Ingrid Winterbach

Ingrid Winterbach (* 14 Februarie 1948, Johannesburg -) is ’n Afrikaanse skrywer en kunstenaar, wat ook onder die skuilnaam Lettie Viljoen boeke publiseer. Sy verower talle pryse vir haar skryfwerk, insluitende die Hertzogprys, die M-Net-prys, die W.A. Hofmeyr-prys en die Universiteit van Johannesburg-prys.

Ingrid Winterbach
Gebore	Ingrid Gerda Winterbach 14 Februarie 1948 Johannesburg
Nasionaliteit	Suid-Afrika
Beroep	Skrywer
Bekend vir	Boeke
Eggenoot	Andries Gouws
Kinders	2 dogters
Webwerf	ingridwinterbach.com

Lewe en werk

Vroeë lewe en herkoms

Ingrid Gerda Winterbach is op 14 Februarie 1948 in Johannesburg gebore as die oudste kind en enigste dogter van drie kinders van die onderwysers Jan Winterbach en Helena Dorothea Terblanche. Die beeldhouer en digter Dirk en Hougaard is haar twee jonger broers. Sy word in Florida in Roodepoort groot en gaan skool aan Florida Hoërskool, waar sy die hoofmeisie is in haar matriekjaar in 1965. Daarna studeer sy vanaf 1966 verder aan die Universiteit van die Witwatersrand in Johannesburg waar sy in 1969 die B.A. Skone Kunste-graad met lof verwerf en in 1970 die B.A. Honneurs-graad in Afrikaans-Nederlands, ook met lof. Hier is sy die beste student in Afrikaans-Nederlands vanaf 1966–1968 en verwerf die Henry Lidchi-prys vir sketse in 1967 en die Anya Millman-toekenning vir die beste derdejaar kunsstudent in 1968.

Verdere studie en begin van loopbaan

Sy verwerf vroeg bekendheid wanneer Etienne Leroux sy roman 18-44 gedeeltelik baseer op briefwisseling tussen hom en die destydse agtienjarige kunsstudent. Hierdie briefwisseling en Etienne Leroux het ongetwyfeld ’n groot invloed op haar vorming as kunstenaar gehad. Vanaf 1970 tot 1971 is sy assistent aan die Departement Afrikaans en Nederlands aan die Universiteit van die Witwatersrand, waarna sy in 1972 Afrikaans gee aan sekondêre skole in Louis Trichardt en Johannesburg.

In 1973 skryf sy in vir ’n M.A.-graad by die Universiteit van Stellenbosch onder studieleiding van D.J. Opperman, ’n graad wat sy in 1974 met lof verwerf met ’n verhandeling getitel Analise van enkele struktuuraspekte van ‘Om te vlieg’ van Breyten Breytenbach. Hierna sluit sy in 1974 as algemene verslaggewer aan by Die Burger en in 1975 by Albertyn-Uitgewers in Stellenbosch as lid van die redaksie van Ensiklopedie van die wêreld. Vanaf 1977 tot 1990 is sy as lektor verbonde aan die Universiteit van Stellenbosch se Departement Beeldende Kunste. Hier doseer sy teken, skilder en kunsgeskiedenis. Van 1976 tot 1983 is sy getroud met Anton Scholtz en haar dogter Brink word in 1979 uit hierdie huwelik gebore.

Op Stellenbosch is sy in 1981 stigterslid van ’n veelrassige vrouegroep en in 1989 stigterslid van die Stellenbosch Feministiese Besprekingsgroep. Sy is tussen 1984 en 1990 lid van professor Johan Degenaar se interdissiplinêre besprekingsgroep oor literatuur en woon in 1987 die Honneurskursus in Psigoanalise by, aangebied deur die Departement van Politieke Filosofie. By die Weekly Mail Book week in Kaapstad in 1986 is sy een van die paneellede en neem in dieselfde hoedanigheid weer in 1992 aan hierdie week deel. In Julie 1989 is sy teenwoordig by die geskiedkundige ontmoeting tussen Suid-Afrikaanse skrywers en die toe nog verbode ANC by die Victoria Waterval- konferensie.

Werk as akademikus en skrywer

In 1989 trou sy met Andries Gouws, ’n senior lektor in Filosofie aan die Universiteit van Natal, en haar dogter Liesbeth-Helena word in 1990 gebore. Sedert 1991 woon sy in Durban, waar sy vanaf 1991 twee jaar lank deeltyds Afrikaans doseer aan die Universiteit van Natal en die Universiteit van Durban-Westville.

In 1992 woon sy op uitnodiging van die SAUK ’n kursus in die skryf van radiodramas by Klein Kariba buite Bela-Bela by en in Julie 1993 is sy paneellid by die Winterforum besprekings oor Afrikaans, aangebied deur die Universiteit van die Witwatersrand. Vanaf September 1993 tot Augustus 1994 gee sy Afrikaans aan die Durban Girls High School. Sy is in September 1994 paneellid by die ALV-kongres in Port Elizabeth en in Oktober 1994 paneellid by die Leeskring-seminaar in Welkom. In Maart 1995 is sy een van die leiers by die Skool vir Kreatiewe Skryfwerk van die Universiteit van Potchefstroom se skryfskool.

Sy besoek Nederland van Julie 1995 tot Augustus 1996 en is van September tot Desember 1996 in die Verenigde State van Amerika, waar sy besoekende skrywer is aan die California Institute of the Arts en in Los Angeles onderrig gee in Creative Writing by die School of Critical Studies.

Van 1997 tot 2002 doseer sy weer Afrikaans en Nederlandse letterkunde aan die Universiteit van KwaZulu-Natal. Daarna wy sy haar voltyds toe aan haar kuns (beeldende kunste, skilder en skryf). Sy hou verskeie kunsuitstallings, onder andere in Stellenbosch, Kaapstad, Durban, Johannesburg en Franschhoek en ontwerp ook self die buiteblaaie van meeste van haar romans, insluitende Klaaglied vir Koos, Karolina Ferreira, Erf, Belemmering en Niggie.

In 2001 hou sy ’n gesamentlike uitstalling met Breyten Breytenbach op Stellenbosch. Haar werke hang onder andere in die Durban Kunsgalery, die Carnegie Kunsgalery op Newcastle, die Universiteit van Stellenbosch se Kunsmuseum en die Durban Instituut vir Tegnologie se Kunsgalery.

Sy en haar man spandeer aan die begin van 2011 ses maande in Stellenbosch by die Stellenbosse Instituut vir Gevorderde Navorsing en in 2013 trek hulle weer permanent terug na Stellenbosch.

In 2015 is sy betrokke by skryfopleiding van voornemende skrywers by die skryfskool van die Breytenbach-sentrum op Wellington en lei sy ook die Universiteit van Stellenbosch se skeppende skryfwerk werksessie vir roma...

Skryfwerk

Prosa

Teen die laat sewentigerjare begin sy ernstig skryf, eers twee dramas vir die jaarlikse Stellenbosch amateurtoneelfees en toe ’n kort prosastuk getitel ’n Wolkie so groot soos ’n man se hand, wat in Mei 1983 in Stet gepubliseer word. Onder die skuilnaam Lettie Viljoen debuteer sy in 1984 met die novelle Klaaglied vir Koos, ’n belydenis van ’n vrou wie se man haar verlaat het, moontlik om saam met Swapo-magte die onderdruktes te gaan bevry. Sy bly alleen agter saam met haar kind in ’n kleinburgerlike dorp met sy argetipiese inwoners. Haar verwerking van haar situasie en die noodsaak om aan te pas by ’n nuwe orde en selfstandig op te tree, word boeiend beskryf. Die verbrokkeling van die tradisionele rol van die vrou wat aan die rand van die gemeenskap leef, word hier in ’n gevallestudie aangebied. Sy soek eers troos in ’n verhouding met ’n ander man en ondervind verskillende stadia van ontwikkeling, soos onvervulde seksuele dryfvere en verlange, afsterwing en afstomping van die lewe en ’n inkeer na binne, nuwe bewuswording in haar omringende werklikheid met eindelike groter openheid vir die buitewêreld, wat alles plaasvind binne die soortgelyke siklus van seisoensverandering. Deurentyd maak die skrywer knap gebruik van simbole (soos die tuin se verwaarlosing en die swart man se teenwoordigheid in haar tuin) en ironie in ’n dig geskrewe teks, wat hoewel eenvoudig op die oog af, ryk is aan onderliggende betekenis. Dit is veral die eensaamheid en weerbaarheid van die verlate vrou in ’n vyandige wêreld wat hier gestalte kry. Klaaglied vir Koos is in 1985 ’n finalis vir die Louis Luyt-prys en word in 1986 deur Christo Leach en Barney Simon vir die teater verwerk en by die Laager in die Markteater in Johannesburg opgevoer.

In Erf verwys die titel na beide die fisiese stuk grond waarop eiendomsreg uitgeoefen word, asook dit wat van ouers en voorgeslagte geërf word. Dit is ’n driedelige novelle wat aansluit by die wêreld van haar eerste boek, met drie vroue (gesamentlik verteenwoordigend van vrou-wees in die wêreld) wat aan die woord gestel word. Bets is die hoofkarakter en belangrikste figuur, wat alleen saam met haar kind in ’n huis op ’n dorp woon terwyl haar erf stelselmatig deur ’n plakker en sy vrou ingeneem word. Ten spyte van haar fisiese nabyheid aan ander mense leef Bets feitlik vervreem van die res van die samelewing en is daar nie intimiteit tussen haar en ander nie, wat haar individualiteit beklemtoon. Agnes begeef haar in die politiek deur betrokke te raak by ’n veelrassige gespreksgroep en die bruin vrou Sally Williams van Cradock blyk ’n pseudoniem van die ek-verteller te wees. Eindelik word al drie vroue met Bets geassosieer en figureer hulle as dubbelgangers van Bets. Hulle lewe teen die agtergrond van die geleidelike inname van die erf en die geweld in die townships, sodat die karakters as’t ware op die randjie van die afgrond leef, wagtende vir die apokalips. Erf is in 1987 op die kortlys vir die toekenning van die Rapportprys.

Belemmering is ’n komplekse verhaal wat uit drie sentrale verhaallyne bestaan, terwyl die openingshoofstuk ʼn proloog is wat nie by een van die drie hoort nie. Die verhaallyne gaan eerstens oor Hannah,’n paleontoloog wat by haar oom en tante in die Wes-Kaap kuier en ’n besondere vriendskap met hulle kleinkind Mirandah opbou. Deur middel van terugflitse word ’n kuier by die familie herroep waartydens gesprekke en herinneringe oor die Anglo-Boereoorlog, die Ossewa-Brandwag en die geskiedenis van die familie plaasvind. Tweedens is daar die ervarings van ’n groep mans op ’n politiek-militêre missie op ’n berg en die surrealistiese Generaal C wat mag personifieer. Die vernaamste verhaalsituasie is dié van Deneysen en sy groep jong mans wat vir maande in ’n hut op ’n beskutte plek in die berge wag vir die instruksies van ene Geelgert, terwyl hulle daagliks die gebied bespied en patrollies uitstuur. Wanneer hulle, nadat Geelgert verdrink, eindelik onverrigter sake na die samelewing terugkeer, is dit na ’n wêreld waar onluste of burgeroorlog reeds geruime tyd lank woed. Die roman beweeg voort op die gedagtes en gesprekke van die karakters, waarbinne temas soos natuurwetenskaplike verskynsels, filosofie, skilderkuns, geskiedenis en oorlog, mag, liefde en kos aangespreek word. Die ruimte waarin dit plaasvind, is eerstens die natuur, maar ook die paleontologie of oerruimte waaruit alles ontstaan het, asook die psigiese lewe en ruimte van die karakters. Hierbinne skep die skrywer dan die karakters en verhaallyne, waarin die karakters in afwagting is op gebeure. Die verhaallyne word nie geïntegreer nie, eerder verder gefragmenteer in 105 genommerde afdelings, wat die onvoltooidheid en beperkte visie van elkeen aksentueer. Die manier waarop Deneysen en sy makkers die omgewing bespied, kaarte bestudeer en roetes beplan word ’n metafoor vir die lewe, want die hele lewe word bestudeer en planne beraam vir aksie. Die werklikheid is egter anders, want inderwaarheid is hulle afgesonder en glad nie in aanraking met die wêreld nie, met ’n totaal gebrekkige insig in die raaiselagtige optrede van die teenstander Dykstra. Die teks en die karakters se belewenis is dus gedurig onvoltooid, ’n gebrek of belemmering, met weinig insig in die volledige prentjie, vasgevang in ’n baie beperkte tyd en ruimte binne die groter prentjie van feitlik ewigdurende tyd en onbeperkte ruimte. Hulle vind hulle in ’n situasie wat hulle glad nie kan beheer nie. Belemmering word in 1990 genomineer vir die Rapportprys.

In Karolina Ferreira word Karolina se verblyf van sewentien weke op die Vrystaatse dorp Voorspoed verhaal, met dualiteit (man/vrou, wit/swart, dag/nag, koel/warm) as inherente bindingsfaktor. Elke mens het beide teenoorgesteldes in hom en die boek is dan ook ’n psigiese verkenningstog, terwyl dit op die oppervlak ’n liefdesverhaal is en ook aktuele politieke kommentaar lewer. Vergesel van haar bruin vriend Willie September doen Karolina  navorsingswerk op die dorp oor ’n seldsame motsoort se oorlewing in droogtetoestande. Willie doen op sy beurt navorsing oor natuurlike geneesmiddels. Die hart van die dorp is die snoekerkamer, waar die dorp se sake bespreek word en vanwaar Gert Els en sy trawante straftogte na die swart township onderneem. Baie van die inwoners se lewensgang word hier vasgevang. Op die dorp ontmoet sy haar toekomstige man Jess, wat haar seksueel aantrek en as Boeddhis daagliks saamleef met die dood en sy drang tot besit aflê. Sy beleef onder andere twee selfmoorde en konfrontasies tussen die polisie en die swart inwoners van die township. Die dorp self en die plattelandse lewe word in detail beskryf, maar dit is nogtans geen konvensionele hantering van hierdie onderwerp nie. Karolina is ’n uiters fyn en sensitiewe waarnemer wat intens waarneem, maar dan telkens op ’n onbetrokke wyse. Haar gedagtes, verlangens en vrese word die fokuspunt van die verhaal. Haar voorliefde vir dans en die wye draaie van die danspassies word metafoor van die manier waarop verskillende situasies en persone in komplekse patrone teenoor mekaar geplaas word, sodat daar moeilik ’n enkellynige sigbare patroon is. Die roman is ook ryk in psigoanalitiese verkenning van veral die Jungiaanse teorieë soos individuasie, die jing teenoor die jang en die besef dat selfbegrip slegs deur ’n slopingsproses kan plaasvind. Die struktuur van die roman stel die daaglikse uitstappies na die veld vir navorsing teenoor die nagtelike bymekaarkom in die snoekerkamer. Waar die snoekerkamer ’n kykie gee in die onderbewussyn van die dorp, die magstryd wat daar woed en die uitbarstings van geweld wat daaruit voortvloei, gee die uitstappies na die veld klein besonderhede van middele tot genesing. Karolina Ferreira word in 1994 met die M-Net-prys bekroon en in 1997 met die Ou Mutual-prys en is ook in 1994 op die kortlys vir die C.N.A.-prys en in 1996 vir die Helgaard Steyn-prys. Sy vertaal die boek saam met Iris Gouws in Engels as The elusive moth.

Landskap met vroue en slang is weer meer kompleks en bestaan uit kort genommerde fragmente, wat die verbrokkeling wat die verskillende vertellers bewerkstellig ook visueel aanbied. Die geheel doen dus ietwat soos ’n collage aan, waar skynbaar onverwante elemente langs mekaar geplaas word asof dit gelyktydig in die tyd plaasvind. Soos die titel reeds verklaar, speel die landskap, vroue en die slang as simbole ’n baie belangrike rol in die boek. Die skilder Lena Bergh woon saam met haar tweede man (Jack de Leeuw) en kind in Durban. Sy is onvervuld weens haar verlange na die verlore Paradys, wat simbool is van die oorsprong van alles, die mistieke sentrum waar daar geen begeertes en verlange is nie. Dwarsdeur die roman word verskeie verwysings na skilders en skilderye gemaak, veral landskappe, waarin sy haar gevange voel. Gereeld onderneem sy wandelinge deur tuine en parke, wat simbolies word van die soeke na die eerste tuin, die Paradys of Tuin van Eden. Die landskap verander ook met die seisoene, wat wisselende emosionele konnotasies by Lena wek. Met haar skrywersvriendin Mara en haar suster Edda voer sy intellektuele gesprekke, terwyl die mans in haar lewe ’n ondergeskikte rol speel en as magsimbool ondergrawe word. Haar man word soms selfs gesien as indringer (net soos die slang in Poussin se skildery van Adam en Eva), hoewel daar tog ook subtiele beskrywings van erotiese oomblikke tussen hulle is. Eindelik berus sy daarin dat sy nie die sentrum kan wees nie en hierdie berusting stel haar in staat om weer te begin skilder. Haar skildery beeld die huidige uit in ’n gewelddadige voorgrond, met vervulling wat tog moontlik is in die paradysagtige agtergrond. Subtiel ingeweef in die verhaal is ook satiriese kommentaar op die sosiale en maatskaplike aspekte van die samelewing.

Hierna publiseer Ingrid haar werke onder haar eie naam en twee belangwekkende romans oor die Anglo-Boereoorlog verskyn eerste. Buller se plan word geraam deur die Slag van Colenso in Natal waar die groot Britse leërmagte wat deur sir Redvers Buller aangevoer is, ’n gevoelige nederlaag gely het. Aan die begin van die roman word vertel hoe Buller sy aanval beplan en hoe dit misluk het, terwyl hierdie geskiedenis aan die einde weer vertel word. Die titel van die roman en die resultaat van Buller se mislukte plan vorm dan ’n metafoor vir die lewens van die karakters, waarin planne gemaak word wat telkens deur die noodlot of faktore buite die karakters se beheer gefnuik word. Binne hierdie raamwerk word die verhaal van die lewens en obsessies van ’n aantal nasate van die Anglo-Boereoorlog stryders uitgebeeld. Hulle kom almal op die fiktiewe dorp Steynshoop naby Colenso in Natal bymekaar weens die dood van ’n gemeenskaplike vriendin en kennis. Die hoofkarakter is Ester Zorgenfliess, wat saam met haar neef Boeta die plegtigheid bywoon, en sowat sewentien dae vertoef en baie fyn waarneem en dinge ervaar. Bedags besoek sy kennisse en vriende in die dorp, maar kry ook tyd vir verkenning van die omgewing en byna rituele ontmoetings met allerhande vreemde mense. Sy droom verskeie drome wat verband hou met haar situasie en ondergaan in die proses ’n transformasie. Haar perspektief word gereeld afgewissel deur die perspektiewe van verskeie mans. Aand na aand kom sy saam met ’n aantal dorpenaars en besoekers in die kuierplek die Steynhuis bymekaar en wag op die optrede van die sanger Jan de Dood (met hierdie naam wat soos die ander in die boek simboliese betekenis het). In wese is die roman ’n boek oor onsekerheid, want planne misluk, wense kom nie uit nie en dinge wat oënskynlik waar is, word as onwaar bewys. Geeneen van die verhoudings werk heeltemal uit nie en daar is ’n onvermoë om te troos terwyl die vrese bly. Die mens se ervaring van die lewe staan sentraal en baie aandag word geskenk aan die erfenis wat die verlede bring en die invloed wat dit uitoefen. Die skande, skuld en skaamte gevoelens van die deelnemers aan die Anglo-Boereoorlog tot by hulle nasate word verken, met ’n satiriese kyk veral op die Apartheidsmuseum wat op Steynshoop opgerig is. Deur twee moorde en ’n verkragting word die eietydse Suid-Afrika met sy geweld ook die roman ingedra en geïntegreer met die geweld honderd jaar tevore tydens die Anglo-Boereoorlog. Die skrywer skenk ook baie aandag aan die mense se begrip en gewaarwording van God en die sin wat hulle van die lewe probeer maak teen hierdie agtergrond. So word die geheimenisse van gewone mense se lewens uitgebeeld. Die W.A. Hofmeyr-prys word in 2002 toegeken aan Buller se plan en hierdie boek is in 2000 op die kortlys vir die toekenning van die M-Net-prys.

Niggie speel af in die laaste maande van die Anglo-Boereoorlog, waar twee natuurwetenskaplikes (die geoloog Reitz Steyn, wat in Engeland opgelei is, en die natuurhistorikus Ben Maritz) uit die Kolonie vertrek om ’n getraumatiseerde jongeling (Abraham Fouché) na sy ouerhuis in Ladybrand in die Vrystaat te neem. Reeds met die aanvang van die verhaal kom hulle op die plaas van ’n boer aan wie se vrou drie maande tevore oorlede is en nou gedroom het dat ’n vrou met rooi hare, witgepoeierde gesig en ’n verehoedjie op haar kop aan hom verskyn het en hom om die bos gelei het. Hierdie vrouefiguur word deurlopend in die roman gewaar as simbool van die ontwykende voleinding en maak in Niggie met haar rooi hare naby die einde  van die roman haar eerste letterlike verskyning. Die geselskap kom ’n klein opvangskamp van ene generaal Bergh teë, waar hulle deur hulle eie magte aangehou word. Hier is die bitterbek Gert Smal in beheer, met Japie Stilgemoed (wie se gehoor aangetas is deur ’n bomontploffing en wat sy tyd gebruik deur te lees), die predikant Kosie Rijpma (wat kranksinnig geword het), Ruieben Wessels (wat sy been verloor het) en Seun (wat as gevolg van ’n haaslip skaars kan praat) die inwoners. Wanneer Seun ’n hoë koors ontwikkel, gaan Reitz en Ben na die geheimsinnige medisyneman Oompie, wat die toekoms kan voorspel. Hy voorspel die spoedige einde van die oorlog, maar ook dat die oorlog nie in hulle lewens of hulle kinders se kinders se lewens heeltemal uitgespeel sal wees nie, dat dit tevergeefs was. Interessant is die kontras tussen die geleerde Ben en Reitz en die leser Japie met die tradisionele beeld wat van die Boere in die oorlog geskets word. Ben en Reitz se lesings oor hulle vakgebiede lei ook tot indringende bespreking van die wetenskaplike benadering en die kontras daarvan met die godsdienstige en konserwatiewe benaderings. In uitvoering van ’n opdrag van generaal Bergh word Ben en Reitz gewond en op ’n plaas deur Boerevroue (onder wie die Niggie van die titel) verpleeg, tot aan die einde van die oorlog. Deur die boek na haar te vernoem, word gesuggereer dat daar ten spyte van misleiding tog heling kom, ook van die geestelike en emosionele wonde. Later gaan Reitz terug na Gert Smal se bergkamp om sy en Ben se joernale te gaan haal, maar vind die plek verlate en alles deur ’n vuur vernietig, sodat baie jare se werk so in die slag bly. Die roman is ’n aangrypende verkenning van die vergeefsheid van oorlog en stryd, die verganklikheid van alles en die kortstondigheid van geluk. Die karakters is slegs op die rand van die oorlog betrokke, sodat dit eintlik slegs ’n agtergrond vorm waarteen die karakters geskilder word. Almal van hulle verloor iets en moet dan die stukkies bymekaarmaak en verder probeer lewe, wat dan ook die feit aksentueer dat elkeen eindelik alleen gelaat word met sy eie verdriet. Daar is verder ook nie ’n netjiese sluiting van die teks nie, met verskeie vrae wat onbeantwoord in die lug hang, simbolies van die onvoltooidheid en soms vergeefsheid van die menslike strewe. Die Hertzogprys word in 2004 aan Niggie toegeken en in dieselfde jaar is hierdie boek ook op die kortlys vir die toekenning van die Helgaard Steyn-prys, nadat dit in 2003 op die kortlys vir die toekenning van die W.A. Hofmeyr-prys was. Dit verskyn later in Engels as To hell with Cronjé, ’n vertaling wat sy self saam met Elsa Silke behartig, terwyl Riet de Jong-Goossens dit in Nederlands vertaal. In 2009 is hierdie vertaling op die kortlys vir die prys vir literêre vertaling van die Suid-Afrikaanse Vertalersinstituut.

Haar volgende drie romans, Die boek van toeval en toeverlaat, Die benederyk en Die aanspraak van lewende wesens vorm ’n drieluik. In elkeen word die bestaan van ander ryke en dimensies (dié van die dooies, van demone en van drome) belig, terwyl die letterlike afdaal na en terugkeer uit ’n bestaan van lyding ook verken word. Dit is dan veral die demoniese en die doderyk wat uitgelig word, met die bestaan van onbekende magte wat ’n invloed op die lewendes uitoefen en wat getrotseer moet word ’n belangrike deel van die intrige. Daarteenoor is die mistieke ook deurlopend teenwoordig. In almal is daar die soeke na ’n verlore geliefde. Ook die gegewe van ’n vroulike karakter wat haar in die studie van een of ander aspek van die natuur inleef word ’n sentrale punt van vertrek.

Sy skryf in 2004 die Engelse roman The influence of natural objects, maar besluit teen publikasie daarvan. Gedeeltes van die motiewe uit hierdie roman gebruik sy dan in Die boek van toeval en toeverlaat wat weereens ’n komplekse roman is met menigvuldige toevallighede,simbole en temas. Die titel verwys na toeval in die sin van toevallighede, maar ook om te kry, soos wanneer iets jou toeval, terwyl toeverlaat ’n sinoniem is vir troos en vertroosting. As twee woorde (toe verlaat) beklemtoon dit ook die tema van afskeid en verlies en dood en verlies staan inderdaad sentraal in die roman. Helena Verbloem se skulpversameling word gesteel, wat sy gebruik het om te mediteer en haar te verwonder aan die heelal. Sy ondervind ook verlies van geheue, wanneer sy persone en insidente nie kan onthou nie. ’n Ander vorm van verlies is haar werk saam met die leksikograaf Theo Verwey om Afrikaanse woorde op te teken wat in onbruik verval het. Die roman volg haar soektog na haar skulpversameling, maar dit word veral ’n soektog na die self. Skulpe is simbool van vrugbaarheid en het byvoorbeeld soms die voorkoms van vroulike geslagsorgane, terwyl dit vir die Majas die simbool is van die doderyk en die mens se lewensreis na die dood en terug na die lewe. Om haar te besweer teen die verlies van haar skulpe, verdiep sy haar onder leiding van die paleontoloog Hugo Hattingh in ’n studie van die wetenskap van die ontstaan van die heelal en evolusie, wat te wyte is aan ’n groot klomp toevallighede. Hierdie studie en haar skryfwerk (waar die boek verskeie verwysings na intertekste het, onder andere met Don DeLillo se Cosmopolis en J.M. Coetzee se Age of iron) word ’n toeverlaat te midde van die verlies. Sy vind ook ’n toeverlaat in haar vriendskap met die onhebbelike pastoriedogter Sof Benadé en in haar seksuele verhouding met Frans de Waard. Eindelik is daar nie resolusie nie, maar wel persoonlike groei. Gepas sluit die roman af met die begrafnis van Theo Verwey, wat in ’n fees ontaard. Hierdie viering is simbolies van die positiewe aanvaarding van verlies en die roman is bewys van die sin wat daar te vind is in ’n bestaan waarin toeval en verlies die dominante rol speel. In 2007 word Die boek van toeval en toeverlaat met die M-Net-prys, die W.A. Hofmeyr-prys en die Universiteit van Johannesburg-prys bekroon, terwyl dit in 2008 ook op die kortlys is vir die Helgaard Steyn-prys. In 2012 ken die Suid-Afrikaanse Akademie vir Wetenskap en Kuns die C.L. Engelbrechtprys (’n prys vir wetenskaplike navorsing oor die Afrikaanse taal of letterkunde) aan Die boek van toeval en toeverlaat toe. Die boek verskyn in Engels as The Book of Happenstance in ’n vertaling wat sy saam met haar broer, Dirk Winterbach, onderneem. In 2009 wen hierdie vertaling die prys vir literêre vertaling van die Suid-Afrikaanse Vertalersinstituut en ook die Suid-Afrikaanse Letterkundetoekennings se vertalersprys.

Die benederyk is die verhaal van twee broers, die skilder Aaron Adendorff en die oud-dwelmverslaafde Stefaans.Aaron se galery-eienaar, Eddie Knuvelder, laat hom in die steek en sluit nie sy werk in onder die vyf kunstenaars wat hy in Berlyn gaan uitstal nie. Eddie versoek hom om twee jong kunstenaars, Moeketsi Mosekedi en Jimmy Harris, na ’n ateljee in die Natalse Middellande te neem, ’n opdrag wat vir Aaron verwar. Hy is verder afgestoot deur die selfvertroue waarmee Jimmy Harris uitwei oor sy opvattings dat die skilderkuns dood is en is ook afgunstig op die sukses wat Jimmy in die kunswêreld behaal. Die karakter van Jimmy, met sy naelskouery wat Aaron as selfmutilasie beskou en sy kunsvorm van “deathworks”, word ’n demoniese karakter. Deur hierdie interaksie vorm die kunsteorie, die ontwikkeling van Aaron se skilderkuns vanaf politiek betrokke werk tot latere figuratiewe skilderye, die invloed van kleur en verskillende kunsbewegings ’n belangrike newe-tema van die verhaal. Die talle skilderye van die hel waarna verwys word, is ook ’n belangrike heenwys na die titel van die boek en die hooftema van die benederyk of die hel. Aaron leef simbolies in ’n hel op aarde met die verwerping, eensaamheid en fisieke pyn wat hy ondervind. Intussen bombardeer sy broer Stefaans (met suggestie van die Bybelse Stephanus) hom met sms’e en e-pos waarin hy verslag doen van sy dekades lange verslawing en sy geleidelike terugkeer daaruit. Stefaans was letterlik in die hel en terug en kry tydens besoeke onder in die tuinwoonstel angsdrome, maar sien tog ook wonderlike dinge (en verlossing) gebeur. Indrukwekkend is verder die randkarakters soos Aaron se huishulp Gloria Sekete, wat so blymoedig is dat dit hom soos ’n gevangene in sy eie huis laat voel, en sy nuwe buurvrou, Bubbles Bothma. Bubbles is Lotto-prinses en Zen-meester wat ’n meesleurende kombinasie van erns en komedie na die roman bring. Sy haal aan uit Milton se Paradise Lost, lees Gogol en bied aan om Aaron se vyande “reg te sien” of selfs “uit te vat”. Hierdie randkarakters leef buite die sentrale betekenisraamwerk van die roman, maar gee ’n onderliggend burleske en humoristiese gevoel aan ’n tema wat maklik swaartillend kon word. Die benederyk wen in 2011 die M-Net-prys en is in dieselfde jaar op die kortlys vir die toekenning van die W.A. Hofmeyr-prys en die Universiteit van Johannesburg-prys. Dit word deur Leon de Kock in Engels vertaal as The road of excess.

Die manuskrip van Die aanspraak van lewende wesens wen in 2012 die Groot Afrikaanse Romanwedstryd van NB-Uitgewers. Dit is ’n roman waarin die hoofkarakters op ’n dubbele soektog is wat vir elkeen op ’n eie pelgrimsreis uitloop. Die rekenmeester Maria Volschenk se lewe in Durban is leeg en doelloos, gevul met mislukte huidige en afgelope verhoudings. Sy vertrek Kaap toe om haar herinneringe van haar suster Sofie wat selfdood is, te verwerk en ook haar seun Benjy op te soek, wat hom al weer in die moeilikheid bevind. Karl Hofmeyr is in Durban in die rekenaarbedryf en het ’n obsessie met higiëne. Hy begin oproepe kry oor sy broer Ignatius (Iggy), met wie sy weldoener, Josias Brandt, geen raad meer weet nie en ook hy sit af Kaap toe. Tussen Karl se verhaal en dié van Maria is daar slegs een konkrete verbintenis: hulle ken vir Jakobus Coetzee, ’n inwoner van die “skuilplaas vir ingekortenes”, wat Brandt aan die berghange van Kaapstad opgerig het. Ten spyte van Karl en Maria se probleme is hulle nog relatief bevoorreg in vergelyking met die ander swerwers en swendelaars in die roman. Die fokus is minder op die progressie van die verhaal as op situasies, kwellings, onsekerhede en toestande van vertwyfeling, wat tiperend is van die Suid-Afrikaanse samelewing in sy gebrek aan samehang of selfs naastenby ’n gedeelde narratief. Josias Brandt se skuilplaas verteenwoordig dan ’n plek waarin inwoners eksperimenteer met nuwe bestaansmoontlikhede en ’n nuwe sosiale mobiliteit, maar ook hier is dit nie noodwendig ’n heilsame omgewing nie. Teen hierdie agtergrond resoneer die titel, waar die lewendes in hulle eie private wêreld hulle ongedeelde ervarings beleef, maar tog aanspraak maak op ’n eie plek in die wêreld. Hulle word gekontrasteer met die dooies wat in perspektief geplaas word met die digter Sophie se onthutsende besoek aan ’n lykshuis in die slottoneel. Nie een van Maria of Karl vind die orde wat vir hulle so belangrik is nie en hulle word, soos die ander karakters, spelers vasgevang in die kringloop van die oneindige verlede, die doellose hede en die onhaalbare toekoms. Daar is ooreenkomste in die pelgrimstogte van sowel Maria as Karl. Albei ontvang ’n geskrewe boodskap van die persoon na wie hulle soek en albei sukkel om sin te maak van hierdie boodskappe. Vir al twee is die persoon na wie hulle soek, ontoeganklik en albei vind meer spore van hul eie verlede as van die mense na wie hulle soek. Die reise van Maria en Karl stuur af op dieselfde punt en twee reise na dieselfde bestemming skep noodwendig die verwagting van konvergensie. Dit dra daartoe by dat die menslike isolasie voelbaar is, en nie net leesbaar uit die roman nie. Kenmerkend van Ingrid se romans is ook hierdie een kompleks en gevul met lae van betekenis en verwysings, intertekstueel en intratekstueel. Sommige van die betekenislae word gebou deur verwysings na heavy metal-musiek, die Ofiet-diagramme, Soefisme en Kabbalisme. Daar is ’n aaneenlopende wisselwerking tussen die verlede en die hede en tussen die bewuste en die onbewuste, met die lewendes wat gedurig gekonfronteer word met hulle menslikheid en greep op die werklikheid. Een van die grootste verdienstes van die roman is die subtiele wyse waarop die Suid-Afrikaanse werklikheid allegories betrag word en die vreemdheid en kompleksiteit daarvan weergegee word. Die stadsplaas teen die hang van Tafelberg word ’n treffende metafoor vir die politieke bestel, en veral die politieke onderbewuste, van ’n Suid-Afrika wat as jong demokrasie gekenmerk word deur ’n oorweldigende diversiteit, ’n gebrek aan ’n gedeelde bestaansbewussyn en uitdagende vrae rakende subjektiwiteit, verwonding en verlies. Hierdie boek verower al die belangrike pryse in die Afrikaanse letterkunde en word in 2013 bekroon met die Hertzogprys, die W.A. Hofmeyr-prys, die M-Net-prys en die Universiteit van Johannesburg-prys.

Vlakwater se twee verhaallyne wissel mekaar af, maar kruis nooit nie en hoewel die karakters meermale in nabye afstand van mekaar is,ontmoet hulle nie. Hulle is getuies van dramatiese gebeure wat moord, verkragting en satanisme insluit, maar die fokus in die roman is op die karakters se innerlike ervarings en nie op die uiterlike gebeure nie. Die ek-verteller van die een verhaallyn is ’n naamlose vrou met ’n haaslip, wat met ’n ewe naamlose “jy” in gesprek tree oor die dood van Jacobus, haar beste vriend. In haar huis in Stellenbosch hou sy haar besig met die skryf van ’n monografie oor die videokuns van die Olivier-tweeling en poog sy om ’n onderhoud te reël met hulle vader, ’n bekende professor, met wie sy in die verlede ’n stel afgetrap het. Niek Steyn is die hoofkarakter in die ander verhaallyn. Hy is ’n kunstenaar wat in Kaapstad woon en tydelik lesings gee aan apatiese studente by ’n private kunsskool buite Stellenbosch. Sy verhouding met die depressiewe Isabel is beëindig en sy kunsloopbaan  stagneer. Marthinus is sy blymoedige buurman wat sy lewe op koers hou en vir hom ’n raadgewer en kruk word. Die verhaallyne word gekoppel deur die terugkeer van die eienaardige skrywer Viktor Schoeman, wat die land verlaat het nadat sy roman Vlakwater in die negentigerjare misluk het. Viktor is ’n demoniese karakter wat blykbaar gruwelike gebeure in sy roman in die werklike lewe wil laat gebeur. Hy bedreig dan die twee hoofkarakters. Niek het in Viktor se projek belê, maar is nie geneë om Viktor ooit weer te sien nie. Die haaslip-vrou onthou Viktor as iemand wat sy in ’n hotel aan die Weskus ontmoet het en wat haar daarna agtervolg en haar gevra het om saam met hom op reis te gaan. ’n Reeks uitsonderlike gebeure herinner Niek dan aan die plot van Viktor se roman. Charelle Koopman, ’n fotografiestudent wat by hom ’n kamer huur, verdwyn en een van sy oënskynlik verveelde studente sterf byna in ’n satanistiese ritueel. Vlakwater is ’n aktuele roman wat die hedendaagse samelewing uit verskillende hoeke belig, veral die meer donker kant van die menslike psige. Pogings om orde te skep word deurlopend deur chaos bedreig. Temas wat onder andere deur die roman aangeraak word is sinnelose geweld op alle vlakke van die samelewing, die sosiale, maatskaplike en ekonomiese ongelykhede tussen mense, kuns en die rol daarvan in die verbruikerskultuur. Baie van hierdie kragte en teenstellings manifesteer onder meer in die beskrywing van die plaas teen Seinheuwel in Kaapstad, wat ook ’n rol gespeel het in Winterbach se vorige roman, Die aanspraak van lewende wesens. In daardie roman was die plaas kenmerkend van chaotiese diversiteit, maar dit is nou gekoop deur ’n nuwe eienaar, wat dit omskep het in ’n ordelike eenheid. Die informele nedersetting langs die plaas is egter tuiste vir allerlei verskoptes, vlugtelinge en dwelmbase wat daar in skuilings woon. Teen hierdie agtergrond is daar ’n ryke verskeidenheid karakters in die roman, wat aan die skrywer die geleentheid gee om alle vlakke van die samelewing te beskryf en die volle taalregister van Afrikaans te benut. In 2016 is Vlakwater op die kortlys vir die toekenning van die UJ-prys vir kreatiewe skryfwerk in Afrikaans.

Van haar skryfwerk word in versamelbundels opgeneem, soos ’n uittreksel uit Erf in Vrou: Mens onder redaksie van Corlia Fourie, Die insident in Lyfspel / Bodyplay van Rachelle Greeff en Om te dans met die Kolyn-kêrel (’n fragment uit Karolina Ferreira) in Willekeur van Koos Human.

Drama

In die laat sewentigerjare skryf sy twee dramas vir die Stellenbosch amateurtoneelfees. Reeds in 1980 publiseer sy onder die naam Lettie Viljoen die kort Epoem in The bloody horse, waarin op satiriese wyse ’n aantal belangegroepe (Profeet, God, Tiksters, Jong predikante, Man, Vrou) aan die woord gestel word oor die dinge wat hulle na aan die hart lê en daardeur kommentaar lewer op die samelewing. Hierdie stuk is geskik vir voordrag.

Haar drama Spyt debuteer in 2010 by die Aardklop Kunstefees op Potchefstroom, met haar dogter Brink Scholtz as regisseur, waarna dit in 2011 by die KKNK opgevoer word. Dit is ’n verhoudingsdrama met ’n ouderdomsbeperking van sestien jaar. Die titel verwys na die wellus en vergryp in verhoudings, waarna die spyt volg. In die gesprekke word die sin van die lewe, die behoefte aan selfverwesenliking en die dryfvere agter menslike optrede, veral die seksuele, verken. So word die geestelike bepeinsing met die lyflike genot vermeng, wat beide om vrede en vervulling gaan. Die karakter Braam het drie minnaresse (waarvan ons weet), waarvan een sy vrou se beste vriendin is, die ander swart en nog een avontuurlik en eintlik meer geïnteresseerd in geldsake as in bedsake. Tuis is sy vrou, Mariana, besig om te oefen op ’n Pilatesbal, terwyl sy smag na selfverwesenliking en graag hulle sekslewe sal wil opkikker. Hierdie drama verower by Aardklop in 2010 die Anglogold Ashanti Fyngoudprys vir die beste nuwe Afrikaanse produksie op die fees. Ingrid voltooi hierna  ’n nuwe drama met die voorlopige titel van Vuur.

Eerbewyse

In 1992 word Ingrid Winterbach opgeneem in die Bloomsbury Guide to Women’s Literature onder redaksie van Claire Buck. Die Klein Karoo Nasionale Kunstefees vereer haar in 2011 met ’n Afrikaans Onbeperk toekenning vir vernuwende denke.

In 2004 is die Hertzogprys aan Mev. Winterbach toegeken vir haar roman Niggie, en in 2013 ontvang sy weer die Hertzogprys vir haar roman Die aanspraak van lewende wesens.

Publikasies

Werke uit haar pen sluit in:

Jaar	Publikasies
	Lettie Viljoen
1984	Klaaglied vir Koos
1986	Erf
1990	Belemmering
1993	Karolina Ferreira
1996	Landskap met vroue en slang
	Ingrid Winterbach
1999	Buller se plan
2002	Niggie
2005	The Elusive Moth (Engelse vertaling deur Iris Gouws, saam met Ingrid Winterbach, van Karolina Ferreira)
2006	Die boek van toeval en toeverlaat
2007	To Hell With Cronjé (Engelse vertaling van Niggie, deur Elsa Silke. Die Nederlandse vertaling is deur Riet de Jong-Goossens)
2008	The Book of Happenstance (Engelse vertaling van Die boek van toeval en toeverlaat. Vertaling deur skryfster en Dirk Winterbach)
2010	Die benederyk
2012	Die aanspraak van lewende wesens
2014	The Road of Excess (Engelse vertaling van Die benederyk. Vertaler Leon de Kock)
2015	Vlakwater
2015	It Might Get Loud (Engelse vertaling van Die aanspraak van lewende wesens. Vertaler Michiel Heyns)
2017	The Shallows (Engelse vertaling van Vlakwater. Vertaler Michiel Heyns)
2018	Die troebel tyd (In Engels vertaal deur Michiel Heyns as The troubled times of Magrieta Prinsloo)
2021	Voorouer. Pelgrim. Berg
2024	Onrus op Steynshoop

Bronnelys

Boeke

• Botha, Elize. Prosakroniek. Tafelberg Uitgewers Bpk. Kaapstad Eerste uitgawe 1987
• Brink, André P. Vertelkunde. Academica Pretoria en Kaapstad Eerste uitgawe 1987
• Jansen, Ena. Lettie Viljoen/Ingrid Winterbach (1948-). in Van Coller, H.P. (red.) Perspektief en Profiel  Deel 2. J.L. van Schaik Uitgewers Pretoria Eerste uitgawe 1999
• Kannemeyer, J.C. Die Afrikaanse literatuur 1652–2004. Human & Rousseau Kaapstad en Pretoria Eerste uitgawe 2005
• Van Coller, H.P. (red.) Perspektief en Profiel Deel I. J.L. van Schaik-Uitgewers Pretoria Eerste uitgawe 1998
• Van Coller, H.P. (red.) Perspektief en Profiel Deel 2. J.L. van Schaik-Uitgewers Pretoria Eerste uitgawe 1999
• Van Coller, H.P. (red.) Perspektief en Profiel Deel 3. Van Schaik-Uitgewers Pretoria Eerste uitgawe  2006

Tydskrifte en koerante

• Anoniem. En nog ’n roman vir die verhoog. Rapport, 13 Julie 1986
• Anoniem. Ingrid Winterbach wen Hertzogprys. Beeld, 27 Maart 2004
• Anoniem. Voorste skrywers help opkomendes publiseer. Rapport, 23 Augustus 2015
• Anoniem. Skryfwerksessies weer by Maties aangebied. Beeld, 2 Oktober 2015
• Botha, Marisa en Van Vuuren, Helize. ’Taal moet weerstand bied’: ’n Verkenning van ‘Niggie’. Tydskrif vir Letterkunde. Jaargang 44 no. 2, Lente 2007
• Botha, Marisa en Van Vuuren, Helize. Die enigmatiese aard van die trieksterfiguur in Ingrid Winterbach se ‘Niggie’. Tydskrif vir Letterkunde Jaargang 45 no. 2, Lente 2008
• Burger, Willie. Historiese korrektheid en historiese fiksie: ’n respons. Tydskrif vir Letterkunde. Jaargang 52 no. 2 Lente 2015
• Crous, Marius. Lekker herlees aan afwykende. Beeld, 21 Februarie 2011
• De Villiers, Johannes. Swart-wit-vryery laat kykers loop. Rapport, 3 Oktober 2010
• De Vries, Willem. Niks 'normaal’ vir Winterbach. Beeld, 16 April 2013
• Engelbrecht, Theunis. Lettie Viljoen skryf haar agtermiddae vol. Die Burger, 11 Mei 1994
• Engelbrecht, Theunis. Akademie gekap oor Hertzogprys. Rapport, 25 April 2004
• Greeff, Rachelle. ‘Toeval’ in Engels te kry. Rapport, 21 September 2008
• Human, Thys; Gouws, Andries en Van Zyl, Johan. Boek van glimlag en verlies. Boeke-Insig, no. 1  Lente 2007
• Human, Thys. ’Jan de Dood en sy bende’: Vergestalting van die dood in die romans van Lettie Viljoen/Ingrid Winterbach. Tydskrif vir Letterkunde Jaargang 45 no. 2, Lente 2008
• Human, Thys. Die gul applous van lesende wesens. By, 5 Oktober 2013
• Jansen, Ena. Belemmering en transformasie by Lettie Viljoen en Francis Bacon. Tydskrif vir  Letterkunde. Jaargang 35 no. 1, Februarie 1997
• La Vita, Murray. Nie diép genoeg nie. By, 27 Maart 2010
• La Vita, Murray. Verskriklike vermaak. By, 4 September 2010
• Loots, Sonja. Vat so, babies! Rapport, 27 Oktober 2002
• Marais, Loftus. Venter en Winterbach: Twee reaksies op die Suid-Afrikaanse situasie. By, 9 Desember  2005
• Minnaar, Melvin. Winterbach, kwas en pen. Rapport, 2 Junie 2013
• Nieuwoudt, Stephanie. Visueel en verbaal. Plus, 26 Oktober 2002
• Nieuwoudt, Stephanie. Boeke wat jy styf teen jou lyf wil hou. By, 27 Oktober 2007
• Pretorius, Fransjohan. Die historisiteit van resente Afrikaanse historiese fiksie oor die Anglo-Boereoorlog. Tydskrif vir Letterkunde. Jaargang 52 no. 2 Lente 2015
• Rautenbach, Elmari. Winterbach kry derde M-Net-prys vir ‘Benederyk’. Beeld, 24 Junie 2011
• Rautenbach, Elmari. Winterbach-manuskrip wen. Beeld, 13 Maart 2012
• Retief, Hanlie. Sag, snaaks, skerp én slim. Rapport, 1 Julie 2007
• Scholtz, Hettie. Madam X. Insig, Maart 2000
• Smuts, J.P. Commendatio vir die Ou Mutual-Letterkundeprys 1997. Tydskrif vir Letterkunde. Jaargang 35 no. 4, Augustus 1997
• Spruyt, Marie.Die boek van toeval en toeverlaat (Ingrid Winterbach). ’n Teosofies-kabbalistiese  perspektief. Tydskrif vir Letterkunde. Vierde reeks Jaargang 51 no. 1 Herfs 2014
• Van Coller, H.P. Tussen nostalgie en parodie: die Afrikaanse prosa in die jare negentig (2). Tydskrif vir Geesteswetenskappe. Jaargang 35 no. 4, Desember 1995
• Van der Vyver, Marita. Meesters van toeval en toevalligheid. Rapport, 24 Junie 2007
• Vosloo, Johan. ‘Niggie’ was hárde werk, sê wen-skrywer. Rapport, 28 Maart 2004

Internet

• Bouwer, Anna-Retha Beeld: http://152.111.1.88/argief/berigte/beeld/2010/10/01/B1/15/araardklop3.html
• Brand, Gerrit Die Burger: http://152.111.1.87/argief/berigte/dieburger/2007/06/28/SK/3/UJboekpryse.html
• Brits, Elsabé Die Burger: http://152.111.1.87/argief/berigte/dieburger/2004/04/10/BS/14LDNk/02.html
• Die Burger: http://152.111.1.87/argief/berigte/dieburger/2010/03/27/BJ/4/Ingrid-BV-BW.html
• De Villiers, Johannes Rapport: http://152.111.1.87/argief/berigte/rapport/2010/11/07/RH/3/Aardklopsekstoneel.html^{[dooie skakel]}
• De Vries, Willem Beeld: http://152.111.1.88/argief/berigte/beeld/2013/04/16/B1/14/jmingrid.html
• De Vries, Willem Die Burger: http://152.111.1.87/argief/berigte/dieburger/2011/04/05/SK/6/winterbach.html
• Engelbrecht, Theunis Beeld: http://152.111.1.88/argief/berigte/beeld/1994/05/5/5/4.html
• Greeff, Rachelle Die Burger: http://152.111.1.87/argief/berigte/dieburger/1994/05/18/5/1.html^{[dooie skakel]}
• La Vita, Murray Die Burger: http://152.111.1.87/argief/berigte/dieburger/2010/09/04/BJ/4/ingri-BV.html^{[dooie skakel]}
• Loots, Sonja Rapport: http://152.111.1.87/argief/berigte/rapport/2002/10/27/28/2.html
• Nieuwoudt, Stephanie Die Burger: http://152.111.1.87/argief/berigte/dieburger/2002/11/04/DB/6LDNk/05.html
• Norval, Roline Die Burger: http://152.111.1.87/argief/berigte/dieburger/1998/05/21/10/5.html^{[dooie skakel]}
• Pople, Laetitia Die Burger: http://152.111.1.87/argief/berigte/dieburger/2010/10/02/SK/16/aardklop2.html
• Prins, Jo Die Burger: http://152.111.1.87/argief/berigte/dieburger/2013/09/21/SK/4/jpmnet_1820.html
• Steinmair, Deborah Beeld: http://152.111.1.88/argief/berigte/beeld/2010/09/29/B1/8/aardspytresens.html
• Tempelhoff, Elise Beeld: http://152.111.1.88/argief/berigte/beeld/2004/10/01/B1/15/03.html
• Van der Merwe, Kirby Die Burger: http://152.111.1.87/argief/berigte/dieburger/2007/02/10/BJ/6/beeld6ingrid-607.html
• Van Wyk, Albertus Die Burger: http://152.111.1.87/argief/berigte/dieburger/2004/04/08/P2/04k/02.html
• Vosloo, Johan Rapport: http://152.111.1.87/argief/berigte/rapport/2004/03/28/R1/11R/01.html

Ongepubliseerde dokumente

• Olivier, Fanie. 'Die boek van toeval en toeverlaat’ deur Ingrid Winterbach. Boeke-Insig Handleiding.