Lady Grey

Lady Grey is 'n klein dorp geleë in 'n vallei aan die voet van die Witteberg, wat deel vorm van die Drakensbergreeks, in die provinsie Oos-Kaap, 54 km oos van Aliwal-Noord en 67 km noordwes van Barkly-Oos.

Lady Grey
Dorp
Lady Grey gesien vanaf Joubertspas.
Lady Grey  Lady Grey se ligging in Oos-Kaap
Koördinate: 30°42′35″S 27°12′52″O
Land	Suid-Afrika
Provinsie	Oos-Kaap
Distrik	Joe Gqabi
Munisipaliteit	Senqu
Stigting	1857
Oppervlak
• Totaal	23,61 km2 (9,12 vk. myl)
Hoogte	1 658 m (5 440 ft)
Bevolking  (2011)
• Totaal	1 395
• Digtheid	59/km2 (150/vk. myl)
Rasverdeling (2011)
• Wit mense	16.3%
• Indiërs/Asiërs	0.6%
• Bruin mense	46.9%
• Swart mense	35.2%
• Ander	1.0%
Taal (2011)
• Afrikaans	73.3%
• Xhosa	14.0%
• Engels	6.0%
• Sotho	5.1%
• Ander	1.6%
Poskode (strate)	9755
Poskode (posbusse)	9755
Skakelkode	051 (-603-)

Die kerkgebou van die NG gemeente Lady Grey is in 1913 ingewy en staan op 'n hoogtetjie in die dorp.

Die toegangspad na Lady Grey van die R58-hoofpad tussen Aliwal-Noord en Elliot.

Die omringende berge is in die winter met sneeu bedek, maar die vallei word beskut teen die koudste winde.

Stigting

Lady Grey het as 'n kerkdorp ontstaan, want in 1858 koop 'n kommissie wat benoem is deur die NG gemeente Aliwal-Noord se kerkraad die plaas Waaihoek, waarop die dorp nou geleë is. Die eerste erwe op die dorp is op 3 Maart 1858 verkoop en die dorp is genoem ter ere van die vrou van goewerneur sir George Grey (1812 tot 1898). Van toe af tot 1893 was die dorp onder bestuur van 'n dorpsbestuur. Ingevolge Proklamasie Nr. 408 van 1893, gedateer 14 Oktober 1893, is die dorp tot 'n munisipaliteit verklaar, is die grenslyne vasgestel en die aantal lede van die raad op ses vasgestel. So sou dit ook bly vir die hele 107 jaar lange bestaan van die dorpsraad. Die dorpsgrond is in 1901 op die naam van die NG gemeente Lady Grey getransporteer, maar in 1923 deur die kerkraad aan die munisipaleit verkoop teen £5 000.

Klimaat en atmosfeer

Die skilderagtige berge rondom Lady Grey en die wye verskeidenheid aangeplante bome, waarvan baie in die winter groen bly, dra by tot die dorp se skoonheid. Slegs enkele strate is geteer en baie van die geboue dagteken van die 19de eeu. Enkeles is weliswaar vervalle, maar oor die algemeen is die woonhuise en openbare geboue in 'n beter toestand as op talle Oos-Kaapse dorpe waar die ontvolking (van wit inwoners) van die platteland dikwels tot verwaarlosing en agteruitgang gelei het. In dié uithoek van die provinsie is dit veral waar van Barkly-Oos, Dordrecht en Indwe.

Danksy sy hoogte bo seevlak van 1 707 m het Lady Grey 'n gesonde klimaat. Hoewel dit so hoog in die voorheuwels van die Drakensberg in die droë winter yskoud kan raak, beskerm die omringende berge Lady Grey tot 'n groot mate teen die erg koue winde, veral die suidoos.

Anglo-Boereoorlog

Gedurende die Anglo-Boereoorlog van 1899 tot 1902 het die Republikeinse magte Lady Grey op 21 November 1899 beset onder hoofkommandant Olivier van die Oranje-Vrystaat, onder wie se bevel ook 'n paar Koloniste getel het, maar op 9 Maart 1900 het die Britse mag onder maj. Hook van Herschel die dorp weer in besit geneem. Ou bouvalle van die forte waar die dorpswagte in gehuisves is, is nog te sien in die rante bokant die dorp en op die rant naby die ingang na die dorp. Ses van die burgers wat in die distrik gesneuwel het, is op 22 Augustus 1906 op Lady Grey herbegrawe. Onder hulle was J. Bodenstein, C.J. van Rensburg, N. Myburgh en W. Kruger. Sowel genl. J.B.M. Hertzog as genl. Jan Smuts het dié geleentheid meegemaak.

Net enkele van die boomryke strate op die dorp is geteer.

Regspleging

Dié gebou het voorheen die poskantoor en landdroskantoor sedert 1923 gehuisves.

In 1877 is 'n periodieke hof van Lady Grey ingestel en die hofsittings is elke derde Donderdag van die maand gehou. In Augustus 1886 is die jurisdiksie van die periodieke hof van Lady Grey onder die resident-magistraat van Herschel geplaas. In 1895 is D. Campbell aangestel as assistent-resident-magistraat van die gebied Aliwal-Noord en op Lady Grey gestasioneer, dus as Lady Grey se eerste magistraat. In Januarie 1918 is Lady Grey as 'n subdistrik geproklameer en P.K.A. de Vos is as magistraat aangestel.

In Mei 1927 is Lady Grey as 'n aparte magistraatsdistrik geproklameer. Tot 1895 was Lady Grey onder jurisdiksie van 'n spesiale vrederegter, John Henry Harris, wat die amp van September 1877 af beklee het. In Desember 1895 is William (ou Billy) M. Lendrum aangestel as hoofkonstabel en geregsbode.

Infrastruktuur

Pas

Joubertspas naby aan die dorp is die derde hoogste pas met 'n openbare pad in Suid-Afrika, naamlik 2 349 m bo seevlak.

Poskantoor

Die eerste poskantoor is geopen op 1 Julie 1864 en wel op erf nr. 102. Die eerste posmeester was J.H. Harris. In 1878 is dit verplaas na erf. nr. 73 en later na erf nr. 123. In 1923 skuif die poskantoor weereens en wel na die nuwe gebou op die markplein. Die landdroskantoor, wat ook op erf nr. 123 was, is tegelykertyd in 1923 na die nuwe gebou op die markplein verplaas. Sen. F.S. Malan was teenwoordig by die opening van dié openbare gebou op 2 Julie 1923. Dit is opgerig deur Gebroeders Du Plessis van Bloemfontein teen 'n koste van sowat £4 000.

Spoorlyn

Die eerste spoorlyn van Aliwal-Noord af na Lady Grey is op 11 November 1904 geopen nadat die bouwerk in 1902 begin het. Die totale afstand van die spoorlyn, wat tot op Barkly-Oos loop, is 156 km. Die gedeelte van Lady Grey na Barkly-Oos is eers in Desember 1930 in gebruik geneem. Die eerste stasiemeester was W. Walker en die stasie is 1,6 km buitekant die dorp opgerig.

Karnmelkspruit se omkeerhaltes 1 tot 6

Die syspoorlyn loop deur asemrowende natuurskoon in die suidelike Drakensberg. Jare lank moes treine swoeg teen ongelooflike steil hellings uit oor berge en deur valleie. Die bouwerk aan die verbinding tussen Lady Grey en Barkly-Oos is eers in 1930 voltooi, want 53 km van Barkly-Oos, naby Melk-sylyn, is 'n brug 90 m bokant die rivierloop en oor die kloof van Karnmelkspruit beplan. Aan die oorkant sou die spoor deur 'n tonnel loop. Die tonnel is reeds in 1911 voltooi, maar die staalwerk vir die brug het verlore gegaan toe die skip sink wat dit uit Engeland moes bring. Die verkeer op die spoorlyn het nie die koste van nog 'n vrag staalwerk geregverdig nie. Intussen het 'n reeks van ses omkeer-haltes dit vir die spoorlyn moontlik gemaak om af te sig-sag tot by 'n spooroorgang oor die Karnmelkspruit en uit teen die oostelike rivierwal. Tussen New England, wat in 1913 bereik is, en Barkly-Oos draai die trein nog twee keer om. Dit bring die totale aantal omkere op die spoorlyn van 156 km op agt te staan.

Siersteenkerkie van die Metodistekerk.

Die eerste lokomotief wat op die spoor diens gedoen het, was 'n Klas GB Garratt. Dit was heel geskik vir die steiltes en teen 1964 was sewe Garratts op die spoor in bedryf. Op 26 Mei 2001 het belangstellendes 'n laaste treinrit op dié spoorlyn deur die prentjiemooi omgewing meegemaak. Dit was die laaste stoomtrein wat op die lyn sou loop, want die volgende dag het 'n diesellokomotief met die spoor langs gery om watertenktrokke op te tel en so is dié hoofstuk in Suid-Afrika se treingeskiedenis stil-stil afgesluit. Die spoorlyn is nog daar, hoewel onkruid nou daaroor groei, en die ingang na die tonnel wat in 1911 voltooi maar nooit gebruik is nie, is steeds hoog bokant 'n kloof in die bergwand te sien.

Die spoorlyn beskik oor baie interessante kenmerke wat, toe dit in bedryf was, treingeesdriftiges uit alle wêrelddele hierheen gelok het. Die hoogste punt op die spoorlyn is 1 989 m bo seevlak by die stasie Drizzly, 285 m hoër as Lady Grey se ligging en 164 m hoër as Barkly-Oos, tot in 1994 die dorp wat die hoogste geleë was in die destydse Kaapprovinsie.

Lady Grey se townships Kwezinaledi en Steve Tshwete met laekostebehuising en die verlate stasie heel regs.

Bevolking

In 1962 was die dorp se bevolking 822 wit, 214 bruin en 870 swart. Teen die sensus van 1970 het die wittes afgeneem tot 508, maar die bruines en swartes toegeneem tot onderskeidelik 424 en 1 451. Die totale bevolking was teen die jaar 2000 sowat 4 900. Volgens die sensus van 2011 het daar toe in die "hoofplek" (gewoonlik 'n bestaande dorp, stad, streek, township, stamowerheid of administrasiegebied) Lady Grey, wat 'n groot deel van die aanliggende township uitgesluit het en net 23,75 km² beslaan het (slegs 2 km² meer as die ou munisipale gebied van Lady Grey), 1 395 mense gewoon. Hiervan was 654 bruin, 491 swart en 228 wit. Hoe dit ook al sy, die bruin en swart bevolking het klaarblyklik deurentyd toegeneem, terwyl die wit bevolking afgeneem het. Volgens die NG gemeente Lady Grey se lidmaattal, het die wit inwonertal in die eerste dekade van die 21ste eeu met meer as 10% toegeneem en toe gestabiliseer.

Kort nadat die Hoërskool John Ross sy status as hoërskool verloor het, het die Lady Grey Kunste-Akademie ontstaan in dié geboue, waarin die hoërskool sedert 1926 gehuisves is.

Onderwys

Lady Grey Kunste-Akademie

Dié skool vir kuns, musiek, drama en dans is 'n uitvloeisel van die ekonomiese agteruitgang van Lady Grey wat in die jare 60 begin en in die middel van die jare 90 'n laagtepunt bereik het weens 'n kwaai droogte. Maar namate die skool sedert sy stigting in 1996 gegroei het, het mense die potensiaal van die dorp begin raaksien en in eiendom en ondernemings begin belê. Daarom was die afgradering na die status van 'n laerskool van die Hoërskool John Ross, wat in 1926 die gebou betrek het wat vandag die Kunste-Akademie huisves en genoem is na ds. David Ross, 'n keerpunt in die bestaan van Lady Grey wat tot 'n herlewing gelei het.

Die beheerliggaam van die John Ross-skool moes in 1994 drastiese stappe doen om die skool vir die dorp te red. Ná die jare lange ontvolking van die dorp, wat byvoorbeeld die NG gemeente Lady Grey se belydende lidmate binne minder as drie dekades met meer as 60% laat afneem het, en midde-in 'n droogte was die genadetyd vir die skool verby. Die politieke omwenteling van 1994 het beteken klein, merendeels wit skole kon nie meer kunsmatig aan die lewe gehou word soos onder die ou bedeling nie. Die beheerliggaam se optrede sou nie net ingrypend inwerk op die skool se toekoms nie, maar ook dié van die dorp omdat die twee se lot nou verweef is. Teen daardie tyd was die skool reeds sy hoërskoolstatus kwyt. Die beheerliggaam het besluit om 'n geheel nuwe onderneming aan te durf met die omskepping van die skool in 'n musiek-en-kunsskool.

Lede het besoek gebring aan die assistentdirekteur en dirigent van die Drakensberg-seunskoor, Botes Gresse, wat destyds 'n loopbaanverandering oorweeg het. Hy het die uitdaging aanvaar en aan die begin van 1996 die musiekpos opgeneem aan wat toe bekendgestaan het as die Witteberg Akademie vir Kuns en Musiek. In Januarie 1997 het Gresse die skoolhoof geword. Die skool se naam is toe verander na die Lady Grey Kunste-Akademie. In daardie jaar het die ander soorte uitvoerende kuns bygekom danksy 'n toenemende vraag na dié vakke as deel van die amptelike leerplan. Slegs drie jaar later, in 2000, spog Lady Grey weer met 'n gekombineerde laer- en hoërskool danksy die eerste matriekklas. Die skool se leerdertal het van 73 in 1996 tot 450 in 2007 aangegroei.

NG gemeente

Toe die NG gemeente Lady Grey sukkel om die skuld op die kerkgebou te delg, het susters van die gemeente ingespring en 'n koffiekroeg in dié gebou op die been gebring. Nadat die skuld gedelg is, het hulle dit aan die kerkraad bemaak. Dit huisves nou die gemeente se museum.

Die kerkgebou van die NG gemeente Lady Grey was in 2012 100 jaar oud en die gemeente 150 jaar.

Sien hoofartikel: NG gemeente Lady Grey.

'n Openbare byeenkoms het op 2 Februarie 1857 plaasgevind op die plaas Vaalbank in die wyk Kraairivier van die Nederduitse Gereformeerde Kerk se gemeente Aliwal-Noord. Die doel was om die afstigting van 'n afsonderlike gemeente te bespreek.

Die plaas Waaihoek is toe op 30 April 1857 vir 12 000 ryksdaalders van vier Botha-broers gekoop om as kerkplaas te dien. Daar is besluit om die goewerneur toestemming te vra om die plek na sy vrou, lady Grey, te noem. Op 13 Maart 1858 is daar vergader op die plaas Paardenvlies waar besluit is om 'n kerk van 60 by 34 by 18 voet met 'n konsistorie te bou. Die gebou is op 25 Februarie 1860 ingewy. Onder die sing van Psalm 100 vers 3 ("Gaan deur sy poorte in met lof...") het die gemeente die kerk binnegegaan.

Omdat die eerste notuleboek van die gemeente verlore geraak het, kan die presiese stigtingsdatum net by benadering bepaal word, maar daar word vermoed dit was teen die einde van 1861. Die getal lidmate was slegs 300, hoewel dit in 1972 sowat 500 was, net om weer te daal tot 295 in 1995 en 235 in 2006.

Die gemeente was meer as 'n jaar lank vakant voor ds. David Ross, wat in Desember 1862 uit Skotland na Suid-Afrika gekom het, hom die vierde beroep laat welgeval het. Hy is as eerste predikant van die gemeente op 30 Augustus 1863 bevestig. Hy het die bediening eers in 1908 neergelê, waarna ds. J.P. Wolhuter tot op 8 Januarie 1934 hier gebly het toe hy sy emeritaat aanvaar het. Tydens sy dienstyd is die tweede kerkgebou in 1913 gebou.

Boorlinge van Lady Grey

• Alwyn Schlebusch – eertydse adjunkstaatspresident van Suid-Afrika (1 Januarie 1981 – 14 September 1984), is gebore te Lady Grey in 1917.

Sien ook

• Lys van dorpe in Suid-Afrika

Galery

• 
  Lady Grey is geleë in 'n beskutte vallei in die Witteberg op 'n hoogte van 1 707 meter bo seespieël.
• 
  'n Woonhuis in Bothastraat in 'n uitstekende toestand.
• 
  'n Woonhuis oorkant die NG kerkgebou op Lady Grey.
• 
  Die plaaslike handelstak van die koöperasie Oos Vrystaat Kaap Beherend Beperk, kortom OVK.
• 
  Die restaurant en kuierkroeg The Grey Lady.
• 
  'n Bouval aan een van Lady Grey se hoofstrate.

Bronne

• Eeufees-Reëlingskommissie en Lange, ds. J.H. 1962 en 1937. Gedenkboek Eeufees N.G. Gemeente Lady Grey en Gedenkboek van die Vyf-en-Sewentigjarige Bestaan van die Gemeente van Lady Grey 1861–1936. Lady Grey: Die Kerkraad.
• Olivier, ds. P.L. (samesteller), Ons gemeentelike feesalbum. Kaapstad en Pretoria: N.G. Kerk-uitgewers, 1952.
• Raper, P.E., Dictionary of South African Place Names, Lowry Publishers, Johannesburg, 1987.

Eksterne skakels

• Lady Grey se NG kerk op Google Maps
• Video op YouTube van laaste treinrit tussen Lady Grey en Barkly-Oos
• Lady Grey Toerisme Geargiveer 11 Julie 2012 op Wayback Machine
• Lady Grey Oos-Kaapse finalis in Rapport en Kwêla se Dorp van die Jaar^{[dooie skakel]}