Frans-Polinesië
Frans-Polinesië (Frans: Polynésie française, Tahitiaans: Porinetia Farani), die voormalige Frans-Oseanië, is ’n oorsese gebied van Frankryk in die Stille Oseaan en Oseanië wat tot Polinesië behoort. Frans-Polinesië bestaan uit 5 argipels met 118 geologies verspreide eilande en atolle. Dit het ’n oppervlakte van 4 167 km² in ’n gebied van 4 000 000 km² en het in 2012 ’n bevolking van 268 270 gehad.
| |||||
| Nasionale leuse: Liberté, égalité, fraternité (Frans vir: "Vryheid, Gelykheid, Broederskap") | |||||
| Volkslied: Marseillaise | |||||
.svg)
| |||||
| Hoofstad | Papeete | ||||
| Grootste stad | Faaa | ||||
| Amptelike tale | Frans | ||||
| Regering | Oorsese kollektiwiteit Emmanuel Macron Édouard Fritch René Bidal | ||||
| Onafhanklikheid | 1842 1946 28 Maart 2003 | ||||
| Oppervlakte - Totaal - Water (%) |
4 167[1] km2 (173ste) 1 609 myl2 12 | ||||
| Bevolking - 2022-skatting - 2016-sensus - Digtheid |
299 356 (175ste) 285 735[2] 76 / km2 (130ste) 197 / myl2 | ||||
| BBP (nominaal) - Totaal - Per capita |
2008-skatting | ||||
| Geldeenheid | CFP frank (XPF)
| ||||
| Tydsone - Somertyd |
(UTC-10, -9:30, -9) nie toegepas nie (UTC-10, -9:30, -9) | ||||
| Internet-TLD | .pf | ||||
| Skakelkode | +689 | ||||
Frans-Polinesië lê noordoos van Nieu-Seeland, oos van die Cookeilande, suidoos van Kiribati en wes van die Pitcairneilande. Die hoofeiland is Tahiti, met die hoofstad en grootste stad Papeete. Die Mururoa-ringeiland is veral bekend vir Franse kernwapentoetse.
Die gebied word in vyf eilandgroepe verdeel: die Geselskapseilande (wat uit die Bowindse en Benedewindse Eilande bestaan), die Tuamotu-argipel, Gambier-, Marquesas- en Austraaleilande. Van die 118 eilande en atolle word 67 bewoon.
Tahiti, wat onder die Geselskapseilande val, is die digs bevolkte eiland en die setel van die gebied se hoofstad, Papeete. Dit het meer as 68% van die eilande se bevolking. Hoewel Clippertoneiland nie ’n integrale deel van die gebied is nie, is dit tot in 2007 van Frans-Polinesië af bestuur.
Ná die Groot Polinesiese Migrasie het Europese ontdekkingsreisigers Frans-Polinesië op verskeie geleenthede besoek. Handelaars en walvisvangers het ook die eilande aangedoen. Frankryk het die gebied in 1842 oorgeneem en ’n Franse protektoraat gestig met die naam Franse Nedersettings in Oseanië (Établissements français d'Océanie, EFO).
In 1946 het dit ’n oorsese gebied geword en het Polinesiërs stemreg gekry. In 1957 is die EFO hernoem tot Frans-Polinesië. Sedert 28 Maart 2003 is dit ’n oorsese kollektiwiteit van die Franse Republiek en in 2004 het dit administratiewe outonomiteit gekry.[4]
| Vlag | Kaart | Naam | Aantal eilande | Oppervlakte (km²)* |
Bevolking (2007) |
Koördinate |
|---|---|---|---|---|---|---|
.svg){kind=small} |
 |
Geselskapseilande | 13 eilande | 1 647 km² | 163 000 | 17°05′S 150°40′W / 17.083°S 150.667°W |
 |
 |
Tuamotu-argipel | 76 ringeilande | 850 km² | 18 000 | 18°02′S 141°25′W / 18.033°S 141.417°W |
 |
 |
Marquesaseilande | 10 eilande | 1 274 km² | 8 632 | 09°18′S 139°39′W / 9.300°S 139.650°W |
 |
 |
Austraaleilande | 7 eilande | 148 km² | 6 669 | 21°48′S 154°41′W / 21.800°S 154.683°W |
 |
 |
Gambiereilande | 26 eilande | 31 km² | 986 | 23°09′S 134°57′W / 23.150°S 134.950°W |
Geskiedenis
wysig
Frans-Polinesië is een van die laaste plekke op aarde wat bewoon geraak het. Wetenskaplikes glo die Groot Polinesiese Migrasie het omstreeks 1500 v.C. plaasgevind toe Austronesiërs eilande in die suidelike Stille Oseaan gaan soek het deur sterre vir navigasie te gebruik. Die eerste eilande wat bewoon was, is die Marquesaseilande, omstreeks 200 v.C. Daarna het die Polinesiërs suidweswaarts migreer en die Geselskapseilande omstreeks 300 n.C. betrek.[5]
Kontak met die eerste Eurpeërs het in 1521 plaasgevind toe die ontdekkingsreisiger Ferdinand Magellaan, in diens van die Spaanse kroon, Puka Puka in die Tuamotu-argipel gesien het. In 1772 het die Nederlander Jacob Roggeveen op Bora Bora in die Geselskapseilande afgekom.
Die Britse ontdekkingsreisiger Samuel Wallis het Tahiti in 1767 besoek, die Fransman Louis Antoine de Bougainville in 1768 en die Brit James Cook in 1769.[5] In 1772 het die onderkoning van Peru, Manuel de Amat y Junient, ’n paar ekspedisies na Tahiti gereël onder aanvoering van Domingo de Bonechea, wat die eerste Europeër was wat al die groot eilande anderkant Tahiti verken het.[6] ’n Spaanse nedersetting is in 1774 vir ’n kort ruk gevestig[5] en kaarte het die naam Isla de Amat vertoon, ter ere van onderkoning Amat.
Christelike sendelinge het op die eilande begin aankom. Protestante van die Londense Sendinggenootskap het hulle in 1797 permanent in Polinesië gevestig.
Koning Pomare II moes in 1803 na Moorea vlug; hy en sy onderdane is in 1812 gekersten. Franse Katolieke sendelinge het in 1834 op Tahiti begin aankom; hul verbanning in 1836 het daartoe gelei dat Frankryk in 1838 kanonneerbote daarheen gestuur het. In 1842 is Tahiti en Tahuata tot ’n Franse protektoraat verklaar om Katolieke sendelinge in staat te stel om onverhinderd te werk. Die hoofstad, Papeete, is in 1843 gestig. In 1880 het Frankryk Tahiti geannekseer en die status verander van ’n protektoraat na ’n kolonie.
Die verskillende eilandgroepe is eers in 1889 verenig met die vestiging van ’n Franse protektoraat.[7] In die 1880s het Frankryk beslag gelê op die Tuamotu-argipel, wat voorheen aan die Pomare-dinastie behoort het, sonder om dit amptelik te annekseer. Nadat dit Tahuata in 1842 ’n protektoraat gemaak het, het hulle al die Marquesaseilande as Frans beskou. In 1885 het Frankryk ’n goewerneur en algemene raad aangestel en so die administrasie vir ’n kolonie gevestig. Die eilande Rimatara en Rurutu het in 1888 vergeefs Britse beskerming gevra, en is dus in 1889 deur Frankryk geannekseer. Die gebied se eerste amptelike naam was Nedersettings in Oseanië, en in 1903 is dit verander na Franse Nedersettings in Oseanië.[8]
In 1946 het Polinesiërs Franse burgerskap gekry en die eilande se status is verander na oorsese gebiede; in 1957 is die naam verander na Frans-Polinesië.
In 1962 het Frankryk se vorige kerntoetsterrein, Algerië, onafhanklik geword en die Moruroa-atol in die Tuamotu-argipel is gekies as die nuwe toetsterrein; toetse is van 1974 af daar uitgevoer.[9] In 1977 is gedeeltelike interne outonomie aan Frans-Polinesië toegeken, en in 1984 is die outonomie uitgebrei. Frans-Polinesië het in 2003 ’n volle oorsese kollektiewe gebied van Frankryk geword.[10]
In September 1995 het Frankryk wydverspreide besware laat opklink toe hy kerntoetse by die Fangataufa-atol hervat ná ’n moratorium van drie jaar. Die laaste toets was op 27 Januarie 1996. Op 29 Januarie 1996 het Frankryk aangekondig hy sal nie meer kernwapens toets nie.[11]
Administrasie
wysig
Tussen 1946 en 2003 het Frans-Polinesië die status "oorsese gebied" (Frans: territoire d'outre-mer) gehad. In 2003 het dit ’n "oorsese kollektiewe gebied" (collectivité d'outre-mer) geword en in 2004 ’n "oorsese land binne die Republiek" (pays d'outre-mer au sein de la République, maar sonder ’n geregtelike aanpassing van sy status.
Administratiewe afdelings
wysigFrans-Polinesië het vyf administratiewe onderafdelings (subdivisions administratives):
- Marquesaseilande (subdivision administrative des (Îles) Marquises)
- Benedewindse Eilande (in die Geselskapseilande; subdivision administrative des Îles Sous-le-Vent)
- Bowindse Eilande (in die Geselskapseilande; subdivision administrative des Îles du Vent)
- Tuamotu-Gambier (die Tuamotus-argipel en Gambiereilande; subdivision administrative des (Îles) Tuamotu-Gambier)
- Austraaleilande (insluitende die Basseilande; subdivision administrative des (Îles) Australes)
Demografie
wysig
Volgens die 2012-sensus was die bevolking 268 270, van wie 68,5% op Tahiti gewoon het.[12] Die stedelike gebied van Papeete het 133 627 inwoners gehad.
Met die 2007-sensus is 87,3% van mense wat in Frans-Polinesië gewoon het daar gebore, 9,3% in metropolitaanse Frankryk, 1,4% in oorsese Frankryk buite Frans-Polinesië en 2% in ander lande.[13]
Met die 1988-sensus, die laaste keer dat mense oor hul etnisiteit uitgevra is, was 66,5% van die bevolking etnies ongemengde Polinesiërs, 7,1% etnies gemengde Polinesiërs, 11,9% Europees (meestal Frans), 9,3% van gemengde Franse en Polinesiese herkoms en 4,7% Oos-Asiaties (meestal Chinees).[14]
Historiese bevolking
wysig| 1907 | 1911 | 1921 | 1926 | 1931 | 1936 | 1941 | 1946 | 1951 | 1956 | ||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 30 600 | 31 900 | 31 600 | 35 900 | 40 400 | 44 000 | 51 200 | 58 200 | 63 300 | 76 323 | ||||
| 1962 | 1971 | 1977 | 1983 | 1988 | 1996 | 2002 | 2007 | 2012 | 2016 | ||||
| 84 551 | 119 168 | 137 382 | 166 753 | 188 814 | 219 521 | 245 516 | 259 596 | 268 270 | 285 735[2] | ||||
| Amptelike syfers van vorige sensusse.[12][15][16][17] | |||||||||||||
Tale
wysigFrans is die enigste ampstaal in Frans-Polinesië,[18] hoewel Tahitiaans en ander Polinesiese tale volgens ’n wet van 1996 "gepraat mag word". Op die vraag met die 2007-sensus watter taal die meeste tuis gepraat word, het 68,5% van die mense van 15 en ouer geantwoord Frans; 24,2% Tahitiaans; 2,6% Marquesaans; 1,5% Tuamotuaans; 1,3% een van die Australiese tale; 1% ’n Chinese dialek; en 0,9% ’n ander taal.[19]
Altesaam 94,7% van mense van 15 of ouer kon Frans praat, lees en skryf, terwyl net 2% geen kennis van die taal gehad het nie.[19] Altesaam 86,4% het die een of ander kennis van ’n Polinesiese taal gehad, terwyl 13,6% geen kennis gehad het nie.[19]
Godsdiens
wysigDie grootste deel van die bevolking is Christene: 54% behoort tot verskeie Protestantse kerke, veral die Maói Protestantse Kerk;[20] 30% is Rooms-Katoliek. Die Kerk van Jesus Christus van die Heiliges van die Laaste Dae het in 2012 altesaam 21 884 lede gehad.[21] Daar was in 2014 sowat 3 000 Jehovah se Getuies in Tahiti.[22]
Verwysings
wysig- ↑ "R1- Population sans doubles comptes, des subdivisions, communes et communes associées de Polynésie française, de 1971 à 1996" (in Frans). ISPF. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 14 November 2012. Besoek op 1 September 2014.
- ↑ 2,0 2,1 "Total Population - Both Sexes". World Population Prospects, the 2015 Revision (in Engels). United Nations Department of Economic and Social Affairs, Population Division, Population Estimates and Projections Section. Julie 2015. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 15 Maart 2017. Besoek op 1 Junie 2016.
- ↑ 3,0 3,1 "COMPTES ÉCONOMIQUES 2008 – Polynésie française" (in Frans). ISPF. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 13 November 2013. Besoek op 1 September 2014.
- ↑ "Les statuts de la Nouvelle-Calédonie et de la Polynésie" (in Frans). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 8 Mei 2020. Besoek op 17 Desember 2015.
- ↑ 5,0 5,1 5,2 Ganse, Alexander. "History of Polynesia, before 1797" (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 27 Julie 2018. Besoek op 20 Oktober 2007.
- ↑ Kirk, Robert K. Paradise Past: The Transformation of the South Pacific, 1520-1920. Besoek op 5 Mei 2013.
- ↑ Ganse, Alexander. "History of French Polynesia, 1797 to 1889" (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 31 Augustus 2018. Besoek op 20 Oktober 2007.
- ↑ Ganse, Alexander. "History of French Polynesia, 1889 to 1918" (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 17 September 2019. Besoek op 20 Oktober 2007.
- ↑ Ganse, Alexander. "History of Polynesia, 1939 to 1977" (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 30 Augustus 2018. Besoek op 20 Oktober 2007.
- ↑ Frans-Polinesië Geargiveer 15 Mei 2016 op Wayback Machine by die CIA World Factbook Geargiveer 10 Mei 2013 op Wayback Machine. URL besoek op 25 September 2012.
- ↑ Whitney, Craig R (30 Januarie 1996). "France Ending Nuclear Tests That Caused Broad Protests". The New York Times. Besoek op 20 Oktober 2007.
- ↑ 12,0 12,1 "Population des communes de Polynésie française" (in Frans). INSEE. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 19 September 2018. Besoek op 1 September 2014.
- ↑ Institut Statistique de Polynésie Française (ISPF). "Recensement 2007 – Migrations : Chiffres clés" (in Frans). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 8 September 2009. Besoek op 15 November 2008.
- ↑ Mees onlangse etniese sensus, in 1988. "Frontières ethniques et redéfinition du cadre politique à Tahiti" (PDF). Geargiveer vanaf die oorspronklike (PDF) op 26 Maart 2009. Besoek op 31 Mei 2011.
- ↑ "Population des communes de Polynésie française au RP 2007" (in Frans). INSEE. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 19 September 2018. Besoek op 13 Oktober 2013.
- ↑ "Population statistique des communes et communes associées aux recensements de 1971 à 2002" (in Viëtnamees). ISPF. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 18 Desember 2012. Besoek op 13 Oktober 2013.
- ↑ Censuses from 1907 to 1962 in Population, 1972, #4–5, pp. 705–706, published by INED
- ↑ Le tahitien reste interdit à l'assemblée de Polynésie Geargiveer 23 Oktober 2010 op Wayback Machine, RFO, 6 Oktober 2010
- ↑ 19,0 19,1 19,2 Institut Statistique de Polynésie Française (ISPF). "Recensement 2007 – Langues : Chiffres clés" (in Frans). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 13 November 2012. Besoek op 13 Oktober 2013.
- ↑ "126th Maohi Protestant Church Synod to last one week". Tahitipresse (in Portugees). 26 Julie 2010. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 8 November 2017. Besoek op 31 Desember 2011.
- ↑ LDS Newsroom Statistical Information. Retrieved 23 September 2012.
- ↑ 2015 Yearbook of Jehovah's Witnesses. Watch Tower Society. p. 186.
Eksterne skakels
wysig
Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Frans-Polinesië.- (en) Toerisme-inligting oor Frans-Polinesië op Wikivoyage
Hierdie artikel is vertaal uit die Engelse Wikipedia
