Henry James

Henry James (15 April 1843 – 28 Februarie 1916) was 'n Amerikaans-gebore skrywer en literêre kritikus tydens die laat 19de en vroeë 20ste eeue. Hy was die seun van teoloog Henry James sr. en broer van die filosoof en psigoloog William James en ook van dagboekskryfster Alice James. Hy het 'n groot deel van sy lewe in Europa deurgebring en het kort voor sy dood 'n Britse staatsburger geword. Hy is meestal bekend vir sy romans, novellas en kortverhale gebaseer op temas soos bewustheid en moraliteit.

Henry James
Henry James in 1890
Gebore	15 April 1843 2 Washington-plein, New York Stad, Verenigde State
Sterf	28 Februarie 1916 (op 72) Cheyne Walk, Chelsea, Londen, Engeland
Nasionaliteit	Verenigde State (1843–1915)  Verenigde Koninkryk (1915–1916)
Beroep	skrywer
Bekend vir	The American The Turn of the Screw The Portrait of a Lady What Maisie Knew The Wings of the Dove Daisy Miller The Ambassadors
Ouer(s)	Henry James, Sr. Mary Walsh
Handtekening

James was 'n veelbetekende bydraer tot die kritisering van fiksie, veral in sy aandrang dat skrywers die grootste moontlike vryheid toegestaan word om hulle siening van die wêreld aan te bied. Sy verbeeldingryke gebruik van perspektief, innerlike monoloë en moontlik onbetroubare vertellers in sy eie werke het 'n nuwe diepte en belangstelling aan verhalende fiksie gebring.

Lewe

'n Agt-jaar oue Henry James saam met sy pa

Henry James is in New York gebore aan 'n ryk en intellektuele familie. Sy pa, Henry James Sr., was geïnteresseerd in verskeie Godsdiens- en letterkundige vakke. In sy jeug het James saam met sy familie heen en weer tussen Europa en Amerika gereis. Hy het onder onderwysers in Genève, Londen, Parys en Bonn gestudeer. Op die ouderdom van 19 het hy vir 'n kort periode aan die Harvardse Regskool gestudeer en het nie hierdie studies voltooi nie. Hy was, van jongs af, meer geïnteresseerd in letterkunde en het hom verdiep in die Engelse, Duitse en Franse literêre klassieke. Hy het die Russiese skrywers in vertaling gelees.

Hy het in 1864 sy eerste kortverhaal, A Tragedy of Error, anoniem gepubliseer en van toe af homself heeltemal aan letterkunde gewy. Deur sy loopbaan het hy reëlmatig bydrae gelewer aan tydskrifte soos The Nation, The Atlantic Monthly, Harper's Magazine en Scriber's Magazine. Vanaf 1875 tot en met sy dood in 1916 het hy 'n inspannende skedule met betreffing tot boekuitgawe in verskeie genres gehandhaaf: romans, kortverhaalversamelings, literêre kritiek, reisboeke, biografieë en outobiografieë.

In totaal het hy 22 romans geskryf, waarvan twee nog onvoltooid was met sy dood en 112 verhale van variërende lengte asook vele toneelstukke en groot aantal nie-fiksie essays en boeke. Van die skrywers wat die grootste invloed op James se fiksie gehad het was Nathaniel Hawthorne, met sy nadruk op die dubbelsinnigheid van die menslike keuse en die universilateit van skuld, Honoré de Balzac, met sy noukeurige aandag vir detail en realistiese aanbieding van karakter, en Iwan Toergenef, wie 'n hekel aan oorgekompliseerde verhale gehad het.

James het nooit getrou nie en dit is 'n onopgeloste (en miskien onoplosbare) vraag of hy ooit 'n seksuele verhouding gehad het. Baie van sy briewe is gevul met betuigings van gehegtheid aan mans én vroue, maar daar is niks wat bewys dat hy ooit fisies op hierdie gevoelens gereageer het nie. Vir sy verfynde vriend Howard Overing Sturgis, byvoorbeeld, het James geskryf: "Ek herhaal, tot die punt van onkuisheid, dat ek met jou kan saamlewe. In die tussentyd kan ek net probeer om sonder jou te lewe." Hy het in 'n soortgelyke wyse vir sy jarelange vriendin en medeskrywer Lucy Clifford geskryf: "Liefste Lucy! Wat sal ek sê? As ek jou so baie, baie lief het en jou nege keer sien vir elke een keer wat ek Ander sien! Daarom dink ek – as jy dit op die gemiddelste intelligensievlak wil duidelik gemaak hê – ek het jou liewer as wat ek Ander lief het." In nog 'n voorbeeld van James se somtyds emotionele skryfstyl, skryf hy vir sy New Yorkse vriendin, Mary Cadwalader Jones:

Liefste Mary Cadwalader. Ek smag oor jou, maar ek smag tevergeefs; & jou lang stilte breek my hart, dit is vir my 'n raaisel, maak my depressief en laat my amper skrik, tot die punt toe dat ek wonder of arme onbewuste & dwepende ou Célimare [Jones se bynaam vir James] enige iets "gedoen" het in enige donker slaapwandeling van die gees, wat jou 'n... slegte oomblik, of 'n verkeerde indruk, of 'n "kleurvolle voorwendsel" gegee het... Hoe dit ook al mag sy, hy is nog steed net so teer lief vir jou soos altyd; niks, tot die einde van tyd, sal hom ooit van jou skei nie, & hy sal daardie intieme, vroeë-oggend Eleventh Str. ure, daardie telefoniese middagvoorstellings onthou as die mees romantiese tyd van sy lewe...

James het dit geniet om sosiaal te verkeer met sy baie vriende en kennisse, maar dit blyk dat hy 'n bepaalde afstand tussen hom en ander mense gehou het. Sy lang vriendskap met die Amerikaanse skryfster Constance Fenimore Woolson – in wie se huis hy in Italië vir 'n aantal weke in 1887 gewoon het – en sy skok en verdriet oor haar (aangenome) selfmoord in 1894, word in detail bespreek in Leon Edel se biografie en speel 'n hoofrol in die meer onlangse biografie deur Lyndall Gordon. (Sien die voetnotas vir verdere details oor al die beskikbare biografieë oor James.) Weereens is hierdie verhouding se ware natuur onbekend en die moontlikheid bestaan dat dit nooit opgeklaar sal word nie. Vele moderne kritici en biografieskrywers het al gespekuleer dat James heel waarskynlik 'n onderdrukte homoseksueel was, soos skrywer Terry Eagleton dit stel: "...soos die gay kritici debatteer presies hoe onderdruk sy (waarskynlike) homoseksualiteit was..." Die bronne in die voetnotas wys dat James se seksualiteit 'n betwiste onderwerp bly met geen sekerheid tussen enige van die kritici of biografieskrywers – dit verduidelik dan ook die kwalifiserende "waarskynlike" in Eagleton se opinie.

Lamb House in Rye, Oos-Sussex, waar James vanaf 1897 gewoon het

Na 'n kort poging om in Parys te woon het James permanent na Engeland verhuis in 1876. Hy het hom eers in 'n Londense woonstel gevestig en toe, vanaf 1897, in Lamb House, 'n historiese woning in Rye, Oos-Sussex. In 1899, toe James 56 was, het hy die 27-jarige beelhouer Hendrik Christian Andersen in Rome ontmoet en het klaarblyklik op hom verlief geword. Sy briewe aan Anderson was emotioneel en soms eroties: "Ek hou jou, liefste jonge, in my innerlikste liefde, & reken daarop dat jy my sal voel – in elke klop van jou siel";"Ek plaas, my liewe jonge, my arm om jou, & voel die pulsasie, daardeur, als't ware, van ons uitstekende toekoms & jou bewonderenswaardige gawe". Weereens is die ware natuur van hierdie verhouding vir ons onbekend en sal dit moontlik vir ewig so bly.

James het Amerika op meerdere geleenthede besoek, in besonder in 1904-05. Die uitbreking van die Eerste Wêreldoorlog was 'n diep skok vir James en in 1915 het hy 'n Britse staatsburger geword en daardeur sy lojaliteit aan sy aangenome land bewys asook sy protes teen Amerika se weiering om die oorlog namens Brittanje binne te tree. Op 2 Desember 1915, terwyl hy in Londen is, kry James 'n beroerte en sterf drie maande daarna.

Style en temas

"Portrait of Henry James," steenkoolskets deur John Singer Sargent (1911)

James is een van die belangrikste figure van trans-Atlantiese letterkunde. Sy werk voeg gereeld karakters van verskillende wêrelde saam – Die Ou Wêreld (Europa), terselfdertyd kunssinnig, korrup en aanloklik; en die Nuwe Wêreld (die Verenigde State), waar mense gereeld vrypostig, oop en selfversekerd is – en verken hoe die botsing van persoonlikhede en kulture beide wêrelde geaffekteer het.

Hy het interne psigologiese drama verkies en sy werk bevat gereeld konflikte tussen verbeeldingryke hoofkarakters en hulle moeilike omgewings. Sy sekretaresse, Theodora Bosanquet, het die volgende opgemerk in haar opstel Henry James at Work:

Wanneer hy uit die toevlug van sy studeerkamer geloop het en die wêreld binne getree het en om hom gekyk het, het hy 'n plek van kwelling gesien; waar roofskepsels aanhoudend hulle kloue in die bibberende vlees van verdoeme, weerlose kinders van die lig ingeslaan het... Sy romans is 'n herhalende ontmaskering van hierdie boosheid, 'n herhaalde en passievolle smeekbede vir die volste vryheid van ontwikkeling, veilig van die gevaar van roekelose en barbaarse domheid.

James se vroeë werk word beskou as realisties danksy die noukeurig beskryfde details van sy karakters se fisiese omgewings. Hy het egter deur die loop van sy lang loopbaan 'n sterk belangstelling gehad in 'n verskeidenheid kunssinnige effekte en bewegings. Sy werk het gaandeweg meer metafories en simbolies geword soos hy al hoe dieper in die psige van sy karakters in beweeg het. In die intense fokus op die bewussyn van sy hoofkarakters het James se latere werke aanduiding gegee van die uitgebreide ontwikkelings wat 20ste eeuse fiksie sou ondergaan.

Henry James het ietwat gestotter; hy het dit oorwin deur homself die gewoonte aan te leer om baie stadig en doelbewus te praat. James het geglo het dat goeie skryfwerk soos die gesprek van 'n intelligente heer moet lyk. Aangesien hy naderhand sy werk aan sy sekretaresse begin dikteer het, kan dit die resulterende verskuiwing van direkte sinne na sinne met 'n meer geselsagtige trant verduidelik. Sy vriendin, Edith Wharton, wat hom baie bewonder het, het gesê dat daar stukke in sy werke was wat allesbehalwe verstaanbaar was. Sy korter verhale, soos The Aspern Papers en The Turn of the Screw, word gereeld beskou as meer "leesbaar" as sy langer romans en sy vroeë werke as meer toeganklik dan sy latere werke.

The Turn of the Screw is egter een van James se latere werke. Veralgemenings oor die "toeganklikheid" van James se werke is dus moeilik. Vele van sy latere kortverhale – Europe, Paste en Mrs. Medwin, byvoorbeeld – is korter en meer eenvoudig wat styl aanbetref dan van die verhale van sy vroeër jare.

Vir die grootste deel van sy lewe was James 'n immigrant, 'n buitestander wat Europa gewoon het. 'n Groot deel van The Portrait of a Lady was geskryf terwyl hy in Venesië gewoon het; James het die stad se skoonheid afleidend gevind en was meer tevrede met die klein dorpie Rye in Engeland. Hierdie gevoel van 'n Amerikaner in Europa het keer op keer as 'n tema in sy boeke te voorskyn gekom, waar hy Amerikaanse onskuldigheid (of tekort aan verfyning) met Europese verfyning (of verderflikheid) vergelyk het – sien, byvoorbeeld, The Portrait of a Lady, The Ambassadors en The Golden Bowl.

As 'n skrywer het hy 'n nedederige inkomste gehad, maar was dikwels 'n huisgas van die rykes. James het groot geword as deel van 'n welgestelde familie en dit het hom die vermoë gegee om hierdie die wêreld van die welvarendes te besoek vir vele van die indrukke en waarnemings wat hy later in sy fiksie sou gebruik. (Hy het self erken dat hy sommige van sy beste idees gekry het deur na die geskindery om die eettaffel te luister.) Hy was 'n man wie se seksualiteit onseker was en wie se smaak en belangstellings, volgens die heersende Victoriaanse Anglo-Amerikaanse kultuur, taamlik verfynd was. William Faulkner het een keer na James verwys as "die aangenaamste ou dame wat ek ooit ontmoet het". In 'n soortgelyke trant het Thomas Hardy James en Robert Louis Stevenson beskryf as "sedige vroue" na hy hulle ongunstige opmerkings oor sy boek, Tess of the d'Ubervilles, gelees het in Percy Lubbock se 1920 versameling van James se briewe. Theodore Roosevelt het James ook gekritiseer oor sy veronderstelde gebrek aan manlikheid. Tydens 'n toer van Amerika in 1904-05 het James Roosevelt ontmoet en hom die bynaam "Theodore Rex" gegee en hom ook 'n "gevaarlike en onheilspellende chauvinis" genoem – en dit tydens 'n dinee by die Wit Huis. Snaaks genoeg het die twee mans gedurig en aanhoudend met mekaar gesels asof hulle beste vriende was.

Dit word dikwels beweer dat James se rol as permanente buitestaander op soveel maniere hom wel kon help in sy gedetailleerde psigologiese analises van situasies – een van die sterkste eienskappe van sy werk. (Sien The Princess Casamassima, veral die Prinses se aanmerking dat Hyacinth verdoem is om deur 'n glasplaat na die wêreld te kyk.) Edmund Wilson het in sy resensie van Van Wyck Brooks se The Pilgrimage of Henry James 'n opmerking gemaak oor James se buitestandersperspektief en het 'n verassende vergelyking getref:

Mens sou in 'n beter posisie wees om James te waardeer as mens hom vergelyk met die dramaturge van die sewentiende eeu – Racine en Molière, wie hy op lyk, beide in skryfstyl en in oogpunt, en selfs Shakespeare as mens toelatings maak vir die uiterste verskille in onderwerp en styl. Hierdie digters is nie, soos Dickens en Hardy, skrywers van melodrama nie – of dit nou humoristies of pessimisties is – hy is ook nie soos sekretarisse van die samelewing soos Balzac nie, ook nie soos profete soos Tolstoi nie: hulle hou hulself slegs doenig met die aanbieding van morele karakter konflik, maar hulle probeer nie die konflik versag of afwend nie. Hulle beskuldig nie die samelewing vir hierdie situasies nie: hulle beskou dit as universeel en onvermydelik. Hulle blameer selfs nie eens vir God dat hy hierdie konflik situasies toelaat nie: hulle aanvaar dit as omstandighede van die lewe.

Dit is moontlik om baie van James se verhale as psigologiese gedagte-eksperimente te sien. The Portrait of a Lady kan 'n eksperiment wees om te sien wat sal gebeur as 'n idealistiese jong vrou skielik baie ryk word; aan die ander kant is daar voorgestel dat die storielyn geïnspireer was deur Charles Darwin se teorie van seksuele seleksie. Die novelle The Turn of the Screw beskryf die psigologiese geskiedenis van 'n ongetroude (en, volgens sommige kritici, 'n onderdrukte en moontlik onstabiele) jong goewernante. Die anonieme goewernante vind haarself eensklaps in skrikaanjaende, dubbelsinnige situasie behelsende haar waarneming van die spoke van 'n onlangs-oorlede paartjie – haar voorganger, Mejuffrou Jessel en Mejuffrou Jessel se minnaar, Peter Quint.

Belangrike romans

"Portrait of Henry James," olieverfskildery deur John Singer Sargent (1913)

Enige versameling van "belangrike" boeke deur James hang onvermydelik af van die versamelaar se persoonlike voorkeur, maar die boeke in hierdie afdeling word as voornaam beskou deur die kritici.

Die eerste periode van James se fiksie (wat 'n klimaks bereik het in The Portrait of a Lady) het gekonsentreer op die verskille tussen Europa en Amerika. Die algemene eenvoudige styl van hierdie romans was binne die norm van 19de eeuse fiksie, al was hulle gekenmerk deur persoonlike karakterisering. Roderick Hudson (1875) is 'n Künstlerroman wat die ontwikkeling van die titelkarakter, 'n besonders begaafde beeldhouer, volg. Die boek toon tekens van onrypheid, - dit was James se eerste ernstige poging om 'n vollengte boek te skryf – maar het tog gunstige kommentaar uitgelok aangesien die drie hoofkarakters so duidelik verwesenlik is. Die karakters was Roderick Hudson, hoogsbegaaf, maar onstabiel en onbetroubaar; Rowland Mallet, Roderick se nougesette, maar baie meer volwasse vriend en beskermheer en Christina Light, een van James se mees hartverowerendste dog ergerlikste femmes fatales. Daar word veronderstel dat die Hudson-Mallet paartjie die twee helftes van James se eie persoonlikheid voorstel: die dolle, verbeeldingryke kunstenaar en die ongeruste, gewetensvolle raadgewer.

Roderick Hudson het meestal Amerikaanse karakters in 'n Europese omgewing uitgebeeld, maar die Europa-Amerika kontras was steeds sterker in sy volgende boek. Om die waarheid te sê, kan dié kontras as die hooftema in The American (1877) beskou word. Die boek is 'n kombinasie van sosiale komedie en melodrama oor die avonture en teëspoed van ene Christopher Newman, 'n goedhartige, maar vrypostige Amerikaanse besigheidsman op sy eerste toer deur Europa. Newman is op soek na 'n ander wêreld dan die eenvoudige, kras realiteite van 19de-eeuse Amerikaanse besigheid. Hy ontdek beide die skoonheid en lelikheid van Europa en leer om nie een van die twee as vanselfsprekend aan te neem nie.

James se boeke het nie almal in Europa afgespeel of slegs op die kontras tussen die Nuwe en Ou wêrelde gekonsentreer nie. Washington Square (1880) speel af in New York en is 'n bedrieglik eenvoudige tragedie/komedie wat die verhouding tussen 'n vervelige, maar liewe dogter en haar briljante, dominerende pa verhaal. Die boek word gereeld met Jane Austen se werk vergelyk betreffende die duidelikheid en grasie van die prosa en die intense fokus op familieverhoudings. James was self nie baie entoesiasties oor Austen se werk nie, so dit is dus moontlik dat hy hierdie vergelyking nie as 'n kompliment beskou het nie. James was eintlik self nie besonders entoesiasties oor Washington Square nie. Hy het dit probeer lees tydens die opstel van 'n lys boeke vir die New York Edition van hierdie werke, maar het besluit om hierdie titel uit te sluit na hy nie eers die boek kon klaar lees nie. Ander lesers het die boek egter so veel geniet dat dit vandag een van die meer gewilde titels van sy werk is.

In The Portrait of a Lady (1881) het James die eerste fase van sy loopbaan afgesluit met 'n boek wat tot vandag toe sy mees gewildste langverhaal is, volgens Amazon se verkoopsgetalle. Hierdie indrukwekkende prestasie is die storie van 'n geesdriftige jong Amerikaanse vrou, Isabel Archer, wie "haar noodlot beledig" en dit oorweldigend vind. Sy erf 'n groot aantal geld en word vervolgens die slagoffer van twee Amerikaanse emigrante se sluwe planne. Die verhaal speel hoofsaaklik in Europa af – veral in Engeland en Italië. Portrait of a Lady word algemeen aanvaar as the meesterstuk van James se eerste fase en is nie slegs 'n weerspieëling van sy belangstelling in die verskille tussen die Ou en Nuwe wêrelde nie, maar ook 'n diepsinnige peinsing oor temas soos persoonlike vryheid, verantwoordelikheid, verraad en seksualiteit.

James het in die 1880's nuwe areas van belangstelling begin ontdek: sy werk was nou in besonder gevul met politieke temas. The Bostonians (1886) is 'n bittersoet tragedie/komedie wat fokus op 'n vreemde karakterdriehoek: Basil Ransom, 'n onbuigsame politiese en konserwatiewe man van Mississippi; Olive Chancellor, Ransom se niggie en 'n ywerige Bostonse feminis en Verena Tarrant, Olive se mooi beskermling in die feministiese beweging. Die storie behels die kompetisie tussen Ransom en Olive vir Verena se lojaliteit en aanhanklikheid, alhoewel die roman ook 'n wye panorama van politieke aktiviste, koerant-mense en eksentrieke karakters bevat.

Die politieke tema het ietsie donkerder geword in The Princess Casamassima (1886), die verhaal van 'n intelligente, maar verwarde jong Londense boekbinder, Hyacinth Robinson, wie betrek word by linkse politiek en 'n terroristiese sluipmoord komplot. Die boek is enig in sy soort (onder James se werke) in dat die onderwerp so polities geweldadig is. The Princess Casamassima word egter gereeld met The Bostonians gepaar, wat fokus op politieke kwessies in 'n minder tragiese manier.

Aan die begin van James se uiteindelik rampsalige poging om die verhoog te verower, het hy The Tragic Muse (1890) geskryf. Hierdie roman bied 'n wye, opgewekte panorama van Engelse lewe en volg die lot van twee aspirant kunstenaars: Nick Dormer, wie nie kan besluit tussen 'n politieke loopbaan en sy hoop om 'n kunstenaar te word nie en Miriam Rooth, 'n aktrise wat strewe na kunssinnige en kommersiële sukses. 'n Geweldige rolverdeling van ondersteunende karakters help of verhinder hulle ambisies. Die boek weerspieël James se verorberende belangstelling in die teater en word dikwels beskou as die kenmerk van die einde van die tweede- of middelfase van sy loopbaan.

Na die mislukking van sy "dramatiese eksperiment" het James na sy fiksie teruggekeer met 'n dieper, skerper benadering. Hy het begin om met meer insig in sy karakters se bewussyn te grawe, 'n deurskemering hiervan is te sien in dele soos hoofstuk 42 in The Portrait of a Lady. Sy styl het ook meer kompleks geword om die diepte van sy analises te weerspieël. The Spoils of Poynton (1897) word beskou as die eerste voorbeeld van hierdie laaste fase en is 'n half-lengte roman wat die worsteling beskryf tussen ene Mrs. Gereth, 'n weduwee met uitstekende smaak en 'n ysere wil, en haar seun Owen oor 'n huis vol waardevolle antieke meubels. Die verhaal word grotendeels uit die oogpunt van Fleda Vetch vertel: Fleda is 'n jong vrou wat verlief is op Owen, maar simpatie het met Mrs. Gereth se vrees dat sy die antieke meubels was sy so geduldig versamel het sal verloor.

James het met hierdie meer-betrokke, psigologiese benadering tot sy werk aangehou met What Maisie Knew (1897), die verhaal van 'n sensitiewe dogter van geskeide en onverantwoordelike ouers. Die roman het ook 'n hedendaagse rol met sy vasberade uiteensetting van 'n woes disfunksionele familie. Die boek is 'n ook 'n merkwaarde tegniese prestasie deur James, siende dat die titelkarakter van haar jeug tot vroegrype volwassenheid gevolg word.

Die derde periode van James se loopbaan het sy belangrikste prestasie bereik met drie romans wat net na die eeuwisseling uitgegee is. Kritikus F. O. Matthiessen noem hierdie "trilogie" James se hooffase en dit is so dat hierdie boeke wel intensief en kritiekgerig bestudeer word. The Wings of the Dove (1902) is eerste uitgee, maar tweede geskryf van die drie boeke. Die roman vertel die verhaal van Milly Theale, 'n Amerikaanse erfgenaam wat getref is deur 'n ernstige siekte en die impak wat sy op die mense om haar gehad het. Van hierdie mense het uit die goedheid van hulle harte met Milly vriende geword, terwyl ander meer baatsugtig was. James het in sy outobiografieë gesê dat Milly gebaseerd was op Milly Temple, sy geliefde niggie wie op 'n jong ouderdom aan tuberkulose gesterf het. Hy het gesê dat hy met die boek probeer het om haar nagedagtenis in die "skoonheid en waardigheid van kuns" toe te draai.

The volgende van die drie boeke wat uitgegee was, was The Ambassadors (1903), 'n donker komedie wat die reis van hoofkarakter Lewis Lambert Strether na Europa verhaal. Streth is beslote om sy verloofde, 'n weduwee, se koppige jong seun te gaan haal en hom terug na Amerika en die familiebesigheid toe te bring, maar hy struikel egter oor 'n paar onverwagte verwikkelings. Die verhaal is in die derde persoon – slegs uit Strether se oogpunt. In die voorwoord van die New York Edition van die roman het James dié verhaal bo-aan die lys van sy prestasies geplaas, tot die onenigheid van die kritici. The Golden Bowl (1904) is 'n komplekse, intensiewe bestudering van die huwelik en owerspel en ook die laaste boek in die sogenaamde "belangrike fase" van James se loopbaan en ook sy laaste vollengte roman. Die boek verken die warboel assosiasies tussen 'n pa en sy dogter en hulle respektiewelike eggenote. Die roman se intense fokus rus amper uitsluitend op die sentrale karakters, met somtyds obsessiewe detail en kragtige insig.

Korter verhale

James was besonders geïnteresseerd in wat hy "pragtige en geseënde nouvelle" genoem het – die langer vorm van kortverhale. Hy het egter 'n aantal baie kort verhale geskryf waarin hy somtyds komplekse onderwerpe merkwaardig saamgepers het. Die volgende verhale verteenwoordig James se prestasies in korter vorme van fiksie.

Net soos die kontras tussen Europa en Amerika 'n deurlopende tema in James se vroeër werke was, het baie van sy eerste korter verhale ook die botsings tussen die Ou en Nuwe wêrelde beskryf. In A Passionate Pilgrim (1871), die vroegste skryfstuk wat James by sy New York Edition-lys van boeke gevoeg het, bars die verskille tussen Amerika en Europa in ope konflik uit. Die storie se tegniek lyk ietwat onervare aangesien gedeeltes wat die plaaslike kulture se dialekte en gewoontes beskryf hier en daar die vloei van die verhaal onderbreek. James het dit egter reggekry om 'n interessante en geloofwaardige voorbeeld van 'n "Amerikaans-Europese legende" (soos hy dit sou noem) te skep.

Daar is vele van James se werke uitgegee voor hy sy grootste sukses in sy leeftyd behaal het met Daisy Miller (1878). Die verhaal beskryf die deurmekaar hofmaking van die titelkarakter, 'n individualistiese Amerikaanse meisie, deur Winterbourne, 'n landgenoot met veel meer verfyning. Sy pogings om Daisy se hart te wen word belemmer deur haar eie kokketterigheid wat die afkeuring kry van ander landgenote wat hulle in Switserland en Italië ontmoet. Haar onvermoë om die waardes van 'n samelewing waaraan sy bittergraag wil behoort te verstaan, lei op die einde tot tragedie.

James het nie alleen die Amerika-Europa kontras en die Amerikaanse meisie in sy vollengte romans agter gelaat nie; sy korter werke het ook nuwe onderwerpe tydens die 1880's verken. The Aspern Papers (1888) is een van James se mees bekende en mees geprysde langer kortverhale. Die verhaal is gebaseerd op 'n staaltjie wat James gehoor het oor 'n aanhanger van die digter Percy Bysshe Shelley wie probeer het om 'n paar kosbare briewe wat deur die digter geskryf is in die hande te kry. Die verhaal speel af in Venesië en spog met 'n briljante beskrywing van die stad, asook James se bekwaamheid om byna onuitstaanbare spanning te skep sonder om die ontwikkeling van sy karakters af te skeep. Nog 'n goeie voorbeeld van die middelfase van James se loopbaan in die korter verhaal is The Pupil (1891), die storie van 'n vroegrype jong seun wat in 'n onbetroubare en oneerlike familie groot word. Hy raak bevriend met sy onderwyser, die enigste volwassene in sy lewe wat hy kan vertrou. James hanteer hulle verhouding met simpatie en insig en die verhaal bereik wat sommige beskou het as die status van 'n klassieke tragedie.

The Altar of the Dead was vir die eerste keer uitgegee in 'n versameling van James se werke genaamd Terminations (1895) en is 'n fabel oor die lewe en dood: Die hoofkarakter probeer om die nagedagtenis van sy oorlede vriende aan die lewe te hou, sodat hulle nie vergeet word in die dolle gejaag van die alledaagse lewe nie. Hy ontmoet 'n vrou met dieselfde ideaal, maar ontdek dat die verlede 'n onoorkombare hindernis tussen hulle geplaas het. Alhoewel James geensins gelowig was nie, was daar iets spiritueels aan die manier waarop hy sterfelikheid en die onsterfelike krag van onselfsugtige liefde uitgebeeld het.

Die finale fase van James se kortverhale besit dieselfe eienskappe van die finale fase van sy romans: 'n meer betrokke styl, 'n dieper psigologiese benadering en 'n skerper fokus op die sentrale karakters. The Turn of the Screw (1898), seker sy mees gewildste kortverhaal onder moderne lesers, is 'n spookstorie wat sukselvolle bewerkings in die rolprent- en operawêreld geniet het. Die verhaal, met sy moontlik dubbelsinnige inhoud en kragtige verhalende tegniek, daag die leser uit om self oor die hoofkarakter, 'n anonieme goewernante, te oordeel: rapporteer sy die gebeurtenisse korrek, of is sy 'n onbetroubare neurotiese vrou met 'n oorwerkte verbeelding? Om dinge verder te verwar word die verhaal, in die boek self, jare later by 'n Kersfeëspartytjie vertel deur iemand wat beweer dat hy haar geken het.

The Beast in the Jungle (1903) word algemeen beskou as een van James se beste kortverhale en word dikwels vergelyk met The Ambassadors, siende dat beide peins oor ervaring en die gebrek daaraan. The Beast in the Jungle behandel ook ander algemene temas: eensaamheid, die noodlot, die liefde en die dood. Die gelykenis van John Marcher en sy vreemde lot sal tot enige iemand spreek wat al gewonder het oor die waarde en betekenis van die lewe. Ook tussen sy laaste pogings in kortverhale is The Jolly Corner (1908), 'n verhaal wat beskou word as een van James se beste spookstories. Die verhaal beskryf die avonture van Spencer Brydon wat besig is om rond te sluip in die leë New Yorkse huis waarin hy groot geword het. In die verhaal ervaar Brydon 'n "sensasie meer ingewikkeld as een wat ooit gelykstaande aan 'n gesonde verstand was".

Nie-fiksie

'n Foto van Henry James (1897)

Bo en behalwe sy fiksie, was James een van die meer belangrike literêre kritikuste in die geskiedenis van die roman. In sy klassieke opstel The Art of Fiction (1884), betoog hy teen die streng voorskrywings aangaande die skrywer se keuse van onderwerp en die behandeling daarvan. Hy het volgehou dat die wydste moontlike vryheid in inhoud en benadering sou help om die aangehoude bestaan van verhalende fiksie te verseker. James het baie waardevolle kritiese artikels oor ander outeurs geskryf; 'n tipiese voorbeels is sy boek-lengte bestudering van sy Amerikaanse voorganger Nathaniel Hawthorne. Na hy die New York Edition weergawes van sy werke versamel het, het James 'n reeks voorwoorde daarvoor geskryf wat sy eie werk aan dieselfde soekende, somtydse kras kritiek blootgestel het.

James het vir die grootste deel van sy lewe gedroom om 'n suksesvolle toneelskrywer te wees. Hy het sy roman The American in 'n toneelstuk omgesit en die toneelstuk het matige sukses geniet in die vroeë 1890's. In totaal het hy omtrent 'n dosyn toneelstukke geskryf, die meeste daarvan is egter nooit opgevoer nie. Sy toneelstuk Guy Domville was 'n rampsalige mislukking met die eerste voorstelling in 1895. James het hierna sy drome as toneelskrywer grotendeels laat vaar en het na sy fiksie teruggekeer. In sy Notebooks hou hy vol dat sy teatereksperiment tot voordeel van sy boeke was, aangesien dit hom gehelp het om sy karakters se gedagtes en emosies te dramatiseer. James het 'n klein, maar kosbare versameling kritiese werke voortgegebring, insluitende gevoelige evaluasies van Henrik Ibsen.

Sy vele kunssinnige belangstellings het daartoe gelei dat James ook soms oor die visuele kunste geskryf het. Sy waardevolste bydrae was miskien sy goedgunstige evaluasie van mede-emigrant John Singer Sargent, 'n skilder wie se kritiese waardering die afgelope dekades aansienlik gegroei het. James het ook soms betowerende, soms peinsende artikels geskryf oor plekke wat hy besoek het of waar hy gewoon het. Twee van sy bekendste reisboeke is The Italian Hours ('n voorbeeld van die betowerende benadering) en The American Scene (definitief ernstig en peinsend).

James was een van die groter briefskrywers van enige era. Meer as tienduisend persoonlike briewe, alles deur James geskrewe, bestaan vandag nog en oor drieduisend daarvan is al uitgegee in 'n groot aantal uitgawes. In 2006 is die begin van 'n volledige versameling van James se briewe uitgegee in die vorm van twee volumes wat die jare 1855 tot 1872 dek. James se penvriende het beroemde tydgenote soos Robert Louis Stevenson, Edith Warton en Joseph Conrad ingesluit, asook baie ander vriende en kennisse. Die briewe wissel van die "pure vriendelike gekletsery" tot ernstige besprekings oor kuns, sosiale en persoonlike sake. James het baie laat in sy lewe 'n reeks outobiografiese werke begin skryf: A Small Boy and Others, Notes of a Son and Brother, en die onvolledige The Middle Years. Hierdie boeke beeld die ontwikkeling van 'n klassieke waarnemer uit wat passievol belang gestel het in die kreatiewe kunste, maar te sku was om ten volle aan die lewe om hom deel te neem.

Kritiek, biografieë en fiktiewe behandelings

James se kritiese reputasie het 'n knou gekry in die jare direk na sy dood. Sekere Amerikaanse kritici, soos Van Wyck Brooks, was vyandig gesind teenoor James oor sy emigrasie en eventuele naturalisasie as 'n Britse staatsburger. Ander kritici, soos E.M. Forster, het gekla oor – soos hulle dit beskou het – James se aanstellerigheid teenoor seks en ander moontlik omstrede materiaal, of hulle het sy styl as moeilik en duister afgewys, omdat hy uiters lang sinne gebruik het en die oorgrote meerderheid van sy woorde van Latynse oorsprong was. ('n Voorbeeld van 'n woord van Latynse oorsprong is author ("outeur"), terwyl dieselfde woord van Germaanse oorsprong writer ("skrywer") is.)

Alhoewel hierdie kritiek geensins heeltemal verdwyn het nie, word James tans gewaardeer vir sy meesterlike skepping van situasies en storielyne wat sy karakters se diepste motiverings openbaar, sy droë, maar speelse humor en sy versekerde beheersing van die Engelse taal. In The Novels of Henry James (1983), bied kritikus Edward Wagenknecht 'n uiters positiewe nabespreking in woorde wat dié van Theodora Bosanquet eggo:

Henry James het in 'n vroeë resensensie geskryf dat 'Om heeltemal geweldig te wees moet 'n kunswerk die hart lig,' en sy eie werke doen juis dit op voortreflike wyse... Meer as sestig jaar na sy dood staan hierdie geweldige outeur – wie met tye beweer het dat hy geen opinies het nie – dapper in die middel van die geweldige Christelike humanistiese en demokratiese tradisie. Die mans en vrouens wie, tydens die hoogtepunt van die Tweede Wêreldoorlog, die tweedehandse winkels oorval het op soek na van sy boeke wat nie meer gedruk word nie – hulle het geweet waaroor daardie boeke gaan. Want geen skrywer het ooit 'n dapperder banier gehys waaraan almal wie vryheid lief het mag vaskleef nie.

Die standaard biografie oor James is Leon Edel se massiewe vyf-volume werk wat van 1953 tot 1972 uitgegee is. Edel het ook 'n aantal bygewerkte en verkorte weergawe van die biografie voor sy dood in 1997 voortgebring. Ander skrywers, soos Sheldon Novick, Lyndall Gordon, Fred Kaplan en Philip Horne het ook biografieë gepubliseer wat nie altyd eens is met Edel se intrepretasies en gevolgtrekkings nie. Colm Tóibín het 'n uitgebreide lys biografieë van James en lede van sy familie gebruik vir sy 2004 roman, The Master, 'n derdepersoonsverhaal met James as die sentrale karakter wat handel oor spesifieke episodes in James se lewe tussen 1895 en 1899. In die selfde jaar het Author, Author deur David Lodge te voorskyn gekom. Dié boek was gebaseer op James se pogings om die verhoog in die 1890's te verower. In 2002 het Felony: The Private History of the Aspern Papers deur Emma Tenant die lig gesien, 'n roman wat 'n fiktiewe weergawe van die verhouding tussen James en die Amerikaanse skryfster Constance Fenimore Woolson weergegee het, asook die moontlike invloed van die verhouding op The Aspern Papers.

Die uitgegewe kritiek oor James se werk het enorme proporsies bereik. Die aantal kritiek oor net The Turn of the Screw is uiters groot vir so 'n kort stukkie werk. The Henry James Review word drie keer per jaar uitgegee en bied kritiek oor James se hele reeks werke asook ander geskrewe werke en boek-lengte bestuderings. Sommige gidse tot hierdie uitgebreide veld kan onder by die eksterne skakels gevind word.

Erfenis

Henry James se graf in Cambridge, Massachusetts

Die prominentste voorbeeld in onlangse jare van James se erfenis is miskien al die verfilmings van sy werke. Drie van James se romans is deur die span van Ismail Merchand en James Ivory verfilm: The Europeans (1978), The Bostonians (1984) en The Golden Bowl) (2000). Iain Softley was die regisseur van The Wings of the Dove (1997) en die rolprent was suksesvol onder beide die kritici en die filmgangers. Die rolprent het ook 'n Oscar aan Helena Bonham Carter besorg vir haar rol as Kate Croy. Jane Campion het ook 'n poging aangewend met The Portrait of a Lady (1996), maar was minder suksesvol. In vroeër jare het Jack Clayton The Turn of the Screw na die silwerdoek gebring met sy rolprentweergawe The Innocents (1961) en William Wyler het dieselfde vir Washington Square gedoen met sy rolprent The Heiress (1949).

James het ook sy medeskrywers beïnvloed. Daar was ook onlangs 'n reeks "James boeke", soos bo genoem. Skrywers so uiteenlopend soos Joyce Carol Oates met Accursed Inhabitants of the House of Bly (1994), Louis Auchincloss met The Ambassadress (1950), en Tom Stoppard met The Real Thing (1982) was almal direk deur James se werke beïnvloed. James was definitief nie in sy element wat musiek betref nie, maar Benjamin Britten se operaweergawe van The Turn of the Screw het een van die komponis se gewildste werke geword. William Tucket het op sy beurt weer die verhaal omgesit in 'n ballet in 1999.

Selfs wanneer sy invloed nie so voor die hand liggend is nie, sien ons James se teenwoordigheid in onverwagste plekke. In 1954 was die skrywer Ernest Hemingway besig om die stryd met depressiwiteit te verloor en het hy 'n brief geskryf waarin hy homself probeer kalmeer soos hy gedink het James dit sou doen: "Ek moet [die brief] binnekort weggooi, so ek beter probeer om kalm te wees soos Henry James. Het jy al ooit Henry James gelees? Hy was 'n geweldige skrywer wat na Venesië toe gekom het en uit sy venster gekyk het en sy sigaar gerook het en gedink het." Die vreemde, moontlik onbewuste of per ongelukke sinspeling op The Aspern Papers is opvallend. Daar is ook ander eienaardighede, soos 'n Rolls-Royce advertensie wat Strether se beroemde woorde gebruik: "Lewe so veel soos jy kan; dit is 'n fout om dit nie te doen nie". Ironies, as mens The Ambassadors se siniese beoordeling oor die "geweldige nuwe krag" van reklame in ag neem.

Notas

Hierdie artikel is 'n vertaling van die Engelse Wikipedia artikel Henry James.

Belangrike werke deur James

Romans

Watch and Ward (1871) Roderick Hudson (1875) The American (1877) The Europeans (1878) Confidence (1879) Washington Square (1880) The Portrait of a Lady (1881) The Bostonians (1886)

The Princess Casamassima (1886) The Reverberator (1888) The Tragic Muse (1890) The Other House (1896) The Spoils of Poynton (1897) What Maisie Knew (1897) The Awkward Age (1899) The Sacred Fount (1901)

The Wings of the Dove (1902) The Ambassadors (1903) The Golden Bowl (1904) The Whole Family (met die samewerking van elf ander skrywers, 1908) The Outcry (1911) The Ivory Tower (onvolledig, postuum uitgegee, 1917) The Sense of the Past (onvolledig, postuum uitgegee, 1917)

Novelles en verhale

A Passionate Pilgrim (1871) Madame de Mauves (1874) Daisy Miller (1878) A Bundle of Letters (1879) The Author of Beltraffio (1884) The Aspern Papers (1888) A London Life (1888)

The Pupil" (1891) The Real Thing (1892) The Middle Years (1893) The Altar of the Dead (1895) The Turn of the Screw (1898) In the Cage (1898) Europe (1899)

Paste (1899) The Great Good Place (1900) Mrs. Medwin (1900) The Birthplace (1903) The Beast in the Jungle (1903) The Jolly Corner (1908)

Reisboeke

A Little Tour in France (1884) English Hours (1905)

The American Scene (1907) Italian Hours (1909)

Literêre kritiek

French Poets and Novelists (1878) Hawthorne (1879) Partial Portraits (1888) Essays in London and Elsewhere (1893)

New York Edition (1907–1909) Notes on Novelists (1914) Notebooks (various)

Outobiografieë

A Small Boy and Others (1913) Notes of a Son and Brother (1914)

The Middle Years (onvolledig, postuum uitgegee 1917)

Toneelstukke

Theatricals (1894) Theatricals: Second Series (1895)

Guy Domville (1895)

Biografie

• William Wetmore Story and His Friends (1903)

Visuele kuns kritiek

• Picture and Text (1893)

Verwysings

Biografieë

• Henry James: The Untried Years 1843–1870 deur Leon Edel (1953)
• Henry James: The Conquest of London 1870–1881 deur Leon Edel (1962) ISBN 0-380-39651-3
• Henry James: The Middle Years 1882–1895 deur Leon Edel (1962) ISBN 0-380-39669-6
• Henry James: The Treacherous Years 1895–1901 deur Leon Edel (1969) ISBN 0-380-39677-7
• Henry James: The Master 1901–1916 deur Leon Edel (1972) ISBN 0-380-39677-7
• Henry James: The Imagination of Genius deur Fred Kaplan (1992) ISBN 0-688-09021-4
• Henry James: The Young Master deur Sheldon Novick (1996) ISBN 0-394-58655-7
• A Private Life of Henry James: Two Women and His Art deur Lyndall Gordon (1998) ISBN 0-393-04711-3
• Henry James: A Life in Letters redigering deur Philip Horne (1999) ISBN 0-670-88563-0

Uitgawes

• Henry James: Autobiography redigering deur F.W. Dupee (1956)
• The American: an Authoritative Text, Backgrounds and Sources, Criticism redigering deur James Tuttleton (1978) ISBN 0-393-09091-4
• The Notebooks of Henry James redigering deur F. O. Matthiessen and Kenneth Murdock (1981) ISBN 0-226-51104-9
• Henry James Literary Criticism — Essays on Literature, American Writers, English Writers redigering deur Leon Edel en Mark Wilson (1984) ISBN 0-940450-22-4
• Henry James Literary Criticism — French Writers, Other European Writers, The Prefaces to the New York Edition redigering deur Leon Edel en Mark Wilson (1984) ISBN 0-940450-23-2
• The Complete Notebooks of Henry James redigering deur Leon Edel en Lyall Powers (1987) ISBN 0-19-503782-0
• The Complete Plays of Henry James redigering deur Leon Edel (1990) ISBN 0-19-504379-0
• Henry James Collected Travel Writings – Great Britain and America — English Hours, The American Scene, Other Travels redigering deur Richard Howard (1993) ISBN 0-940450-76-3
• Henry James Collected Travel Writings – The Continent – A Little Tour in France, Italian Hours, Other Travels redigering deur Richard Howard (1993) ISBN 0-940450-77-1
• The Ambassadors: An Authoritative Text, The Author on the Novel, Criticism redigering deur S.P. Rosenbaum (1994) ISBN 0-393-96314-4
• The Turn of the Screw: Authoritative Text, Contexts, Criticism redigering deur Deborah Esch en Jonathan Warren (1999) ISBN 0-393-95904-X
• The Portrait of a Lady: An Authoritative Text, Henry James and the Novel, Reviews and Criticism redigering deur Robert Bamberg (2003) ISBN 0-393-96646-1
• The Wings of the Dove: Authoritative Text, The Author and the Novel, Criticism redigering deur J. Donald Crowley en Richard Hocks (2003) ISBN 0-393-97881-8
• Tales of Henry James: The Texts of the Tales, the Author on His Craft, Criticism redigering deur Christof Wegelin en Henry Wonham (2003) ISBN 0-393-97710-2
• The Portable Henry James, New Edition redigering deur John Auchard (2004) ISBN 0-14-243767-0
• Henry James, et al., The Classics of Style. The American Academic Press, New Edition of writing advice (2006) ISBN 0-9787282-0-3

Kritiek

• The Novels of Henry James deur Oscar Cargill (1961)
• The Tales of Henry James deur Edward Wagenknecht (1984) ISBN 0-8044-2957-X
• Modern Critical Views: Henry James redigering deur Harold Bloom (1987) ISBN 0-87754-696-7
• A Companion to Henry James Studies redigering deur Daniel Mark Fogel (1993) ISBN 0-313-25792-2
• Henry James: A Collection of Critical Essays redigering deur Ruth Yeazell (1994) ISBN 0-13-380973-0
• The Cambridge Companion to Henry James redigering deur Jonathan Freedman (1998) ISBN 0-521-49924-0

Algemeen

• A Bibliography of Henry James: Third Edition deur Leon Edel, Dan Laurence and James Rambeau (1982) ISBN 1-58456-005-3
• A Henry James Encyclopedia deur Robert L. Gale (1989) ISBN 0-313-25846-5
• Henry James and Modern Moral Life deur Robert B. Pippin (1999) ISBN 0-521-65230-8

Eksterne skakels

• Henry James se werke by die Gunteberg projek.
• The Henry James Scholar's Guide to Web Sites Geargiveer 4 Februarie 2013 op Wayback Machine
• The Ladder, 'n webwerf oor Henry James
• Henry James by die Internet Movie Database
• Aanhalings deur Henry James
• Gratis Audioboek An International Episode van Librivox
• Henry James se graf
• Henry James Tydlyn
• Worldcat Identities bladsy vir 'James, Henry 1843–1916' Geargiveer 21 April 2007 op Wayback Machine