Nuwekerk, Graaff-Reinet

Die Nuwekerk was die tweede gemeente van die Nederduitse Gereformeerde Kerk op die Oos-Kaapse dorp Graaff-Reinet, wat in 1927 uit die toe 135 jaar oue moedergemeente ontstaan het. Op 1 Januarie 2018 word Nuwekerk by die moedergemeente ingelyf, waarna 'n ander kerkgenootskap die Nuwekerk gebruik.

Die Nuwekerk is deur die argitek Wynand Louw ontwerp in min of meer dieselfde styl as die Gereformeerde kerk Bethulie en veral die NG gemeente Die Strand se kerkgebou.

Die hoeksteen van die Nuwekerk.

Die kerksaal van die Nuwekerk.

Die hoeksteen van die Nuwekerksaal.

Ds. Pieter van der Merwe, hier afgeneem in 1917 toe hy Sendingsekretaris was, was Nuwekerk se eerste leraar van 1929 tot 1931. Hy was tydens die Anglo-Boereoorlog leraar van die NG gemeente Beaufort-Wes toe Gideon Scheepers enkele maande in die tenthospitaal op Beaufort-Wes deurgebring het voor die Britte hom naby Graaff-Reinet gefusilleer het.

Ds. Frederic John Berning Malan was van 1931 tot 1938 Nuwekerk se tweede leraar, toe hy na Villiersdorp vertrek. Hy was daarna van 1941 tot 1943 leraar van die NG gemeente Drieankerbaai in Seepunt.

Ds. Irenee Emilè Heyns was van 1939 tot 1943 Nuwekerk se derde leraar.

Ds. Andreas Stefanus Cronjé was die vierde leraar, maar het net hier gebly van 1944 tot 1945.

Ds. Pieter Grobbelaar, van 1945 tot 1950 die vyfde leraar.

Ds. Johan Gregorius Bezuidenhoud, van 1950 af die sesde leraar. Hy was van 1938 leraar van Vrededorp, van 1941 tot 1943 van Johannesburg, van 1943 tot 1947 van Steynsburg en van laasgenoemde jaar tot en met sy koms hierheen van Dordrecht sodat hy in die bestek van 12 jaar twee Goudstadse gemeentes en drie Oos-Kaapse gemeentes bedien het.

Ds. Hermanus Charles Kinghorn, leraar van 1955 tot 1960.

Ds. Willem Johannes du Toit, leraar van 1963 tot 1984, toe hy emeriteer.

Sedert die samesmelting van Middelburg se moedergemeente met Middelburg-Uitsig in 2010 was Graaff-Reinet met sy twee gemeentes en Cradock met sy drie gemeentes die laaste twee dorpe op die Oos-Kaapse platteland met meer as een NG gemeente. Queenstown het vroeër ook drie gemeentes en toe twee gehad. Die ontvolking van die platteland eis ook op Graaff-Reinet sy tol, want in die amper 40 jaar tussen 1973 en 2012 het die gesamentlike getal belydende lidmate hier so te sê gehalveer van 2 115 tot 1 077. Net tussen 2010 en 2012 was die afname 270, oftewel sowat 20%. Nuwekerk se belydende lidmate het in 2012 op 395 te staan gekom en dié van die moedergemeente op 682.

Stigting

Weens die groot, ingrypende en blykbaar onoplosbare probleme in die moedergemeente het daar in die jare 20 van die vorige eeu veel onenigheid op Graaff-Reinet ontstaan, hoofsaaklik as gevolg van die gebruik van Afrikaans as kanseltaal deur ds. J.F. Naudé. Nadat herhaalde pogings tot versoening misluk het, het 'n groot aantal gemeentelede besluit om 'n afsonderlike gemeente te stig, met die primêre doel om Engels as kanseltaal te gebruik (iets wat uiteindelik nooit in die praktyk gebeur het nie). Politiek het ook 'n rol gespeel: Die afstigters was hoofsaaklike ondersteuners van die Verenigde Party; jare lank het die Nuwekerk bekendgestaan as die "Sap-kerk", in teenstelling met die moedergemeente as die "Nat-kerk". Op 4 September 1927 is 'n onafhanklike gemeente ná veel stryd deur 621 lidmate tot stand gebring. In 1933 het die lidmate tot 800 toegeneem en in 1952 reeds 1 100. Die moedergemeente was egter nog altyd groter as Nuwekerk: in 1933 was daar 1 411 lidmate en in 1952 1 436 sodat van albei gemeentes gesê kan word dat hulle 'n hoogtepunt in die middel van die 20ste eeu bereik het wat hul lidmaattal betref.

Op 'n buitengewone vergadering van die Sinodale Kommissie op 3 November 1927 is aansoek gedoen om in sinodale verband opgeneem te word of as dit nie kan nie, as sustergemeente erken te word. Die Sinodale Kommissie het geoordeel dat hy nie die bevoegdheid het om dit te doen nie en die versoek is na die Sinode verwys. Die Sinode van 1928, waarvan ds. G.J. Hugo die moderator was, het besluit om die "protesterende gemeente", soos dit tot hiertoe geheet het, in sinodale verband op te neem. Aan die Ringskommissie van die Ring van Graaff-Reinet is opdrag gegee om namens die Sinode hierdie gemeente in sinodale verband te stel. Voortaan sou die naam van die gemeente die Nederduitse Gereformeerde Gemeente, Nuwe Kerk, Graaff-Reinet wees. Eers in die 21ste eeu is die gemeentenaam as een woord geskryf.

Kerkgebou

Op 16 Maart 1929 is die hoeksteen van die kerkgebou gelê deur ds. P. Van der Merwe, die eerste leraar. Op 7 Desember 1929 geskied die plegtige inwyding van die kerk. Ds. P.G.J. Meiring, van 1904 tot 1907 leraar van die moedergemeente en indertyd redakteur van die Kerkbode, het as feesredenaar opgetree. Op 21 Maart 1931 koop die gemeente sy eerste pastorie aan. Op 5 Maart 1936 word 'n kerksaal ingewy en ná tien jaar kon die lidmate terugkyk op 'n tydperk van seën en vooruitgang, want toe het die gemeente se bate op £21 000 gestaan. Op 21 April 1951 bereik die gemeente nog 'n stoflike mylpaal met die inwyding van sy verdiepingpastorie. Die kerk, kerksaal en nuwe pastorie is langs mekaar opgerig.

In die eerste kwarteeu van sy bestaan het die lidmaattal van die gemeente byna verdubbel, net om in die 21ste eeu af te neem tot minder as tweederdes van wat dit by sy stigting was. In die vroeë jare het die gemeente se werksaamhede sterk uitgebrei en was daar bloeiende takke van die Afrikaanse Christelike Vrouevereniging (ACVV), die Kaaplandse Vrouesendingbond (VSB), die Kindersendingkrans en die Kerkjeugvereniging (KJV).

Predikante

Ds. Pieter van der Merwe was behulpsaam in die gemeente voor hy op 16 Maart 1929 as die eerste leraar bevestig is. Hy bly aan tot 1931 toe hy opgevolg is deur ds. F.J.B. Malan, wat op 11 April daardie jaar bevestig is en aanbly tot in 1938. Ds. I.E. Heyns is op 9 September 1939 bevestig en bly tot 1943, ds. A.S. Cronjé volg hom op op 26 Februarie 1944, maar bly net 'n jaar. Ds. P. Grobbelaar word op 16 Junie 1945 die nuwe leraar en word ná vyf jaar op 12 Augustus 1950 opgevolg deur ds. J.G. Bezuidenhoud.

Ds. Danny Fourie was leraar van begin 1980 tot einde 1982.

Lidmaattal

Graaff-Reinet se moedergemeente en Nuwekerk se gesamentlike getal belydende NG lidmate was die afgelope 80 jaar nog altyd onder die topdrie van die groot dorpe in die Oos-Kaapse binneland. Die onderstaande tabel toon die afname in die lidmaattal van NG gemeentes op dié agt dorpe. In gevalle waar 'n gemeente by 'n ander ingelyf is of twee gemeentes saamgesmelt het, word hulle syfers saam aangedui. Dit geld Middelburg en Middelburg-Uitsig, Grahamstad, Grahamstad-Grenspos en Albanie, Somerset-Oos en Kookhuis asook Queenstown, Queenstown-Oos en Queenstown-Noord (laasgenoemde twee 'n ruk lank as Queenstown-Tuine). Elke dorp of gemeente se hoogste lidmaattal word in vet skrif aangedui. Hieruit blyk dat net Queenstown en Aliwal-Noord hul hoogtepunt ná die middel van die 20ste eeu bereik het en dat Burgersdorp sedert 1933 'n afname in sy lidmaattal ervaar. Teen 2010 het nog net Graaff-Reinet (twee) en Cradock (drie) meer as een gemeente gehad. Queenstown het die onderskeiding dat dit die eerste dorp enige plek ter wêreld was wat eers drie NG gemeentes gehad het, maar waar net 'n enkele gemeente oorgebly het. Hennenman in die Vrystaat het in 2012 die tweede geword.

Gemeente/Dorp	1933	1952	1973	1979	1985	1990	1995	2000	2005	2010	2012
Aliwal-Noord	950	1145	1250	1338	1242	1300	1595	1593	1378	1117	1114
Burgersdorp	1461	1274	1008	937	945	941	850	710	677	605	573
Cradock	2164	2858	2399	2421	2464	2288	2024	1934	1931	1697	1662
Graaff-Reinet/Nuwekerk	2211	2536	2115	2055	1917	1758	1699	1657	1242	1347	1077
Grahamstad	860	1640	1479	1289	1115	1105	1122	1090	836	794	751
Middelburg	1307	1430	1372	1391	1158	992	1147	970	953	829	829
Somerset-Oos	1400	1800	1657	1511	1246	1210	1201	1281	1122	917	959
Queenstown	1195	2060	2115	1966	1866	1779	1572	1337	1190	1045	876

Die gesamentlike lidmaattal van dié dorpe het reeds in 1952 'n hoogtepunt van 14 743 bereik, waarna dit teen 1995 teruggesak het tot 11 373, minder as die totaal in 1933 van 11 548. Tussen 1990 en 2000 het die totaal met net 1 381 afgeneem tot 10 572, maar in die daaropvolgende 12 jaar het die afname versnel toe die gemeentes 2 731 lidmate verloor het en te staan gekom het op 'n totaal van slegs 7 841. Dis 'n verlies van meer as 'n kwart van die lidmate.

Enkele leraars

• Pieter van der Merwe, 1929–1931 (emeriteer; oorlede op 17 Junie 1940)
• Frederic John Berning Malan, 1931–1938
• Irenee Emile Heyns, 1939–1943
• Andreas Stefanus (Andries) Cronjé, 1944–1945
• Pieter Grobbelaar, 1945–1950
• Johan Gregorius Bezuidenhoud, 1950–1955
• Hermanus Charles Kinghorn, 1955–1960
• Daniël Theodorus Du Plessis Moolman, 1960–1963
• Willem Johannes du Toit, 25 Oktober 1963 – 27 Mei 1984 (emeriteer)
• Coenraad Wilhelm Burger, 1975–1979
• Danny Fourie, 1 Januarie 1980 – 31 Desember 1982
• Barend Petrus (Ben) Fourie, 1983–1994 (waarna streeksekretaris in Port Elizabeth van die Bybelgenootskap)
• Hendrik Louis Venter, 1994–2006
• Hendrik Wessel de Kock, 2007–2008
• Ian Jannasch, 2008–2012
• Amper twee jaar vakant
• Dr. Cornelius Johannes (Trix) Truter, 2013 – hede

Bronne

• (af) Olivier, ds. P.L. (samesteller), 1952. Ons gemeentelike feesalbum. Kaapstad en Pretoria: N.G. Kerk-uitgewers.
• (en) Raper, P.E., 1987. A Dictionary of South African Place Names. Johannesburg: Lowry Publishers.

Eksterne skakels

• (af) Die kerkraad van die Nuwekerk doen in Februarie 2014 belydenis oor die gemeente se aandeel aan die kerkskeuring op Graaff-Reinet Geargiveer 4 Oktober 2015 op Wayback Machine. URL besoek op 1 Februarie 2014.