Wikipedia

Filippyne

Eilandnasie wat uit sowat 7 500 eilande bestaan en in die tropiese westelike Stille Oseaan geleë
(Aangestuur vanaf Filipyne)

Die Filippyne (Filippyns: Pilipinas [ˌpɪlɪˈpinɐs] of Filipinas [ˌfɪlɪˈpinɐs]; Engels: Philippines, [ˈfɪlɨpiːnz], luister (hulp·inligting)), amptelik die Republiek die Filippyne (Filippyns: Republika ng Pilipinas; Engels: Republic of the Philippines), is 'n eilandstaat wat uit sowat 7 500 eilande bestaan en in die tropiese westelike Stille Oseaan geleë is, ongeveer 100 km suidoos van die vasteland van Asië. Die land is hoofsaaklik Rooms-Katoliek en een van die mees verwesterse lande in Asië. Spanje en die Verenigde State, wat beide vroeër die land gekoloniseer het, het die grootste invloed op die Filippynse kultuur gehad – naamlik 'n mengsel van Oosterse en Westerse invloede. Die grootste eiland van die Filippyne is Luzon in die noorde, gevolg deur Mindanao in die suide, met die Visayas daartussen. Die hoofstad is Manila en die grootste stad is Quezon Stad.

Republiek die Filippyne
Republika ng Pilipinas (Filippyns)
Republic of the Philippines (Engels)
Vlag van die Filippyne Wapen van die Filippyne
Vlag Wapen
Nasionale leuse:
Maka-Diyos, Maka-Tao, Makakalikasan at Makabansa[1]
(Filippyns vir: "Vir God, Mense, Natuur en Land")
Volkslied: Lupang Hinirang
(Filippyns vir: "Gekose Land")
Ligging van die Filippyne
Hoofstad Manila[2]

14°35′N 120°58′O / 14.583°N 120.967°O / 14.583; 120.967

Grootste stad Quezon Stad

14°38′N 121°02′O / 14.633°N 121.033°O / 14.633; 121.033

Amptelike tale Filippyns en Engels
Regering Unitêre presidensiële
grondwetlike republiek
Bongbong Marcos
Sara Duterte
Onafhanklikheid
• Klassieke koninkryke
en stadstate
• van Spanje verklaar
• Verdrag van Parys
• Eerste Filippynse Republiek
• Amerikaanse beheer
• Selfbestuur
• Onafhanklikheid van die
Verenigde State
• Huidige grondwet

ca. 900 – ca. 1521
12 Junie 1898
10 Desember 1898
21 Januarie 1899
4 Julie 1902
24 Maart 1934

4 Julie 1946
2 Februarie 1987
Oppervlakte
 - Totaal
 
 - Water (%) 		 
300 000[3][4] km2  (72ste)
120 000 myl2
0,61[5]
Bevolking
 - 2021-skatting
 - 2020-sensus
 - Digtheid 		 
109 991 095[6] (13de)
109 035 343[7]
336 / km2 (47ste)
870,2 / myl2
BBP (KKP)
 - Totaal
 - Per capita 		2022-skatting

$1 144 miljard[8] (29ste)
$10 237[8] (115de)

BBP (nominaal)
 - Totaal
 - Per capita 		2022-skatting

$411,978 miljard[8] (32ste)
$3 687[8] (118ste)

MOI (2019) 0,718[9] (107de)  –  hoog
Gini (2018) 42,3[10](44ste) –  medium
Geldeenheid Peso (Filippyns: piso)
(₱) (PHP)
Tydsone
 - Somertyd 		PST (UTC+8)
nie toegepas nie (UTC+8)
Internet-TLD .ph
Skakelkode +63

Geskiedenis

wysig
 
Nasa-Satellietbeeld van die Filippyne

Die Filippyne is in 1521 tydens Ferdinand Magellaan se wêreldomseiling vir Spanje in besit geneem, maar hy is deur inheemse inwoners gedood. Die Spaanse ontdekkingsreisiger Ruy López de Villalobos het die eilandgroep in 1542 na Filips II van Spanje genoem. In 1565 het die kolonisasie begin en Cebu Stad is as eerste Europese nedersetting gestig. In 1571 is Manila as hoofstad van Spaans-Oos-Indië gestig. Tussen 1565 en 1821 is die Filippyne as deel van die Vise-Koninkryk Nieu-Spanje bestuur en vanaf die Meksikaanse Onafhanklikheidsoorlog (1810–1821) direk deur Madrid beheer.

Bonifacio en Katipunan het in 1896 die Filippynse Rewolusie begin en in 1898 het die Spaans-Amerikaanse Oorlog vanaf Kuba die Filippyne bereik en op 12 Junie 1898 is die onafhanklikheid van Spanje verklaar. As gevolg van die Verdrag van Parys in 1898 het Spanje die Filippyne vir $20 miljoen aan die Verenigde State afgestaan. Tydens die Tweede Wêreldoorlog is die Filippyne deur Japan beset en het tientalle menseregskendings beleef. In 1945 is die Filippyne deur die Geallieerdes herower en op 24 Oktober 1945 het dié land een van die Verenigde Nasies se stigtingslede geword. Op 4 Julie 1946 het die Verenigde State die Filippyne se onafhanklikheid erken.

Geografie en klimaat

wysig
 
Topografiese kaart van die Filippyne
 
Streke van die Filippyne

Die Filippyne is een van die grootste argipels ter wêreld en beslaan sowat 7 500 eilande. Dit is wes van die Filippynse See, suid van Taiwan, oos van die Suid-Chinese See, noord van Indonesië en noordoos van Maleisië geleë. Die eiland Borneo is net suidwes, die Molukke en Sulawesi suid en die eilandstaat Palau is in die suidooste geleë. Die argipel van die Filippyne bestaan uit die drie eilandgroepe Luzon in die noorde, die Visayas in die sentrum en Mindanao in die suide.

Die Filippyne is 'n eilandgroep in die weste van die Stille Oseaan. Dit vorm 'n boog van sowat 1 800 km en loop tussen die Indonesiese eilande Borneo en Sulawesi en die eiland Taiwan voor die vasteland van Suidoos-Asië verby. Altesame 7 100 eilande behoort tot hierdie groep met 'n totale oppervlakte van 300 000 km². Slegs 2 800 van die eilande het name en slegs sowat 2 000 word bewoon, hoewel net 400 daarvan permanent bewoon word. Byna 95% van die totale oppervlakte word beslaan deur 10 eilande, naamlik Luzon, Mindoro, Masbate, Samar, Leyte, Panay, Negros, Cebu, Bohol en Mindanao.

Sowat 65% van die gesamentlike oppervlakte bestaan uit heuwels en bergreekse wat met 'n tropiese reënwoud bedek is. Die grootste laagliggende vlakte is op die eiland Luzon, wat sowat 'n derde van die totale oppervlakte van die eilandgroep uitmaak. Die groot suidelike eiland Mindanao, met ’n grootte van sowat 'n derde van die totale oppervlakte, het twee laagliggende vlaktes weerskante van 'n sentrale gebergte. 'n Noordoostelike passaatwind waai reg deur die jaar oor die eilandgroep, wat aan die oostekant goeie reënval, versprei deur die jaar, meebring.

Die westelike deel van die eilande het 'n moesonklimaat met betreklik baie reën tussen Junie en Oktober, wanneer die suidoosmoeson waai, en ’n droër periode van Oktober tot Mei, wanneer die koue noordwesmoeson waai. Hewige tifone kom soms oos van die Filippyne voor in die periode wanneer die suidoosmoeson afneem en voordat die noordwestelike en noordoostelike winde begin waai.

Politiek

wysig

Die Filippyne is 'n unitêre presidensiële grondwetlike republiek met 'n president as staatshoof. Dié land het op 24 Oktober 1945 'n stigterslid van die Verenigde Nasies asook op 8 Augustus 1967 van die ASEAN geword.

Die huidige president is Bongbong Marcos wat die amp op 30 Junie 2022 aangetree het.

Demografie

wysig
 
Etniese groepe in die Filippyne volgens provinsies

Die Filippyne het volgens die laaste sensus van 2020 'n bevolking van 109 035 343 gehad, waarvan sowat die helfte op Luzon woon. Dié land het in 2014 die 100-miljoen-mylpaal verbygesteek en daarmee die 12de land geword, wat dit kon bereik.

Die grootste stad is Quezon Stad (2 936 116), gevolg deur die hoofstad Manila (1 780 148), Davao Stad (1 632 991), Caloocan (1 583 978) en Cebu Stad (922 611).

Volgens die sensus van 2000 is 28,1% van die Filippyne Tagalog, 13,1% Cebuano, 9% Ilokano, 7,6% Bisaya/Visayans, 7,5% Hiligaynon, 6% Bikol, 3,4% Waray en 25,3% behoort aan ander etniese groepe. Die belangrikste tale is Tagalog (25 miljoen), gevolg deur Cebuano (16 miljoen), Ilokano (7 miljoen), Hiligaynon (5,8 miljoen), Sentraal-Bikol (5 miljoen), Waray-Waray (2,5 miljoen), Kapampangan (2 miljoen) en Pangasinan (1,2 miljoen). Die amptelike tale is Engels en Filippyns, 'n standaardvariant van Tagalog.

Die meeste Filippynse is aanhangers van die Rooms-Katolieke Kerk (82,9%), gevolg deur Islam (5%). Kleiner groepe sluit in Boeddhisme, Hindoeïsme, Judaïsme en Baha’i.

Bevolking

wysig
 
Bevolkingsdigtheid van die Filippyne volgens streke

Die bevolking van sowat 100 miljoen is oneweredig versprei oor die eilande. Die helfte van die bevolking woon byvoorbeeld op Luzon, terwyl die ander groot eiland, Mindanao, betreklik yl bevolk is. Noukeurige tellings van die stedelike bevolking word bemoeilik omdat die meeste landarbeiders tussen die oeste tydelik in die stede werk soek. Die grootste stad is Manila, wat ook die regeringsetel is. Quezon Stad is egter die amptelike hoofstad, wat so na aan Manila lê dat dit as 'n voorstad daarvan beskou kan word. Ander groot stede is Davao op Mindanao, Zamboanga op die skiereiland met dieselfde naam, Cebu op die eiland Cebu, Iloilo op Panay en Bacolod op Negros. Van die Filippino's (die versamelnaam van die inwoners van die Filippyne) is sowat 80% Austronesiërs. Die Negrito's, die oorspronklike bewoners van die eilande, maak slegs nog sowat 0,05 % van die totale bevolking uit. In die hooglande woon wei nog stamme met eie tale en godsdienste, maar hulle vermeng al hoe meer met die Filippino's van die kusgebiede. Engels is die omgangstaal en onderwystaal. Spaans word slegs nog deur sowat 2% van die bevolking, hoofsaaklik 'n paar ou families, gepraat. Die nasionale taal is Filippyns, wat op Tagalog, die stamtaal met die grootste verspreidingsgebied, gebaseer is. Sowat 55 % van die bevolking praat Filippyns.

Die Rooms-Katolieke geloof is in 1565 deur Spaanse priesters ingevoer en is deur sowat 80% van die bevolking aangeneem. Op die suidelike eilande woon sowat 4% Moslems. Tussen die Moslems en die Christene heers spanning sedert die Spanjaarde met kerstening begin het. Hierdie spanning lei van tyd tot tyd tot gewelddadige botsings. Net soos by die meeste ontwikkelende lande is die onderwys en die voorsiening van mediese geriewe op die Filippyne gebrekkig. Daar bestaan 'n groot tekort aan boeke, skole en onderwysers. Sowat 20% van die bevolking is analfabete. Die tekort aan hospitale, beddens en opgeleide mediese personeel is net so ernstig. Om die tekort op die platteland op te hef en die emigrasie van dokters en verpleegsters na Amerika en Kanada teen te werk, word mediese personeel op die platteland finansieel tegemoetgekom.

Ekonomie

wysig
 
Die eksklusiewe ekonomiese sone van die Filippyne

Die ekonomie van die Filippyne is swak en word gekenmerk deur 'n baie oneweredige inkomsteverdeling tussen 'n klein elitegroep en die res van die bevolking, van wie sowat twee derdes in die landbou werksaam is en armoede ly. Die belangrikste uitvoerprodukte is kurk en hout, terwyl die vernaamste akkerbougewas rys is. Die rysopbrengs is egter van die laagste ter wêreld. Die mynbou speel sedert die Tweede Wêreldoorlog 'n belangrike rol in die ekonomie. Goud, silwer, sink en ystererts word onder meer ontgin.

Die swak ekonomiese vooruitsigte op die Filippyne is grootliks te wyte aan die groot sosiale verskille tussen ’n klein elitegroep en die res van die bevolking, wat arm is. Sowat 80% van die suikerplantasies is byvoorbeeld in die hande van 400 miljoenêrs. Sowat 10% van die beroepsbevolking beheers 90% van die kapitaal en produksiemiddele. Twee derdes van die bevolking het 'n inkomste van minder as 100 dollar per jaar, terwyl sowat 10% van die beroepsbevolking werkloos is en die helfte net tydelike werk het. Rys is die vernaamste akkerbougewas, maar die opbrengs per hektaar is van die laagste ter wêreld. Naas rys word baie mielies, die stapelvoedsel van 'n kwart van die bevolking, kassawe en grondboontjies verbou.

Die belangrikste handelsgewasse is suikerriet, kokos- en oliepalms, manilla-hennep, tabak, koffie, kakao en rubber. Hout en kurk is sedert 1966 die belangrikste uitvoerprodukte. Die meeste woude is op Luzon en Mindanao. Die mynbou het na die Tweede Wêreldoorlog danksy Amerikaanse kapitaal sterk na vore getree. Op Luzon word goud, koper, silwer, sink, steenkool en ystererts ontgin. Op Mindanao word ook ystererts aangetref. Die steenkool is egter nie voldoende nie en saam met ’n gebrek aan ander energiebronne belemmer dit die ontwikkeling van ’n swaar nywerheid. Nywerhede is tot dusver grootliks tot die verwerking van landbouprodukte en ingevoerde halfprodukte beperk.

Infrastruktuur

wysig

Die groot aantal eilande bemoeilik onderlinge verbinding en baie van die eilande is feitlik nog nie ontsluit nie. Die padnetwerk is die digste op die ekonomies belangrike en digbevolkte eilande, maar selfs daar is dit gebrekkig. Die verbindings tussen die eilande bestaan uit veerdienste en brûe. Meer as die helfte van die brûe is net van tydelike aard. Lugverkeer is van groot belang en daar is vliegvelde op sowat 100 eilande. Die grootste lughawe is die Ninoy Aquino Internasionale Lughawe in Manila. Die skeepsvaart bedien sowat 70 hawens.

Gebiede

wysig

Verwysings

wysig
  1. ↑ (en) "Republic act no. 8491". Republiek van die Filippyne. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 8 Maart 2014. Besoek op 30 Junie 2016.
  2. ↑ (en) "Presidential Decree No. 940". 9 Augustus 2014. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 10 Mei 2020.
  3. ↑ (en) "Philippine Population Density (Based on the 2015 Census of Population)". 1 September 2016. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 21 Oktober 2019. Besoek op 7 Augustus 2019.
  4. ↑ (en) "World Development Indicators". Wêreldbank. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 4 Maart 2016. Besoek op 7 Augustus 2019.
  5. ↑ (en) "Philippines". CIA World Factbook. Central Intelligence Agency. Besoek op 1 Julie 2022.
  6. ↑ (en) Christine Cudis (27 Desember 2021). "PH 2021 population growth lowest in 7 decades". Philippine News Agency. Besoek op 25 Maart 2022.
  7. ↑ (en) "2020 Census of Population and Housing (2020 CPH) Population Counts Declared Official by the President". Philippine Statistics Authority.
  8. ↑ 8,0 8,1 8,2 8,3 (en) "Philippines". Internasionale Monetêre Fonds. April 2022. Besoek op 1 Julie 2022.
  9. ↑ (en) "Human Development Report 2020" (PDF). United Nations Development Programme. 2020. Besoek op 1 Julie 2022.
  10. ↑ (en) "Gini Index". Wêreldbank. Besoek op 1 Julie 2022.

Bronnelys

wysig
Algemeen

Eksterne skakels

wysig

Amptelike webwerwe

wysig

Nuuswebwerwe

wysig

Ander webwerwe

wysig
Ontsluit van "https://af.wikipedia.org/w/index.php?title=Filippyne&oldid=2669844"