyk daarop die hoofdeur ontsluit, waarna die skare onder die sing van Psalm 100 die bedehuis binnegegaan het. Die wydingsrede is hier uitgespreek deur ds. Van Schalkwyk (Ps. 92:14), terwyl ds. Du Plessis die aand met die inwyding van die ligte en die banke die woord gevoer het (2 Kor. 4:6). By geleentheid van die Sondagoggenddiens het ds. Du Plessis andermaal opgetree (Ps. 78:1, 2) en "met gemengde gevoelens die soet en suur van sy dienstyd alhier in herinnering geroep".

Die slotdiens die aand is deur ds. Van Schalkwyk waargeneem. En so kon 'n dankbare gemeente huiswaarts keer "met genoegdoening en vreugde in die hart, en die wete dat die offers van die naweek die skuld met meer as £1,150 (R2,300) laat krimp het" — aldus 'n berig wat daarna in Die Kerkbode verskyn het. Behalwe die siersteenbedekking van die buitemure, die herbou van die toringspits, die aanbring van die buisligte en die houtpaneelwerk, moet ook nog die volgende verbeterings aan die kerkgebou hier genoem word: die voorportale en ingange is met blokkiesvloer belê; fraai maroen matte (deur susters geskenk) is in die looppaadjies en die ruimte voor die kansel gelê; die banke (teruggeskuif van die symure om looppaadjies deur te laat) is voorsien van boekrakkies en geriewe vir die nagmaalsbrood en -wyn, terwyl die mure netjies oorgeverf is. Die totale koste van hierdie groot onderneming was R35 172. waarvan nagenoeg R27 000, met die herinwyding reeds vereffen was. Die balans toe nog verskuldig saam met die bedrag van die oortrekking by Volkskas, het die werklike bedrag wat nog gevind moes word op nagenoeg R17 000 te staan gebring. Dat hierdie grootse onderneming deurgevoer kon word met 'n skuld van slegs R17 000, spreek boekdele vir die bekwaamheid en oorleg van sowel die eiendoms- as die finansiële kommissie van die kerkraad.^[4]

Lidmaattal

Onderstaande tabel gee die belydende lidmate weer vir enkele jare tydens die gemeente se eerste honderd jaar asook dié van die dogtergemeentes De Aar-Noord (gestig 1953) en De Aar-Suid (gestig 1963, ingelyf by die moedergemeente op 1 September 2011). Die syfer vir 2015 was waarskynlik die eerste keer die afgelope 90 jaar dat die lidmaattal onder duisend gedaal het.

Jaartal	Moeder	Noord	Suid	Totaal
1915	350			350
1931	1 200			1 200
1952	2 110			2 110
1973	825	1 461	870	3 156
1985	784	737	709	2 230
1995	610	651	388	1 649
2000	570	527	346	1 443
2013	579	436		1 015
2015	557	441		998
2016	542	446		988

De Aar-Noord stig af

Ds. C. van der Merwe het die hoeksteen van De Aar-Noord se kerkgebou op 12 Maart 1955 gelê. Die gebou is ontwerp deur Wollie Bronkhorst van die firma Louw en Louw.

Ds. F.P.P. Myburgh, De Aar-Noord se leraar van 1962 tot 1972.

Al op 1 November 1947 het ’n verslag voor die kerkraad gedien om geld in te samel vir die oprigting van ’n tweede kerkgebou. Gedurende Julie 1951 het die kerkraad die argitek se plan gereed gehad van ’n kerkgebou met sitplek vir 900 mense. Op 13 Junie 1953 het die volgende verslag gedien: “’n Derde van die gemeente sal afstig, d.w.s. 666 lidmate, twee derdes sal agterbly met twee leraars, alle boufondsgelde saam met die 12 erwe in De Aar-Wes-uitbreiding sal as bruidskat na die te afgestigte gemeente gaan."

Die Ring van Colesberg het op 25 Augustus 1953 ’n spesiale vergadering gehou waarop die stigting van ’n gemeente De Aar-Noord goedgekeur is. Ds. H.F. Cilliers van die moedergemeente was die eerste konsulent. Ds. C. van der Merwe is op 10 Junie 1954 as eerste leraar bevestig. Hy het die hoeksteen op 12 Maart 1955 gelê, waarna die kerk, ontwerp deur Hendrik Vermooten, in die naweek van 21 tot 22 Julie 1956 ingewy is. Ds. C.J. van Lill was die tweede leraar en is op 15 Februarie 1959 bevestig. Die eerste pastorie is gebou by Schreinerstraat 49, later bekend as De Herberg Lodge. Gedurende 1964 het die kerkraad besluit om hierdie pastorie te verkoop en ’n nuwe pastorie langs die kerk te bou. Dié pastorie is in 1965 voltooi. Die hoeksteen van die kerksaal is op 23 April 1966 gelê.

De Aar-Suid stig af

Die NG gemeente De Aar-Suid het van 1963 tot 2011 naas die ander twee NG gemeentes op die dorp bestaan, maar is in laasgenoemde jaar by die moedergemeente ingelyf nadat die vestigingspatrone van inwoners so verander het dat daar min NG lidmate in dié deel van die dorp oorgebly het.

’n Verslag het op 12 Desember 1958 voor die moedergemeente se kerkraad gedien waarin van twee voorgestelde terreine melding gemaak word waarop 'n kerkgebou en pastorie, vir die voorgestelde Suid-gemeente opgerig kan word. Eers op 19 Oktober 1962 het die kerkraad die voorstel van ouderling A.J. Etsebeth eenparig aanvaar om so ’n gemeente af te stig. Die NG gemeente De Aar-Suid is toe op 4 November 1963 onder leiding van die Ringskommissie gestig met 750 lidmate, 36 kerkraadslede, ’n bruidskat van R15 000 en agt persele tussen Parksirkel en Cillierstraat. Die eerste kerkraadsvergadering is gehou op 13 November 1963 toe J.M. le Grange eenparig as skriba en kassier aangewys is.

Later is ook me. A. Terblanche as die eerste orreliste aangestel. Nadat drie beroepe misluk het, is ds. W.J. Steenkamp van die NG gemeente Dutoitspan op 16 Februarie 1964 beroep. Met die ontvangs van die eerste herderspaar in die naweek van 10 tot 12 April 1964, het daar ’n feesstemming in die jong gemeente geheers. As tydelike ’n pastorie, is ’n huis in De Villiersstraat gehuur.

Op 24 Julie 1964 is die tender van P.A. Etsebeth vir R15 688 eenparig aanvaar. Op 22 Desember 1964 kon die leraar en sy gesin die pastorie betrek. Die hou van kerkdienste in Hoërskool De Aar se gebou was net tydelik en nadat J. Koorts van Bloemfontein die kerkraad toegespreek het, is hy eenparig as argitek aangestel. Op 2 November 1964 is P.A. Etsebeth se tender van R59 960 vir die bou van die kerk aanvaar. Die eerste sooi is gespit op 28 November 1964, en die hoeksteenlegging het plaasgevind 5 Junie 1965. Op 4 en 5 Desember 1965 kon die gemeente die kerkgebou in gebruik neem. Die kerkklok is van Duitsland ingevoer teen ’n koste van R1 100.

Die geelhoutkruis teen die kanselmuur is ’n prominente kenmerk van die kerk se binneruim. Dit is gemaak uit geelhoutbalke afkomstig uit ’n geboutjie op die plaas Ezelsfontein. Gedurende die 1820’s is dit gebruik as ’n buitekerk van die Grootkerk op Graaff-Reinet waar die bekende dr. Andrew Murray se vader, ds. Andrew Murray sr., predikant was. Prof. Swanepoel van Bloemfontein is gevra om ’n orrel te ontwerp en die Suid-Afrikaanse Orrelbouers van Bloemfontein sou dit onder sy toesig installeer teen ’n koste van R8 840. Toe die orrel op die oggend van 19 Julie 1966 ingewy word, was 635 lidmate teenwoordig en was dr. Willie Serfontein, wat ’n groot bydrae gelewer het tot die nuwe Psalm-melodieë, die prediker. Om die voggehalte in die kerkorrel te verhoog is ’n emmer water gewoonlik daarin te sit. Die kerksaal is in 1977 teen ’n koste van R150 000 opgerig.

Die eerste dooplidmaat was Henk Wydeman wat in 1965 gedoop is en Henk was al die jare lidmaat van dié gemeente.^[5]

Susterskerke

Die Gereformeerde Kerk het reeds in 1923, 10 jaar ná die NG Kerk, 'n gemeente op De Aar gestig. Dié gemeente sluit ook die dorpe Britstown, Carnarvon, Richmond, Murraysburg en Victoria-Wes in, en het in 2013 62 belydende lidmate en 16 dooplidmate gehad, vergeleke met 122 belydende lidmate en 32 dooplidmate in 2002. Die Nederduitsch Hervormde Kerk het eers op 21 November 1981 'n gemeente met die naam De Aar gestig, maar dié gemeente staan van 1995 af bekend as Vanderkloof. Dit sluit ook Philipstown, Petrusville, Luckhoff, Orania, Hopetown en Strydenburg in, en het in 2013 79 belydende lidmate gehad en 12 dooplidmate, vergeleke met onderskeidelik 155 en 39 in 2003. Terwyl sowel die Gereformeerde Kerk as die Hervormde Kerk dus die afgelope sowat 10 jaar die helfte van hul lidmate verloor het, het die NG Kerk slegs met 'n derde gekrimp.

Volledige lys leraars

Moedergemeente

Andries Albertus van Schalkwyk, 1914–1928
Philippus Jacobus du Plessis, 1929–1946
Johannes Visser, 1942–1945 (eerste medeleraar)
Gottfried Frederick Endemann, 1944–1947
Pieter Louis Rossouw, 1945–1949
Jacobus Francois Myburgh, 1947 tot 1952
Dr. Erasmus Albertus Venter, 1950–1951 (waarna professor in die wysbegeerte aan die UOVS)
Dr. Hermanus Wilhelm de Jager, 1952–1958
Hendrik Jacobus Greeff, 1959–1963
Hendrik Rudolf Cilliers, 1952–1960
Philippus Cornelius Oosthuizen, 1961–1963
Gerhardus Johannes Jacobus Moolman, 1963–1965)
Nicolaas Salomo Steenkamp, 19 Februarie 1966–1972
J.W.J. Hanekom, 1973–1977
Johannes (Boetie) Nieuwoudt, 31 Maart 1978–1998 (emeriteer)
Wilhelm Francois Jordaan, 1998–2006 (emeriteer)
Adolf Johannes (Dolf) du Plooy, 2006 – 2017 (emeriteer)
Ankia du Plooy, 2007 – hede
Petrus Johannes (Johan) Conradie, 2011 (voorheen van 1985 tot 2011 De Aar-Suid)
C.M.W. Wait, 14 Januarie 2017 (brugleraar)

De Aar-Suid

W.J. Steenkamp, April 1964 – Junie 1968
P.J. de Vries, Oktober 1968 – November 1972
C.S. Kotzé, Mei 1973 – Julie 1977
S. van Rensburg, Julie 1978 – September 1985
Petrus Johannes Conradie, 1985–2011

Bronne

(af) Albertyn, W. (red.). 1978. Amptelike Suid-Afrikaanse munisipale jaarboek. Pretoria: S.A. Vereniging van Munisipale Werknemers (nie-Politiek).
(af) Brown, dr. E. 1973. Gemeentelike geskiedskrywing van die Afrikaanse kerke van gereformeerde belydenis – 'n kompilasie en kerk-historiese oorsig. Durban: Drakensbergpers.
(en) Bulpin, T.V. (2001). Discovering Southern Africa. Cape Town: Discovering Southern Africa Publications cc.
(nl) Maeder, ds. G.A. en Zinn, Christian. 1917. Ons Kerk Album. Kaapstad: Ons Kerk Album Maatschappij Bpkt.
(af) Nienaber, P.J. 1963. Suid-Afrikaanse pleknaamwoordeboek, deel 1. Kaapstad, Johannesburg: Suid-Afrikaanse Boeksentrum.
(af) Olivier, ds. P.L., 1952. Ons gemeentelike feesalbum. Kaapstad en Pretoria: N.G. Kerk-uitgewers.
(en) Potgieter, D.J. (ed.) 1972. Standard Encyclopaedia of Southern Africa. Cape Town: Nasionale Opvoedkundige Uitgewery (Nasou).
(af) Smit, ds. A.P. Smit. 1956. Eeufeesalbum Hanover. ’n Oorsig van die geskiedenis van die Ned. Geref. Gemeente, asook een en ander oor die dorp en distrik, 1856–1956. Hanover: NG Kerkraad.
(af) Smit, ds. A.P. Smit. 1963. Gedenkboek by die goue jubileum van die Ned. Geref. kerk De Aar 1913–1963. De Aar: Kerkraad.

Verwysings

↑ (af) Nienaber, P.J. 1963. Suid-Afrikaanse pleknaamwoordeboek, deel 1. Kaapstad, Johannesburg: Suid-Afrikaanse Boeksentrum.
↑ (af) Olivier, ds. P.L., 1952. Ons gemeentelike feesalbum. Kaapstad en Pretoria: N.G. Kerk-uitgewers.
↑ (en) Besonderhede oor Olive Scrheiner-huis op 'n webtuiste oor De Aar. Geargiveer 24 November 2010 op Wayback Machine URL besoek op 17 September 2013.
↑ (af) Smit, ds. A.P. 1963. Gedenkboek by die goue jubileum van die Ned. Geref. Kerk De Aar 1913–1963. De Aar: NG Kerk.
↑ (af) Die geskiedenis van die Suid-gemeente op De Aar Environs Geargiveer 16 April 2013 op Wayback Machine. URL besoek op 18 September 2013.

Sien ook

Gereformeerde kerk De Aar

Eksterne skakels

(af) Die gemeente se geskiedenis op Deaarenvirons.co.za Geargiveer 31 Januarie 2013 op Wayback Machine. URL besoek op 17 September 2013.
(en) Die kerkgebou met die saal (die ou kerk) soos te sien op Google Maps. URL besoek op 18 September 2013.
(en) Die kerkgebou van wat tot 1 September 2011 die NG gemeente De Aar-Suid was soos te sien op Google Maps. URL besoek op 18 September 2013.
(af) Inligting oor die gemeente op die Sinode van Noord-Kaapland se webtuiste Geargiveer 5 Maart 2016 op Wayback Machine. URL besoek op 3 November 2014.

[1] (af) Nienaber, P.J. 1963. Suid-Afrikaanse pleknaamwoordeboek, deel 1. Kaapstad, Johannesburg: Suid-Afrikaanse Boeksentrum.

[2] (af) Olivier, ds. P.L., 1952. Ons gemeentelike feesalbum. Kaapstad en Pretoria: N.G. Kerk-uitgewers.

[3] (en) Besonderhede oor Olive Scrheiner-huis op 'n webtuiste oor De Aar. Geargiveer 24 November 2010 op Wayback Machine URL besoek op 17 September 2013.

[4] (af) Smit, ds. A.P. 1963. Gedenkboek by die goue jubileum van die Ned. Geref. Kerk De Aar 1913–1963. De Aar: NG Kerk.

[5] (af) Die geskiedenis van die Suid-gemeente op De Aar Environs Geargiveer 16 April 2013 op Wayback Machine. URL besoek op 18 September 2013.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]