Gereformeerde kerk Barkly-Oos

Die Gereformeerde kerk Barkly-Oos is 'n gemeente van die Gereformeerde Kerke in Suid-Afrika op die Noordoos-Kaapse dorp Barkly-Oos.

Gereformeerde kerk Barkly-Oos
Sluit in	Barkly-Oos
Denominasie	Gereformeerde Kerk
Klassis	Burgersdorp
Huidige predikant(e)	Jaco Cronje
In kombinasie met	Aliwal-Noord
Belydende lidmate	22
Dooplidmate	11
Adres	H.v. Graham- en Steuartstraat Barkly-Oos Oos-Kaap
Geskiedenis
Stigtingsdatum	4 Augustus 1871
Afgestig van	Dordrecht
Eerste predikant	H.B. Venter (1880–1888)

Die Gereformeerde kerk Barkly-Oos het in Julie of Augustus 1871 van Dordrecht afgestig. Op 15 November 1884 is die hoeksteen van die nuwe kerk gelê, waarna dit op 15 Augustus 1895 in gebruik geneem is. Die koste was sowat £1 500. Dit is opgerig nadat die noodkerk verkoop is.

Ds. H.B. Venter, van 1880 tot 1887 die eerste leraar van die Barkly-Oos. Hy was Dordrecht se konsulent van 1882 tot hy sy ontslag kry as leraar in die Gereformeerde Kerk in Augustus 1887.

Ds. P.S. Snyman, van 1890 tot 1891 Barkly-Oos se tweede Gereformeerde leraar. Hy was ook Dordrecht se konsulent van Augustus 1890 tot sy vertrek na die Vrystaat die volgende jaar.

Ds. Maarten Pelser, van 1892 tot sy vertrek na Steynsburg in 1897 Barkly-Oos se derde Gereformeerde leraar. Hy is aldaar aan 'n keelkwaal oorlede in 1902.

Ds. G.H.J. Kruger, leraar van 1905 tot '25, en sy eggenote, Christina.

Stigting

Die gemeente is in 1871 gestig, tweede jaar voor die plaaslike NG gemeente, een van net enkele gevalle waar 'n dorp 'n Gereformeerde kerk het wat ouer is as die plaaslike NG gemeente, soos ook die geval is op:

• Reddersburg: Gereformeerde kerk 1859, NG gemeente 1910.
• Philipstown: Gereformeerde kerk 1863 en NG gemeente 1873.
• Ventersburg: Gereformeerde kerk 1864 en NG gemeente 1890.
• Steynsburg: Gereformeerde kerk 1872, NG gemeente 1876.
• Postmasburg: Gereformeerde kerk 1883, NG gemeente 1929.
• Petrusburg: Gereformeerde kerk 1891, NG gemeente 1892.
• Koster: Gereformeerde kerk 1914, NG gemeente 1919.

In ses van dié gevalle (buiten Koster) het die Gereformeerdes die dorp gestig. In Namibië is die Gereformeerde kerke Gobabis, Outjo en Aranos ouer as die plaaslike NG gemeente.

Die Gereformeerde kerk Barkly-Oos is gestig op 4 Augustus 1871 op die plaas Strydfontein, ongeveer 8 km van die plek waar die dorp Barkly-Oos later aangelê sou word. In 1869 is die Gereformeerde kerk Dordrecht gestig, maar reeds op 11 Februarie 1870 word besluit dat daar op 19 Junie 'n diens by Waschbank gehou sal word en dat die kerkraad vergroot sou word, veral in belang van die lidmate wat anderkant Waschbank ("over Waschbank-rivier") woon. Hierdie "over-Waschbank-gebied" van die gemeente Dordrecht het spoedig sodanig uitgebrei as gevolg van intrekkers, meesal vanuit Burgersdorp en Middelburg, dat daar in die Langkloof-gebied, later bekend as Barkly-Oos, 'n aparte wyk gestig moes word. As ouderling is toe verkies Dirk Hendrik Jacobus Coetzee en as diaken broer Tjaart Erasmus. Op 12 Augustus 1870 besluit die kerkraad van Dordrecht om, as dit moontlik is, op enige tye in die jaar gereeld dienste by Waschbank te hou en dat die kerkraad verder vergroot sou word om anderkant Waschbank nog 'n ouderling en 'n diaken te laat verkies, naamlik in die buurt van die ouderling Coetsee, 'n diaken, en in die buurt van die diaken Erasmus, 'n ouderling. Op 11 November 1870 is broer Isak Stephanus Cornelius Buijs tot ouderling en broer Hendrik Bernardus Kruger tot diaken verkies. Die kerkraad het in dié geval geen benoeming gemaak nie, maar dit aan die gemeente oorgelaat.

So is die grond-gebied van die gemeente Dordrecht dus so uitgebrei dat dit die hele gebied, bekend as Wodehouse en, wat toe nog die grootste gedeelte van die latere distrik Barkly-Oos ingesluit het, omvat het. Aangesien die afstand van die Langkloof-gebied na Dordrecht so groot is en die bergagtigheid van die deel die padverbinding so moeilik gemaak het, is dit geen wonder nie dat reeds vroeg in 1871 die gedagte by die lidmate van die Langkloof-gebied ontstaan het om as 'n aparte gemeente te bestaan.

Die Gereformeerde kerk Barkly-Oos, Junie 2008.

Hierdie ernstige begeertes van die lidmate van Langkloof is op die vergadering van die kerkraad op Dordrecht, gehou op 12 Mei 1871, ter sprake gebring. Die redes wat hierdie lidmate van wyk Langkloof aangevoer het vir hulle versoek was die groot afstand na Dordrecht en die moeilike begaanbare paaie daarheen, maar veral dat dit beter sou wees vir hulle geestelike belange as hulle 'n aparte gemeente sou wees. Hierdie versoek is deur die Kerkraad bespreek en dit is toegestaan, deels omdat in daardie geweste 'n goewernementsdorp gestig sou word met name Barkly-Oos, ter aandenking aan die goewerneur van destyds, sir Henry Barkly, en dat met die totstandkoming van die dorp, die gemeente daar sy eie belange beter sou kon behartig as wanneer die kerkraad van Dordrecht daaroor besluite sou moes neem. Om hierdie besluit uit te voer, is 'n kommissie benoem, bestaande uit die konsulent, ds. Dirk Postma, ouderlinge P.H. Kruger en I.S.C. Buys en teologiese student L.J. du Plessis as scriba ad hoc. Ds. Postma is vergesel van die volgende studente van die Teologiese Skool op Burgersdorp: L. du Plessis, J.S. Venter, M. Pelser (latere leraar van Barkly-Oos), W.J. Snijman en M.P.A. Coetsee jr., wat almal leraars van die Gereformeerde Kerk sou word.

Eerste treë

So het die gemeente van Barkly-Oos dan tot stand gekom, 'n geloofsdaad waaraan daar op daardie tydstip in daardie bepaalde gebied 'n groot behoefte was, want, in 'n naskrif by die notule van die stigtingsgeleentheid, staan vermeld dat die gemeente 110 kommunikante (Nagmaalgangers) en 'n sieletal van 284 getel het. Dan staan daar nog by: "Zij is de eerste Christen gemeente die in dit oord is gesticht." Die meeste van die eerste lidmate was intrekkers uit die omgewing van Burgersdorp en Middelburg, Kaap en vir wie die afstand na die kerk op Dordrecht te groot was om hul kerklike voorregte daar te gaan geniet.

Kort ná die stigting is drie erwe vir die gemeente gekoop teen £17.10.0, wat teen 1917 minstens £100 stuk werd was. Op 30 Desember 1881 was die pastorie klaar gebou en afbetaal. Reiskoste van die afgevaardigdes na die Sinode in Transvaal was £156.15.0. Op 15 November 1884 is die hoeksteen van die nuwe kerk gelê, waarna dit op 15 Augustus 1895 in gebruik geneem is. Die koste was sowat £1 500.

Ds. Venter het in 1887 bedank. Prop. P.S. Snyman is beroep en as sy opvolger ingeseën. Hy het die plaaslike Jongeliedevereniging gestig wat dekades lank hier bestaan het. Ná ds. Snijman se vertrek na Transvaal het ds. Maarten Pelser sy opvolger geword. Nadat hy die beroep na Steynsburg in 1898 aanvaar het, is ds. J.G.H. van der Walt in 1899 ingeseën. Sy opvolger op 28 Januarie 1905 was ds. G.H.J. Kruger, wat tot 1925 hier gebly het en die gemeente die langste in die eerste honderd jaar van sy bestaan bedien het.

Aangesien die pastorie baie bouvallig was, is 'n blok van ses erwe van die regering verkry vir £200, en in Maart 1909 kon die leraar die nuwe pastorie betrek wat sowat £1 100 gekos het. Dit was waarskynlik 'n baie sierlike gebou, aangesien die Gereformeerde kerk Dordrecht se kerkgebou twee jaar vantevore teen net £1 231.19.3 opgerig is. Gedurende 1915 is die kerkgebou vernuwe en verbeter teen 'n koste van £370, wat alles dadelik afbetaal is.

Lidmate

Ds. P.A. Smit en sy gesin. Hy was leraar hier van 1965 tot 1971.

Op 4 Augustus 1871 is die gemeente gestig met 110 belydende lidmate. Daarna styg die getalle sodanig dat die wyk Slangrivier in 1898 aansoek doen by die kerkraad om as 'n aparte gemeente afgestig te word. Die versoek word toegestaan en in 1899 word die gemeente Elliot gestig. Uit die gemeentelike statistiek wat in daardie jare opgeneem is, blyk dit dat daar 279 belydende lidmate was en 462 dooplidmate; dus gesamentlik 741, maar hiervan sou egter na Elliot afgaan: 76 belydende lidmate en 142 dooplidmate. In die jare tussen die Anglo-Boereoorlog en die Tweede Wêreldoorlog bly die syfer redelik konstant, maar daarna is daar 'n geleidelike daling totdat die oorspronklike getal van 110 weer in 1971 bereik word. Die statistiek van 1972 toon 'n verdere daling. In 1997 staan dit op 58 belydende lidmate en 30 dooplidmate en 2013 op 28 en sewe. In daardie jaar was die gemeente dan ook vakant nadat ds. Wilhan Jobse, wat die gemeente van 2010 tot 2012 in kombinasie met Maclear-Elliot (Elliot het in 1979 saamgesmelt met Maclear) bedien het, in 2013 na Jeffreysbaai vertrek het.

J.L.P. de Beer skryf in 1973 in Ligglans oor die berge. Eeufeesgedenkboek van die Nederduitse Gereformeerde Kerk en gemeenskap, Barkly-Oos, 1873 - 1973: "Wanneer die geskiedenis van 'n kerk in oënskou geneem word, is daar sekere punte wat pertinent onder die aandag kom. In hierdie geval word die leser getref deur die sterk gees van selfstandigheid, gepaard met offervaardigheid, wat telkens geopenbaar word. Reeds in 1880 toe die gemeente nog maar slegs vir jaar bestaan het, word 'n eie predikant beroep en onderhou. Toe die getalle deur die jare skerp begin daal, is met kombinasievorming begin, maar nieteenstaande 'n verdere daling, is weer sedert 1960 selfstandig beroep en word die predikant ook selfstandig onderhou. In 1884, nadat die eerste gebou wat tydelik as kerkgebou diens moes doen, verkoop is, is die huidige gebou opgerig en reeds die volgende jaar is die bousom ten volle vereffen. Gedurende die volgende jaar is 'n pastorie gebou en hoewel dit twee keer daarna weer herbou is, is dit telkens binne dieselfde jaar betaal. Verskeie kere moes die kerkraad aansoeke van ander gemeentes wat finansieel swak daaraan toe was, behandel en in die meeste gevalle het die kerkraad toestemming gegee dat in die gemeente gekollekteer kon word. Hierbenewens is 'n vaste Kerkfonds gedurende die latere jare opgebou, en dit terwyl die lidmatetal steeds aan die daal was. Met dankbaarheid in die harte kon die gemeente in 1971 eeufees vier."

Predikante

Ds. S.P.B. Buys, leraar van 1960 tot 1965, sy eerste gemeente.

Gedurende die jare 1871-'80 is die gemeente deur verskeie konsulente bedien, maar op 14 Augustus 1880 is 'n eie predikant hier bevestig, naamlik ds. H.B. Venter, 'n seun van die gemeente, wat die gemeente tot Augustus 1887 bedien het. Dit was soveel anders as in die moedergemeente Dordrecht wat van 1869 tot 1912 deur konsulente bedien is en toe, ná 43 jaar, sy eerste predikant gekry. Agtereenvolgens het die volgende predikante die Gereformeerde kerk Barkly-Oos bedien:

1. Hendrik Bernardus Venter, 1880-1888
2. Philippus Stephanus Snyman, 1890-1891
3. Maarten Pelser, 1892-1897
4. J.G.H. van der Walt, 1899-1904
5. Kruger, Gert Hendrik Jacobus, 1905-1925
6. Joseph Petrus Jooste, 1928-1931
7. Izak Jacobus Lessing, 1932-1941
8. Rudolf Stefanus Jacobus van Wyk, 1942-1945
9. Nicolaas Tjaart Snyman, 1946-1948
10. Gerrit Hendrik Jacobus Kruger, 1949-1951
11. Louis Johannes Buys, 1955-1959
12. Schalk Petrus Bernardus Buys, 1960-1965
13. Petrus Albertus Smit, 1965-1971
14. Marthinus Jacobus Van Dyk Hutcheons, 1972-1975
15. Marthienus Frederik van der Walt, 1976-1980
16. Jan Malan, 1980-1983 (in kombinasie met Maclear)
17. Johannes Christiaan Buys, 1983-1991 (in kombinasie met Maclear)
18. Willem Jacobusb Botha, 1992-1999 (in kombinasie met Maclear-Elliot)
19. Albertus Stefanus Andries de Bruyn, 2000-2005 (in kombinasie met Maclear)
20. Willem Petrus van der Merwe, 2006-2009 (in kombinasie met Maclear-Elliot)
21. Wilhan Jobse, 2010-2012 (in kombinasie met Maclear-Elliot)
22. Dirk Jacobus de Bruyn, 2014-2016 (in kombinasie met Maclear-Elliot)

Ds. I.J. Lessing se bediening

Op 26 Februarie 1932 is ds. I.J. Lessing in die gemeente deur ds. Dirk Postma van die Burgersdorp bevestig. In die nadraai van die Groot Depressie was dit ’n uitdagende bediening, des te meer veeleisend gemaak deur die koue van die Stormberge.

Ingebruikneming van die Afrikaanse Bybel

Gedurende sy bediening in Barkly-Oos is twee belangrike mylpale in die kerkgeskiedenis van Suid-Afrika bereik, naamlik die ingebruikneming van die Afrikaanse Bybel en die Afrikaanse psalmberyming. Op die kerkraad se vergadering van 23 Junie 1933 is aangekondig dat die Nasionale Sinode van die Gereformeerde Kerk wat in daardie jaar in Pretoria byeengekom het, besluit het dat kerkrade die Afrikaanse Bybel in gebruik kon neem sodra dit verskyn het. Die saak is bespreek en van die kant van die kerkraad was geen beswaar daarteen om die Afrikaanse Bybel te aanvaar nie. Hulle het wel gemeen dit sou goed wees as die saak ook voor die gemeente gelê kon word, wat dan toe ook op ’n gemeentevergadering gebeur het. Ook daar is die saak welwillend aanvaar.

Op dieselfde geleentheid is besluit om die verskyning van die Afrikaanse Bybel op 27 Augustus 1933 geestelik te gedenk saam met al die Afrikaanse kerke in die land. Verder is aangekondig dat dit aanbeveel word om die Bybels te bestel deur prop. P.W. van der Walt, wat as Bybelkolporteur aangestel was. 'n Reëlingskommissie vir die fees is ook benoem.

So is die Afrikaanse Bybel dan op 27 Augustus geestelik in gebruik geneem. Die kollekte wat by die geleentheid opgeneem is, sou soos volg aangewend word: Die helfte sou gebruik word om Bybels vir die armes van die gemeente aan te koop en die ander helfte sou aan die Britse en Buitelandse Bybelgenootskap gestuur word. Vroeg die volgende jaar het hierdie belangrike gebeurtenis nog ’n naklank beleef toe broeders A.P. en P.W. van Heerden ’n Afrikaanse Bybel vir die kansel geskenk het, en toe die Bybels aan minder gegoede lidmate uitgedeel is.

75-jarige fees van die GKSA

In dieselfde jaar, 1934, is nog ’n feesgeleentheid waargeneem toe die 75-jarige bestaan van die Gereformeerde Kerk in Suid-Afrika ook saam met al die gemeentes feestelik herdenk is. Die kerkraad het toe ook aandag geskenk aan die besluit van die Nasionale Sinode naamlik dat, as blyk van dankbaarheid die gemeentes moes probeer om hulle skuld voor die feesdatum af te betaal.

Afrikaanse psalmberyming ontvang

Nog ’n belangrike saak in ds. Lessing se tyd was die voorbereiding op die ontvangs van die Afrikaanse psalmberyming. Op die vergadering van 5 Mei 1934 is besluit om twee kollektes by die eersvolgende Nagmaalsgeleentheid af te sonder vir die psalmberyming. In Junie 1936 het die kerkraad besluit wanneer die psalmboek verskyn, dit gebruik kon word in die eredienste; ook die liturgiese formuliere en die Kategismus, wat agter in die psalmboek afgedruk sou wees, sou gebruik kon word. Die feestelike ontvangs van die Afrikaanse psalmboek het dan ook in Januarie 1938 plaasgevind. Daar is toe gereël dat oudl. Jacob Steenkamp die psalmboek aan ds. Lessing sou oorhandig, wat dit dan op die kansel sou plaas. ook is besluiut dat die gemeente die psalms ritmies sou sing.

Nog belangrike sake

Afgesien van die verskillende feesgeleenthede, moes die kerkraad destyds aandag skenk aan nog belangrike sake. In 1936 is ’n ernstige poging aangewend om 'n fonds daar te stel vir die bevordering van die sendingaksie van die kerk. In die tyd het broeder J.P. Duvenhage van Steynsburg onderneem om tot die bedrag van £300, £5 by te dra vir elke £100 wat uit die kerk bygedra sou word. Die saak is behandel en aangekondig, maar die notule meld nie wat die resultaat was nie.

Voorts is gereeld aandag geskenk aan die bevordering van die sendingsaak. In Desember 1939 het die voorsitter, ds. Lessing, die kerkraad meegedeel dat 'n gesamentlike kommissie van die kerkrade van die Gereformeerde kerk en die Nederduitse Gereformeerde gemeente besluit het om die Reddingsdaadbond te steun en die verlof van die kerkraad is gevra om ook ander liggame in te skakel by die aksie. Hierdie verlof het die kerkraad geredelik gegee.

In hierdie tyd is weer aandag geskenk aan die poging om twee huise op die grond naas die kerkgebou te bou, wat dan ten bate van die kerk verhuur kon word. Die bouwerk is aangepak en voltooi, maar daar het nog 'n skuld op die geboue gerus; daarom was dit 'n oorsaak van vreugde toe die betrokke kommissie op die vergadering van 31 Mei 1935 aan die kerkraad kon rapporteer dat die skuld afbetaal is.

In dié tyd is die gedagte geopper dat geywer moes word om 'n kerkfonds daar te stel, waarvan die rente gebruik kon word om die gemeente finansieel te steun. Later sou die saak wel vaste vorm aanneem.

Einde 1940 is die saak van 'n nuwe Nagmaalstel ter sprake gebring. 'n Kommissie is toe aangewys om die moontlikheid te ondersoek en ook die hulp van die susters van die gemeente is verkry. Die gevolg van hierdie aksie was dat 'n nuwe nagmaalstel die volgende jaar in ontvangs geneem kon word. ln Oktober 1941 het ds. Lessing die kerkraad meegedeel dat hy beroep is na Molteno en dat hy in November sy besluit bekend sou maak. Hy het die beroep aanvaar en is op 19 Desember 1941 eervol losgemaak van die gemeente.

Galery

• 
  Ds. Johannes Gerrit Hendrik van der Walt was van 1899 tot 1904 Barkly-Oos se vierde leraar. Van Dordrecht was hy konsulent van Februarie 1903 tot omstreeks 1904.
• 
  Ds. Van der Walt se portret in die gemeente se eeufeesgedenkalbum van 1971.
• 
  Ds. J.P. Jooste, was van 1928 tot 1931 leraar hier, sy eerste gemeente. Van 1946 tot 1970 was hy professor aan die Teologiese Kweekskool op Potchefstroom.
• 
  Ds. I.J. Lessing was van 1932 tot 1941 Barkly-Oos se sesde Gereformeerde predikant toe hy vertrek na Molteno, wat hy in kombinasie met Sterkstroom, Hofmeyr en Queenstown bedien het. Daarna het hy sekretaris-penningmeester geword van die Administratiewe Buro van die Gereformeerde Kerk in Suid-Afrika in Potchefstroom.
• 
  Ds. R.S.J. van Wyk, leraar 1942 tot 1945.
• 
  Mev. ds. R.S.J. (Hendrina) van Wyk, predikantsvrou van 1942 tot 1945.
• 
  Ds. G.H.J. Kruger, leraar van 1949 tot 1951.
• 
  Ds. Schalk Buys, 1960 tot 1965.
• 
  Ds. J.C. Buys, die predikant van 1983 tot 1991.

Bronne

• (af) De Beer, J.L.P. In: Smit, ds. A.P. 1973. Ligglans oor die berge. Eeufeesgedenkboek van die Nederduitse Gereformeerde Kerk en gemeenskap, Barkly-Oos, 1873 - 1973. Barkly-Oos: NG Kerkraad.
• (nl) Maeder, ds. G.A. en Zinn, Christian. 1917. Ons Kerk Album. Kaapstad: Ons Kerk Album Maatschappij Bpkt.
• (af) Olivier, ds. P.L., 1952. Ons gemeentelike feesalbum. Kaapstad en Pretoria: N.G. Kerk-uitgewers.