Wikipedia

Pluto

dwergplaneet in die Sonnestelsel, voorheen as die negende planeet beskou
(Aangestuur vanaf Pluto (planeet))
Hierdie artikel handel oor die dwergplaneet Pluto. Vir ander betekenisse van die naam, sien Pluto (dubbelsinnig).

Pluto, ook bekend as 134340 Pluto, is die grootste bekende dwergplaneet in die Sonnestelsel en die een met die tweede grootste massa (naas Eris). Dit is die negende grootste liggaam wat direk om die Son wentel.

Pluto   ♇ (⯓)

Pluto in byna ware kleur, soos waargeneem deur die New Horizons-ruimtetuig op 'n afstand van 450 000 km.
Ontdekking
Ontdek deur Clyde W. Tombaugh
Datum 18 Februarie 1930
Kleinplaneet-benaming134340 Pluto
Kleinplaneet-kategorie Dwergplaneet
Trans-Neptunus-voorwerp
Kuiper-gordelvoorwerp
Etimologie Pluto
Wentelbaaneienskappe
Epog J2000
Afelium 7 311 000 000 km
48,871 AE
Perihelium 4 437 000 000 km
29,657 AE[1]
Halwe lengteas 5 874 000 000 km
39,264 AE
Wentelperiode 90 613,305 dae
248,09 jaar
Sinodiese periode 366,73 dae
Gem. omwentelingspoed 4,666 km/s
Baanhelling 17,141 75°
11,88° (tot die Son se ewenaar)
Lengteligging van stygende nodus 110,303 47°
Periheliumhoek 113,763 29°
Natuurlike satelliete 5
Fisiese eienskappe
Gem. radius 1 185 ± 10 km
(0,18 R⊕)
1 161 km[2] (solied)
Oppervlakte 1,7657 km2
(0,035 Aardes)
Volume 6,979 km3
0,0064  Aardes)
Massa (1,305 ± 0,007)22 kg
(0,00218 M⊕)
(0,178 mane)
Gem. digtheid 1,87 g/cm3[3]
Ontsnapping-
snelheid		 1,212 km/s
Sideriese
rotasieperiode		 −6,387 230 dae
6 d 9 h 17 m 36 s
Rotasiespoed
by ewenaar		 47,18 km/h
Ashelling 119,591 ± 0,014° (tot wentelbaan)
Regte styging van noordpool 312,993°
Deklinasie 6,163°
0,49–0,66 (geometries, varieer by 35%)[4][5]
Oppervlak-temp.
   Kelvin
mingem.maks
33 K44 K55 K
Skynmagnitude 13,65[5] tot 16,3[6]
(hoof is 15,1)[5]
Absolute magnitude −0,7[7]
Hoekgrootte 0,065" tot 0,115"[5]
Atmosfeer
Oppervlakdruk 0,30 Pa (somer-maksimum)
Samestelling stikstof, metaan, koolstofmonoksied[8]
Vergelyking in grootte met die Aarde.
Pluto en sy mane: Charon, die tweede helderste voorwerp, met Nix regs bo en Hidra regs onder (15 Februarie 2006, Hubble-ruimteteleskoop).
Een omwenteling van Charon om Pluto. Albei voorwerpe draai om die stelsel se massamiddelpunt.
Pluto se grootste maan, Charon, soos op 13 Julie 2015 afgeneem deur New Horizons.

Van die oomblik van sy ontdekking in 1930 tot in 2006 is Pluto as die Sonnestelsel se negende planeet beskou. In die laat 20ste en vroeë 21ste eeu is baie voorwerpe soortgelyk aan Pluto in die buitenste dele van die Sonnestelsel ontdek, waaronder die verstrooideskyfvoorwerp Eris. Op 24 Augustus 2006 het die Internasionale Sterrekundevereniging (IAU) die term "planeet" vir die eerste keer gedefinieer. Hierdie definisie het Pluto van sy titel as planeet ontneem en dit is in 'n nuwe kategorie, dwergplanete, geklassifiseer saam met Ceres, Haumea, Makemake en Eris.[9] Ná die herklassifisering is Pluto ook op die lys kleinplanete gevoeg en is die nommer 134340 aan hom toegewys.[10][11] Sommige sterrekundiges meen Pluto, asook van die ander dwergplanete, behoort as planete beskou te word.[12][13]

Pluto kom in die Kuipergordel voor en soos ander lede van die gordel, bestaan dit hoofsaaklik uit rots en ys en is dit relatief klein: sy massa is ongeveer 'n vyfde van die Aarde se maan s'n en sy volume 'n derde. Sy deursnee is 2 370 km.[14] Pluto is kleiner as sewe mane in die Sonnestelsel en het 'n eksentrieke wentelbaan met 'n hoë inklinasie wat wissel van 29 tot 49 AE (4,3–7,3 miljard km) van die Son af. Dit is soms nader aan die son as die planeet Neptunus.

Op 14 Julie 2015 was die ruimtetuig New Horizons die eerste tuig wat by Pluto verbygevlieg het.[15][16][17][18] Dit het vir Nasa mates en foto's van Pluto en sy mane geneem.[19][20] Daar is onder meer vasgestel Pluto is 50 km groter as wat aanvanklik bereken is, en dus groter as Eris.

Pluto en sy grootste natuurlike satelliet, Charon, word dikwels as 'n dubbelstelsel beskou omdat die twee liggame om hul massamiddelpunt wentel en nie om mekaar nie.[21] Die IAU het egter nog nie 'n formele definisie vir tweeledige dwergplanete nie en tot dan bly Charon 'n maan van die dwergplaneet Pluto.[22] Pluto het ook vier kleiner mane, onder meer Nix en Hidra, wat in 2005 ontdek is.[23] Op 28 Junie 2011 het die Hubble-ruimteteleskoop Kerberos ontdek[24] en op 11 Julie 2012 die laaste maan, Styx.[25]

Geskiedenis

wysig

Ontdekking

wysig

In die 1840's het Urbain Le Verrier klassieke meganika gebruik om die posisie te voorspel van die toe nog onontdekte planeet Neptunus nadat hy versteurings in die wentelbaan van Uranus ontleed het.[26] Daaropvolgende waarnemings van Neptunus in die laat 19de eeu het sterrekundiges laat glo Uranus se wentelbaan word deur nog ’n planeet benewens Neptunus beïnvloed.

 
Die sterrewag waar Pluto ontdek is.

In 1906 het Percival Lowell, ’n ryk Bostoniet wat die Lowell-sterrewag in 1894 in Flagstaff, Arizona gestig het, ’n duur projek begin op soek na ’n moontlike negende planeet, wat hy "Planeet X" genoem het.[27] Teen 1909 het Lowell en die Amerikaanse sterrekundige William H. Pickering verskeie moontlike koördinate voorgestel vir so ’n planeet.[28] Lowell en sy sterrewag het gesoek tot met sy dood in 1916, maar vergeefs. Sonder dat hy dit besef het, is twee dowwe beelde van Pluto op 19 Maart en 7 April 1915 op sy opnames vasgevang, maar daar is nie besef wat dit was nie.[28][29]

Daar was 14 ander bekende "ontdekkings" van Pluto; die eerste was op 20 Augustus 1909 by die Yerkes-sterrewag.[30]

Weens ’n regstryd van 10 jaar met Constance Lowell, Percival se weduwee wat die sterrewag se miljoen-dollar-deel van sy erfenis vir haarself wou hê, is die soektog na Planeet X eers in 1929 voortgesit[31] toe die direkteur, Vesto Slipher, die taak om Planeet X op te spoor oorgelaat het aan Clyde Tombaugh, ’n 23-jarige man van Kansas wat pas by die Lowell-sterrewag aangesluit het, omdat Slipher beïndruk was deur ’n voorbeeld van sy sterrekundige tekeninge.[31]

Tombaugh het die naglug sistematies in pare foto's vasgevang en elke paar ondersoek om te bepaal of enige voorwerpe van posisie verander het. Hy het vinnig heen en weer tussen die fotografiese plate beweeg om die illusie van beweging te skep van enige voorwerp wat van posisie verander het. Op 18 Februarie 1930, ná ’n soektog van byna twee jaar, het Tombaugh ’n moontlik bewegende voorwerp geïdentifiseer op plate wat op 23 en 29 Januarie van daardie jaar geneem is.

’n Foto van swakker gehalte wat op 21 Januarie geneem is, het gehelp om die beweging te bevestig.[32] Nadat die sterrewag nog foto's gekry het wat die beweging bevestig, is die nuus van die bevindings op 13 Maart 1930 na die Harvardkollege-sterrewag gestuur.[28]

Naam

wysig

Die ontdekking het wêreldwyd die hoofnuus gehaal. Die Lowell-sterrewag, wat vanweë die ontdekking die reg gehad het om die voorwerp ’n naam te gee, het meer as duisend voorstelle van oor die wêreld ontvang wat gewissel het van Atlas tot Zymal.[33] Tombaugh het Slipher aangespoor om gou ’n naam te kies voordat iemand anders dit doen.[33] Constance Lowell het die naam Zeus voorgestel, toe Percival en eindelik Constance. Dié voorstelle is verwerp.[34]

Die naam Pluto, na aanleiding van die mitologiese god van die onderwêreld, is voorgestel deur Venetia Burney (1918–2009), toe ’n 11-jarige skoolmeisie van Oxford, Engeland, wat geïnteresseerd was in klassieke mitologie.[35]

Die voorwerp het op 24 Maart 1930 amptelik ’n naam gekry.[36][37] Elke lid van die Lowell-sterrewag is toegelaat om uit ’n kortlys van name te kies: Minerva (wat reeds die naam van ’n asteroïde was), Cronus (wat nie gewild was nie) en Pluto. Pluto het al die stemme gekry.[38] Die naam is op 1 Mei 1930 aangekondig.[35]

By die aankondiging het Venetia se oupa vir haar die ekwivalent van £5 (gelyk aan R5 563 in 2015) gegee as ’n beloning.[35]

Die keuse van die naam is gedeeltelik geïnspireer deur die feit dat die eerste twee letters van Pluto die voorletters van Percival Lowell is. Pluto se sterrekundige simbool ( , Unicode U+2647, ♇) is toe geskep as ’n monogram uit die letters "PL".[39] Pluto se astrologiese simbool lyk soos dié van Neptunus ( ), maar het ’n sirkel in die middel in plaas van die middelste deel van die vurk ( , Unicode U+2BD3, ⯓).[40]

Die naam het gou byval gevind. In 1930 was Walt Disney oënskynlik daardeur geïnspireer toe hy Mickey Muis se hond, Pluto, geskep het, hoewel Disney se animeerder Ben Sharpsteen nie kon bevestig waar die naam vandaan kom nie.[41] In 1941 het Glenn T. Seaborg ’n nuut ontdekte element plutonium genoem ter ere van Pluto nadat die element uraan na Uranus en neptunium na Neptunus genoem is.[42]

Twyfel oor massa

wysig

Toe Pluto eers gevind is, het sy dofheid twyfel laat ontstaan oor of dit wel Lowell se Planeet X is.[27] Ramings van Pluto se massa het deur die 20ste eeu al hoe kleiner geword.[43]

Ramings van Pluto se massa
Jaar Massa Raming deur
1915 7 Aardes Lowell (voorspelling vir Planeet X)[27]
1931 1 Aarde Seth Barnes Nicholson en Nicholas U. Mayall[44][45][46]
1948 0,1 Aarde Kuiper[47]
1976 0,01 Aarde Dale Cruikshank, Carl Pilcher & David Morrison[48]
1978 0,002 Aarde James W. Christy & Robert Sutton Harrington[49]
2006 0,00218 Aarde Marc W. Buie e.a.[50]
2015 0,00220 Aarde New Horizons[51]

Sterrekundiges het aanvanklik sy massa bereken volgens die veronderstelde invloed wat dit op Neptunus en Uranus gehad het. In 1931 is bereken Pluto het min of meer dieselfde massa as die Aarde, maar in 1948 is die raming afgebring na dié van Mars.[45][47] In 1976 het Dale Cruikshank, Carl Pilcher en David Morrison van die Universiteit van Hawaii Pluto se albedo vir die eerste bereken en bevind dit stem ooreen met dié van metaanys; dit sou beteken Pluto is baie helder vir sy grootte en kon dus nie meer as een persent van die massa van die Aarde wees nie.[48] (Pluto se albedo is 1,3–2 keer so groot soos die Aarde s'n.[5])

In 1978 het die ontdekking van Pluto se maan Charon dit vir die eerste keer moontlik gemaak om Pluto se massa min of meer akkuraat te bereken: sowat 0,2% dié van die Aarde, en heeltemal te klein om die afwykings in Uranus se wentelbaan te verduidelik. Daaropvolgende soektogte na ’n alternatiewe Planeet X, veral deur Robert Sutton Harrington,[52] het misluk. In 1992 het Myles Standish data van Voyager 2 se verbyvlug van Neptunus in 1989 gebruik om sy swaartekraginvloed op Uranus te herbereken. Met die nuwe syfers het die afwykings, en dus die soeke na Planeet X, nie meer sin gemaak nie.[53] Vandag stem die meeste sterrekundiges saam dat Planeet X, soos Lowell dit gedefinieer het, nie bestaan nie.[54] Lowell het in 1915 ’n wentelbaan en posisie vir Planeet X voorspel wat taamlik ooreenstem met dié van Pluto destyds, maar Ernest W. Brown het gou ná Pluto se ontdekking gemeen dit is toeval,[55] en dié mening word vandag nog gehuldig.[53]

Klassifikasie

wysig

Sedert 1992 is baie hemelliggame in dieselfde gebied as Pluto ontdek, wat gewys het Pluto is een van baie voorwerpe in die Kuiper-gordel. Dit het sy amptelike status as planeet omstrede gemaak, en baie mense het gewonder of Pluto beskou moet word as bloot een van die Kuiper-gordelvoorwerpe of nie. Die direkteurs van museums en planetariums het dikwels omstredenheid veroorsaak deur Pluto uit te laat uit planetêre modelle van die Sonnestelsel. Die Hayden-planetarium het in Februarie 2000 heropen ná opknappingswerk – met ’n model van net agt planete. Dit het ’n jaar later die hoofopskrifte gehaal.[56]

Namate voorwerpe van min of meer Pluto se grootte in dieselfde omgewing ontdek is, het baie gemeen die planeet moet herklassifiseer word as ’n Kuiper-gordelvoorwerp, nes Ceres, Pallas, Juno en Vesta eindelik hul planeetstatus verloor het ná die ontdekking van baie ander asteroïdes. Op 29 Julie 2005 is die ontdekking van nog ’n trans-Neptunus-voorwerp, Eris, aangekondig. Daar is geglo dit is heelwat groter as Pluto. Sy ontdekkers en die media het dit aanvanklik die tiende planeet genoem, hoewel daar geen amptelike konsensus was dat dit wel ’n planeet is nie.[57] Al hoe meer mense het begin glo Pluto moet herklassifiseer word.[58]

IAU-klassifikasie

wysig

Die debat het op 24 Augustus 2006 ’n hoogtepunt bereik toe die Internasionale Sterrekundevereniging (IAU) ’n amptelike definisie vir die term "planeet" opstel. Daarvolgens moet ’n voorwerp aan drie hoofkriteria voldoen om ’n planeet genoem te kan word:

  1. Die voorwerp moet om die Son wentel.
  2. Dit moet groot genoeg wees sodat sy swaartekrag hom rond gedruk het (dit moet dus in hidrostatiese ewewig wees).
  3. Dit moes sy wentelbaan "skoongevee" het van ander voorwerpe.[59][60]

Pluto voldoen nie aan die derde kriterium nie omdat sy massa net 0,07 keer so groot is as dié van die res van die voorwerpe in sy wentelbaan (die Aarde se massa is in vergelyking 1,7 miljoen keer so groot as die res van die voorwerpe in sy wentelbaan).[58][60] Die IAU het verder besluit voorwerpe wat nie aan die derde kriterium voldoen nie, sou dwergplanete genoem word. Op 13 September 2006 het die IAU Pluto, Eris en Eris se maan Disnomia ook ingesluit in hul katalogus van kleinplanete; hulle het die kleinplaneetname "(134340) Pluto", "(136199) Eris" en "(136199) Eris I Disnomia" bygekry.[61] As Pluto met sy ontdekking in 1930 in die katalogus ingesluit is, sou dit die syfer 1164 voor sy naam gekry het, ná 1163 Saga wat ’n maand tevore ontdek is.[62]

Daar is redelike onmin in die sterrekundegemeenskap oor Pluto se herklassifikasie.[63][64][65] Alan Stern, hoofondersoekbeampte van Nasa se New Horizons-sending na Pluto, is ’n groot teenstander van die IAU-besluit. Hy is van mening dat nie die Aarde, Mars, Jupiter of Neptunus hul wentelbane skoongevee het nie en het gesê: "Die New Horizons-projek […] sal nie die IAU se planeetdefinisie-besluit van 24 Augustus 2006 aanvaar nie."[66][67] Volgens hom het minder as vyf persent van sterrekundiges vir die herklassifikasie gestem en dus is hul besluit nie verteenwoordigend van die hele sterrekundegemeenskap nie.[68] Ook Marc W. Buie, destyds van die Lowell-sterrewag, het daarteen beswaar gemaak.[69] Ander, soos Mike Brown, die sterrekundige wat Eris ontdek het, steun die IAU se besluit. Brown het gesê dit moes eindelik gebeur. "Die wetenskap korrigeer homself op die ou end, selfs wanneer sterk emosies betrokke is."[70]

Die publiek se reaksie was uiteenlopend. Baie aanvaar die klassifikasie, terwyl petisies steeds opgestel word om die IAU te probeer oorreed om die besluit te herroep. Die huis van verteenwoordigers van Nieu-Mexiko het ’n resolusie ter ere van Clyde Tombaugh, die ontdekker, wat lank in dié deelstaat gewoon het, aanvaar wat verklaar dat Pluto altyd as ’n planeet beskou sal word terwyl dit in dié deelstaat se naglug is en dat 13 Maart 2007 die dag van Pluto die planeet is.[71][72] Die senaat van Illinois het in 2009 ’n soortgelyke resolusie aanvaar; Tombaugh is in Illinois gebore. Volgens die resolusie is Pluto "onregverdig tot ’n dwergplaneet gedegradeer".[73]

In 2006 het die American Dialect Society "plutoed" as sy woord van die jaar aanvaar. Om te "pluto" is "om iemand of iets te degradeer of devalueer".[74]

Wentelbaan en rotasie

wysig
Pluto (rooi boog) voltooi een omwenteling om die Son (middel) vir elke 247,68 omwentelings van die Aarde. Die donkerblou voorwerp is Neptunus.
Pluto se wentelbaan (rooi) met betrekking tot die Sonnebaan.
Dié skets wys Pluto se elliptiese wentelbaan (rooi) van bo af in verhouding met Neptunus se wentelbaan (blou). Pluto is soms nader aan die Son as Neptunus. Die donkerder dele van die bane wys waar hulle onder die vlak van die sonnebaan beweeg.

Pluto se wentelperiode is 248 aardjare. Sy wenteleienskappe verskil taamlik van die ander planete s’n – hulle volg feitlik sirkelvormige wentelbane om die Son op ’n plat vlak wat die sonnebaan genoem word. Pluto se wentelbaan, daarenteen, lê meer as 17° skuins met betrekking tot die sonnebaan en is eksentries (ellipties). Hierdie eksentrisiteit lei daartoe dat ’n klein deel van Pluto se wentelbaan binne dié van Neptunus lê. Die Pluto-Charon-stelsel se massamiddelpunt het op 5 September 1989 sy perihelium (naaste afstand aan die Son) bereik[75] en was tussen 7 Februarie 1979 en 11 Februarie 1999 die laaste keer nader aan die Son as Neptunus.[76]

Op lang termyn is Pluto se wentelbaan chaoties. Hoewel rekenaarsimulasies gebruik kan word om sy wentelbaan vir die volgende en die afgelope paar miljoen jaar te voorspel, word voorspellings ná meer as 10-20 miljoen jaar spekulatief: Pluto is sensitief vir onmeetbaar klein details van die Sonnestelsel; dit is faktore wat moeilik is om te voorspel en wat eindelik sy wentelbaan sal verander.[77][78]

Verhouding met Neptunus

wysig

Al lyk dit of Pluto se wentelbaan dié van Neptunus kruis as ’n mens dit van bo af sien, lê die twee voorwerpe so dat hulle nooit sal bots of selfs naby mekaar sal kom nie. Daar is verskeie redes hiervoor.

Die eenvoudigste rede is dat die twee wentelbane mekaar nie werklik kruis nie. Wanneer Pluto die naaste aan die Son is, en dus die naaste aan Neptunus se wentelbaan soos van bo af gesien, is dit ook die verste bo Neptunus se pad. Pluto se wentelbaan loop sowat 8 astronomiese eenhede (AE) bo dié van Neptunus verby.[79][80][81]

Dit alleen is nie genoeg om ’n botsing te voorkom nie, want steurings wat deur die planete (veral Neptunus) veroorsaak word, kan Pluto se wentelbaan (soos sy wentelpresessie) oor miljoene jare verander. Daar is egter ook ander faktore by betrokke. Die belangrikste hiervan is dat Pluto in ’n baanresonansie van 2:3 met Neptunus is: vir elke twee omwentelings van Pluto om die Son, voltooi Neptunus drie. Die twee voorwerpe keer dan terug na hul aanvanklike posisies en die siklus begin van voor af – elke siklus duur sowat 500 jaar. Hierdie patroon is sodanig dat die eerste keer wat Pluto, in ’n siklus van 500 jaar, naby perihelium is, Neptunus meer as 50° "agter" Pluto is. Teen Pluto se tweede perihelium het Neptunus nog een en ’n half omwentelings voltooi, en sal dit dus dieselfde afstand "voor" Pluto wees. Die naaste wat die twee voorwerpe aan mekaar kom, is 17 AE, wat verder is as Pluto se minimum afstand van Uranus af (11 AE).[81]

Die resonansie van 2:3 is oor miljoene jare hoogs stabiel.[82] Dit voorkom dat hulle naby mekaar kom; die siklus verloop altyd dieselfde en keer dat die twee wentelbane mekaar kruis. Al was Pluto se wentelbaan dus nie eksentriek nie, sou die twee liggame steeds nooit gebots het nie.[81]

Rotasie

wysig

Pluto se rotasieperiode, dus die lengte van sy dag, is 6,39 dae op Aarde.[83] Nes Uranus, roteer Pluto op sy "kant" op sy wentelvlak, met ’n aksiale helling van 120°. Sy seisoene is dus ekstreem; met sy sonstilstande het ’n kwart van sy oppervlak aaneenlopende daglig, terwyl ’n ander kwart aaneenlopend in donkerte gehul is.[84] Daglig op Pluto is swak en stem ooreen met skemerte op Aarde; Nasa het ’n "Plutotydrekenaar"[85] aanlyn beskikbaar gestel waar gesien kan word wanneer die lig op Aarde ooreenstem met helder daglig op Pluto. ’n Voorbeeld: op 13 Julie 2015, by die koördinate van die Applied Physics Laboratory, waar New Horizons gebou is, was Plutotyd 20:38,[85][86] vier minute ná die sigbare sonsondergang om 20:34.[87]

Kwasi-satelliet

wysig

Minstens een klein voorwerp, (15810) 1994 JR1, is ’n kwasi-satelliet van Pluto; dit is in ’n spesifieke soort wentelbaanverhouding met die dwergplaneet.[88] Dit is al die afgelope 100 000 jaar ’n kwasi-satelliet en sal dit moontlik vir die volgende 250 000 jaar bly.[88][89] Daar kan ook ander liggame wees wat Pluto se wentelbaan deel.

Geologie

wysig
 
’n Kaart deur New Horizons van ’n deel van Pluto se oppervlak.
 
Die verspreiding van metaanys op Pluto (12 Julie 2015).
 
Die teoretiese struktuur van Pluto:
1. bevrore stikstof;[90] 2. waterys; 3. rots

Vanweë Pluto se afstand van die Aarde af is ’n diepte-ondersoek van die dwergplaneet van hier af moeilik. Wanneer wetenskaplikes data van die tuig New Horizons aflaai ná sy verbyvlug van Pluto op 14 Julie 2015, sal dit meer inligting kan verskaf.[91]

Oppervlak

wysig

Pluto se oppervlak bestaan uit meer as 98% stikstofys, met spore van metaan en koolstofmonoksied.[90] Die deel van die dwergplaneet wat na sy maan Charon gedraai is, bevat meer metaanys en die teenoorgestelde kant meer stikstof- en koolstofmonoksiedys.[92] Pluto se oppervlak wissel baie, en die kleur en helderheid verskil grootliks van plek tot plek.[93] Dit is een van die mees kontrasterende liggame in die Sonnestelsel.[94] Kleure wissel van steenkoolswart tot donkeroranje en wit.[95] Sy kleur is baie soos dié van Io, met effens meer oranje, en baie minder rooi as Mars.[96]

’n Eienskap wat uitstaan, is die ligte, hartvormige ligte gebied wat voorlopig "Tombaugh Regio" genoem word, na die ontdekker van Pluto.[97][98][99][100] Die grootste deel daarvan lê in Pluto se noordelike halfrond. Daar word vermoed hierdie kraterlose gebied is minder as 100 miljoen jaar oud en moontlik nog besig om geologies te vorm. Stroke in dié gebied kon deur winde veroorsaak gewees het.

Interne struktuur

wysig

Pluto se digtheid is 2,03±0,06 g/cm3.[50] Omdat die verval van radio-aktiewe elemente die ys eindelik genoeg sou verhit om van die rots geskei te raak, verwag wetenskaplikes dat Pluto se rotsagtige materiaal ’n digte kern vorm wat deur ’n mantel van waterys bedek word. Die deursnee van die kern word op sowat 1 700 km geraam; dit is 70% van Pluto se deursnee.[101] Dit is moontlik dat dié verhitting steeds plaasvind en by die grens tussen die kern en die mantel ’n oseaanlaag van vloeibare water onder die oppervlak skep wat sowat 100 tot 180 km dik is.[101][102]

Massa en grootte

wysig
Ramings van Pluto se grootte
Jaar Radius (deursnee) Notas
1993 1 195 (2 390) km Millis e.a.[103] (indien sonder newelagtigheid)[104]
1993 1 180 (2 360) km Millis e.a. (oppervlak en newelagtigheid)[104]
1994 1 164 (2 328) km Young & Binzel[105]
2006 1 153 (2 306) km Buie e.a.[50]
2007 1 161 (2 322) km Young, Young, & Buie[2]
2011 1 180 (2 360) km Zalucha e.a.[106]
2014 1 184 (2 368) km Lellouch e.a.[107]
2015 1 185 (2 370) km New Horizons-meting[108]

Pluto se massa is 1,31×1022 kg, minder as 0,24% van die Aarde s'n,[109] en sy deursnee is 2 370 km.[14] Sy oppervlakte is 1,665×107 km2, of feitlik dieselfde as dié van Rusland. Sy oppervlakswaartekrag is 0,063g (in vergelyking met 1g vir die Aarde).

Die ontdekking van Pluto se maan Charon in 1978 het wetenskaplikes in staat gestel om die massa van die Pluto-Charon-stelsel te meet deur die toepassing van Newton se formulering van Kepler se derde wet. Dansky waarnemings van Pluto se verduistering deur Charon kon hulle Pluto se deursnee akkurater vasstel, terwyl die uitvinding van aanpassingsoptiek hulle toegelaat het om sy vorm beter vas te stel.[110]

 
Die grootte van die Aarde, Maan en Pluto.

Met ’n massa van minder as 0,2 maanmassas, is Pluto se massa baie kleiner as dié van ons Sonnestelsel se rotsplanete en selfs dié van sewe mane: Ganimedes, Titaan, Callisto, Io, die Maan, Europa en Triton. Die massa is baie kleiner as wat vermoed is voordat Charon ontdek is.

Pluto se deursnee is twee keer dié van die dwergplaneet Ceres, die grootste voorwerp in die asteroïdegordel. Sy massa is kleiner as dié van die dwergplaneet Eris, ’n trans-Neptunus-voorwerp wat in 2005 ontdek is, hoewel sy deursnee groter is (2 370 km teenoor Eris se 2 326 km).[108]

Die bepaling van Pluto se grootte is bemoeilik deur sy atmosfeer[2] en moontlike koolwaterstof-newels.[104] In Maart 2014 het Lellouch, De Bergh e.a. bevindings gepubliseer oor metaanmengselverhoudings in Pluto as atmosfeer wat ooreenstem met ’n Plutoniese deursnee van meer as 2 360 km, met 2 368 km as ’n "beste raaiskoot".[107] Op 13 Julie 2015 is met foto's en ander inligting van New Horizons vasgestel Pluto het ’n deursnee van 2 370 km.[108][111]

Atmosfeer

wysig
 
Een van die laaste foto's van Pluto deur New Horizons wat die dwergplaneet se atmosfeer wys in nabye ware kleur, met die Son wat van agter af skyn. Verskeie lae blou waas dryf in Pluto se atmosfeer. Langs en naby die ledemate is berge en hul skaduwees sigbaar.

Pluto het ’n dun atmosfeer wat bestaan uit stikstof (N2), metaan (CH4) en koolstofmonoksied (CO) wat in ewewig met hul ys op Pluto se oppervlak is.[112] Die oppervlakdruk wissel van 0,65 tot 2,4 Pa;[113] dit is rofweg ’n miljoen tot 100 000 keer minder as die Aarde se atmosferiese druk. Die dwergplaneet se elliptiese wentelbaan het waarskynlik ’n groot invloed op sy atmosfeer: wanneer Pluto weg van die Son af beweeg, sal sy atmosfeer moontlik meer vries. Wanneer Pluto nader aan die Son is, sal die temperatuur van sy soliede oppervlak toeneem en dit sal veroorsaak dat die ys sublimeer. Nes sweet die liggaam afkoel terwyl dit van die vel af verdamp, sal hierdie sublimasie Pluto se oppervlak afkoel.[114]

Die teenwoordigheid van metaan, ’n kragtige kweekhuisgas, in Pluto se atmosfeer skep ’n temperatuur-inversie (’n toename van temperatuur in hoogte), met gemiddelde temperature van 36 K hoër by 10 km bo die oppervlak.[115] Die laer atmosfeer bevat ’n hoër konsentrasie metaan as die boonste atmosfeer.[115]

Selfs al beweeg Pluto weg van die Son, was die atmosfeerdruk in 2002 (0,3 Pa) hoër as in 1988, omdat Pluto se noordpool in 1987 vir die eerste keer in 120 jaar uit die skadu beweeg het; dit het veroorsaak dat ekstra stikstof van dié poolgebied begin sublimeer het. Dit sal dekades neem vir hierdie stikstof om uit die atmosfeer te kondenseer terwyl dit vries op Pluto se nou voortdurend donker suidpool.[116]

Satelliete

wysig
Hoofartikel: Pluto se natuurlike satelliete

Pluto het vyf bekende natuurlike satelliete: Charon, wat in 1978 eerste deur die sterrekundige James Christy geïdentifiseer is; Nix en Hidra, wat albei in 2005 ontdek is;[117] Kerberos (2011);[24] en Styx (2012).[118] Die mane se wentelbane is sirkelvormig (eksentrisiteit < 0,006) en op dieselfde vlak as Pluto se ewenaar (inklinasie < 1°),[119][120] en dus met ’n helling van sowat 120° relatief tot Pluto se wentelbaan.

Naam
 Foto Deursnee
(km) 		Massa
(×1019 kg) 		Halfas
(km) 		Wenteltyd
(dae) 		Wenteltyd
t.o.v. Charon 		Eksentrisiteit Inklinasie
(Pluto-ewenaar) 		Skynbare
magnitude 		Ontdekkings-
datum
Pluto[121]
 
 2 370 ± 20 1 305 ± 7 2 035 6,387230 1:1 0,0022 0,001° 15,1 1930
Pluto I Charon
 
 1 208 158,7 ± 1,5 17 536 ± 3 6,387230 1:1 0,0022 0,001° 16,8 1978
Pluto V Styx
 
 10–25 42 413 20,1617 1:3,16 0,00001 0,0° 27 2012
Pluto II Nix
 
 c. 42 × 36 0,005 ± 0,004 48 690 24,8548 1:3,89 0,00000 0,0° 23,7 2005
Pluto IV Kerberos
 
 13–34 0,002 ± 0,001 57 750 32,1679 1:5,04 0,00000 0,4° 26 2011
Pluto III Hidra
 
 c. 55 × 40 0,005 ± 0,004 64 721 38,2021 1:5,98 0,00554 0,3° 23,3 2005
 
Pluto en sy mane op skaal, met die massamiddelpunt (barisentrum) aangedui.

Die Plutoniese stelsel is baie kompak: die vyf bekende mane wentel in die binneste 3% van die streek waar prograde wentelings (in dieselfde rigting as die dwergplaneet) stabiel sal wees.[122] Charon is die naaste aan Pluto; dit is groot genoeg om in hidrostatiese ewewig te wees en die stelsel se massamiddelpunt buite Pluto te laat lê. Net verder as Charon is die kleiner mane, onderskeidelik Styx, Nix, Kerberos en Hidra.

Die wentelperiodes van al die mane is in resonansie of naby-resonansie.[123][120] Wanneer apsidale presessie in ag geneem word, is die wentelperiodes van Styx, Nix en Hidra in ’n verhouding van presies 18:22:33.[120] Daar is ook ’n nabyverhouding van 3:4:5:6 in die periodes van Styx, Nix, Kerberos en Hidra met dié van Charon.[120][124]

Die Pluto-Charon-stelsel is een van net ’n paar stelsels in die Sonnestelsel waarvan die massamiddelpunt buite die hoofliggaam lê; 617 Patroclus is ’n kleiner voorbeeld en die Son en Jupiter die enigste groter een.[125] Dit en Charon se grootte in verhouding met Pluto s’n het daartoe gelei dat sommige sterrekundiges dit as ’n dubbeldwergplaneet beskou.[126] Die stelsel is ook ongewoon in die sin dat die twee voorwerpe se rotasie met mekaar s’n gesinchroniseer is (nes die Aarde en die Maan s'n); Charon en Pluto wys altyd dieselfde kant na mekaar.[127] Dit beteken ook die rotasieperiode van elk is gelyk aan die tyd wat dit die hele stelsel neem om om die massamiddelpunt te roteer.[83]

Pluto se mane het vermoedelik gevorm ná ’n botsing vroeg in die bestaan van die Sonnestelsel tussen Pluto en ’n liggaam van min of meer dieselfde grootte. Die materiaal wat in die botsing uitgeskiet is, het saamgepak en die mane gevorm wat vandag om Pluto voorkom.[128] Kerberos het egter ’n veel laer albedo as die ander mane[129] en dit is moeilik om te verduidelik aan die hand van ’n groot botsing.[130]

 
 
 
LINKS: Die Plutoniese stelsel: Pluto, Charon Styx, Nix, Kerberos en Hidra (Hubble-ruimteteleskoop, Julie 2012). MIDDEL: Pluto en Charon (New Horizons, Julie 2015). REGS: ’n Vergelyking van vier van die vyf mane se helderheid (kunstenaarsvoorstelling; Styx nie op skaal nie).[131]

Oorsprong

wysig

Pluto se oorsprong en identiteit het sterrekundiges lank laat kopkrap. ’n Vroeë hipotese was dat dit een van Neptunus se mane is wat deur ’n ander maan, dalk Triton, uit sy wentelbaan gestamp is. Dié idee is eindelik verwerp toe dinamiese studies van die twee planete se wentelbane gewys het dit is onmoontlik.[132][133]

 
Die posisie van die Kuiper-gordel in verhouding met die Sonnestelsel se vier groot planete.

Pluto se ware plek in die Sonnestelsel het eers in 1992 duidelik geword toe nog klein ysvoorwerpe verder as Neptunus ontdek is wat nie net met Pluto ooreengestem het wat wentelbane betref nie, maar ook grootte en samestelling. Hierdie trans-Neptunus-streek is vermoedelik die bron van baie kortperiodekomete. Sterrekundiges glo nou Pluto is die grootste voorwerp in die Kuiper-gordel, ’n stabiele gordel van voorwerpe tussen 30 en 50 AE van die son af. Teen 2011 was opnames van die Kuiper-gordel tot ’n magnitude van 21 feitlik voltooi – as daar enige ander voorwerpe so groot soos Pluto is, sal dit verder as 100 AE van die Son af wees.[134] Nes ander Kuiper-gordelvoorwerpe (KGV's) deel Pluto baie eienskappe met komete; die sonwind blaas byvoorbeeld Pluto se atmosfeer geleidelik weg, soos met ’n komeet.[135] Sommige wetenskaplikes dink as Pluto so na aan die Son as die Aarde was, sou dit ’n roei (stert) soos ’n komeet ontwikkel het.[136] Almal stem egter nie daarmee saam nie.[137]

Hoewel Pluto die groootste voorwerp in die Kuiper-gordel is wat nog ontdek is,[104] stem Neptunus se maan Triton (wat effens groter is) baie met hom ooreen wat geologie en atmosfeer betref. Die maan is vermoedelik ’n KGV wat deur Neptunus aangetrek is.[138] Eris is feitlik net so groot soos Pluto (met ’n veel groter massa), maar is streng gesproke nie ’n KGV nie. Dit word eerder beskou as lid van ’n aangrensende groep liggame in die verstrooide skyf.

Talle KGV's is, nes Pluto, in ’n baanresonansie van 2:3 met Neptunus. KGV's met so ’n resonansie word "plutino's" genoem, na Pluto.[139]

Nes ander KGV's, is Pluto vermoedelik ’n planetesimaal wat ’n afvalproduk is van die oorspronklike protoplanetêre skyf om die Son wat nie ten volle tot ’n planeet ontwikkel het nie. Baie sterrekundiges glo Pluto se huidige posisie is veroorsaak deur ’n skielike migrasie van Neptunus vroeg in die Sonnestelsel se vorming. Terwyl Neptunus weg van die Son beweeg het, het dit die voorwerpe in die Kuiper-gordel beïnvloed; dit het Triton in ’n wentelbaan aangetrek, ander in resonansie laat gaan en nog ander in chaotiese wentelbane gestamp. Die voorwerpe in die verstrooide skyf, ’n dinamies onstabiele strook wat met die Kuiper-gordel oorvleuel, is moontlik in hul huidige posisies geplaas deur wisselwerkings met Neptunus se migrerende resonansies.[140]

’n Rekenaarsimulasie in 2004 deur Alessandro Morbidelli van die Côte d'Azur-sterrewag in Nice dui daarop dat Neptunus se migrasie na die Kuiper-gordel moontlik veroorsaak is deur die vorming van ’n resonansie van 1:2 tussen Jupiter en Saturnus. Dit kon ’n swaartekragstuwing veroorsaak het wat beide Uranus en Neptunus na groter wentelbane gedryf het en hulle plekke laat omruil het; so is Neptunus se afstand van die Son af verdubbel. Die daaropvolgende uitskiet van voorwerpe uit die proto-Kuiper-gordel kan die Groot Bombardement van die rotsplanete deur asteroïdes verduidelik van 600 miljoen jaar ná die vorming van die Sonnestelsel, asook die ontstaan van die Jupiter-trojane.[141] Dit is moontlik dat Pluto ’n sirkelvormige wentelbaan sowat 33 AE van die Son af kon gehad het voordat Neptunus se migrasie hom versteur het.[142] Volgens die Nice-model moes daar sowat duisend Pluto-grootte-voorwerpe in die oorspronklike protoplanetêre skyf gewees het, onder meer Triton en Eris.[141]

Waarneming en verkenning

wysig

Waarneming

wysig
 
’n Simulasie van Pluto se rotasie, gebaseer op foto's deur Hubble in 2002–2003.

Pluto se skynbare magnitude is gemiddeld 15,1, en dit verhelder tot 13,65 met sy perihelium[5] (hoe laer die magnitude, hoe helderder die voorwerp). ’n Teleskoop is nodig om dit te sien; dit moet verkieslik ’n lensopening van sowat 30 cm hê.[143] Pluto lyk soos ’n ster deur selfs groot teleskope vanweë sy skynbare deursnee van net 0,11".

Die vroegste kaarte van Pluto, wat in die laat 1980's gemaak is, was helderheidskaarte wat geskep is met behulp van waarnemings van verduistering deur Pluto se grootste maan, Charon. Waarnemings is gemaak van die verandering in die algehele gemiddelde helderheid van die Pluto-Charon-stelsel tydens die verduisterings. As ’n ligte deel van Pluto verduister word, is daar byvoorbeeld ’n groter verandering in helderheid as wanneer ’n donker deel verduister word. Rekenaars kan gebruik word om met behulp van baie sulke verduisterings ’n helderheidskaart te maak. Met dié metode kan ook tred gehou word met helderheidsveranderings oor ’n lang tyd.[144][145]

Beter kaarte is gemaak van foto's wat deur die Hubble-ruimteteleskoop geneem is. Dit het ’n groter resolusie gehad en baie meer detail gewys,[94] en daarmee kon veranderings oor groot dele waargeneem word, onder meer poolstreke en groot helder kolle.[96] Dit was die beste beelde van Pluto tot met die verbyvlug van die ruimtetuig New Horizons in Julie 2015, want Hubble se twee kameras wat vir die kaarte gebruik is, was nie meer in werking nie.[146]

Verkenning

wysig
 
New Horizons word op 19 Januarie 2006 gelanseer.

Pluto hou groot uitdagings vir ’n waarnemingstuig in vanweë sy klein massa en groot afstand van die Aarde af. Voyager 1 kon Pluto besoek het, maar die tuig se beheerders het ’n nabye verbyvlug van Saturnus se maan Titaan verkies, en dit kon nie met ’n verbyvlug van Pluto versoen word nie. Voyager 2 het nooit ’n baan gevolg wat verby Pluto loop nie.[147]

Daar was geen ernstige poging om Pluto met ’n ruimtetuig te verken voor die laaste dekade van die 20ste eeu nie. In Augustus 1992 het die JPL-wetenskaplike Robert Staehle Pluto se ontdekker, Clyde Tombaugh, gebel en sy toestemming gevra om die planeet te besoek.[148] Nasa het egter die Pluto Kuiper Express-sending gekanselleer en stygende koste en vertragings as rede aangevoer.[149]

Ná ’n intense politieke stryd het ’n ander sending, wat New Horizons gedoop is, in 2003 befondsing van die Amerikaanse regering gekry.[150] New Horizons is op 19 Januarie 2006 gelanseer. Die projekleier, Alan Stern, het bevestig dat die tuig van die as van Clyde Tombaugh, wat in 1997 oorlede is, aan boord het.[151]

New Horizons het laat in September 2006 sy eerste waarneming van Pluto gedoen.[152] Foto's is op ’n afstand van sowat 4,2 miljard kilometer geneem. Vroeg in 2007 het die tuig ’n kraghupstoot van Jupiter se swaartekrag gekry.

Die tuig het op 14 Julie 2015 sy naaste punt aan Pluto bereik – ná ’n reis van 3 462 dae deur die Sonnestelsel. Wetenskaplike waarnemings van Pluto het vyf maande voor dié tyd begin en sal nog lank daarna voortduur. Talle instrumente word gebruik om die geologie, vorm en samestelling van Pluto en Charon te bepaal, asook om Pluto se atmosfeer te ontleed. New Horizons het ook hoëresolusiefoto's van Pluto en Charon se oppervlakke geneem. Data sal nog tot laat in 2016 van die tuig afgelaai word.[153][154]

Galery

wysig
  •  
    Pluto soos op 11 Julie 2015 gesien deur New Horizons.
  •  
    Pluto soos op 13 Julie 2015 gesien deur New Horizons.
  •  
    Pluto in donkerder kleure om sy eienskappe duideliker te vertoon.
  •  
    'n Voorstelling van 'n uitsig oor Pluto se oppervlak met Charon (links) en die Son (regs bo) op die agtergrond.
  •  
    Die vordering van New Horizons se baan tot in 2020.

Verwysings

wysig
  1. ↑ "Horizon Online Ephemeris System for Pluto Barycenter". JPL Horizons On-Line Ephemeris System @ Solar System Dynamics Group. Besoek op 16 Januarie 2011.
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 Young, Eliot F.; Young, L. A.; Buie, M.; Young; Buie (2007). "Pluto's Radius". American Astronomical Society, DPS meeting No. 39, #62.05; Bulletin of the American Astronomical Society. 39: 541. Bibcode:2007DPS....39.6205Y.{{cite journal}}: AS1-onderhoud: meer as een naam (link)
  3. ↑ Pluto – Universe Today
  4. ↑ Calvin J. Hamilton (12 Februarie 2006). "Dwarf Planet Pluto" (in Engels). Views of the Solar System. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 11 April 2001. Besoek op 10 Januarie 2007.
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 5,4 5,5 D. R. Williams (7 September 2006). "Pluto Fact Sheet" (in Engels). NASA. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 22 Mei 2020. Besoek op 24 Maart 2007.
  6. ↑ "AstDys (134340) Pluto Ephemerides". Departement Wiskunde, Universiteit van Pisa, Italië. Besoek op 27 Junie 2010.
  7. ↑ "JPL Small-Body Database Browser: 134340 Pluto" (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 12 Mei 2020. Besoek op 12 Junie 2008.
  8. ↑ "Pluto has carbon monoxide in its atmosphere". Physorg.com. 19 April 2011. Besoek op 22 November 2011.
  9. ↑ A. Akwagyiram (2005). "Farewell Pluto?" (in Engels). BBC News. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 17 Augustus 2017. Besoek op 5 Maart 2006.
  10. ↑ T. B. Spahr (2006). "MPEC 2006-R19 : EDITORIAL NOTICE" (in Engels). Minor Planet Center. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 10 Oktober 2008. Besoek op 7 September 2006.
  11. ↑ D. Shiga (2006). "Pluto added to official "minor planet" list" (in Engels). NewScientist. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 6 Januarie 2009. Besoek op 8 September 2006.
  12. ↑ Gorwyn, Adam; Alan Stern: ‘A Chihuahua is still a dog, and Pluto is still a planet’, EarthSky-onderhoud, 18 Februarie 2010
  13. ↑ "Should Large Moons Be Called 'Satellite Planets'?" (in Engels). News.discovery.com. 14 Mei 2010. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 5 Mei 2012. Besoek op 4 November 2011.
  14. ↑ 14,0 14,1 "How Big Is Pluto? New Horizons Settles Decades-Long Debate". www.nasa.gov. 2015. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 14 Maart 2020. Besoek op 14 Julie 2015.
  15. ↑ Dunn, Marcia (14 Julie 2015). "Pluto close-up: Spacecraft makes flyby of icy, mystery world". AP News (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 2 Oktober 2018. Besoek op 14 Julie 2015.
  16. ↑ Chang, Kenneth (13 Julie 2015). "A Close-Up for Pluto After Spacecraft's 3-Billion-MileTrip". The New York Times (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 17 Februarie 2020. Besoek op 13 Julie 2015.
  17. ↑ Overbye, Dennis (6 Julie 2015). "Reaching Pluto, and the End of an Era of Planetary Exploration". The New York Times (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 21 Mei 2020. Besoek op 7 Julie 2015.
  18. ↑ Chang, Kenneth (18 Julie 2015). "The Long, Strange Trip to Pluto, and How NASA Nearly Missed It". New York Times (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 12 Mei 2020. Besoek op 19 Julie 2015.
  19. ↑ "About New Horizons". nasa.gov (in Shona). NASA. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 24 Mei 2020. Besoek op 3 Mei 2014.
  20. ↑ Chang, Kenneth (6 Julie 2015). "Almost Time for Pluto's Close-Up". The New York Times (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 12 Mei 2020. Besoek op 6 Julie 2015.
  21. ↑ Olkin, C.B.; Wasserman, L.H.; Franz, O.G. (2003). "The mass ratio of Charon to Pluto from Hubble Space Telescope astrometry with the fine guidance sensors" (PDF). Icarus. pp. 254–259. doi:10.1016/S0019-1035(03)00136-2. Besoek op 13 Maart 2007. {{cite web}}: More than one of |work= en |journal= specified (hulp)
  22. ↑ O. Gingerich (2006). "The Path to Defining Planets" (PDF). Harvard-Smithsonian Center for Astrophysics and IAU EC Planet Definition Committee chair. Besoek op 13 Maart 2007.
  23. ↑ Sicardy, B.; Beisker, W. (2006). "Observing Two Pluto Stellar Approaches In 2006: Results On Pluto's Atmosphere And Detection Of Hydra" (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 8 November 2017. Besoek op 13 Maart 2007.
  24. ↑ 24,0 24,1 "NASA's Hubble Discovers Another Moon Around Pluto" (in Engels). NASA. 20 Julie 2011. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 12 Mei 2020. Besoek op 12 Julie 2012.
  25. ↑ "Hubble Discovers a Fifth Moon Orbiting Pluto" (in Engels). NASA. 11 Julie 2012. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 9 Januarie 2020. Besoek op 12 Julie 2012.
  26. ↑ Croswell, Ken (1997). Planet Quest: The Epic Discovery of Alien Solar Systems. New York: The Free Press. p. 43. ISBN 978-0-684-83252-4. {{cite book}}: Ongeldige |ref=harv (hulp)
  27. ↑ 27,0 27,1 27,2 Tombaugh, Clyde W. (1946). "The Search for the Ninth Planet, Pluto". Astronomical Society of the Pacific Leaflets. 5: 73–80. Bibcode:1946ASPL....5...73T.
  28. ↑ 28,0 28,1 28,2 Hoyt, William G. (1976). "W. H. Pickering's Planetary Predictions and the Discovery of Pluto". Isis. 67 (4): 551–564. doi:10.1086/351668. ISSN 0021-1753. JSTOR 230561.
  29. ↑ Littman, Mark (1990). Planets Beyond: Discovering the Outer Solar System. Wiley. p. 70. ISBN 0-471-51053-X.
  30. ↑ Buchwald, Greg; Dimario, Michael; Wild, Walter (2000). "Pluto is Discovered Back in Time". Amateur—Professional Partnerships in Astronomy. San Francisco: San Francisco: Astronomical Society of the Pacific. 220: 335. Bibcode:2000ASPC..220..355B. ISBN 1-58381-052-8.
  31. ↑ 31,0 31,1 Croswell 1997, p. 50.
  32. ↑ Croswell 1997, p. 52.
  33. ↑ 33,0 33,1 Rao, Joe (11 Maart 2005). "Finding Pluto: Tough Task, Even 75 Years Later" (in Engels). Space.com. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 23 Augustus 2010. Besoek op 8 September 2006.
  34. ↑ Mager, Brad. "The Search Continues". Pluto: The Discovery of Planet X (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 4 Desember 2003. Besoek op 29 November 2011.
  35. ↑ 35,0 35,1 35,2 Rincon, Paul (13 Januarie 2006). "The girl who named a planet". BBC News (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 4 Oktober 2018. Besoek op 12 April 2007.
  36. ↑ "The Trans-Neptunian Body: Decision to call it Pluto". The Times. 27 Mei 1930. p. 15.
  37. ↑ "Name Pluto Given to Body Believed to Be Planet X". The New York Times (in Engels). Associated Press. 25 Mei 1930. p. 1. ISSN 0362-4331. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 5 November 2013.
  38. ↑ Croswell 1997, pp. 54–55.
  39. ↑ "NASA's Solar System Exploration: Multimedia: Gallery: Pluto's Symbol". NASA. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 1 Oktober 2006. Besoek op 29 November 2011.
  40. ↑ JPL/NASA (22 April 2015). "What is a Dwarf Planet?". Jet Propulsion Laboratory. Besoek op 19 Januarie 2022.
  41. ↑ Heinrichs, Allison M. (2006). "Dwarfed by comparison". Pittsburgh Tribune-Review (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 2 September 2009. Besoek op 26 Maart 2007.
  42. ↑ Clark, David L.; Hobart, David E. (2000). "Reflections on the Legacy of a Legend" (PDF). Besoek op 29 November 2011.
  43. ↑ Stern, Alan; Tholen, David James (1997). Pluto and Charon. University of Arizona Press. pp. 206–208. ISBN 978-0-8165-1840-1.
  44. ↑ Crommelin, Andrew Claude de la Cherois (1931). "The Discovery of Pluto". Monthly Notices of the Royal Astronomical Society. 91: 380–385. Bibcode:1931MNRAS..91..380.. doi:10.1093/mnras/91.4.380.
  45. ↑ 45,0 45,1 Nicholson, Seth B.; Mayall, Nicholas U. (Desember 1930). "The Probable Value of the Mass of Pluto". Publications of the Astronomical Society of the Pacific. 42 (250): 350. Bibcode:1930PASP...42..350N. doi:10.1086/124071.
  46. ↑ Nicholson, Seth B.; Mayall, Nicholas U. (Januarie 1931). "Positions, Orbit, and Mass of Pluto". Astrophysical Journal. 73: 1. Bibcode:1931ApJ....73....1N. doi:10.1086/143288.
  47. ↑ 47,0 47,1 Kuiper, Gerard P. (1950). "The Diameter of Pluto". Publications of the Astronomical Society of the Pacific. 62 (366): 133–137. Bibcode:1950PASP...62..133K. doi:10.1086/126255.
  48. ↑ 48,0 48,1 Croswell 1997, p. 57.
  49. ↑ Christy, James W.; Harrington, Robert Sutton (1978). "The Satellite of Pluto". Astronomical Journal. 83 (8): 1005–1008. Bibcode:1978AJ.....83.1005C. doi:10.1086/112284.
  50. ↑ 50,0 50,1 50,2 Buie, Marc W.; Grundy, William M.; Young, Eliot F.; et al. (2006). "Orbits and photometry of Pluto's satellites: Charon, S/2005 P1, and S/2005 P2". Astronomical Journal. 132 (1): 290. arXiv:astro-ph/0512491. Bibcode:2006AJ....132..290B. doi:10.1086/504422.
  51. ↑ "New Horizons – What We Know". New Horizons – NASA's Mission to Pluto (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 1 Oktober 2018. Besoek op 15 Julie 2015.
  52. ↑ Seidelmann, P. Kenneth; Harrington, Robert Sutton (1988). "Planet X – The current status". Celestial Mechanics and Dynamical Astronomy. 43: 55–68. Bibcode:1987CeMec..43...55S. doi:10.1007/BF01234554. Besoek op 29 November 2011.[dooie skakel]
  53. ↑ 53,0 53,1 Standish, E. Myles (1993). "Planet X—No dynamical evidence in the optical observations". Astronomical Journal. 105 (5): 200–2006. Bibcode:1993AJ....105.2000S. doi:10.1086/116575.
  54. ↑ Standage, Tom (2000). The Neptune File. Penguin. p. 168. ISBN 0-8027-1363-7.
  55. ↑ "History I: The Lowell Observatory in 20th century Astronomy" (in Engels). The Astronomical Society of the Pacific. 28 Junie 1994. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 12 Mei 2020. Besoek op 29 November 2011.
  56. ↑ Tyson, Neil deGrasse (2 Februarie 2001). "Astronomer Responds to Pluto-Not-a-Planet Claim" (in Engels). Space.com. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 12 Mei 2020. Besoek op 30 November 2011.
  57. ↑ "NASA-Funded Scientists Discover Tenth Planet". NASA press releases (in Engels). 29 Julie 2005. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 12 Mei 2020. Besoek op 22 Februarie 2007.
  58. ↑ 58,0 58,1 Soter, Steven (2007). "What is a Planet?". The Astronomical Journal. Department of Astrophysics, American Museum of Natural History. 132 (6): 2513. arXiv:astro-ph/0608359. Bibcode:2006AJ....132.2513S. doi:10.1086/508861.
  59. ↑ "IAU 2006 General Assembly: Resolutions 5 and 6" (PDF). IAU. 24 Augustus 2006.
  60. ↑ 60,0 60,1 "IAU 2006 General Assembly: Result of the IAU Resolution votes" (in Engels). International Astronomical Union (News Release – IAU0603). 24 Augustus 2006. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 17 Mei 2020. Besoek op 15 Junie 2008.
  61. ↑ Green, Daniel W. E. (13 September 2006). "(134340) Pluto, (136199) Eris, and (136199) Eris I (Dysnomia)". IAU Circular. 8747. Geargiveer (PDF) vanaf die oorspronklike op 5 Februarie 2007. Besoek op 1 Desember 2011.
  62. ↑ "JPL Small-Body Database Browser" (in Engels). California Institute of Technology. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 25 April 2020. Besoek op 15 Julie 2015.
  63. ↑ Britt, Robert Roy (24 Augustus 2006). "Pluto Demoted: No Longer a Planet in Highly Controversial Definition" (in Engels). Space.com. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 27 Desember 2010. Besoek op 8 September 2006.
  64. ↑ Ruibal, Sal (6 Januarie 1999). "Astronomers question if Pluto is real planet". USA Today.
  65. ↑ Britt, Robert Roy (21 November 2006). "Why Planets Will Never Be Defined" (in Engels). Space.com. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 24 Mei 2009. Besoek op 1 Desember 2006.
  66. ↑ Rincon, Paul (25 Augustus 2006). "Pluto vote 'hijacked' in revolt". BBC News (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 8 November 2019. Besoek op 3 September 2006.
  67. ↑ Stern, Alan (6 September 2006). "Unabashedly Onward to the Ninth Planet". The PI's Perspective (in Engels). New Horizons Web Site. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 7 Desember 2013. Besoek op 21 Desember 2006.
  68. ↑ Shiga, David (25 Augustus 2006). "New planet definition sparks furore" (in Engels). NewScientist.com. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 30 Junie 2015. Besoek op 8 September 2006.
  69. ↑ Buie, Marc W. (September 2006). "My response to 2006 IAU Resolutions 5a and 6a" (in Engels). Southwest Research Institute. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 12 Mei 2020. Besoek op 1 Desember 2011.
  70. ↑ Overbye, Dennis (24 Augustus 2006). "Pluto Is Demoted to 'Dwarf Planet'". The New York Times (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 21 Mei 2020. Besoek op 1 Desember 2011.
  71. ↑ Holden, Constance (23 Maart 2007). "Rehabilitating Pluto". Science. 315 (5819): 1643. doi:10.1126/science.315.5819.1643c.
  72. ↑ Gutierrez, Joni Marie (2007). "A joint memorial. Declaring Pluto a planet and declaring March 13, 2007, 'Pluto planet day' at the legislature" (in Engels). Legislature of New Mexico. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 11 Mei 2020. Besoek op 5 September 2009.
  73. ↑ "Illinois General Assembly: Bill Status of SR0046, 96th General Assembly". ilga.gov. Illinois General Assembly. Besoek op 16 Maart 2011.
  74. ↑ "'Plutoed' chosen as '06 Word of the Year" (in Engels). Associated Press. 8 Januarie 2007. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 5 November 2012. Besoek op 10 Januarie 2007.
  75. ↑ "Horizons Web-Interface for Pluto Barycenter (Major Body=9)". JPL Horizons On-Line Ephemeris System. Besoek op 11 Oktober 2012. Select "Ephemeris Type: Elements", "Target Body: Pluto Barycenter" and "Center: @Sun".
  76. ↑ "Pluto to become most distant planet" (in Engels). JPL/NASA. 28 Januarie 1999. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 2 Februarie 2003. Besoek op 16 Januarie 2011.
  77. ↑ Sussman, Gerald Jay; Wisdom, Jack (1988). "Numerical evidence that the motion of Pluto is chaotic". Science. 241 (4864): 433–437. Bibcode:1988Sci...241..433S. doi:10.1126/science.241.4864.433. PMID 17792606.
  78. ↑ Wisdom, Jack; Holman, Matthew (1991). "Symplectic maps for the n-body problem". Astronomical Journal. 102: 1528–1538. Bibcode:1991AJ....102.1528W. doi:10.1086/115978.
  79. ↑ Wan, Xiao-Sheng; Huang, Tian-Yi; Innanen, Kim A. (2001). "The 1:1 Superresonance in Pluto's Motion". The Astronomical Journal. 121 (2): 1155–1162. Bibcode:2001AJ....121.1155W. doi:10.1086/318733.
  80. ↑ Hunter, Maxwell W. (2004). "Unmanned scientific exploration throughout the Solar System". Space Science Reviews. 6 (5): 501. Bibcode:1967SSRv....6..601H. doi:10.1007/BF00168793.
  81. ↑ 81,0 81,1 81,2 Malhotra, Renu (1997). "Pluto's Orbit" (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 31 Julie 2019. Besoek op 26 Maart 2007.
  82. ↑ Alfvén, Hannes; Arrhenius, Gustaf (1976). "SP-345 Evolution of the Solar System" (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 12 Mei 2020. Besoek op 28 Maart 2007.
  83. ↑ 83,0 83,1 Faure, Gunter; Mensing, Teresa M. (2007). Pluto and Charon: The Odd Couple. pp. 401–408. doi:10.1007/978-1-4020-5544-7. ISBN 978-1-4020-5544-7. {{cite book}}: |work= ignored (hulp)
  84. ↑ Schombert, Jim; University of Oregon Astronomy 121 Lecture notes Geargiveer 23 Julie 2011 op Wayback Machine, Pluto Orientation diagram
  85. ↑ 85,0 85,1 "Pluto Time" (in Engels). NASA Solar System Exploration. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 7 Maart 2016. Besoek op 13 Julie 2015.
  86. ↑ "NASA Lets You Experience "Pluto Time" with New Custom Tool". NASA. 5 Junie 2015. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 6 Februarie 2019.
  87. ↑ "NOAA Solar Calculator" (in Engels). NOAA Earth System Research Laboratory Global Monitoring Division. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 22 Mei 2020. Besoek op 13 Julie 2015.
  88. ↑ 88,0 88,1 de la Fuente Marcos, Carlos; de la Fuente Marcos, Raúl (2012). "Plutino 15810 (1994 JR1), an accidental quasi-satellite of Pluto". Monthly Notices of the Royal Astronomical Society Letters. 427: L85. arXiv:1209.3116. Bibcode:2012MNRAS.427L..85D. doi:10.1111/j.1745-3933.2012.01350.x.
  89. ↑ "Pluto's fake moon" (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 20 Februarie 2020. Besoek op 24 September 2012.
  90. ↑ 90,0 90,1 Owen, Tobias C.; Roush, Ted L.; Cruikshank, Dale P.; et al. (1993). "Surface Ices and the Atmospheric Composition of Pluto". Science. 261 (5122): 745–748. Bibcode:1993Sci...261..745O. doi:10.1126/science.261.5122.745. PMID 17757212.
  91. ↑ Brown, Dwayne; Buckley, Michael; Stothoff, Maria (15 Januarie 2015). "15 Januarie 2015 Release 15-011 – NASA's New Horizons Spacecraft Begins First Stages of Pluto Encounter". Nasa (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 7 April 2020. Besoek op 15 Januarie 2015.
  92. ↑ Boyle, Alan (11 Februarie 1999). "Pluto regains its place on the fringe" (in Engels). MSNBC. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 4 November 2012. Besoek op 20 Maart 2007.
  93. ↑ Buie, Marc W.; Grundy, William M.; Young, Eliot F.; et al. (2010). "Pluto and Charon with the Hubble Space Telescope: I. Monitoring global change and improved surface properties from light curves". Astronomical Journal. 139 (3): 1117–1127. Bibcode:2010AJ....139.1117B. doi:10.1088/0004-6256/139/3/1117.
  94. ↑ 94,0 94,1 Buie, Marc W. "Pluto map information" (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 11 Mei 2020. Besoek op 10 Februarie 2010.
  95. ↑ Villard, Ray; Buie, Marc W. (4 Februarie 2010). "New Hubble Maps of Pluto Show Surface Changes" (in Engels). News Release Number: STScI-2010-06. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 1 September 2016. Besoek op 10 Februarie 2010.
  96. ↑ 96,0 96,1 Buie, Marc W.; Grundy, William M.; Young, Eliot F.; et al. (2010). "Pluto and Charon with the Hubble Space Telescope: II. Resolving changes on Pluto's surface and a map for Charon". Astronomical Journal. 139 (3): 1128–1143. Bibcode:2010AJ....139.1128B. doi:10.1088/0004-6256/139/3/1128.
  97. ↑ New Horizons spacecraft displays Pluto's big heart Geargiveer 16 Julie 2015 op Wayback Machine. NASA.gov. 14 Julie 2015. URL besoek op 15 Julie 2015.
  98. ↑ O'Kane, Sean (15 Julie 2015). "This is the first high resolution image of Pluto's surface". The Verge (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 1 September 2019. Besoek op 15 Julie 2015.
  99. ↑ Coldewey, Devin (15 Julie 2015). "Latest New Horizons Photo Shows Close-Up of Pluto's Young Mountains". NBC News (in Engels). Comcast. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 17 Augustus 2019. Besoek op 15 Julie 2015.
  100. ↑ The New York Times (15 Julie 2015). "New Horizons Reveals Ice Mountains on Pluto". The New York Times (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 28 Junie 2019. Besoek op 15 Julie 2015.
  101. ↑ 101,0 101,1 Hussmann, Hauke; Sohl, Frank; Spohn, Tilman (November 2006). "Subsurface oceans and deep interiors of medium-sized outer planet satellites and large trans-neptunian objects" (PDF). Icarus. 185 (1): 258–273. Bibcode:2006Icar..185..258H. doi:10.1016/j.icarus.2006.06.005.
  102. ↑ "The Inside Story". pluto.jhuapl.edu – NASA New Horizons mission site (in Engels). Johns Hopkins University Applied Physics Laboratory. 2007. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 5 Oktober 2018. Besoek op 15 Februarie 2014.
  103. ↑ Millis, Robert L.; Wasserman, Lawrence H.; Franz, Otto G.; et al. (1993). "Pluto's radius and atmosphere – Results from the entire 9 June 1988 occultation data set". Icarus. 105 (2): 282. Bibcode:1993Icar..105..282M. doi:10.1006/icar.1993.1126.
  104. ↑ 104,0 104,1 104,2 104,3 Brown, Michael E. (22 November 2010). "How big is Pluto, anyway?". Mike Brown's Planets. Besoek op 9 Junie 2015. (Franck Marchis op 8 November 2010)
  105. ↑ Young, Eliot F.; Binzel, Richard P. (1994). "A new determination of radii and limb parameters for Pluto and Charon from mutual event lightcurves". Icarus. 108 (2): 219–224. Bibcode:1994Icar..108..219Y. doi:10.1006/icar.1994.1056.
  106. ↑ Zalucha, Angela M.; Gulbis, Amanda A. S.; Zhu, Xun; et al. (2011). "An analysis of Pluto occultation light curves using an atmospheric radiative-conductive model". Icarus. 211 (1). Bibcode:2011Icar..211..804Z. doi:10.1016/j.icarus.2010.08.018.
  107. ↑ 107,0 107,1 Lellouch, Emmanuel; de Bergh, Catherine; Sicardy, Bruno; et al. (13 Maart 2014). "Exploring the spatial, temporal, and vertical distribution of methane in Pluto's atmosphere". Icarus. arXiv:1403.3208. Bibcode:2015Icar..246..268L. doi:10.1016/j.icarus.2014.03.027.
  108. ↑ 108,0 108,1 108,2 "How Big Is Pluto? New Horizons Settles Decades-Long Debate". NASA. 13 Julie 2015. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 1 Julie 2017. Besoek op 13 Julie 2015.
  109. ↑ Davies, John (2001). "Beyond Pluto (extract)" (PDF). Royal Observatory, Edinburgh. Besoek op 26 Maart 2007.
  110. ↑ Close, Laird M.; Merline, William J.; Tholen, David J.; et al. (2000). "Adaptive optics imaging of Pluto–Charon and the discovery of a moon around the Asteroid 45 Eugenia: the potential of adaptive optics in planetary astronomy". Proceedings of the International Society for Optical Engineering. European Southern Observatory. 4007: 787–795. Bibcode:2000SPIE.4007..787C. doi:10.1117/12.390379.
  111. ↑ Lakdawalla, Emily. "Pluto minus one day: Very first New Horizons Pluto encounter science results" (in Engels). The Planetary Society. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 2 Maart 2020. Besoek op 13 Julie 2015.
  112. ↑ Croswell, Ken (1992). "Nitrogen in Pluto's Atmosphere" (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 11 Mei 2020. Besoek op 27 April 2007.
  113. ↑ Lellouch, Emmanuel; Sicardy, Bruno; de Bergh, Catherine; et al. (2009). "Pluto's lower atmosphere structure and methane abundance from high-resolution spectroscopy and stellar occultations". Astronomy and Astrophysics. 495 (3): L17–L21. arXiv:0901.4882. Bibcode:2009A&A...495L..17L. doi:10.1051/0004-6361/200911633.
  114. ↑ Than, Ker (2006). "Astronomers: Pluto colder than expected" (in Engels). Space.com (via CNN.com). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 5 Oktober 2018. Besoek op 30 November 2011.
  115. ↑ 115,0 115,1 Lellouch, Emmanuel; Sicardy, Bruno; de Bergh, Catherine (2009). "Pluto's lower atmosphere structure and methane abundance from high-resolution spectroscopy and stellar occultations". Astronomy & Astrophysics (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 11 Mei 2020.
  116. ↑ Britt, Robert Roy (2003). "Puzzling Seasons and Signs of Wind Found on Pluto". Space.com (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 9 Januarie 2011. Besoek op 26 Maart 2007.
  117. ↑ Gugliotta, Guy (1 November 2005). "Possible New Moons for Pluto". Washington Post. Besoek op 10 Oktober 2006.
  118. ↑ Wall, Mike (11 Julie 2012). "Pluto Has a Fifth Moon, Hubble Telescope Reveals". Space.com (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 14 Mei 2020. Besoek op 11 Julie 2012.
  119. ↑ Buie, M.; Tholen, D.; Grundy, W. (2012). "The Orbit of Charon is Circular". The Astronomical Journal. 144: 15. Bibcode:2012AJ....144...15B. doi:10.1088/0004-6256/144/1/15.
  120. ↑ 120,0 120,1 120,2 120,3 Showalter, M. R.; Hamilton, D. P. (3 Junie 2015). "Resonant interactions and chaotic rotation of Pluto's small moons". Nature. 522 (7554): 45–49. Bibcode:2015Natur.522...45S. doi:10.1038/nature14469.
  121. ↑ Pluto-data van D. R. Williams (7 September 2006). "Pluto Fact Sheet". Nasa. Besoek op 24 Maart 2007..
  122. ↑ Stern, S. Alan; Weaver, Harold A., Jr.; Steffl, Andrew J.; et al. (2006). "Characteristics and Origin of the Quadruple System at Pluto". Nature. 439 (7079): 946–948. arXiv:astro-ph/0512599. Bibcode:2006Natur.439..946S. doi:10.1038/nature04548. PMID 16495992.{{cite journal}}: AS1-onderhoud: meer as een naam (link)
  123. ↑ Witze, Alexandra (2015). "Pluto's moons move in synchrony". Nature. doi:10.1038/nature.2015.17681.
  124. ↑ Matson, J. (11 Julie 2012). "New Moon for Pluto: Hubble Telescope Spots a 5th Plutonian Satellite". Scientific American (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 31 Augustus 2016. Besoek op 12 Julie 2012.
  125. ↑ Richardson, Derek C.; Walsh, Kevin J. (2005). "Binary Minor Planets". Annual Review of Earth and Planetary Sciences. 34 (1): 47–81. Bibcode:2006AREPS..34...47R. doi:10.1146/annurev.earth.32.101802.120208.
  126. ↑ Sicardy, Bruno; Bellucci, Aurélie; Gendron, Éric; et al. (2006). "Charon's size and an upper limit on its atmosphere from a stellar occultation". Nature. 439 (7072): 52–4. Bibcode:2006Natur.439...52S. doi:10.1038/nature04351. PMID 16397493.
  127. ↑ Young, Leslie A. (1997). "The Once and Future Pluto". Southwest Research Institute, Boulder, Colorado (in Japannees). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 12 Mei 2020. Besoek op 26 Maart 2007.
  128. ↑ "NASA's Hubble Finds Pluto's Moons Tumbling in Absolute Chaos" (in Galisies). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 6 April 2020. Besoek op 3 Junie 2015.
  129. ↑ "Pluto's moons are even weirder than thought" (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 11 Mei 2020. Besoek op 20 Junie 2015.
  130. ↑ "Pluto's moons dance to a random beat". Geargiveer vanaf die oorspronklike op 28 April 2019. Besoek op 20 Junie 2015.
  131. ↑ "HubbleSite – NewsCenter – Hubble Finds Two Chaotically Tumbling Pluto Moons (06/03/2015) – Introduction". hubblesite.org (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 19 Desember 2016. Besoek op 3 Junie 2015.
  132. ↑ "Much ado about Pluto" (in Engels). 1999. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 16 Mei 2017. Besoek op 24 Junie 2015.
  133. ↑ The Michigan Technic Volumes 78–79. Universiteit van Michigan. 1959. p. 101. Besoek op 23 Junie 2015.
  134. ↑ Sheppard, Scott S.; Trujillo, Chadwick A.; Udalski, Andrzej; et al. (2011). "A Southern Sky and Galactic Plane Survey for Bright Kuiper Belt Objects". Astronomical Journal. 142 (4). arXiv:1107.5309. Bibcode:2011AJ....142...98S. doi:10.1088/0004-6256/142/4/98.
  135. ↑ "Colossal Cousin to a Comet?". pluto.jhuapl.edu – NASA New Horizons mission site (in Engels). Johns Hopkins University Applied Physics Laboratory. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 13 November 2014. Besoek op 15 Februarie 2014.
  136. ↑ Tyson, Neil deGrasse (1999). "Pluto Is Not a Planet". The Planetary Society (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 5 Februarie 2012. Besoek op 30 November 2011.
  137. ↑ "Nine Reasons Why Pluto Is a Planet" deur Philip Metzger
  138. ↑ "Neptune's Moon Triton". The Planetary Society (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 29 Maart 2012. Besoek op 30 November 2011.
  139. ↑ Jewitt, David C. (2004). "The Plutinos". University of Hawaii (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 19 April 2007. Besoek op 26 Maart 2007.
  140. ↑ Hahn, Joseph M. (2005). "Neptune's Migration into a Stirred–Up Kuiper Belt: A Detailed Comparison of Simulations to Observations" (PDF). Saint Mary's University. Geargiveer vanaf die oorspronklike (PDF) op 23 Julie 2011. Besoek op 5 Maart 2008.
  141. ↑ 141,0 141,1 Levison, Harold F.; Morbidelli, Alessandro; Van Laerhoven, Christa; et al. (2007). "Origin of the Structure of the Kuiper Belt during a Dynamical Instability in the Orbits of Uranus and Neptune". Icarus. 196 (1): 258. arXiv:0712.0553. Bibcode:2008Icar..196..258L. doi:10.1016/j.icarus.2007.11.035.
  142. ↑ Malhotra, Renu (1995). "The Origin of Pluto's Orbit: Implications for the Solar System Beyond Neptune". Astronomical Journal. 110: 420. arXiv:astro-ph/9504036. Bibcode:1995AJ....110..420M. doi:10.1086/117532.
  143. ↑ "This month Pluto's apparent magnitude is m=14.1. Could we see it with an 11" reflector of focal length 3400 mm?". Singapore Science Centre. 2002. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 11 November 2005. Besoek op 29 November 2011.
  144. ↑ Young, Eliot F.; Binzel, Richard P.; Crane, Keenan (2000). "A Two-Color Map of Pluto Based on Mutual Event Lightcurves". Bulletin of the American Astronomical Society. AA(SwRI), AB(M.I.T.), AC (Boulder High School). 32: 1083. Bibcode:2000DPS....32.4601Y.
  145. ↑ Buie, Marc W.; Tholen, David J.; Horne, Keith (1992). "Albedo maps of Pluto and Charon: Initial mutual event results". Icarus. 97 (2): 221–227. Bibcode:1992Icar...97..211B. doi:10.1016/0019-1035(92)90129-U.
  146. ↑ Buie, Marc W. "How the Pluto maps were made" (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 28 Februarie 2020. Besoek op 10 Februarie 2010.
  147. ↑ "Voyager Frequently Asked Questions" (in Engels). Jet Propulsion Laboratory. 14 Januarie 2003. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 18 Julie 2017. Besoek op 8 September 2006.
  148. ↑ Sobel, Dava (1993). "The last world". Discover magazine (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 3 Julie 2018. Besoek op 13 April 2007.
  149. ↑ Williams, David R. (2005). "Pluto Kuiper Express". NASA Goddard Space Flight Center (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 13 November 2017. Besoek op 26 Maart 2007.
  150. ↑ Britt, Robert Roy (2003). "Pluto Mission a Go! Initial Funding Secured". space.com (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 23 Augustus 2010. Besoek op 13 April 2007.
  151. ↑ Stern, S. Alan (2006). "Happy 100th Birthday, Clyde Tombaugh". Southwest Research Institute (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 27 November 2017. Besoek op 13 April 2007.
  152. ↑ "New Horizons, Not Quite to Jupiter, Makes First Pluto Sighting". pluto.jhuapl.edu – NASA New Horizons mission site (in Engels). Johns Hopkins University Applied Physics Laboratory. 28 November 2006. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 27 November 2017. Besoek op 29 November 2011.
  153. ↑ "NASA's New Horizons Nears Historic Encounter with Pluto" (in Engels). The Johns Hopkins University Applied Physics Laboratory LLC. 14 April 2015. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 1 November 2019. Besoek op 27 Junie 2015.
  154. ↑ "New Horizons Pluto Flyby Press Kit" (PDF). 2 Julie 2015. Besoek op 4 Julie 2015.

Eksterne skakels

wysig
Ontsluit van "https://af.wikipedia.org/w/index.php?title=Pluto&oldid=2698626"