NG gemeente Utrecht

Die NG gemeente Utrecht is 'n gemeente van die Nederduitse Gereformeerde Kerk in die provinsie en Sinode van KwaZulu-Natal. Met sy stigting op 19 November 1854 was Utrecht die 61ste gemeente van die Kerk en net die derde gemeente in die kolonie Natal. Ten tyde van sy honderdjarige bestaansviering in 1954, twee jaar nadat Utrecht en die ander gemeentes in die gelyknamige ring van die Transvaalse aan die Natalse Kerk oorgedra is, het Utrecht 'n ledetal van sowat 850 en 'n sieletal van 1 350 gehad. Sestig jaar later was die ledetal sowat 320 en die sieletal nagenoeg 450.

Die NG kerk op Utrecht is in 1893 deur ds. Andrew Murray ingewy, maar dis nie bekend wie die argitek was nie.

Die kerk van die kant gesien. Dié foto is in 1917 geneem.

Die reisende gemeente na Port Natal

Die huidige Sinode van KwaZulu-Natal is aan die begin van sy wordingsjare die "reisende gemeente van die Gereformeerde Kerk na Port Natal" genoem. Die derde trek van die Voortrekkers, of emigrante-boere soos hulle toe genoem is, wat in September 1836 van Graaff-Reinet op reis gegaan het onder leiding van Gerrit Maritz, was die indirekte grondleggers van die Natalse Kerk. Dié trekkers wou 'n eie Christelike staat stig en so ontkom aan die koloniale bewind in die Kaapkolonie se verengelsings- en gelykstellingsbeleid.

Die Kaapse Kerk kon dié trekkers nie van die gereelde bediening van die Woord en sakramente voorsien nie, veral omdat daar in die Kaapse kerk se wydverspreide gemeentes 'n skreiende tekort aan predikante was wat net deels verlig is deur die koms van 16 Skotse predikante van 1818 tot 1836. Die Kaapse Kerk het wel herhaalde pogings aangewend om van tyd tot tyd predikante na die Voortrekkers te stuur. 'n Sendeling van die Londense Sendinggenootskap, Erasmus Smit, getroud met 'n suster van Gerrit Maritz, het die trek vergesel. Smit was toe reeds 58 jaar oud en sy gesondheid was geknak, maar hy was die trekkers en hul kinders se geestelike leier. Al wou baie van die trekkers, veral die volgelinge van Andries Potgieter, hom nie as hul predikant erken nie omdat hy nie "georden" was nie, en gevolglik so lank die laer naby Thaba Nchu was, liewer die dienste van die Wesleyaanse sendeling en drukker James Archbell (1798–1866) bygewoon het, was Smit nogtans getrou in die uitvoering van sy pligte. Hy het twee maal op Sondag, gewoonlik onder 'n bokseil, gepreek, katkisasie gehou en huwelike bevestig. Wanneer 'n kommando uitgestuur is om die vyand te ontmoet, is daar gereeld Woensdagaand 'n biduur gehou, terwyl die eerste Maandag in die maand afgesonder is om te bid vir die uitbreiding van die Christendom oor die hele aarde.

Op Thaba Nchu is op 8 Februarie 1837 die eerste voorlopige poging aangewend om 'n kerklike organisasie te bewerkstellig en is die eerste manne op 'n burgerlike vergadering daartoe benoem, naamlik J.S. Maritz tot ouderling en C. Viljoen en Sarel Cilliers tot diakens. Maar in April 1837 voeg Piet Retief hom by die trek en word hy spoedig ná sy aankoms verkies tot "Goewerneur en Hoofkommandant". Die reëling van kerklike sake was een van die eerste punte waaraan hy aandag gegee het, en die eerste stap daartoe was die benoeming van die eerw. Smit tot "leraar van die reisende gemeente". Op Sondag 23 April 1837 het die pas benoemde leraar sy "inwydingspredikasie" gehou, maar daar was beswaar dat hy sy bevestigingsformulier self sou lees. Die goewerneur het dit die beste geag om die bevestiging uit te stel en op Sondag 21 Mei 1837 is Smit deur 'n aanspraak van die goewerneur aan die gemeente voorgestel en daarna versoek om sy bevestigingsformulier self te lees en daarop te antwoord. Geen besware is geopeer nie, maar baie Voortrekkers het hulle van hom gedistansieer. Eerw. Erasmus het dadelik sy amptelike status gebruik om sy Kerk en belydenis te handhaaf. So het hy, toe hy bemerk dat daar in die Ampseedformule wat Piet Retief op 6 Junie 1837 as goewerneur afgelê het geen melding gemaak is van die beskerming van die belydenis van die Kerk nie, het hy gevra dat die goewerneur op die volgende Sondag, 11 Junie 1837, ná die preek 'n verdere eed voor die gemeente aflê terwyl die goewerneur voor die preekstoel kniel, die linkerhand op die geopende Bybel hou en die vingers van die regterhand opgehef gedurende die aflê van die eed.

Eerste keer op Natalse bodem

Eerw. Erasmus Smit, eerste leraar van die "reisende gemeente van die Gereformeerde Kerk na Port Natal", is op Sondag 21 Mei 1837 bevestig toe hy self sy bevestigingsformulier moes voorlees en op die vrae moes antwoord wat hy daaruit gelees het.

Op 14 November 1837 is die trek oor die Drakensberge in Natal. Daar was tot dusver eintlik nog geen werklike kerklike organisasie nie, want eerw. Erasmus het eers op 3 Desember daardie jaar die eerste keer die woord "kerkraad" in sy dagboek genoem. Op daardie dag is die nuutverkose kerkraad deur hom plegtig voorgestel na die formulier van "Ons Nederduitse Gereformeerde Kerk". Die ouderlinge was Francois Retief en Carel van der Merwe; die diakens Christiaan Liebenberg en Roelof Dreyer. 'n Dubbeltal name is aan die regering voorgelê waarna die broeders wat sou dien, deur die lot aangewys is. Die eintlike stigting van die NG Kerk in Natal deur die Voortrekkers het dus op 3 Desember 1837 plaasgevind. Die eerste kerkraadsvergadering is op die volgende Sondag gehou wat op versoek van die kerkraad deur die goewerneur as kommissaris politiek bygewoon is. Die Natalse Kerk was dus 'n staatskerk tydens die aanlê van die kolonie deur die Voortrekkers.

In Februarie 1838 het die bloedige moorde deur Dingaan se manskappe op die een ná die ander laer van die Voortrekkers in Natal plaasgevind: eers op 6 Februarie op Piet Retief en sy manskappe, daarna die laer van Bloukransrivier en Moordspruit op 16, 17 Februarie. Ná 'n latere aanval op Veglaer aan Boesmansrivier het is die laers verskuif na Klein Tugela (waar Maritz s'n gestaan het), waar op 28 Oktober 1838 die eerste Nagmaalsviering gedurende die trek gehou is.

Eerste gemeente gestig

Eerw. Daniel Lindley, eerste leraar van die NG gemeente Pietermaritzburg en konsulent van die vier ander gemeentes in die gebied waarin die Voortrekkers hulle gevestig het, te wete Weenen, Port Natal, Winburg en Potchefstroom.

Kommandant Piet Greyling het voor die aanval op Veglaer aan Boesmansrivier Natal dieper binnegetrek en waar hy hom aan die voet van die Stinkhoutbergrand (Boesmansrand) gaan vestig het, het hy 'n kolonieplaas aangelê wat volgens besluit van die raad op 23 Oktober 1838 as eerste dorpsplaas die naam Pietermaritzburg ontvang het.

Ná die oorwinning oor Dingaan in Desember daardie jaar het die laers in die loop van Januarie 1839 afgetrek na Pietermaritzburg en kon die emigrante-boere blykbaar onbelemmerd en rustig voortlewe. Die laer waarby Erasmus Smit was, het op 31 Januarie 1839 daar aangekom. Nog in dieselfde jaar het die Voortrekkers Port Natal ná regmatige verowering in besit geneem en die Republiek van Natal met Pietermaritzburg as hoofstad verklaar. Die vooruitsigte van gereelde bearbeiding van die swerwende en wydverspreide trekkers het feitlik nie bestaan tot die jaar 1839 nie toe die gemeente Pietermaritzburg op die eerste vaste woonplek van die Voortrekkers gestig is as die eerste gevestigde gemeente in Natal. Die georganiseerde reisende gemeente het hier gevestig geraak en eerw. Smit het sy amptelike werk voortgesit.

Eerste voltydse predikant in Natal

Aan eerw. Smit is kort hierna 'n pensioen van £45 toegeken en hy het nog af en toe gehelp, maar aan die begin van 1840 is hy opgevolg deur ds. Daniel Lindley, predikant van die Presbiteriaanse Kerk in Noord-Amerika. Hy het sendingwerk in Suid-Afrika gedoen toe die Volksraad hom op 6 Januarie 1840 beroep as die eerste predikant van die gemeente in Natal. Hy het die kerkboeke daar aangelê en ook dié van die gemeentes wat kort ná 1841 in die Voortrekkerland tot stand gekom het.

Die Volksraad het sonder versuim die hele uitgestrekte gebied waaroor die Voortrekkers versprei was, in vyf gemeentes verdeel: Port Natal (wat later doodgeloop het en eers in 1913 herstig is as die gemeente Durban, Pietermaritzburg en Weenen aan die oostekant, en Winburg en Potchefstroom aan die westekant van die Drakensberge. Hierdie eerste Voortrekkerpredikant was die enigste vir die vyf gemeentes, elk met sy eie kerkraad. Dat sy werk ontsaglik groot was, word byvoorbeeld bewys deur die 248 kinders wat hy in 1841 op Pietermaritzburg gedoop het en die 244 in 1842. Op Winburg het hy 362 gedoop en op Potchefstroom, wat meer as 700 00 km van Port Natal af geleë is, 202 kinders. Ds. Lindley word tereg beskou as die stigter van die Nederduitse Gereformeerde Kerk in Natal (tans KwaZulu-Natal). Aanvanklik het die Volksraad hom besoldig met 'n traktement van £100 per jaar, met vrye inwoning. Ná die Engelse besetting moes die gemeente hom self onderhou en was sy salaris baie ongereeld. Van 1840 tot 1847 het ds. Lindley hom met hart en siel aan die Voortrekkers op Pietermaritzburg gewy, waar hy ook gewoon en van waar hy die ander gemeentes besoek het.

Eerste kerkgebou in Natal

Die Geloftekerkie soos dit in 1910 gelyk het.

Die eerste kerkgebou in die Voortrekkergebied is op Pietermaritzburg opgerig as uitvloeisel van die plegtige gelofte van Sarel Cilliers op Danskraal op 9 Desember 1838 wat ná Dingaan se Zoeloemag op 16 Desember 1838 verslaan is, na vervulling geroep het. Dit was, volgens die kerkraad van die moedergemeente Pietermaritzburg in 1949 en ds. C.W.I. Pistorius, die leraar van 1946 tot 1948, nie die eintlike Geloftekerk nie omdat hulle dit as 'n tydelike geboutjie bedoel het wat later, sodra die nodige geld voorhande sou wees om die werklike Geloftekerk op te rig, in 'n pastorie omskep moes word. Weens die Engelse anneksasie en die gevolglike vertrek van die meerderheid van die Voortrekkers uit Natal, het hierdie plan egter nooit werklikheid geword nie. Die kerkraad wou 'n sekere stuk grond in Pietermaritzburg, naamlik Langmarkstraat 33, wat die Volksraad oorspronklik vir die ware Geloftekerk opsy gesit het, ten einde dié gebou toe daarop te bou.

Voor die gemeente met die bou van 'n kerk kon begin, moes hulle eers heelwat voorbereidingswerk doen en veral die geld en materiaal ingesamel word. Vir 'n plek van aanbidding moes hulle dus eers tydelike reëlings tref. Pietermaritzburg het toe nog uit 'n klompie hartbeeshuisies bestaan en die Voortrekkers moes voorlopig in een van hulle bymekaarkom. Vroeg in 1839 was die lidmate reeds hard besig met hul insameling. Op 13 Mei het Jacobus Burger, Johannes Stephanus Maritz en Andries Pretorius in 'n gesamentlike brief aan vier predikante in die Kaapkolonie (di. Abraham Faure, T.J. Herold, G.W.A. van der Lingen en P.E. Faure) geskryf dat hulle geen oomblik laat verbygaan het nie, maar dadelik besig was "om lysten te vormeeren tot inteekening voor den God aller Goden voor wiens wonderlike bescherming een yder moet verstommen".

Sommige van die Voortrekkers het taamlik goeie bydraes gelewer, maar ander, wat weens beproewings en veral die rowery van Zoeloes verarm is, kon maar baie min bydra. Enkele Engelssprekende inwoners van Pietermaritzburg het 'n pond elk bygedra, maar die insameling was nie beperk tot die Voortrekkerhoofdorp nie, want Burger, Maritz en Pretorius het in dieselfde brief van 13 Mei gevra of die geld wat die Comitee voor de Emigranten (die komitee wat in die Kaapkolonie gestig is om hulp aan die geteisterde Voortrekkers te verleen, geskenk kon word vir die oprigting van die kerkgebou. In Kaapstad is ook geld ingesamel. Hierin het C.J. Brand, redakteur van De Zuid-Afrikaan, die voortou geneem. En op 29 Oktober 1839 het die "opsienders van den gemynte van P.M. Burg" 'n beroep gedoen op mense wat ver verwyderd van die daarvandaan woon om 'n aalmoes aan die kerk te skenk.

Die bouery het aan die gebou op erf no. 34 Langmarkstraat het einde April 1840 begin en in die loop van die jaar met rukke en stote gevorder. Die mense was arm en het swaargekry en sekere benodigdhede was skaars en moeilik bekombaar. Die geld was skaars en op 29 September 1840 het die boukommissie die Volksraad gevra om 'n lening uit die kerkfonds. Die Volksraad het dié versoek toegestaan en enkele maande later is die gebou voltooi. In 1841 is dit ingewy. In die begin moes kerkgangers hulle eie banke en stoele aandra tot die gemeente kon bekostig om banke en stoele vir die kerk te koop. Die Geloftekerkie, wat veronderstel was om net tydelik as kerkgebou te dien, was in gebruik tot die tweede Voortrekkerkerk in April 1861 ingewy is. Dit het eers 'n skool geword en in 1874 het die gemeente dit verkoop. Adv. E.G. Jansen, die latere goewerneur-generaal van die Unie van Suid-Afrika, het dit gesien as 'n aptekerswinkel en as deel van 'n smidswinkel toe hy vroeg in die 20ste eeu in die stad as advokaat gepraktiseer het en elke Sondag op pad kerk toe het dit hom onaangenaam getref hoe hierdie geskiedkundige gebou aan verwaarlosing prysgegee is. Die plaaslike NG leraar, ds. George Murray Pellissier (mev. Martha Mabel Jansen, vrou van die advokaat, se broer), en adv. Jansen het hulle vir die terugkoop en herstel daarvan beywer, bygestaan deur 'n komitee waarvan Jansen die sekretaris was en wat op Pellissier se aandrang in 1908 gestig is. Die komitee moes kyk hoe die kerk van algehele verval gered kon word en teruggekoop word vir die volk van Suid-Afrika en as blywende gedenkwaardigheid ingerig kon word. Op 16 Desember 1912 is die kerkie toe op indrukwekkende wyse as Voortrekkermuseum in gebruik geneem.

Eerste vaste NG leraar

Ds. Hendrik Emmanuel Faure, Pietermaritzburg se leraar van 1853 tot 1859 en Natal se eerste NG predikant. Ná 'n vyfjarige dienstyd in die NG gemeente St. Stephen's vertrek hy in 1864 na Holland, waar hy sterf op 6 April 1898.

Ná ds. Lindley se vertrek het die Berlynse sendeling J.L. Döhne in Maart 1847 sy opvolger geword en 'n tyd lank onder die gemeente Pietermaritzburg bearbei. Lindley het sy arbeid onder trekkers as tydelik beskou en hulle gedurig aangemoedig om leraars uit Holland te kry. Al hul pogings het misluk. In Mei 1843 het prop. Pieter N. Ham in Port Natal aangekom, maar die Engelse owerheid, wat toe juis met anneksasieplanne behep was, het landing geweier. Einde 1846 is ds. A.C. Stucki uit Holland beroep, maar hy het gesterf op die seereis tussen Kaapstad en Durban. So het drie sendelinge die Voortrekkers bedien tot die aankoms van hul eerste vaste predikant.

Die eerste vaste leraar het in Desember 1852 in Natal aangekom en die herderstaf opgeneem, naamlik dr. Hendrik Emmanuel Faure. Hy was 'n seun van dr. Abraham Faure van die NG gemeente Kaapstad wat deur die goewerneur gestuur is om die Britse regering te verteenwoordig en sake deur te kyk. Dr. Faure het op 10 September 1843 by Port Natal geland en sy berugte preek oor Jes. 3:10-11 op 17 September in die Wesleyaanse kerk in Durban gelewer. Hy het later op Pietermaritzburg in die Geloftekerkie aanstoot gegee deur in die openbaar vir koningin Victoria te bid. Daarna het hy dit nie gewaag om verder as die hoofstad te gaan nie, veral toe die kerkraad van Weenen hom laat weet het hy nie daar welkom is nie. Hy het dit gerade geag om Natal te verlaat en terug te keer na Kaapstad. Tog was sy predikant vir baie 'n seën en hy het ook van die staat 'n toesegging van £100 per jaar tot die salaris van ds. Lindley verkry. Volgens oorlewering het hy aan die lidmate in Natal gesê: Julle wil my nie ontvang nie, maar as my seun uit Holland as predikant klaar studeer het, stuur ek hom vir julle. Nege jaar later het dr. H.E. Faure na Natal gekom en is op 9 Mei 1853 op Pietermaritzburg bevestig as die eerste predikant van die NG Kerk.

Eerste Ringsitting

In 1850 het die Kaapse Kerk besluit om al die gemeentes oorkant die Grootrivier as een van sy Ringe te organiseer onder die naam van die Ring van die Transgariep. In 1857 het die Kaapse Sinode besluit dat sodra Natal drie predikante het, dit 'n afsonderlike Ring sal vorm. Dr. H.E. Faure was toe nog die enige predikant, ondanks die stigting in 1854 van Ladysmith en Utrecht. Nog in dieselfde jaar is ds. D.P.M. Huet as predikant van Ladysmith bevestig en was dit nie dat dr. H.E. Faure om gesondheidsredes moes aftree nie, dan kon in 1861, toe ds. L.G.F. Biccard bevestig is as predikant van Greytown, aan die besluit uitvoering gegee gewees het. Die NG gemeente Lydenburg, wat tot die te stigte Natalse Ring sou behoort, het reeds in 1858 ds. P.A.C. van Heyningen as predikant gekry, maar in dieselfde jaar is die onafhanklike Republieke Lydenburg en Utrecht kerklik en staatkundig met mekaar verenig en in 1859 by die Transvaal ingelyf; daarom het van die voorgestelde Ring van Natal verder niks tereggekom nie.

Ná die uitspraak van die Hooggeregshof in Kaapstad op 26 November 1862 vergader die lede van die Ring van die Transgariep vir die laaste keer en wel in Kaapstad. Tydens dié sitting het die Ring besluit dat die drie gemeentes in Natal saam met Lydenburg en Utrecht 'n afsonderlike Ring sou vorm. Die Ring van die Transgariep is toe ontbind en het opgegaan in twee Ringe, naamlik die Vrystaatse en Natal-Transvaalse Ring.

Op die eerste vergadering van die nuwe Ring (1863) is die vraag bespreek of hulle sou probeer om te verenig met die Kaapse Kerk of met die Vrystaat en die Zuid-Afrikaansche Republiek, en of hulle 'n afsonderlike Sinode sou vorm. Op die volgende Ringsvergadering, gehou op Utrecht in Maart 1864 – daar was daar geen verteenwoordiger, nóg ouderling nóg predikant, van Lydenburg nie – is besluit om 'n afsonderlike Sinode te stig. Deur hierdie besluit is Utrecht en Lydenburg amptelik losgemaak van die Natalse gemeentes. Aanvanklik was daar net een Natalse gemeente in die Transgariepse Ring, naamlik Pietermaritzburg, nadat die gemeentes Port Natal en Weenen by ontstentenis van 'n eie leraar weens die grootskaalse verhuising ná die anneksasie van Natal ophou bestaan het. Die oorblywende lidmate is by Pietermaritzburg ingelyf.

Stigting van Utrecht

Ds. Frans Lion Cachet het op 27 Mei 1865 die beroep na Utrecht aangeneem en die gemeente se eerste predikant geword nadat dit sowat 11 jaar herderloos was. Hy het in 1873 sy ontslag aangevra om 'n jaar na Holland te gaan.

Dié eerste kerkgeboutjie is in 1857 in gebruik geneem en het as aanbiddingsplek gedien tot die huidige kerkgebou in 1893 voltooi is.

Ds. H.L. Neethling sou aanvanklik net vir 'n jaar in Utrecht aflos toe ds. Cachet vir 'n jaar Holland toe gegaan het, maar nadat ds. Cachet sy emeritaat uit die vreemde aangevra het, is ds. Neethling in Augustus 1874 hier bevestig. Hy het die gemeente bedien tot aan sy dood in 1893, kort nadat die kerkgebou ingewy is. Utrecht was sy enigste gemeente.

Ds. A.J. B. Albertyn was leraar van Utrecht van 1894 tot 1921, toe hy sy emeritaat aanvaar het. Hy is nog in dieselfde jaar op 26 November oorlede. Sy enigste ander standplaas was die NG gemeente Lindley in die Vrystaat van 1884 tot 1894.

Dr. Lourens Matthys Kriel was van 1921 tot hy sy emeritaat aanvaar het in 1939 Utrecht se vierde predikant. Ná 'n getroue dienstydperk van 18 jaar het hy na Engeland gegaan waar sy eggenote oorlede is en waar dr. Kriel bly woon het, waarskynlik tot aan sy dood.

Ds. Johannes Christoffel Jansen was leraar van Utrecht van 1957 tot 1961. Sy vorige gemeente, van 1950 af, was Bloukrans, waar hy die gemeente se eerste leraar en dit ook sy eerste standplaas was.

Dr. H.E. Faure van Pietermaritzburg het die NG gemeente Utrecht op 19 November 1854 gestig. Op 28 April 1857 is die eerste kerkgebou in die nuwe gemeente deur dié predikant ingewy, wat as uitgangspunt van sy wydingsrede gekies het die woorde uit Psalm 84:5 (Statebybel): "Welgelukzalig zijn zij, die in Uw huis wonen; zij prijzen U gestadiglijk." Volgens die verslag van die verrigtinge was daar geen plek in die Transgariep waar die emigrante so gou ná hul aankoms op 'n plek "so 'n net, sterk en aansienlike gebou" opgerig het as op Utrecht nie.

Die volgende jaar was vir Utrecht, wat toe as 'n onafhanklike staat bestaan het, uiters onrustig, ook op kerklike gebied. 'n Aantal van die burgers van Utrecht het hulle by die leërmag van Transvaal se pres. M.W. Pretorius geskaar en wou aan die Staat van Utrecht die bestuur van Utrecht opdring. Onder hulle was ook enige kerkraadslede en as gevolg hiervan het 'n memorie voor die kerkraad gedien van 50 lidmate waarin hulle versoek het dat drie van genoemde kerkraadslede ontslaan word omdat hulle hulle skuldig gemaak het aan oproerigheid in die staat. Die laer van die opposisie was op die plaas van ouderling P.W. Jordaan getrek, wat daardeur in 'n baie moeilike posisie geplaas is.

Gelukkig was sy tyd behorende tot die Kaapse Kerk of deur dié Kerk aanbeveel toe te laat om in die gemeente te preek nie. Nietemin het die kerkraad ruim 'n jaar later besluit om ds. Dirk van der Hoff (die eerste predikant in wat later die Transvaalse staatskerk, die Nederduitsch Hervormde Kerk, sou word) toe te laat om hier te preek en enige maande later was hy selfs voorsitter van 'n kerkraadsvergadering. Toe ds. D.P.M. Huet (die moedergemeente Pietermaritzburg se leraar van 1853 tot 1859) die volgende jaar weer hier kom, was hy ontevrede oor die aanneming deur ds. Van der Hoff van sekere persone wat glad nie of ternouernood kon lees. Weer het die kerkraad besluit om voortaan geen predikant wat nie aan die Sinode behoort toe te laat om aannemings te hou of kerkraadsvergaderings te lei. Die bediening van die Woord en die Bondseëls sou wel toegelaat word, maar net die volgende jaar het ds. A.J. Begemann alweer aangeneem.

In 1861 het Utrecht besluit om met die gemeente Wakkerstroom te onderhandel oor die beroep van 'n predikant vir albei gemeentes saam. Die Hervormde gemeente Wakkerstroom (wat later oorgekom en deel van die NG Kerk geword het) is net enkele weke vantevore gestig en is jare lank om die beurt deur di. Van der Hoff en Begemann bearbei tot ds. D.P. Ackermann in 1875 daar bevestig is. Hy sou die gemeente tot met sy dood op 1 Augustus 1916 bearbei.

Die koms van ds. Cachet

Die gemeente Utrecht was goed in staat om sy eie sake te bestier en het sedert Augustus 1861 die leiding van ds. Frans Lion Cachet geniet, wat enige jare daar as konsulent opgetree het en in Mei 1865 as plaaslike leraar bevestig is. Ds. Cachet het die sogenaamde liberalisme van etlike predikante van die Nederduitsch Hervormde Kerk, die staatskerk in die ZAR, heftig bestry en die gemeente het, saam met Lydenburg, tot 1862 onder die NG Kerk in Suid-Afrika (die Kaapse Sinode) bly ressorteer. Van 1862 tot 1864 was Utrecht deel van die Ring van Natal en van 1864 tot 1952 van die Transvaalse Kerk, toe die Ring van Utrecht bestaan het uit die gemeentes Utrecht, Wakkerstroom, Vryheid, Amersfoort, Volksrust, Paulpietersburg, Babanango en Louwsburg.

In 1864 het die Ring van Natal, op versoek van die gemeente Utrecht, die gemeentes Lydenburg en Utrecht van hom losgemaak en dit aan hulle opgedra om hulle saam met die verstrooide lede van die NG Kerk oor die hele Transvaal selfstandig te organiseer. Ds. P.A.C. van Heyningen van Lydenburg was op die punt om na die Vrystaat te vertrek sodat ds. Cachet toe alleen gestaan het as verteenwoordiger van die NG Kerk in Transvaal. Oral was verwarring en onsekerheid deur die verdeeldheid van die vorige 12 jare. Op Utrecht self was daar gisting en onenigheid sodat Cachet met 'n swaar hart die Buffelsrivier oorgegaan het, veral ook omdat sy eggenote "meer dan half onwillig was om over te trekken". Toe Cachet vir die derde maal onder beroep staan na Utrecht, was pres. Pretorius en die Uitvoerende Raad juis op Utrecht, en is daar by die leraar nie net aangedring op aanname van die beroep nie, maar ook op die noodsaaklikheid van vereniging van Utrecht met die Algemene Vergadering van die ZAR en dat, in geval sodanige vereniging plaasvind, hy die middel kon wees om die kerklike sake in die Republiek reg te maak en tot groot seën te wees. Die Regering het ook sy invloed van die ander kant gebruik, en 'n uitnodiging is dus deur ds. G.W. Smits van Rustenburg aan Utrecht gestuur om 'n kommissievergadering van die Hervormde Kerk op Rustenburg by te woon op 26 Junie 1865 om vereniging te bespreek. Die kerkraad van Utrecht het ds. Cachet met ouderling I. de Jager en twee diakens daarheen afgevaardig, met volmag om na bevind van sake te handel.

By hierdie geleentheid is die vraag van die inlywing van Utrecht by die Hervormde Kerk breedvoerig bespreek. Ds. Cachet wou onder meer weet wanneer en deur wie die naam van die Kerk verander is, wat die belydenis van die NH Kerk is, in hoever die Kerk los is van die burgerlike regering en sy eie sake kan bestuur; of daar voorsiening is vir die sendingwese en of dit verpligtend is om Gesange te sing in genoemde Kerk. In enkele gevalle, soos byvoorbeeld dat daar in die kerkwet niks van die sending voorkom nie, is 'n antwoord gegee, maar vir die orige is die antwoord uitgestel, te meer toe ds. Cachet die wenk gee dat Utrecht voorlopig opgeneem word en voorts wou weet of hy die gemeente Wakkerstroom kan bedien as hy daartoe versoek word. Die vergadering het ds. Cachet die wenk gegee dat hy die kerkwet van die NH Kerk behoort te eerbiedig, en het daarna besluit om die Algemene Vergadering op te roep op Pretoria op 20 November en dan die hele posisie daar te bespreek.

Op die derde dag van hierdie samekoms het die saak van ds. Cachet aan die orde gekom. Weer is die naamsverandering bespreek. Tydens die bespreking het ds. Smits verklaar dat die regering en nie die Kerk nie die naam verander het, dat daar geen amptelike skrywe hieroor van die regering ontvang is nie, en eindelik is eenparig besluit om, aangesien die twee name een en dieselfde betekenis het, te bly by die naam Nederduitsch Hervormd. Vervolgens is oor die leer van die Kerk gepraat. Dit het geblyk dat die belydenis nie in die kerkwet opgeneem is nie, maar dat die vergadering genoeë neem met die verklaring van die voorsitter dat die belydenis in art. 7 van die Nederlandse Geloofsbelydenis uitgedruk staan. 'n Voorstel van ds. Cachet om te verklaar dat die Formuliere van Enigheid in alles met Gods Woord ooreenkom, is met algemene stemme verwerp. In die loop van die bespreking het ds. Van der Hoff verklaar dat hy hom hou aan die standpunt dat die belydenisskrifte aanvaar word, in sover hulle ooreenkom met Gods Woord. Op 'n vraag van hom aan die aanwesige Kerkraadslede of hulle met die Dordtse Leerreëls bekend is, was die antwoord nee, en toe hy hulle oor die predestinasieleer uitvra, het dit geblyk dat "die leer bij allen aan zwarigheid lijdt". Veral op hierdie twee punte – die Naam en die Leer – het die paaie uitmekaargegaan, en het ds. Cachet verklaar dat daar nie verder aan vereniging te dink was nie en dat hy voortaan die land sou deurreis "om zuivere Gereformeerde gemeenten op te richten". Die voorsitter het hom alle sukses hiermee toegewens. Dit was die tweede begin.

Utrecht bly getrou aan die NG Kerk

In die volgende maand het die kerkraad van Utrecht 'n manifes uitgestuur "aan de leden der N.G. Kerk in de Z.A.R.", waarin 'n oorsig gegee word van die pogings om tot 'n vergelyk te kom met die Hervormde Kerk, en waarin veral gewys is op die algehele onafhanklikheid van Utrecht. Voorts is die redes aangegee waarom die pogings misluk het en eindelik 'n historiese skets van die kerklike toestande gedurende die vorige 30 jaar gegee. Die manifes het geëindig met 'n beroep op die lede van die NG Kerk in die Republiek "om het Liberalisme uit ons midden te weren en de leer en praktyk onzer Geref. Kerk alhier te handhaven. De gemeenten van Utrecht, Schoonspruit (Hartebeestfontein), Wakkerstroom (gedeeltelik) en Lijdenburg hebben de goede keuze gedaan om te blijven bij de oude beproefde waarheid der Geref. Kerk. Komt dan, allen die de waarheid liefhebt".

As bylaag by hierdie manifes het 'n beskrywing verskyn van seker gebeurtenisse op Wakkerstroom op 5 tot 7 Januarie 1866. Ds. Van der Hoff is afgevaardig om sake daar in orde te bring, aangesien 'n deel van die gemeente ds. Cachet aangehang het. 'n Poging is aangewend om die twee leraars tot 'n ontmoeting te beweeg, maar ds. Van der Hoff het daarin geen heil gesien nie, en het sy rede gegee waarom hy geweier het om die formuliere te onderteken met die verklaring dat hulle met Gods Woord ooreenkom. Artikels 15 en 23 bevat volgens hom verkeerde stellings, eersgenoemde 'n "geheel Roomse stelling", asof die erfsonde byna heeltemal deur die doop uitgeroei word. As gevolg van hierdie antwoord van ds. Van der Hoff het ouderling H.N. Vermaak, en diakens G.J.J. Visagle, G.J. Viljoen en C.J. Labuschagne op 6 Januarie 'n skrywe gerig aan die Algemene Vergadering van die Hervormde Kerk, waarin hulle verklaar dat hulle die gemeente as Kerkraadslede gedien het "vermenende dat de Kerk genoemd Ned. Herv. Kerk onze oude Geref. Kerk was onder een ander naam". Aangesien dit nou vir hulle duidelik blyk dat daar in naam en belydenis en praktyk 'n verskil is, tree hulle uit die gemeenskap van die Hervormde Kerk en verklaar hulself te wees die Kerkraad van die NG gemeente van Marthinus Wesselstroom (Wakkerstroom).

Transvaalse Kerk op Utrecht gestig

Op 3 Desember 1866 het die stigtingsvergadering van die Nederduits Gereformeerde Kerk in die Suid-Afrikaanse Republiek op Utrecht plaasgevind. Die oproeping daartoe het uitgegaan van die kerkrade van Lydenburg en Utrecht, en die doel van die samekoms was om alle gemeentes en groepe van die NG Kerk in Transvaal onder een kerkbestuur te verenig, soos in die Vrystaat en Natal reeds die vorige jaar in Mei en Junie gebeur het. Behalwe ds. Cachet, wat as voorsitter opgetree het, en ds. Huet van Pietermaritzburg, wat met adviserende stem as skriba gedien het, was daar afgevaardigde ouderlinge en diakens uit Lydenburg, Nazareth (Middelburg), Utrecht, Hartebeestfontein, Pienaarsrivier ('n wyk van Pretoria), Potchefstroom, Suikerbosrand (Heidelberg) en Vaalrivier ('n wyk van Wakkerstroom). Met algemene stemme is besluit dat die grondslag van die vereniging van die verstrooide gemeentes en groepe sal wees die erkenning van die Bybel as Gods Woord en die strenge handhawing van die Formuliere van Enigheld. Met algemene stemme is besluit om 4 Desember as 'n kerklike feesdag waar te neem, ter gedagtenis aan die vereniging van die NG gemeentes en groepe in die Republiek. Op die vraag: Wat is die verhouding van die NG Kerk tot die Gereformeerde Kerk? was die antwoord: "Een vriendschappelijke". Wat die verhouding tot die Hervormde Kerk betref, is besluit: "Dat de deur onzer Kerk zo wijd als mogelijk geopend is voor leden der N.H. Kerk die getrouw willen blijven aan hun moederkerk".

Van al die agt gemeentes of groepe is met alle nougesetheid verslae geëis en daarop besluite geneem: Utrecht sal deur die ander gemeentes gehelp word om die predikant se salaris te vind. Dit blyk dat Lydenburg so gegroei het dat hy Nazareth — deur Cachet as 'n wortel uit 'n dorre aarde so genoem — moes afstig, en dat laasgenoemde van plan was om spoedig met kerkbou te begin. Hartebeestfontein, wat hom dadelik tydens die weiering van ds. Van der Hoff om hom deur ds. Andrew Murray te laat voorstel, van Potchefstroom onttrek het, is deur die Vrystaatse predikante, ds. A. Murray en ds. A.A. Louw, en sedert 1862 deur ds. Van Broekhuizen as sy konsulent bedien, en wou toe met krag die NG gemeente opbou. Pienaarsrivier is van Lydenburg weggeneem na Pretoria se Hervormde gemeente, maar was toe weer hartlik Gereformeerd. Potchefstroom maak aanspraak op 'n eie ortodokse Gereformeerde leraar. Verder het die vergadering besluit om ds. Cachet te voorsien van 'n behoorlike wa vir sy reise deur die Republiek, en eindelik is besluit om 'n eksemplaar van die notule of handelinge van die eerste vergadering, sowel as van die vasgestelde wette en bepalings na die susterkerke in die Kaapland, Vrystaat en Natal te stuur. Laasgenoemde sou deur 'n deputasie uit Transvaal persoonlik oorhandig word.

Soos gedurende die maande voor die stigtingsvergadering, het ds. F. L. Cachet ook nou daarna weer rusteloos rondgereis om die nodige herderlike werk te doen en die verstrooide lidmate te organiseer. In Februarie, Maart en April het hy Wakkerstroom, Amersfoort, Lydenburg, Middelburg, Pienaarsrivier, Hartebeestfontein, Potchefstroom en Heidelberg besoek. In Junie was hy op Greytown om die Natalse Algemene Vergadering by te woon, en van Augustus af het hy feitlik die bogenoemde reisplan deur Transvaal herhaal, om daarna in Oktober op Middelburg die tweede Algemene Vergadering by te woon. Die tweede begin is so gemaak, grootliks deur die geesdrif en inspanning van Utrecht se predikant.

Ds. Cachet se opvolgers

Ds. Cachet het in 1873 sy ontslag gevra om vir 'n jaar na Holland te gaan waarna ds. H.L. Neethling as sy plaasvervanger die gemeente vir dié jaar sou bearbei. Hy het die eerste maal op 11 Augustus as voorsitter van die kerkraadsvergadering opgetree. 'n Ruk later is aan ds. Cachet, op sy versoek uit Holland, emeritaat toegestaan en gevolglik het die kerkraad, onder voorsitterskap van ds. J.G. Kriel, konsulent en leraar van Lydenburg (1871–1879), op 8 Augustus 1874 'n beroep uitgebring op ds. Neethling. Hy het Utrecht op bekwame wyse en met veel getrouheid bedien tot sy dood op 17 Augustus 1893. Deur sy sterk persoonlikheid en grote beslistheid het hy algemene agting verwerf en veel invloed ten behoewe van die kerk, skool en sending uitgeoefen. Hy het die algemene vergadering jare lank as voorsitter gelei en het baie gedoen vir die vereniging van die NG en NG Kerk in 1885, maar wat later aanleiding gegee het tot hofsake oor kerkeiendomme toe die Hervormde Kerk weer afgeskei het. Daarby het hy vele konsulentskappe waargeneem, selfs van die verafgeleë Bloemhof. In sy eie gemeente is onder sy sorg nie alleen die pastorie, 'n stewige en sierlike gebou, opgerig nie, maar ook die nuwe kerk wat sowat £12 000 gekos het en kort voor sy dood deur ds. Andrew Murray ingewy is.

Tydens gebeurtenisse soos die Zoeloe-oorlog, die anneksasie van die ZAR deur Brittanje en die Eerste Vryheidsoorlog was Utrecht as grensgemeente in hierdie jare van storm en drang op politieke sowel as kerklike gebied ten nouste gemoeid en mede-verantwoordelik vir die gang van die geskiedenis.

Ds. A.J.B. Albertyn is op 23 Junie 1894 as ds. Neethling se opvolger bevestig. Gedurende sy dienstyd het die Tweede Vryheidsoorlog (1899–1902) weereens die gemeente in beproewing beroering gebring en vir hom as man van vrede en liefde, wat dit beproewende jare. Ds. L.M. Kriel het ds. Albertyn, wat oorlede is kort nadat hy sy emeritaat in 1921 aanvaar het, nog in dieselfde jaar opgevolg. Hy het die gemeente 18 jaar lank bearbei tot ook hy sy emeritaat aanvaar het, en wel in 1929. Hy het daarna na Engeland verhuis waar sy vrou oorlede is en waar hy blykbaar tot aan sy dood gewoon het. Dr. Paul Nel jr., derde seun van ds. Paul Nel, onder meer moderator van die Transvaalse Kerk was die volgende leraar en het hier gestaan tot hy in 1948 na Hendrina vertrek het. Sy opvolger was ds. A.J. van Wyk, van 1937 tot 1941 leraar van Weza-Port Shepstone en toe tot sy koms hierheen van Nelspruit. Hy is op 28 Augustus 1948 op Utrecht bevestig.

In 1952 is die gemeentes, onder meer Utrecht en Vryheid, in die gebied van die sogenaamde Nieuwe Republiek aan die NG Kerk in Natal oorgedra. Die Nieuwe Republiek is op 16 Augustus 1884 uitgeroep, maar het weens toenemende geldelike probleme op 14 September 1887 'n verdrag van vereniging met die Zuid-Afrikaansche Republiek onderteken. Met die inlywing van die Nieuwe Republiek by Transvaal op 20 Julie 1888 as die distrik Vryheid het die dorpe Utrecht en Vryheid ook staatkundig deel van Transvaal geword. Ook Paulpietersburg (1911), Babanango (1918, in 1987 ingelyf by Melmoth) en Louwsburg (1929) is in 1952 van die Transvaalse aan die Natalse Kerk oorgedra.

Enkele leraars

Ds. Hendrik Ludolph Neethling, Utrecht se leraar van 1874 tot sy dood op 17 Augustus 1893.

• Frans Lion Cachet, 27 Mei 1865–1873
• H.L. Neethling, Augustus 1874–1893 (sy enigste gemeente)
• A.J.B. Albertyn, 1894–1921 (oorlede op 26 November daardie jaar)
• Lourens Matthys Kriel, 1921–1939 (aanvaar sy emeritaat)
• Johannes Christoffel Jansen, 1957–1961
• André Francois Malan, 1967–1971
• Willem Izak Louw Bosman, 1980–1983
• Machiel Christoffel Emanuel Dames, 12 Desember 1981 – hede

Bronne

• (af) Gerdener, dr. G.B.A.. 1934. Ons kerk in die Transgariep. Geskiedenis van die Ned. Geref. Kerke in Natal, Vrystaat en Transvaal. Kaapstad: Die Suid-Afrikaanse Bybelvereniging.
• (af) Hopkins, ds. H.C. 1966. Die Nederduitse Gereformeerde Kerk Rondebosch 1891–1966. Kaapstad: Feeskomitee van die N.G. Kerk, Rondebosch.
• (nl) Maeder, ds. G.A. en Zinn, Christian. 1917. Ons Kerk Album. Kaapstad: Ons Kerk Album Maatschappij Bpkt.
• (af) Oberholster, dr. J.A.S. 1948. Jaarboek van die Gefedereerde Nederduitse Gereformeerde Kerke, 1949. Kaapstad: Jaarboek-kommissie van die Raad van die Kerke.
• (af) Olivier, ds. P.L. (samesteller). 1952. Ons gemeentelike feesalbum. Kaapstad en Pretoria: N.G. Kerk-uitgewers.
• (af) Thom, dr. H.B.. 1949. Die Geloftekerk en Ander Studies oor die Groot Trek. Kaapstad: Nasionale Pers, Beperk.

Eksterne skakels

• (af) Besonderhede oor die gemeente op die Sinode van KwaZulu-Natal se webtuiste Geargiveer 27 November 2015 op Wayback Machine.