Wikipedia

Hindoeïsme

'n Dominante religie
(Aangestuur vanaf Hindu)

Hindoeïsme is die grootste godsdiens in Indië, Nepal en Mauritius, asook van ongeveer ’n halfmiljoen mense van Indiese oorsprong in Suid-Afrika. Dit word ook as ’n dharma, of lewenswyse, beskou. Dit is die derde grootste godsdiens in die wêreld, met meer as 1,25 miljard aanhangers, of 15-16% van die wêreldbevolking, wat as Hindoes bekend is. Die woord "Hindoe" is ’n term wat net buite die groep vir hulle gebruik word,[1][2] en hoewel Hindoeïsme al die oudste godsdiens in die wêreld genoem is, beskou baie beoefenaars van die godsdiens dit as Sanatana Dharma (Sanskrit: सनातन धर्म, "die Ewige weg") – dit verwys na die idee dat sy oorsprong buite die menslike geskiedenis gevind kan word, soos in die Hindoegeskrifte onthul word.[3][4][5][6] Nog ’n term is Vaidika dharma,[7][8][9][10] "die dharma van die Vedas", hoewel dit minder gepas is.[11]

Lande met Hindoes.
Historiese verspreiding van Hindoeïsme van Indië na Suidoos-Asië.

Hindoeïsme is ’n uiteenlopende stelsel van gedagtes wat gekenmerk word deur ’n reeks filosofieë en gedeelde begrippe, rituele, kosmologiese stelsels, pelgrimsterreine en gedeelde teksbronne wat onder meer teologie, metafisika, mitologie, Vediese yajna, joga, rituele en tempelbouwerk insluit.[12] Prominente temas in Hindoeïsme sluit in die vier purusharthas, die vier doele van die die lewe: dharma (etiek/pligte), artha (sukses/werk), kama (begeertes/passies) en moksha (bevryding/vryheid van die siklus van dood en hergeboorte/verlossing),[13][14] sowel as karma (aksie, bedoeling en gevolge) en samsara (die siklus van dood en hergeboorte).[15][16] Hindoeïsme skryf ewige pligte voor, onder meer eerlikheid, weerhouding daarvan om ander lewende wesens seer te maak, geduld, selfbeheersing, deugsaamheid en deernis.[17] Hindoepraktye sluit in rituele soos puja (aanbidding) en ritmiese voordrag, meditasie (dhyana), sanskara (deurgangsrites), jaarlikse feeste en per geleentheid pelgrimstogte. Sommige Hindoes laat hulle sosiale lewe en materiële besittings agter in ruil vir ’n lewe in ’n klooster om moksha te bereik.[18]

Hindoegeskrifte word geklassifiseer as dié wat gehoor is en dié wat onthou word. Die belangrikstes is die Vedas, Upanishads, Puranas, Mahabharatas, Ramayanas en Agamas.[15][19] Die vier grootste denominasies van Hindoeïsme is tans Vaishnavisme, Shaivisme, Shaktisme en Smartisme.[20] Bronne van gesag en ewige waarhede in die Hindoegeskrifte speel ’n belangrike rol, maar daar is ook ’n sterk Hindoetradisie om gesag te bevraagteken ten einde ’n groter begrip van dié waarhede te ontdek en die tradisie verder te ontwikkel.[21] Buiten dat dit die oorheersende godsdiens in Indië, Nepal en Mauritius is, is daar ook aansienlike Hindoegemeenskappe in Suidoos-Asië, insluitende in Bali in Indonesië,[22] die Karibiese Seegebied, Noord-Amerika, Europa, Oseanië en Afrika.[23][24] Dit is naas die Islam die vinnigs groeiende godsdiens in die wêreld.[25][26]

Etimologie

wysig
 
’n Balinese Hindoegesin ná puja in die Bratantempel in Bali, Indonesië.

Die woord "Hindoe" is afgelei van die Indo-Ariese[27]/Sanskrit-wortel[28] sindhu.[28][29] Die Proto-Irannese klankverandering van *s na h het tussen omstreeks 850 en 600 v.C. plaasgevind, volgens die professor in Indologie Asko Parpola.[30]

Die gebruik van die term "Hindoeïsme" om ’n versameling praktyke en geloofsoortuigings te beskryf is ’n redelik onlangse ontwikkeling: Dit is in 1816-'17 die eerste keer deur die godsdienshervormer radja Ram Mohun Roy gebruik.[31] Omstreeks 1830 is dit gebruik deur Indiërs wat Britse kolonialisme teengestaan het en hulleself wou onderskei van ander godsdiensgroepe.[31][32][33]

Die woord "Hindoe" is veel ouer en was vermoedelik die naam wat gebruik is vir die Indusrivier in die noordwestelike deel van die Indiese subkontinent.[31][28] (Die Indo-Ariese woord sindhu beteken "rivier" of "oseaan".)[27] Dit word dikwels in die Rigveda gebruik. Volgens die Britse geleerde Gavin Flood is die term die eerste keer gebruik as ’n Persiese naam vir die mense wat oorkant die Indus (Sanskrit: Sindhu) gewoon het,[28] meer spesifiek in die inskripsie uit die 6de eeu v.C. van Darius I (550-486 v.C.).[34] Dit was dus ’n geografiese aanduiding en nie ’n godsdiensterm nie.[28] Onder die vroegste verwysings na "Hindoe" met betrekking tot godsdiens is dalk in die 7de-eeuse Chinese geskrif Rekord van die Westelike streke deur Xuanzang[34] en die 14de-eeuse Persiese geskrif Futuhu's-salatin deur 'Abd al-Malik Isami.

Die Arabiese term al-Hind verwys ook na die mense wat oorkant die Indus woon.[35] Dié term kom van die pre-Islamitiese Persiese term Hindū, wat na alle Indiërs verwys. Teen die 13de eeu is Hindustan gebruik as ’n gewilde alternatiewe naam vir Indië, wat beteken die "land van Hindoes".[36]

Die term "Hindoe" is later soms in Sanskritgeskrifte van tussen die 15de en 18de eeu gebruik om ’n onderskeid te tref tussen Hindoes en Moslems, wat Yavanas ("buitelanders) of Mlecchas ("barbare") genoem is.[37] Europese handelaars en koloniste het die term eers teen die einde van die 18de eeu begin gebruik om te verwys na aanhangers van Indiese godsdienste.

Definisies

wysig

Hindoeïsme sluit uiteenlopende idees oor spiritualiteit en tradisies in, maar het geen ekklesiastiese orde, onbetwiste godsdiensowerhede, beheerliggaam, profete of heilige boek nie – Hindoes kan kies of hulle politeïsties, panteïsties, panenteïsties, pandeïsties, henoteïsties, monoteïsties, monisties, agnosties, ateïsties of humanisties wil wees.[38][39][40] Volgens Doniger is die "idees oor al die belangrike kwessies van geloof en leefstyl – vegetarisme, niegeweld, ’n geloof in hergeboorte, selfs kaste – ’n onderwerp van debat, nie dogma nie".[41]

Vanweë die groot reeks tradisies en idees wat deur die term "Hindoeïsme" gedek word, is dit moeilik om ’n omvattende definisie saam te stel.[28] Die godsdiens "daag ons begeerte uit om dit te definieer en kategoriseer".[42] Dit is al beskryf as ’n godsdiens, ’n godsdienstradisie, ’n stel godsdienstige sienings en ’n "lewenswyse".[43] Uit ’n Westerse leksikale standpunt word na Hindoeïsme as ’n godsdiens verwys, nes na ander gelowe. In Indië word die term "dharma" verkies, wat ’n breër betekenis het as die Westerse woord "godsdiens".

Die studie van Indië en sy kulture en godsdienste, asook die term "Hindoeïsme", is gevorm deur die belange van kolonialisme en deur die Westerse begrip van godsdiens.[44][45] Sedert die 1990's is dié invloede die onderwerp van debat onder geleerdes[44] en onder kritici van Westerse sienings oor Indië.[46]

Sienings oor strominge

wysig
 
Die om, ’n gestileerde letter van die Devanagari-skrif, word in Hindoeïsme as ’n godsdienssimbool gebruik.

Hindoeïsme, soos wat dit algemeen bekend is, kan in ’n paar groot strominge verdeel word. Van die historiese verdeling in ses hooffilosofieë is twee skole, Vedanta en Yoga, tans die prominentste.[47] As dit volgens hoofgode verdeel word, is die vier moderne strominge Vaishnavisme (Vishnu), Shaivisme (Shiva), Shaktisme (Devi) en Smartisme (vyf gode wat as gelykes behandel word).[48][49] Hindoeïsme aanvaar talle goddelike wesens: Baie Hindoes beskou hulle as aspekte of manifestasies van ’n enkele, onpersoonlike absolute realiteit van God; ander Hindoes glo ’n spesifieke godheid verteenwoordig die oppergod en die ander is laer manifestasies van dié oppergod.[50] Ander kenmerke is die erkenning van atman (die siel, self), reïnkarnasie van die atman en karma, en ’n geloof in dharma (pligte, regte, wette, waardes en die regte leefwyse).

McDaniel (2007) klassifiseer Hindoeïsme in ses groot soorte en verskeie klein soorte, ten einde die uitdrukking van emosies onder Hindoes te verstaan.[51] Volgens McDaniel is die hoofsoorte Volkshindoeïsme, geskoei op plaaslike tradisies en kultusse van plaaslike godhede, en die oudste, niegeskrewe stelsel; Vediese Hindoeïsme, wat geskoei is op die vroegste Vedas wat na die 2de millennium v.C. teruggespoor kan word; Vedantiese Hindoeïsme, wat gebaseer is op die filosofie van die Upanishads, insluitende Advaita Vedanta, wat klem lê op kennis en wysheid; Yoga-Hindoeïsme, wat die teks van die Yoga Sutras volg en klem lê op selfondersoekende bewustheid; Dharmiese Hindoeïsme of "daaglike moraliteit", wat volgens McDaniel in sekere boeke gestereotipeer word as die "enigste vorm van die Hindoegodsdiens met ’n geloof in karma, koeie en kaste"; en bhakti of gewyde Hindoeïsme, waar intense emosies uitvoerig geïnkorporeer word in die navolging van die spirituele.[51]

Michaels onderskei tussen drie Hindoegodsdienste en vier vorme van Hindoegodsdienstigheid.[52] Die drie godsdienste is "Brahmanies-Sanskritiese Hindoeïsme", "volks- en stamgodsdienste" en "gestigte godsdienste".[53] Die vier vorme van godsdienstigheid is die klassieke "karma-marga", jnana-marga, bhakti-marga en "heroïsme", met sy wortels in militaristiese tradisies. Dié tradisies sluit in Ramaïsme (die aanbidding van Rama, ’n held uit die epiese letterkunde; daar word geglo hy is ’n reïnkarnasie van Vishnu),[54] sowel as dele van politieke Hindoeïsme.[55] "Heroïsme" word ook virya-marga genoem.[56] Volgens Michaels behoort die meeste Hindoes tot een van die "gestigte godsdienste", soos Vaishnavisme en Shaivisme wat op verlossing fokus en dikwels minder klem lê op Brahmaanse (priesterlike) gesag.[57] Hy sê onder die "gestigte godsdienste" is Boeddhisme, Djainisme en Sikhisme wat nou aparte godsdienste is; sinkretiese bewegings; en verskeie "ghoeroeïsmes" en neogodsdienstige bewegings.[58]

Hindoe-sienings

wysig

Hindoes se geloofsoortuigings is uitgebreid en uiteenlopend en daarom word dikwels na Hindoeïsme as ’n "familie godsdienste" verwys eerder as een godsdiens.[59] In dié groep godsdienste is daar verskillende teologieë, praktyke en heilige geskrifte.[60]

Die godsbegrip in Hindoeïsme is kompleks en teenstrydig. In een opsig word Brahma as 'n panteïstiese god beskou wat in alle dinge en mense teenwoordig is, en in 'n ander opsig as 'n transendente, persoonlike god.

Die Hindoeïste het 'n sterk leerstelling oor reïnkarnasie. Hulle glo dat die menslike siel dikwels in ander liggame op aarde gebore word. Die liggaam word oud en sterf, maar die siel word weer in 'n nuwe liggaam gebore om sodoende sy ontwikkeling na hoër vlakke van goddelikheid voort te sit. 'n Beter karma word deur goeie werke en geregtigheid (dharma) opgebou. Uiteindelik sal die siklus van nuwe geboortes verbreek word wanneer die siel met die universele god saamsmelt. Vroeër of later sal dit met elke mens gebeur – niemand gaan verlore nie. Vir die onkundiges en dwalendes sal dit net langer neem om dié toestand te bereik. 'n Persoon met 'n slegte karma, wat deur negatiewe en selfsugtige dade gekenmerk word, sal in sy volgende lewensiklus gestraf word deur 'n minderwaardiger en moeiliker lewe te lei. Iemand met 'n goeie karma sal voorspoed, aansien en seëninge ervaar.

Sanatana Dharma

wysig

Vir sy aanhangers is Hindoeïsme ’n tradisionele leefwyse.[61] Baie beoefenaars verwys na die "ortodokse" vorm daarvan as Sanatana Dharma, die "ewige wet" of "ewige weg".[62][63] Hindoes meen Hindoeïsme is duisende jare oud. Die tydlyn van gebeure in die antieke Indiese geskiedenis voorsien ’n chronologie van gebeure in verband met Hindoeïsme wat lank voor 3000 v.C. begin. Die Sanskrit-woord "dharma" het ’n veel breër betekenis as "godsdiens" en is nie gelyk daaraan nie. Alle aspekte van ’n Hindoe se lewe – die verkryging van rykdom (artha), die vervulling van wense (kama) en die verkryging van bevryding (moksha) is deel van dharma.[64][65]

Volgens die Encyclopædia Britannica het Sanatana Dharma histories verwys na die "ewige" pligte wat godsdienstig in Hindoeïsme verorden word, soos eerlikheid, die weerhouding daarvan om ander lewende wesens seer te maak, reinheid, selfbeheersing, deugsaamheid, deernis, ensovoorts. Dié pligte geld ongeag ’n Hindoe se klas, kaste of sekte en hulle staan in teenstelling met svadharma, ’n mens se "eie plig" in ooreenstemming met jou klas of kaste (varna) en lewenstadium (purushartha).[66] In onlangse jare is die term deur Hindoe-leiers, hervormers en nasionaliste gebruik om na Hindoeïsme te verwys. Sanatana dharma het ’n sinoniem geword vir die "ewige" waarheid en leringe van Hindoeïsme, wat bo geskiedenis verhewe en "onveranderlik, ondeelbaar en uiteindelik niesektaries is".[66]

Volgens ander geleerdes soos Kim Knott en Brian Hatcher verwys Sanatana Dharma na ’n "tydlose, ewige stel waarhede", en is dit hoe Hindoes die oorsprong van hulle godsdiens beskou. Dit word gesien as dié ewige waarhede en tradisie met ’n oorsprong buite die menslike geskiedenis en wat goddelik onthul word in die Vedas – die antiekste geskrifte van die wêreld.[4][67] Vir baie Hindoes is die Westerse term "godsdiens" in die mate waarin dit beteken "dogma en ’n instelling wat na ’n enkele stigter teruggespeur kan word", ongeskik vir hulle tradisie, sê Hatcher. Vir hulle is Hindoeïsme ’n tradisie wat na minstens die antieke Vediese era teruggespeur kan word.[4][68]

Vaidika dharma

wysig

Sommige verwys na Hindoeïsme as die Vaidika dharma.[7] Die woord 'Vaidika' beteken "wat afgelei is van die Vedas" of "in verband met die Vedas".[69] Geleerdes het die terme Vaidika en Avaidika tradisioneel gebruik vir onderskeidelik dié wat die Vedas as ’n gesaghebbende bron van kennis beskou en dié wat dit nie doen nie, om te onderskei tussen verskeie Indiese skole van Djainisme, Boeddhisme en Charvaka. Volgens Klaus Klostermaier is die term Vaidika dharma die vroegste selfbeskrywing van Hindoeïsme.[8][9] Arvind Sharma meen daar is bewyse dat Hindoes dié term al teen die 4de eeu gebruik het.[10]

Die term Vaidika dharma dui op ’n kode of praktyk wat "op die Vedas gebaseer is", maar dit is onduidelik wat dit presies beteken, sê Julius Lipner.[68] Dit beteken nie Hindoes heg ’n algemeen aanvaarde betekenis aan die term nie. Baie het nie afskrifte van die Vedas nie en het dit nie gelees, soos Christene met die Bybel doen en Moslems met die Koran, nie. Dit beteken egter nie hulle hele lewensoriëntasie kan nie na die Vedas teruggespoor word nie.[68]

Om die Vedas se gesag te aanvaar beteken dikwels bloot dat iemand homself as ’n Hindoe beskou,[70] en "die meeste Indiërs bewys vandag lippediens aan die Vedas en het geen erg aan die inhoud van die geskrifte nie".[71]

Hindoe-modernisme

wysig
 
Swami Vivekananda was ’n sleutelfiguur in die bekendstelling van Vedanta en Yoga in Europa en die VSA;[72] Hy het die gaping tussen gelowe oorbrug en Hindoeïsme ’n wêreldgodsdiens gemaak.[73]

Sedert die 19de eeu het Indiese moderniste Hindoeïsme hervestig as ’n belangrike bate van die Indiese beskawing;[45] hulle het dit "gereinig" van sy tantriese elemente[74] en die fokus op Vediese elemente vergroot. Westerse stereotipes is omgekeer, klem is op die universele aspekte gelê en moderne benaderings tot sosiale probleme is ingestel.[45] Dié veranderings het groot byval gevind – nie net in Indië nie, maar ook in die Weste.[45] Belangrike verteenwoordigers van "Hindoe-modernisme"[75] is radja Ram Mohun Roy, Vivekananda, Sarvepalli Radhakrishnan en Mahatma Gandhi.[76] Roy is bekend as die vader van die Hindoe-renaissance.[77] Hy het ’n groot invloed uitgeoefen op Swami Vivekananda (1863-1902), wat volgens Flood ’n "baie belangrike figuur was in die ontwikkeling van ’n moderne Hindoe-selfbegrip en in die formulering van ’n Westerse siening van Hindoeïsme".[78]

Sentraal tot Vivekananda se filosofie is die idee dat die goddelike in alle wesens bestaan, dat alle mense eenheid met dié "ingebore goddelikheid" kan bereik[75] en dat liefde en sosiale harmonie bevorder sal word as mense dié goddelikheid as die kern van ander sien.[75] Hy het gemeen daar is ’n wesentlike eenheid in Hindoeïsme wat ten grondslag aan die uiteenlopendheid van sy baie vorme lê.[75] Volgens Flood word Vivekananda se visie van Hindoeïsme vandag "algemeen aanvaar deur die meeste Engelssprekende middelklas-Hindoes".[79] Radhakrishnan het Westerse rasionalisme met Hindoeïsme probeer versoen en "Hindoeïsme voorgestel as ’n wesentlik rasionalistiese en humanistiese godsdienservaring".[80]

Dié "globale Hindoeïsme"[81] vind wêreldwyd aanklank en reik bo nasionale grense uit",[81] en volgens Flood "word dit ’n wêreldgodsdiens naas die Christendom, Islam en Boeddhisme",[81] vir beide die Hindoe-diaspora en Westerlinge wat by nie-Westerse kulture en godsdienste aanklank vind.[81] Dit lê klem op universele spirituele waardes soos sosiale geregtigheid, vrede en "die spirituele transformasies van humaniteit".[81] Dit is aangehelp deurdat elemente van die Hindoe-kultuur na die Weste uitgevoer is, daar gewild geraak en as ’n gevolg in Indië weer gewilder geraak het.[82]

Regtelike definisie

wysig

Die definisie van Hindoeïsme kragtens die Indiese reg is: "Die aanvaarding van die Vedas met eerbied; die erkenning van die feit dat die maniere van of middele tot verlossing uiteenlopend is; en die besef van die waarheid dat die aantal gode wat aanbid kan word groot is".[83][84]

Belangrikste tradisies

wysig
 
Vyf gode van die Smarta-tradisie: Ganesha (middel) met Shiva (links bo), Parvati (regs bo), Vishnu (links onder) en Surya (regs onder).

Hindoeïsme het geen sentrale gesag nie en baie praktiserende Hindoes behoort nie tot enige spesifieke denominasie of tradisie nie.[85] Geleerdes gebruik egter vier belangrike denominasies in studies: Vaishnavisme, Shaivisme, Shaktisme en Smartisme.[86][87] Die verskille tussen hulle behels hoofsaaklik die sentrale godheid wat aanbid word, die tradisies en die siening oor verlossing.[88] Lipner meen Hindoes volg dikwels meer as een denominasie; hy stel die term "Hindoe-polisentrisme" voor.[89]

In Vaishnavisme word Vishnu[90] en sy avatars aanbid, veral Krishna en Rama.[91] Die volgelinge van dié tradisie is gewoonlik nieasketies, monasties, en geneig tot gemeenskapsgeleenthede en aanbiddingspraktyke wat geïnspireer is deur die "intiem liefdevolle, vreugdevolle, spelerige" Krishna en ander Vishnu-avatars.[88] Dit sluit in gemeenskapsdanse, die sing van kirtans en bhajans, met klank en musiek wat volgens sommige mense meditasie- en spirituele kragte het.[92] Tempelaanbidding en feeste is gewoonlik opgesmuk.[93] Die Bhagavad Gita en die Ramayana, asook Vishnu-geörienteerde Puranas verskaf die teïstiese fondament daarvan.[94] Filosofies is die geloofsoortuigings gewortel in die dualistiese subskole van Vedantiese Hindoeïsme.[95][96]

In Shaivisme word op Shiva gefokus. Shaivas word meer aangetrek deur asketiese individualisme, en dit het verskeie subskole.[88] Hulle praktyke sluit in bhakti-styl gewydheid, en tog neig hulle geloofsoortuigings na niedualistiese, monistiese skole van Hindoeïsme soos Advaita en Raja Yoga.[86][92] Sommmige Shaivas aanbid in tempels, terwyl ander klem lê op joga en daarna streef om binne-in een met Shiva te wees.[97] Avatars is ongewoon en sommige Shaivas sien god as halfmanlik, halfvroulik; as ’n vermenging van die manlike en vroulike beginsels (Ardhanarishvara). Shaivisme is verwant aan Shaktisme, deurdat Shakti beskou word as die gade van Shiva.[86] Gemeenskapsvierings sluit in feeste en deelname aan pelgrimstogte soos die Kumbh Mela.[98] Shaivisme word veral beoefen in die Himalaja-streek noord van Kasjmir tot by Nepal en in Suid-Indië.[99]

Shaktisme fokus op die aanbidding van die godin Shakti of Devi as kosmiese moeder[88] en word veral beoefen in noordoostelike en oostelike deelstate van Indië soos Assam en Bengale. Devi word uitgebeeld as ’n sagter vorm soos Parvati, die gade van Shiva; of as ’n kragtige vegtergodin soos Kali en Durga. Shakti word erken as die krag wat aan die manlike beginsel tot grondslag lê. Shaktism word ook met Tantra-praktyke verbind.[100] Gemeenskapsvierings sluit in feeste, waarvan sommige optogte en die dompeling van idole in water behels.[101]

Aanbidding in Smartisme sentreer om vyf Hindoe-godhede: Shiva, Vishnu, Ganesha, Surya en Parvati.[102] Die Smarta-tradisie het tydens die (vroeë) klassieke tydperk van Hindoeïsme, omstreeks die begin van die huidige era, ontstaan toe Hindoeïsme uit die wisselwerking tussen Brahmanisme en plaaslike tradisies te voorskyn gekom het.[103][104] Dié tradisie word verbind met Advaita Vedanta en beskou Adi Shankara as die stigter en hervormer van Smartisme. Die term "Smartisme" is afgelei van die Smriti-geskrifte, wat beteken "dit wat onthou word".[86][105] Dié vorm van Hindoeïsme beoefen ’n filosofiese Jnana yoga, die bestudering van geskrifte, nadenke en meditasie om die self se eenheid met God te verstaan.[86][106]

Daar is geen sensusdata beskikbaar oor die demografiese geskiedenis of neigings van die tradisies in Hindoeïsme nie.[107] Ramings verskil oor die aantal gelowiges van die verskillende tradisies. Volgens ’n raming in 2010 deur Johnson en Grim is die Vaishnavisme-tradisie die grootste, met sowat 641 miljoen of 67,6% van Hindoes; gevolg deur Shaivisme, met 252 miljoen of 26,6%; Shaktisme, met 30 miljoen of 3,2%; en ander tradisies, insluitende Neo-Hindoeïsme en Hervorming-Hindoeïsme, met 25 miljoen of 2,6%.[108] Volgens Jones en Ryan is Shaivisme egter die grootste tradisie.[109]

Geloofsoortuigings

wysig
 
Paneelreliëf aan ’n muur van die Hoysaleswara-tempel in Karnataka in Indië van die Trimurti: Brahma, Shiva en Vishnu.

Prominente temas in Hindoeïstiese geloofsoortuigings sluit in (hoewel dit nie beperk is nie tot) dharma (etiek/pligte), samsara (die voortdurende siklus van geboorte, lewe, dood en hergeboorte), karma (optrede, bedoeling en gevolge), moksha (bevryding van samsara) en die verskillende yogas (weë of praktyke).[16]

Purusharthas (doelwitte van die lewe)

wysig

In klassieke Hindoeïsme word vier doelwitte van die menslike lewe (Purusharthas) aanvaar: dharma, artha, kama en moksha.[13][14]

Dharma (regverdigheid, etiek)

wysig

Dharma (Sanskrit: धर्म) word beskou as die belangrikste doel van ’n mens se lewe.[110] Die begrip omvat gedrag wat beskou word as in ooreenstemming met die orde wat die lewe en die heelal moontlik maak,[111] en sluit in pligte, regte, wette, gedrag, deugde en "die regte lewenswyse".[112] Dharma is volgens Van Buitenen[113] dit wat alle lewende mense moet aanvaar en respekteer om harmonie en orde in die wêreld te handhaaf.

Artha (lewensbestaan, rykdom)

wysig

Artha (Sanskrit: अर्थ) is die nastrewing van rykdom vir ’n lewensbestaan, verpligtings en ekonomiese vooruitgang. Dit sluit in die politieke lewe, diplomasie en materiële welsyn. Artha sluit dus alle lewensmiddele, bedrywighede en hulpbronne in wat ’n mens in staat stel om in die toestand te wees waarin hy wil wees wat betref rykdom, beroep en finansiële sekuriteit.[114] Die behoorlike nastrewing van artha word beskou as ’n belangrike doel van die menslike lewe.[115][116]

Kama (sensuele plesier)

wysig

Kama (Sanskrit, Pali: काम) beteken begeerte, wense, passie, verlange, ’n plesier van die sintuie, die estetiese genieting van die lewe en liefde, met of sonder seksuele konnotasies.[117][118] In Hindoeïsme word kama beskou as ’n noodsaaklike en gesonde doel van die menslike lewe indien dit nagestreef word sonder om dharma, artha en moksha in te boet.[119]

Moksha (bevryding, bevryding van samsara)

wysig

Moksha (Sanskrit: मोक्ष) of mukti (Sanskrit: मुक्ति) is die uiteindelike, belangrikste doel in Hindoeïsme. In ’n sin is moksha ’n begrip wat verbind word met bevryding van hartseer, lyding en samsara (die siklus van geboorte en hergeboorte). Vanweë ’n geloof in die onvernietigbaarheid van die siel[120] word die dood as onbelangrik beskou met betrekking tot die kosmiese self.[121]

Die betekenis van "moksha" verskil van een denkskool tot ’n ander. Advaita Vedanta bepaal byvoorbeeld dat nadat ’n mens moksha bereik het, hy sy "siel, self" ken en dit identifiseer as een met Brahman en almal in alle opsigte.[122][123] Die volgelinge van Dvaita-skole (dualistiese skole) identifiseer individuele "siel, self" in ’n moksha-toestand as apart van Brahman, maar oneindig naby, en glo hulle sal die ewigheid in ’n loka (hemel) deurbring nadat hulle moksha bereik het. Vir teïstiese skole van Hindoeïsme is moksha die bevryding van samsara, terwyl moksha volgens ander skole soos die monistiese skool in die huidige lewe moontlik is en ’n sielkundige begrip is.[124][122] Volgens Deutsch is moksha ’n perfekte bestaanstoestand – van selfbewuswording, van vryheid en van "bewuswording van die hele heelal as die Self".[124] Klostermaier[123] meen moksha in hierdie skole impliseer ’n bevryding van voorheen belemmerde vermoëns, ’n verwydering van hindernisse vir ’n onbeperkte lewe wat ’n mens in staat stel om waarlik ’n persoon in die volle sin te wees; die begrip impliseer ’n ongebruikte menslike potensiaal van kreatiwiteit, meegevoel en begrip wat voorheen geblokkeer is. Moksha is meer as ’n bevryding van die lydingsiklus van geboorte en hergeboorte; die Vedantiese skool verdeel dit in twee: Jivanmukti (bevryding in hierdie lewe) en Videhamukti (bevryding ná die dood).[123]

Karma en samsara

wysig

"Karma" kan letterlik vertaal word as "aksie", "werk" of "daad",[125] en verwys ook na die Vediese teorie van "morele wet van oorsaak en gevolg".[126][127] Die teorie is ’n kombinasie van (1) veroorsaking (kousaliteit) wat eties kan wees of nie; (2) etisering, dat goeie of slegte dade gevolge het; en (3) hergeboorte.[128] Karma verduidelik die huidige omstandighede van ’n individu aan die hand van sy of haar dade in die verlede. Dié dade en hulle gevolge kan in ’n persoon se huidige lewe wees of, volgens sommige skole, in vorige lewens.[128][129] Dié siklus van geboorte, lewe, dood en hergeboorte waord samsara genoem. Bevryding van samsara deur moksha verseker langdurige geluk en vrede, word geglo.[130][131]

Geskrifte

wysig

Die antieke geskrifte van Hindoeïsme is in Sanskrit. Hulle word in twee dele geklassifiseer: Shruti en Smriti. Shruti is "nie deur ’n mens gemaak nie", maar aan die rishi's (sieners) geopenbaar en dit word beskou as van die hoogste gesag; die Smriti is mensgemaak en het sekondêre gesag.[132] Hulle is die twee belangrikste bronne van dharma – die ander twee is Sista Achara/Sadachara ("gedrag van edel mense") en Atma tusti ("wat jouself behaag").

 
Die Rigveda is die eerste van vier Vedas en een van die oudste godsdiensgeskrifte. Dié Rigveda-manuskrip is in die Devanagari-skrif.

Hindoegeskrifte is saamgestel, gememoriseer en baie eeue lank en oor geslagte heen verbaal oorgedra voordat hulle neergeskryf is.[133][134] Wysgeers het die leerstellings oor eeue heen verfyn en uitgebrei, en geskrifte ontwikkel met epistemologiese en metafisiese teorieë van ses klassieke skole van Hindoeïsme.

Shruti (letterlik "dit wat gehoor word")[135] verwys veral na die Vedas, wat die vroegste rekord van die Hindoegeskrifte uitmaak, en word beskou as ewige waarhede wat aan die antieke wysgeers geopenbaar is.[136] Daar is vier Vedas – Rigveda, Samaveda, Yajurveda en Atharvaveda. Elk word onderverdeel in vier belangrike soorte geskrifte – die Samhitas (mantras en seënbedes), die Aranyakas (geskrifte oor rituele, seremonies, offerandes en simboliese offerandes), die Brahmanas (kommentaar op rituele, seremonies en offerandes) en die Upanishads (geskrifte wat meditasie, filosofie en spirituele kennis bespreek).[137][138]

Die Upanishads is die fondament van Hindoefilosofie en het ’n groot invloed op uiteenlopendes tradisies gehad.[139][140][141] Hulle is die invloedrykste van al die Hindoegeskrifte en word beskou as tekste par excellence van Hindoeïsme – hulle sentrale idees beïnvloed steeds gedagtes en tradisies.[139][142] Daar is 108 Upanishads, waarvan tussen 10 en 13 deur geleerdes beskou word as die heel belangrikstes.[143][144]

Die merkwaardigste van die Smritis ("wat onthou word") is die epiese verhale en die Puranas. Die epiese verhale bestaan uit die Mahabharata en Ramayana. Die Bhagavad Gita ("Lied van die Heer") is ’n integrale deel van die Mahabharata en een van die gewildste heilige geskrifte in Hindoeïsme.[145] Die Puranas, wat van omstreeks 300 n.C. saamgestel is,[146] bevat uitgebreide mitologieë en is sentraal in die verspreiding van algemene temas van Hindoeïsme deur lewendige vertellings. Die Yoga Sutras is ’n klassieke geskrif vir die Hindoeïstiese Yoga-tradisie, wat in die 20ste eeu opnuut gewild geword het.[147]

Sedert die 19de eeu het Indiese moderniste die "Ariese oorsprong" van Hindoeïsme weer beklemtoon; hulle het die geloof "gesuiwer" van sy tantriese elemente[74] en die Vediese elemente weer uitgelig. Hindoemoderniste soos Vivekananda beskou die Vedas as die wette van die spirituele wêreld wat steeds sal bestaan al word hulle nie meer aan die wysgeers geopenbaar nie.[148][149] In die tantriese tradisie verwys Agamas na gesaghebbende geskrifte oor die leringe van Shiva aan Shakti,[150] terwyl Nigamas verwys na die Vedas en die leringe van Shakti aan Shiva.[150] In Agamiese skole is die Vedas en Agamas ewe gesaghebbend.[151][152]

Praktyke

wysig

Rituele

wysig
 
’n Bruilof is die omvattendste ritueel wat ’n Hindoe in sy lewe sal onderneem. ’n Tipiese Hindoetroue word met ’n vuurritueel (op foto) voltrek.[153]

Die meeste Hindoes hou tuis godsdiensrituele.[154] Dié rituele wissel aansienlik van streek tot streek, dorp tot dorp en individu tot individu. Hulle is nie verpligtend nie.

Die aard en plek van die rituele is die individu se keuse. Sommige diep godsdienstige Hindoes doen daagliks rituele soos aanbidding teen dagbreek (gewoonlik by ’n gesinsaltaar) nadat hulle gebad het. Dit sluit gewoonlik die aansteek van ’n lamp en ’n offerande van kos voor die beelde van gode in, asook die opsê van godsdienstekste, die sing van bhajans (gewyde liedere), joga, meditasie, die sing-praat van mantras, ensovoorts.[155]

Vediese rituele voor ’n heilige vuur (yajna) en die sing van Vediese liedere word ook op spesiale geleenthede uitgevoer, soos op ’n bruilof.[156] Rituele by ander groot gebeure in die lewenstadium, soos ná die dood, sluit die yajna en die praat-sing van Vediese mantras in.[157]

Die woorde van die mantras is "self heilig"[158] en "omvat nie linguistiese uitings nie".[159] Soos Klostermaier opmerk, word hulle eerder in hulle toepassing in Vediese rituele magiese klanke, "’n middel tot ’n doel".[160] In die Brahmaniese perspektief het die klanke hulle eie betekenis; mantras word beskou as "oerritmes van die skepping" wat dit waarna hulle verwys, voorafgegaan het.[159] Deur hulle op te sê word die kosmos geregenereer. "Solank as wat die suiwerheid van die klanke behou word, sal die opsê van die mantras doeltreffend wees, of hulle deur mense verstaan word of nie."[159][161]

Deurgangsrites

wysig

Groot mylpale in die lewe word in Hindoeïsme as sanskaras (deurgangsrites) gevier.[162][163] Die deurgangsrites is nie verpligtend nie en verskil grootliks van een gender, gemeenskap of streek tot die ander.[164] Die Gautama Dharmasutra is in die middel van die eerste millennium v.C. saamgestel en lys 48 sanskaras,[165] terwyl die Gryhasutra en ander geskrifte wat eeue later saamgestel is, tussen 12 en 16 sanskaras noem.[162][166] Die lys sanskaras omvat beide uiterlike rituele, soos die viering van ’n baba se geboorte en ’n baba se naamgeeseremonie, en innerlike rites van resolusies en etiek, soos barmhartigheid en ’n positiewe houding.[165]

Die belangrikste deurgangsrites sluit in[164] swangerskap, die rite voor die fetus begin beweeg en skop, die ooievaarstee, viering van die geboorte, naamgeeseremonie, baba se eerste uitstappie, eerste vaste kos, eerste haarsny, begin van sy skoolloopbaan, ensovoorts. Ander is die eerste skeer vir seuns en maandstonde vir meisies, ’n gradeplegtigheid, bruilof, vas, en verassing vir ’n volwassene en begrafnis vir ’n kind.[167]

Bhakti

wysig
 
 
’n Tuisaltaar met offerandes (links) en ’n priester in ’n tempel.

Bhakti verwys na aanbidding, deelneming in en liefde vir ’n god.[168][169] Bhakti-marga word beskou as een van baie moontlike paaie van spiritualiteit en ’n alternatiewe weg na moksha.[170] Die ander paaie, wat die keuse van die aanbidder is, is Jnana-marga (pad van kennis), Karma-marga (pad van werke) en Raja-marga (pad van oordenking en meditasie).[171][172]

Bhakti word op verskeie maniere beoefen, van die opsê van mantras en japas (towerspreuke) tot individuele, privaat gebede by die tuisaltaar[173] of in ’n tempel voor ’n beeld van ’n god.[174][175] Hindoetempels en tuisaltaars is belangrike elemente van aanbidding in hedendaagse teïstiese Hindoeïsme.[176] Terwyl baie mense op spesiale geleenthede ’n tempel besoek, vind die meeste daaglikse gebede plaas by ’n tuisaltaar, gewoonlik ’n deel van die huis wat heilige beelde van gode of ghoeroes bevat.[176]

’n Vorm van daaglikse aanbidding is aarti (smeekbede), ’n ritueel waartydens ’n vlam geoffer en ’n pryslied gesing word.[177] Voorbeelde is Om Jai Jagdish Hare, ’n gebed tot Vishnu, en Sukhakarta Dukhaharta, ’n gebed tot Ganesha.[178] Ander gemeenskaps- en persoonlike praktyke sluit in puja, kirtan of bhajan, waar ’n groep aanbidders gewyde liedere en verse lees of gedigte sing.[179][180] Terwyl die keuse van die god van die aanbidder afhang, is die gewildste tradisies Vaishnavisme, Shaivisme en Shaktisme.[181] ’n Hindoe kan verskeie gode aanbid, almal as henoteïstiese manifestasies van dieselfde hoër god, kosmiese gees en absolute spirituele begrip wat Brahman genoem word.[182][183]

Hoewel bhakti-praktyke gewild en maklik uitvoerbaar is, beoefen nie alle Hindoes dit nie.[184]

Feeste

wysig
 
Die fees van ligte, Divali, word wêreldwyd gevier. In Suid-Indië word dit "Dipavali" genoem.
 
Hindoes in Ghana vier Ganesh Chaturti.

Hindoefeeste (Sanskrit: Utsava; letterlik "om hoër te lig") is seremonies wat die individuele en sosiale lewe met dharma verweef.[185][186] Hindoes vier baie feeste deur die jaar. Die datums word bepaal volgens die Hindoekalender, ’n maansonkalender; baie vind plaas met óf volmaan (Holi) óf donkermaan (Divali), dikwels met seisoenswisselings.[187] Sommige feeste word net in ’n sekere streek gevier en behels plaaslike tradisies, terwyl ’n paar soos Holi en Divali wêreldwyd plaasvind.[187][188]

Op die feeste word gewoonlik gebeure in Hindoeïsme gevier, insluitende spirituele temas en die viering van aspekte van menslike verhoudings, soos die band tussen broers en susters tydens Raksha Bandhan.[186][189] ’n Fees gedenk soms verskillende stories, na gelang van die Hindoedenominasie, en behels streektemas, tradisionele landbou, plaaslike kuns, familiebyeenkomste en puja-rituele.[185]

’n Paar groot streek- en wêreldwye feeste is:

  • Makar Sankranti
  • Pongal
  • Thaipusam
  • Vasant Panchami
  • Maha Shivaratri
  • Shigmo
  • Holi
  • Gudi Padwa
  • Ugadi
  • Bihu
  • Vishu
  • Ram Navami
  • Kartik Purnima
  • Raksha Bandhan
  • Krishna Janmastami
  • Gowri Habba
  • Ganesh Chaturthi
  • Onam
  • Navaratri
  • Dussehra
  • Durga Puja
  • Divali of Tihar or Deepawali
  • Chhath
  • Bonalu
  • Rath Yatra
  • Dashain

Pelgrimstogte

wysig

Baie Hindoes onderneem pelgrimstogte, wat histories ’n belangrike deel van Hindoeïsme was en vandag steeds is.[190] Pelgrimsterreine word tirtha, kshetra, gopitha of mahalaya genoem.[191][192] Die reisproses na ’n tirtha is ’n Tirtha-yatra.[193] Volgens die Hindoegeskrif Skanda Purana is daar drie soorte tirtha: Jangam Tirtha is na ’n beweegbare plek van ’n sadhu, rishi of ghoeroe; Sthawar Tirtha is na ’n onbeweegbare plek, soos Benaras, Haridwar, berg Kailash of heilige riviere; Manas Tirtha is na ’n geestesplek van waarheid, welsyn, geduld, meelewing, sagte spraak en die siel.[194][195]

 
Die Kumbh Mela in 2016 in Ujjain.
 
Holi word in Utah, VSA, gevier.

Pelgrimstogterreine word genoem in die epiese Mahabharata en die Puranas.[196][197] Kumbh Mela is ’n groot pelgrimstog op die vooraand van die sonfees Makar Sankranti. Dit word vier keer in 12 jaar op een van vier terreine gehou: Prayag Raj, by die samevloei van die riviere Ganges en Yamuna; Haridwar, naby die oorsprong van die Ganges; Ujjain, aan die rivier Shipra; en Nasik, aan die oewer van die rivier Godavari.[198] Dit is een van die grootste massapelgrimstogte ter wêreld, met ’n geraamde 40 miljoen tot 100 miljoen mense wat deelneem.[199] Op dié geleentheid word tot die son gebid en in die rivier gebad, ’n tradisie wat aan die Indiese filosoof en teoloog Adi Shankara toegeskryf word.[200]

Sommige pelgrimstogte is deel van ’n vrata (gelofte), wat ’n Hindoe om verskeie redes kan aflê.[201][202] Dit gedenk dalk ’n spesiale geleentheid, soos die geboorte van ’n kind, ’n deurgangsrite soos ’n kind se eerste haarsny, of die herstel van ’n siekte.[203][204] Dit kan ook wees uit dankbaarheid vir gebede wat verhoor is.[203] Ander redes vir ’n tirtha kan wees om geestelike waarde daaruit te kry om na beroemde tempels te reis of in riviere soos die Ganges te bad.[205][206][207] Dit kan ook wees om boete te doen en berou te betoon, vir onbedoelde foute en bedoelde sondes, in die Hindoetradisie.[208][209]

Die regte prosedure van ’n pelgrimstog word algemeen in Hindoegeskrifte beskryf.[210] ’n Gewilde siening is dat die reis of ’n deel daarvan te voet afgelê moet word en dat net van ’n vervoermiddel gebruik gemaak word as die pelgrimstog andersins onmoontlik sou wees.[211]

Persoon en gemeenskap

wysig

Varnas

wysig
 
Priesters besig met ’n Kalyanam (huweliksbevestiging) van die gode in ’n tempel in Telangana, Indië. Dit word elke dag van die jaar in dié tempel uitgevoer.

Die Hindoegemeenskap word in vier klasse, of varnas, gekategoriseer: die Brahmins, Vediese onderwysers en priesters; Kshatriyas, stryders en konings; Vaishyas, boere en handelaars; en Shudras, diensknegte en werkers.[212]

Die Bhagavad Gita verbind die varna met ’n individu se plig (svadharma), ingebore natuur (svabhava) en natuurlike neigings (guna).[213] Die Manusmriti kategoriseer die verskillende kastes.[214] Sommige sosioloë meen beweegbaarheid en buigsaamheid binne die varnas weerspreek bewerings van sosiale diskriminasie in die kastestelsel,[215][216] maar ander verskil.[217] Geleerdes debatteer oor of die sogenaamde kastestelsel deel is van Hindoeïsme weens die geskrifte of weens sosiale gebruike.[218][219] Sommige hedendaagse kenners voel die kastestelsel is deur die Britse koloniale regering geskep.[220]

Geleerdes wat afstand van die wêreld gedoen het, word in Vedantiese werke beskou as "bo alle varnas verhewe". Monnike word aanbeveel om hulle nie te bekommer oor die kaste van die gesin by wie hulle kos bedel nie. Geleerdes soos Adi Sankara bevestig dat Brahman nie net bo alle varnas verhewe is nie; die man wat met hom geïdentifiseer word, styg ook uit bo die onderskeid en beperkings van kaste.[221]

Joga

wysig
 
’n Standbeeld van Shiva in ’n jogaposisie.

Hoe ’n Hindoe ook al die doel van die lewe definieer, daar is verskeie metodes (jogas) wat deur wyse manne geleer word om dié doel te bereik. Joga is ’n Hindoedissipline wat die liggaam, gees en bewussyn oefen vir gesondheid, kalmte en spirituele insig.[222] Geskrifte wat aan joga gewy word, sluit in die Yoga Sutras, Hatha Yoga Pradipika, Bhagavad Gita en, as hulle filosofiese en historiese basis, die Upanishads. Daar is vier vorme van joga, of marga (paaie): Bhakti Yoga (die pad van liefde en toegewydheid), Karma Yoga (die pad van regte optrede), Raja Yoga (die pad van meditasie) en Jnana Yoga (die pad van wysheid).[223] ’n Individu kan een of meer jogas bo die ander verkies, volgens sy geneigdheid of begrip. Die gebruik van een joga sluit nie ander uit nie. Die moderne praktyk van joga as oefening (tradisioneel "Hatha Yoga"), word deesdae bloot "joga" genoem en die verband daarvan met Hindoeïsme word soms betwis.[224]

Simboliek

wysig
 
Die standbeeld van Nataraja (die god Shiva as ’n danser) wat die silkus van skepping en vernietiging uitbeeld.

Hindoeïsme het ’n stelsel van simboliek en ikonografie ontwikkel om dit wat heilig is in kuns, argitektuur, letterkunde en aanbidding uit te beeld. Dié simbole se betekenis kom uit geskrifte of kulturele tradisies. Die lettergreep "Om" (wat die Brahman en atman verteenwoordig) het ontwikkel om Hindoeïsme self te verteenwoordig, terwyl ander tekens soos die swastika goeie vooruitsig verteenwoordig[225] en tilaka (letterlik "saad") op die voorkop – wat beskou word as die ligging van die spirituele derde oog[226] – die teken is van ’n seremoniële verwelkoming, seën of ’n mens se deelname aan ’n ritueel of deurgangsrite.[227]

Blomme, voëls, diere, instrumente, simmetriese mandalatekeninge, idole en ander voorwerpe is alles deel van die Hindoeïstiese ikonografie.[228][229]

Ahimsa, vegetarisme en ander kosgebruike

wysig

Hindoes is ten gunste van ahimsa (niegeweld) en respek teenoor alle lewende dinge omdat geglo word goddelikheid kom voor in alle wesens, insluitende plante en diere.[230] Die term "ahimsa" kom voor in die Upanishads[231] en die epiese Mahabharata, en is die eerste van die vyf yamas (geloftes van selfbeheersing) in Patanjali se Yoga Sutras.

 
’n Goshala, of koeiskuiling, in die stad Guntur in Indië.

In ooreenstemming met ahimsa volg baie Hindoes ’n vegetariese dieet uit respek vir ander lewensvorme. Ramings in Indië van streng laktovegetariërs, wat nooit enige vleis, vis of eiers eet nie, wissel tussen 20% en 42%, terwyl ander minder streng vegetaries of nievegetaries is.[232][233]

Dié wat wel vleis eet, verkies ’n vinnige manier om diere dood te maak omdat dit die dier se lyding verminder.[234][235] Sommige Hindoes vermy vleis op spesifieke feesdae en geleenthede.[236] Koeie in die Hindoegemeenskap word tradisioneel beskou as versorgers en moederlike figure,[237] en word vereer as ’n simbool van onselfsugtige gawe.[238]

Hindoes glo kos beïnvloed die liggaam, brein en gees.[239][240] Sommige Hindoegeskrifte beveel mitahara (om met matigheid te eet) aan as een van die yamas.[241]

Sommige Hindoes, soos dié in die Shaktisme-tradisie[242] en in streke soos Bali en Nepal,[243][244] offer diere.[245] Die geofferde dier word as rituele voedsel geëet.[246] Daarteenoor staan Vaishnava-Hindoes dit ten sterkte teen.[247] Die praktyk van niegeweld teenoor diere word so algemeen aanvaar in Hindoeïsme dat diere-offerandes oor die algemeen baie min voorkom.[248]

Instellings

wysig

Tempels

wysig
Indiese tempels
 
 
 
 

Hindoetempels is vol simboliek[249] en bevat alle elemente van die Hindoekosmologie. Die spits van die toring of koepel verteenwoordig berg Meru en is ’n herinnering aan die woonplek van Brahma en die middel van die spirituele heelal;[250] die kunswerke en ikonografie simboliseer dharma, kama, artha, moksha en karma.[251][252] Die uitleg, motiewe, plan en bouproses weerspieël antieke rituele, geometriese simbole en die geloofsooruigings en waardes van verskeie Hindoeïstiese skole.[249] Die tempels is spirituele bestemmings vir baie Hindoes (nie almal nie), sowel as landmerke vir kuns, jaarlikse feeste, deurgangsrites en gemeenskapsvierings.[253][254]

Hindoetempels het baie verskillende style, is op uiteenlopende plekke gebou en is die produk van verskillende boumetodes. Hulle word aangepas by verskillende gode en streekgebonde geloofsoortuigings.[255] Twee belangrike style is die Gopuram-styl, wat in Suid-Indië aangetref word, en die Nagara-styl van Noord-Indië.[256][257] Ander sluit in grot-, woud en bergtempels.[258] Ondanks dié verskille deel hulle feitlik almal sekere argitektoniese beginsels, kernidees, simboliek en temas.[249] Baie tempels bevat een of meer idole. Die idool en heilige area in die middel van die tempel dien as fokuspunt.[259] In groter tempels word die sentrale area gewoonlik omring deur ’n loopgang vir die aanbidders.[249]

Ashrama

wysig

Die lewe van ’n Hindoe word tradisioneel in vier ashramas (lewensfases) ingedeel:[260] brahmacharya (student), grihastha (hoof van die huis), vanaprastha (afgetredene) en sannyasa (wêreldversaking).[261] Brahmacharya is ’n mens se lewe as jong mens, grihastha die getroude lewe met die pligte om ’n huis te onderhou, om ’n gesin groot te maak en op te voed en om ’n gesinslewe en godsdienstige sosiale lewe te lei.[261] Dit begin by die bruilof en word beskou as die belangrikste fase in sosiologiese verband, want Hindoes probeer nie net ’n vroom lewe lei in hierdie fase nie, maar voorsien ook kos en geld aan mense in ander lewenstadiums en hulle nageslag.[262] Vanaprastha is die aftredestadium waarin iemand die verantwoordelikhede van die huishouding aan die volgende geslag oordra, ’n raadgewende rol vervul en geleidelik aan die wêreld begin onttrek.[263][264] Sannyasa is ’n finale onttrekking aan die wêreld en ’n toestand van onbelangstelling, ’n losmaak van die materiële lewe en eiendom, en ’n fokus op moksha, vrede en ’n eenvoudige spirituele lewe.[265][266]

 
’n Sadhu in Madurai, Indië.

Hoewel dié fases gewoonlik op mekaar volg, kan enigiemand die sannyasa-fase binnegaan en enige tyd ná die brahmacharya-fase ’n askeet word.[267] Sannyasa is nie verpligtend nie en ouer mense mag saam met hulle gesinne woon.[268]

Monastisisme

wysig

Sommige Hindoes kies om ’n kloosterlewe (sannyasa) te lei, op soek na bevryding (moksha) of ’n ander vorm van spirituele perfeksie.[18] Monnike verbind hulle aan ’n eenvoudige en selibaat lewe, sonder die najaging van materiële dinge, of met meditasie en spirituele oordenking.[269] ’n Hindoemonnik word ’n sanyasi, sadhu of swami genoem. ’n Vrou is ’n sanyasini. Mense wat hulle aan die wêreld onttrek, word hooggeag vanweë hulle eenvoudige ahimsa-gedrewe leefstyl en toewyding daaraan om moksha te bereik – laasgenoemde word as die hoogste doel in Hindoeïsme beskou.[266]

Sommige monnike woon in kloosters, terwyl ander van plek tot plek swerf, na gelang van waar hulle kos en liefdegawes kry.[270]

Geskiedenis

wysig
 
Die Kustempel by Mahabalipuram in Suidoos-Indië is laat bou deur die Palava-heerser Narasimhavarman II (bewind: 700-729).

Hindoeïsme se uiteenlopende geskiedenis[16] oorvleuel of val saam met die ontwikkeling van godsdiens op die Indiese subkontinent sedert die Ystertydperk, en sommige van die tradisies kan teruggespeur word na die prehistoriese godsdienste soos dié van die Indusvalleibeskawing in die Bronstydperk. Dit is dus al die "oudste godsdiens" ter wêreld genoem.[271] Geleerdes beskou Hindoeïsme as ’n samestelling[272][273] van verskeie Indiese kulture en tradisies, met uiteenlopende wortels[274] en geen enkele stigter nie.[275]

Die geskiedenis van Hindoeïsme word dikwels verdeel in ontwikkelingstydperke. Die eerste tydperk is die voor-Vediese tyd, wat die Indusvalleibeskawing en plaaslike prehistoriese godsdienste insluit; dit het omstreeks 1750 v.C. geëindig. Dit is in Noord-Indië gevolg deur die Vediese tydperk, met die bekendstelling van die historiese Vediese religie met die Indo-Ariese migrasies, wat tussen omstreeks 1900 en 1400 v.C. begin het.[276] Die daaropvolgende tydperk, tussen 800 en 200 v.C., is "’n keerpunt tussen die Vediese religie en Hindoegodsdienste",[277] en ’n vormingstydperk vir Hindoeïsme, Djainisme en Boeddhisme.

Die Epiese en Vroeë Puranatydperk, van omstreeks 200 v.C. tot 500 n.C., was die klassieke "goue eeu" van Hindoeïsme en het saamgeval met die Guptaryk. In dié tyd het die ses takke van Hindoefilosofie ontstaan, naamlik Samkhya, Yoga, Nyaya, Vaisheshika, Mimamsa en Vedanta. Monoteïstiese sektes soos Shaivisme en Vaishnavisme het in dieselfde tyd ontwikkel deur die Bhakti-beweging. Die tydperk rofweg tussen 650 en 1100 n.C. vorm die laat klassieke tydperk[12] of vroeë Middeleeue, waarin klassieke Puraniese Hindoeïsme gevestig is, en Adi Shankara se invloedryke konsolidasie van Advaita Vedanta plaasgevind het.[278]

Onder beide Hindoe- en Islamitiese heersers van omstreeks 1200 tot 1750[279][280] het die Bhakti-beweging belangriker geword en dit is vandag steeds invloedryk. In die koloniale tydperk het verskeie Hindoeïstiese hervormingsbewegings die lig gesien wat deels deur Westerse bewegings soos Unitarisme en Teosofie beïnvloed is.[281] Die verdeling van Indië in 1947 was met godsdienstige grense langs, met die Republiek Indië wat uit die Hindoemeerderheid ontstaan het.[282] Gedurende die 20ste eeu het Hindoeminderhede vanweë die Hindoeïstiese diaspora op alle kontinente gevorm, met die grootste gemeenskappe wat getalle betref in die VSA[283] en Brittanje.[284]

Demografie

wysig

Hindoeïsme is ’n belangrike godsdiens in Indië. Volgens die land se 2011-sensus het 79,8% van die bevolking van 1,21 miljard Hindoeïsme aangehang (dit is 960 miljoen Indiërs).[285] Ander aansienlike bevolkings kom voor in Nepal (23 miljoen), Bangladesj (15 miljoen) en die Indonesiese eiland Bali (3,9 miljoen).[286] Die meeste van Viëtnam se Cham-volk is ook volgelinge, met die grootste konsentrasie in die provinsie Ninh Thuận.[287]

 
Hindoeïsme – persentasie volgens land[288]

Lande met die grootste persentasie Hindoes is:

  1.   Nepal: 81,3%.[289]
  2.   Indië: 79,8%.[290]
  3.   Mauritius: 48,5%.[291]
  4.   Guyana: 28,4%.[292]
  5.   Fidji: 27,9%.[293]
  6.   Bhoetan: 22,6%.[294]
  7.   Suriname: 22,3%.[295]
  8.   Trinidad en Tobago: 18,2%.[296]
  9.   Katar: 13,8%.[297]
  10.   Sri Lanka: 12,6%.[298]
  11.   Bahrein: 9,8%.[299]
  12.   Bangladesj: 8,5%.[300]
  13.   Verenigde Arabiese Emirate: 6,6%.[301]
  14.   Maleisië: 6,3%.[302]
  15.   Koeweit: 6%.[303]
  16.   Oman: 5,5%.[304]
  17.   Singapoer: 5%.[305]
  18.   Indonesië: 3,86%.[306]
  19.   Nieu-Seeland: 2,62%.[307]
  20.   Seychelle: 2,4%.[308]
  21.   Pakistan: 2,14%.[309]

Demografies is Hindoeïsme die grootste godsdiens in die wêreld naas die Christendom en Islam.[310][311]

Demografie van groot Hindoetradisies[312]
Tradisie Volgelinge % van die Hindoebevolking % van die wêreldbevolking Volgelingdinamika Wêrelddinamika
Vaishnavisme 640 806 845 67,6 9,3   Groei   Neem af
Shaivisme 252 200 000 26,6 3,7   Groei   Groei
Shaktisme 30 000 000 3,2 0,4   Stabiel   Neem af
Nieu-Hindoeïsme 20 300 000 2,1 0,3   Groei   Groei
Hervormde Hindoeïsme 5 200 000 0,5 0,1   Groei   Groei
Totaal 948 575 000 100 13,8   Groei   Groei

Sien ook

wysig

Verwysings

wysig
  1. ↑ Siemens & Roodt 2009, p. 546.
  2. ↑ Leaf 2014, p. 36.
  3. ↑ Knott 1998, pp. 3, 5.
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 Hatcher 2015, pp. 4–5, 69–71, 150–152.
  5. ↑ Bowker 2000.
  6. ↑ Harvey 2001, p. xiii.
  7. ↑ 7,0 7,1 Sharma & Sharma 2004, pp. 1–2.
  8. ↑ 8,0 8,1 Klostermaier 2014, p. 2.
  9. ↑ 9,0 9,1 Klostermaier 2007b, p. 7.
  10. ↑ 10,0 10,1 Sharma, A (1985). "Did the Hindus have a name for their own religion?". The Journal of the Oriental Society of Australia. 17 (1): 94–98 [95].
  11. ↑ Smith, Brian K. (1998). "Questioning Authority: Constructions and Deconstructions of Hinduism". International Journal of Hindu Studies. 2 (3): 313–339. doi:10.1007/s11407-998-0001-9. JSTOR 20106612. S2CID 144929213.
  12. ↑ 12,0 12,1 Michaels 2004.
  13. ↑ 13,0 13,1 Bilimoria 2007; sien ook Koller 1968.
  14. ↑ 14,0 14,1 Flood 1997, p. 11.
  15. ↑ 15,0 15,1 Klostermaier 2007, pp. 46–52, 76–77.
  16. ↑ 16,0 16,1 16,2 Brodd 2003.
  17. ↑ Dharma, Samanya; Kane, P. V. History of Dharmasastra. Vol. 2. pp. 4–5. Sien ook Widgery 1930
  18. ↑ 18,0 18,1 Ellinger, Herbert (1996). Hinduism. Bloomsbury Academic. pp. 69–70. ISBN 978-1-56338-161-4.
  19. ↑ Zaehner, R. C. (1992). Hindu Scriptures. Penguin Random House. pp. 1–7. ISBN 978-0-679-41078-2.
  20. ↑ Lipner 2009, pp. 377, 398.
  21. ↑ Frazier, Jessica (2011). The Continuum companion to Hindu studies. London: Continuum. pp. 1–15. ISBN 978-0-8264-9966-0.
  22. ↑ "Peringatan". sp2010.bps.go.id.
  23. ↑ Vertovec, Steven (2013). The Hindu Diaspora: Comparative Patterns. Routledge. pp. 1–4, 7–8, 63–64, 87–88, 141–143. ISBN 978-1-136-36705-2.
  24. ↑ "Hindus". Pew Research Center's Religion & Public Life Project. 18 Desember 2012. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 9 Februarie 2020. Besoek op 14 Februarie 2015.
    "Table: Religious Composition by Country, in Numbers (2010)". Pew Research Center's Religion & Public Life Project. 18 Desember 2012. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 1 Februarie 2013. Besoek op 14 Februarie 2015.
  25. ↑ Burke, Daniel. "The fastest growing religion in the world is ..." CNN Religion. Besoek op 4 Maart 2021.
  26. ↑ Wormald, Benjamin (2 April 2015). "The Future of World Religions: Population Growth Projections, 2010-2050". Pew Research Center's Religion & Public Life Project (in Engels (VSA)). Besoek op 4 Maart 2021.
  27. ↑ 27,0 27,1 Flood 2008, p. 3.
  28. ↑ 28,0 28,1 28,2 28,3 28,4 28,5 Flood 1996, p. 6.
  29. ↑ Parpola 2015, "Chapter 1".
  30. ↑ Parpola (2015), ”Chapter 9”: "In Iranian languages, Proto-Iranian *s became h before a following vowel at a relatively late period, perhaps around 850–600 BCE."
  31. ↑ 31,0 31,1 31,2 Singh 2008, p. 433.
  32. ↑ Doniger 2014, p. 5.
  33. ↑ Parpola 2015, p. 1.
  34. ↑ 34,0 34,1 Sharma 2002.
  35. ↑ Thapar 1993, p. 77.
  36. ↑ Thompson Platts 1884.
  37. ↑ O'Conell, Joseph T. (1973). "The Word 'Hindu' in Gauḍīya Vaiṣṇava Texts". Journal of the American Oriental Society. 93 (3): 340–344. doi:10.2307/599467. JSTOR 599467.
  38. ↑ Lipner 2009, p. 8
  39. ↑ Kurtz, Lester, red. (2008). Encyclopedia of Violence, Peace and Conflict. Academic Press. ISBN 978-0-12-369503-1.
  40. ↑ MK Gandhi, The Essence of Hinduism Geargiveer 24 Julie 2015 op Wayback Machine
  41. ↑ Doniger 2014, p. 3.
  42. ↑ Knott 1998, p. 117.
  43. ↑ Sharma 2003, pp. 12–13.
  44. ↑ 44,0 44,1 Sweetman 2004.
  45. ↑ 45,0 45,1 45,2 45,3 King 1999.
  46. ↑ Nussbaum 2009.
  47. ↑ Clarke, Matthew (2011). Development and Religion: Theology and Practice. Edward Elgar Publishing. p. 28. ISBN 978-0-85793-073-6. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 29 Desember 2020. Besoek op 11 Februarie 2015.
  48. ↑ Nath 2001, p. 31.
  49. ↑ Flood 1996, pp. 113, 154.
  50. ↑ Flood 1996, p. 14.
  51. ↑ 51,0 51,1 June McDaniel "Hinduism", in Corrigan, John (2007). The Oxford Handbook of Religion and Emotion. Oxford University Press. pp. 52–53. ISBN 978-0-19-517021-4.
  52. ↑ Michaels 2004, p. 21.
  53. ↑ Michaels 2004, p. 22.
  54. ↑ "Definition of RAMAISM". www.merriam-webster.com (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 29 Desember 2020. Besoek op 28 Oktober 2020.
  55. ↑ Michaels 2004, p. 23.
  56. ↑ Michaels 2004, p. 24.
  57. ↑ Michaels 2004, pp. 21–22.
  58. ↑ Michaels 2004, pp. 22–23.
  59. ↑ "Hinduism". History. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 29 Desember 2020. Besoek op 23 April 2020.
  60. ↑ "Basics of Hinduism". Kauai's Hindu Monastery. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 29 Desember 2020. Besoek op 23 April 2020.
  61. ↑ Insoll, Timothy (2001). Archaeology and world religion. Routledge. ISBN 978-0-415-22155-9. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 29 Desember 2020. Besoek op 29 Desember 2020.
  62. ↑ Bowker 2000; Harvey 2001, p. xiii
  63. ↑ Vivekjivandas 2010, p. 1.
  64. ↑ Knott 1998, p. 111.
  65. ↑ Hacker, Paul (2006). "Dharma in Hinduism". Journal of Indian Philosophy. 34 (5): 479–496. doi:10.1007/s10781-006-9002-4. S2CID 170922678.
  66. ↑ 66,0 66,1 "Sanatana dharma | Hinduism". Encyclopædia Britannica. 
  67. ↑ Knott 1998, p. 3.
  68. ↑ 68,0 68,1 68,2 Lipner 2009, pp. 15-17.
  69. ↑ Monier-Williams, Monier (1988). "Sanskrit English Dictionary". sanskritdictionary.com. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 29 Desember 2020. Besoek op 24 Julie 2018.
  70. ↑ Lipner 2009, p. 16.
  71. ↑ Michaels 2004, p. 18; sien ook Lipner 2009, p. 77; en Smith, Brian K. (2008). "Hinduism". In Neusner, Jacob (red.). Sacred Texts and Authority. Wipf and Stock Publishers. p. 101.
  72. ↑ Feuerstein 2002, p. 600.
  73. ↑ Clarke 2006, p. 209.
  74. ↑ 74,0 74,1 Lorenzen 2002, p. 33.
  75. ↑ 75,0 75,1 75,2 75,3 Flood 1996, p. 258.
  76. ↑ Flood 1996, pp. 256–261.
  77. ↑ Young, Serinity (2007). Hinduism. Marshall Cavendish. p. 87. ISBN 978-0-7614-2116-0. Besoek op 19 Februarie 2015.
  78. ↑ Flood 1996, p. 257.
  79. ↑ Flood 1996, p. 259.
  80. ↑ Flood 1996, p. 249.
  81. ↑ 81,0 81,1 81,2 81,3 81,4 Flood 1996, p. 265.
  82. ↑ Flood 1996, p. 267.
  83. ↑ Derrett, J.; Duncan, M. (1973). Dharmaśāstra and juridical literature. Wiesbaden: Harrassowitz. ISBN 978-3-447-01519-6. OCLC 1130636.
  84. ↑ Doniger 2014, p. 20.
  85. ↑ Werner 2005, pp. 13, 45.
  86. ↑ 86,0 86,1 86,2 86,3 86,4 ([[#CITEREF|]], pp. 562–563)
  87. ↑ Flood 1996, pp. 113, 134, 155–161, 167–168.
  88. ↑ 88,0 88,1 88,2 88,3 SS Kumar (2010), Bhakti – the Yoga of Love, LIT Verlag Münster, ISBN 978-3-643-50130-1, ble. 35–36
  89. ↑ Lipner 2009, pp. 371–375.
  90. ↑ Guy Beck (2006), Alternative Krishnas: Regional and Vernacular Variations on a Hindu Deity, State University of New York Press, ISBN 978-0-7914-6416-8
  91. ↑ Bryant & Ekstrand 2013, pp. 15–17.
  92. ↑ 92,0 92,1 Bryant & Ekstrand 2004, pp. 38–43.
  93. ↑ Nettl, Bruno; Stone, Ruth M.; Porter, James; Rice, Timothy (1998). The Garland Encyclopedia of World Music: South Asia : the Indian subcontinent. Routledge. pp. 246–247. ISBN 978-0-8240-4946-1. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 11 Oktober 2017. Besoek op 21 Februarie 2016.
  94. ↑ ([[#CITEREF|]], pp. 1441, 376)
  95. ↑ Bryant & Ekstrand 2013, pp. 40–43.
  96. ↑ Bryant 2007, pp. 357–358.
  97. ↑ Dalal, Roshen (2010). The Religions of India: A Concise Guide to Nine Major Faiths. Penguin Books. p. 209. ISBN 978-0-14-341517-6. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 18 April 2017. Besoek op 21 Februarie 2016.
  98. ↑ James Lochtefeld (2010), God's Gateway: Identity and Meaning in a Hindu Pilgrimage Place, Oxford University Press, ISBN 978-0-19-538614-1
  99. ↑ Natalia Isaeva (1995), From Early Vedanta to Kashmir Shaivism, State University of New York Press, ISBN 978-0-7914-2449-0, ble. 141–145
  100. ↑ Scaligero, Massimo (1955). "The Tantra and the Spirit of the West". East and West. 5 (4): 291–296. JSTOR 29753633.
  101. ↑ Geskiedenis: Hans Koester (1929), The Indian Religion of the Goddess Shakti, Journal of the Siam Society, Vol 23, Deel 1, ble. 1–18;
    Moderne praktyke: June McDaniel (2010), Goddesses in World Culture, Volume 1 (red.: Patricia Monaghan), ISBN 978-0-313-35465-6, Hoofstuk 2
  102. ↑ Flood 1996, p. 113.
  103. ↑ Hiltebeitel 2013.
  104. ↑ Flood 1996.
  105. ↑ Williamson, L (2010). Transcendent in America: Hindu-inspired Meditation Movements as New Religion. New York University Press. p. 89. ISBN 978-0814794500.
  106. ↑ Milner, Murray (1994). Status and Sacredness. Oxford University Press. pp. 194–197. ISBN 978-0-19-508489-4.
  107. ↑ The global religious landscape: Hindus Geargiveer 9 Februarie 2020 op Wayback Machine, Pew Research (2012)
  108. ↑ Johnson, Todd M; Grim, Brian J (2013). The World's Religions in Figures: An Introduction to International Religious Demography. John Wiley & Sons. p. 400. ISBN 978-1-118-32303-8. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 9 Desember 2019. Besoek op 29 Desember 2020.
  109. ↑ Jones & Ryan 2006, p. 474.
  110. ↑ Flood, Gavin (1996a). "The meaning and context of the Purusarthas". In Lipner, Julius (red.). The Fruits of Our Desiring. pp. 16–21. ISBN 978-1-896209-30-2.
  111. ↑ "Dharma" Geargiveer 26 September 2016 op Wayback Machine
  112. ↑ "Dharma". The Columbia Encyclopedia (6de uitg.). Columbia University Press. 2013. ISBN 978-0-7876-5015-5.
  113. ↑ Van Buitenen, J. A. B. (April–Julie 1957). "Dharma and Moksa". Philosophy East and West. 7 (1/2): 33–40. doi:10.2307/1396832. JSTOR 1396832.
  114. ↑ Koller 1968.
  115. ↑ Lochtefeld 2002a, pp. 55–56.
  116. ↑ Bruce Sullivan (1997), Historical Dictionary of Hinduism, ISBN 978-0-8108-3327-2, pp. 29–30
  117. ↑ Macy, Joanna (1975). "The Dialectics of Desire". Numen. 22 (2): 145–60. doi:10.2307/3269765. JSTOR 3269765.
  118. ↑ Monier Williams, काम, kāma Geargiveer 19 Oktober 2017 op Wayback Machine Monier-Williams Sanskrit English Dictionary, bl. 271
  119. ↑ Sien:
  120. ↑ Europa Publications Staff (2003). The Far East and Australasia, 2003 – Regional surveys of the world. Routledge. p. 39. ISBN 978-1-85743-133-9. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 29 Desember 2020. Besoek op 29 Desember 2020.
  121. ↑ Hindu spirituality - Volume 25 of Documenta missionalia. Editrice Pontificia Università Gregoriana. 1999. p. 1. ISBN 978-88-7652-818-7. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 29 Desember 2019. Besoek op 29 Desember 2020.
  122. ↑ 122,0 122,1 Karl Potter, "Dharma and Mokṣa from a Conversational Point of View", Philosophy East and West, Vol. 8, No. 1/2 (Apr.–Jul. 1958), pp. 49–63
  123. ↑ 123,0 123,1 123,2 Klostermaier, Klaus (1985). Philosophy East & West (in Engels). University Press of Hawaii. pp. 61–71.
  124. ↑ 124,0 124,1 Deutsch 2001.
  125. ↑ Apte, Vaman S (1997). The Student's English-Sanskrit Dictionary (New uitg.). Delhi: Motilal Banarsidas. ISBN 978-81-208-0300-8.
  126. ↑ Smith, Huston (1991). The World's Religions: Our Great Wisdom Traditions. San Francisco: Harper. p. 64. ISBN 978-0-06-250799-0.
  127. ↑ Karl Potter (1964), "The Naturalistic Principle of Karma", Philosophy East and West, Vol. 14, No. 1 (Apr. 1964), pp. 39–49
  128. ↑ 128,0 128,1 Wendy D. O'Flaherty (1980), Karma and Rebirth in Classical Indian Traditions, University of California Press, ISBN 978-0-520-03923-0, ble. xi–xxv (Inleiding) en ble. 3–37
  129. ↑ Karl Potter (1980), in Karma and Rebirth in Classical Indian Traditions (O'Flaherty, red.), University of California Press, ISBN 978-0-520-03923-0, pp. 241–267
  130. ↑ Radhakrishnan 1996, p. 254.
  131. ↑ Vivekananda, Swami (2005). Jnana Yoga. Kessinger Publishing. pp. 301–302. ISBN 978-1-4254-8288-6. (8ste herdruk, 1993)
  132. ↑ Muesse 2011, p. 202.
  133. ↑ Flood 2003, pp. 68–69.
  134. ↑ Sargeant & Chapple 1984, p. 3.
  135. ↑ Rinehart 2004, p. 68.
  136. ↑ Flood 2008, p. 4.
  137. ↑ Flood 1996, pp. 35–39.
  138. ↑ A Bhattacharya (2006), Hindu Dharma: Introduction to Scriptures and Theology, ISBN 978-0-595-38455-6, ble. 8–14; George M. Williams (2003), Handbook of Hindu Mythology, Oxford University Press, ISBN 978-0-19-533261-2, bl. 285
  139. ↑ 139,0 139,1 Doniger 1990, pp. 2–3
  140. ↑ Dissanayake, Wiman (1993). Kasulis, Thomas P.; et al. (reds.). Self as Body in Asian Theory and Practice. State University of New York Press. p. 39. ISBN 978-0-7914-1080-6.
  141. ↑ McDowell, Michael; Brown, Nathan (2009). World Religions. Penguin. pp. 208–210. ISBN 978-1-59257-846-7.
  142. ↑ Olivelle, Patrick (2014). The Early Upanisads. Oxford University Press. p. 3. ISBN 978-0-19-535242-9.
  143. ↑ Olivelle, Patrick (1998). "Inleiding". Upaniṣads. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-282292-5.
  144. ↑ Thirteen Principal Upanishads. Vertaal deur Hume, Robert.
  145. ↑ Sarvopaniṣado gāvo, ens. (Gītā Māhātmya 6). Gītā Dhyānam, aangehaal in "Introduction". Bhagavad-gītā [As It Is]. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 29 Desember 2020. Besoek op 29 Desember 2020 – via Bhaktivedanta VedaBase.
  146. ↑ Lorenzen 1999, p. 655.
  147. ↑ Michelis, Elizabeth De (2005). A History of Modern Yoga: Patanjali and Western Esotericism. Continuum. ISBN 978-0-8264-8772-8.
  148. ↑ Vivekananda 1987, pp. 6–7, Volume I.
  149. ↑ Harshananda 1989.
  150. ↑ 150,0 150,1 Jones & Ryan 2006, p. 13.
  151. ↑ Dhavamony, Mariasusai (1999). Hindu Spirituality. Gregorian University and Biblical Press. pp. 31–34. ISBN 978-88-7652-818-7.
  152. ↑ Smith, David (1996). The Dance of Siva: Religion, Art and Poetry in South India. Cambridge University Press. p. 116. ISBN 978-0-521-48234-9.
  153. ↑ Lochtefeld 2002a, p. 427.
  154. ↑ Muesse 2011, p. 216.
  155. ↑ Heitzman & Worden 1996, pp. 145–146.
  156. ↑ Sharma, A (1985). "Marriage in the Hindu religious tradition". Journal of Ecumenical Studies. 22 (1): 69–80.
  157. ↑ "Hindu Marriage Act, 1955". Geargiveer vanaf die oorspronklike op 5 Junie 2007. Besoek op 25 Junie 2007.
  158. ↑ Holdrege 1996, pp. 346–347.
  159. ↑ 159,0 159,1 159,2 Holdrege 1996, p. 347.
  160. ↑ Klostermaier 2007, p. 55 haal aan uit Madhav M. Deshpande (1990), Changing Conceptions of the Veda: From Speech-Acts to Magical Sounds Geargiveer 1 Augustus 2020 op Wayback Machine, p.4.}}
  161. ↑ Coward 2008, p. 114
  162. ↑ 162,0 162,1 Pandey, R (1969). Hindu Saṁskāras: Socio-Religious Study of the Hindu Sacraments (2nd uitg.). Delhi: Motilal Banarsidass. ISBN 978-81-208-0434-0.
  163. ↑ Knipe, David (2015). Vedic Voices: Intimate Narratives of a Living Andhra Tradition. Oxford University Press. p. 52. ISBN 978-0-19-939769-3.
  164. ↑ 164,0 164,1 Kane, PV. "Saṁskāra". History of Dharmasastras. Part I. Vol. II. Bhandarkar Oriental Research Institute. pp. 190–417.
  165. ↑ 165,0 165,1 Olivelle, Patrick (2009). Dharmasutras – The Law Codes of Ancient India. Oxford University Press. pp. 90–91. ISBN 978-0-19-955537-6.
  166. ↑ Olson, Carl (2007). The Many Colors of Hinduism: A Thematic-historical Introduction. Rutgers University Press. pp. 93–94. ISBN 978-0-8135-4068-9.
  167. ↑ Siqueira, Thomas N. (Maart 1935). "The Vedic Sacraments". Thought. 9 (4): 598–609. doi:10.5840/thought1935945.
  168. ↑ "Bhakti". Encyclopædia Britannica. (2009). 
  169. ↑ Pechelis, Karen (2011). "Bhakti Traditions". In Frazier, Jessica; Flood, Gavin (reds.). The Continuum Companion to Hindu Studies. Bloomsbury. pp. 107–121. ISBN 978-0-8264-9966-0.
  170. ↑ Lochtefeld 2002a, pp. 98–100
  171. ↑ Sahajananda, John Martin (2014). Fully Human Fully Divine. Partridge India. p. 60. ISBN 978-1-4828-1955-7.
  172. ↑ Tiwari, Kedar Nath (2009). Comparative Religion. Motilal Banarsidass. p. 31. ISBN 978-81-208-0293-3.
  173. ↑ Huyler, Stephen (2002). Meeting God: Elements of Hindu Devotion. Yale University Press. pp. 10–11, 71. ISBN 978-0-300-08905-9.
  174. ↑ Gonda, Jan (1963). "The Indian Mantra". Oriens. 16: 244–297. doi:10.1163/18778372-01601016.
  175. ↑ Fowler 1997, pp. 41–50.
  176. ↑ 176,0 176,1 Foulston, Lynn (2012). Cush, Denise; et al. (reds.). Encyclopedia of Hinduism. Routledge. pp. 21–22, 868. ISBN 978-1-135-18978-5.
  177. ↑ Lutgendorf, Philip (11 Januarie 2007). Hanuman's Tale: The Messages of a Divine Monkey (in Engels). Oxford University Press. p. 401. ISBN 978-0-19-804220-4. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 29 Desember 2020. Besoek op 29 Desember 2020.
  178. ↑ Ganesh, the benevolent. Pal, Pratapaditya., Marg Publications. Bombay: Marg Publications. 1995. ISBN 81-85026-31-9. OCLC 34752006. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 29 Desember 2020. Besoek op 29 Desember 2020.{{cite book}}: AS1-onderhoud: ander (link)
  179. ↑ "Puja". Encyclopædia Britannica. (2015). 
  180. ↑ DeNapoli, Antoinette (2014). Real Sadhus Sing to God. Oxford University Press. pp. 19–24. ISBN 978-0-19-994003-5.
  181. ↑ Reinhart, Robin (2004). Contemporary Hinduism: ritual, culture, and practice. pp. 35–47. ISBN 978-1-57607-905-8.
  182. ↑ Prentiss 2014.
  183. ↑ Sharma 2000, pp. 72–75.
  184. ↑ Smart, Ninian (2012). The Yogi and the Devotee. Routledge. pp. 52–80. ISBN 978-0-415-68499-6.
  185. ↑ 185,0 185,1 Robinson, Sandra (2007). Cush, Denise; et al. (reds.). Encyclopedia of Hinduism. Routledge. pp. 908–912. ISBN 978-0-7007-1267-0.
  186. ↑ 186,0 186,1 Yust, Karen-Marie (2005). "Sacred Celebrations". Nurturing Child and Adolescent Spirituality. Rowman & Littlefield. p. 234. ISBN 978-0-7425-4463-5. Sien ook hoofstuk 18.{{cite book}}: CS1 maint: postscript (link)
  187. ↑ 187,0 187,1 Robinson, Sandra (2007). Cush, Denise; et al. (reds.). Encyclopedia of Hinduism. Routledge. p. 907. ISBN 978-0-7007-1267-0.
  188. ↑ Foulston, Lynn; Abbott, Stuart (2009). Hindu Goddesses: Beliefs and Practices. Sussex Academic Press. p. 155. ISBN 978-1-902210-43-8.
  189. ↑ Holberg, Dale, red. (2000). "Festival calendar of India". Students' Britannica India. Vol. 2. Encyclopædia Britannica (India). p. 120. ISBN 978-0-85229-760-5.
  190. ↑ Fuller 2004, pp. 204–05.
  191. ↑ Lochtefeld 2002n, pp. 698–699.
  192. ↑ Jacobsen 2013, pp. 4, 22, 27, 140–148, 157–158.
  193. ↑ Bhardwaj 1983, p. 2.
  194. ↑ Sharma, Krishan; Sinha, Anil Kishore; Banerjee, Bijon Gopal (2009). Anthropological Dimensions of Pilgrimage. Northern Book Centre. pp. 3–5. ISBN 978-81-89091-09-5.
  195. ↑ Maw, Geoffrey Waring (1997). Pilgrims in Hindu Holy Land: Sacred Shrines of the Indian Himalayas. Sessions Book Trust. p. 7. ISBN 978-1-85072-190-1. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 16 Februarie 2017. Besoek op 5 Julie 2017.
  196. ↑ Kane 1953, p. 561.
  197. ↑ Eck 2012, pp. 7–9.
  198. ↑ Eck 2013, pp. 152–154.
  199. ↑ Taylor, Alan (14 Januarie 2013). "Kumbh Mela: The Largest Gathering on Earth". The Atlantic. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 29 Desember 2020. Besoek op 14 November 2017.
  200. ↑ Dalal, Roshan (2011). "Kumbh Mela". The Religions of India: A Concise Guide to Nine Major Faiths. Penguin. ISBN 978-0-14-341517-6.
  201. ↑ Eck 2012, pp. 9–11.
  202. ↑ Bhardwaj 1983, p. 6.
  203. ↑ 203,0 203,1 Eck 2012, p. 9.
  204. ↑ Bharati, Agehananda (1963). "Pilgrimage in the Indian Tradition". History of Religions. 3 (1): 135–167. doi:10.1086/462476. S2CID 162220544.
  205. ↑ Bhardwaj 1983, pp. 3–5.
  206. ↑ Amazzone, Laura (2012). Goddess Durga and Sacred Female Power. Rowman & Littlefield. pp. 43–45. ISBN 978-0-7618-5314-5.
  207. ↑ Holm & Bowker 2001, pp. 69–77.
  208. ↑ Lingat 1973, pp. 98–99.
  209. ↑ Bhardwaj 1983, p. 4.
  210. ↑ Kane 1953, p. 573.
  211. ↑ Kane 1953, pp. 576–577.
  212. ↑ Sharma 2000, pp. 132–180.
  213. ↑ Halbfass 1995, p. 264.
  214. ↑ "Manu Smriti Laws of Manu" (PDF). 1.87–1.91. Geargiveer vanaf die oorspronklike (PDF) op 28 Mei 2010.
  215. ↑ Silverberg 1969, pp. 442–443
  216. ↑ Smelser & Lipset 2005.
  217. ↑ Smith, Huston (1994). "Hinduism: The Stations of Life". The Illustrated World's Religions. New York: Harper Collins. ISBN 978-0-06-067440-3.
  218. ↑ Michaels 2004, pp. 188–197.
  219. ↑ V, Jayaram. "The Hindu Caste System". Hinduwebsite. Besoek op 28 November 2012.
  220. ↑ de Zwart, Frank (Julie 2000). "The Logic of Affirmative Action: Caste, Class and Quotas in India". Acta Sociologica. 43 (3): 235–249. doi:10.1177/000169930004300304. JSTOR 4201209.
  221. ↑ Jhingran, Saral (1989). Aspects of Hindu Morality. Delhi: Motilal Banarsidass. p. 143. ISBN 978-81-208-0574-3. OCLC 905765957.
  222. ↑ Chandra, Suresh (1998). Encyclopaedia of Hindu Gods and Goddesses (1st uitg.). New Delhi: Sarup & Sons. p. 178. ISBN 978-81-7625-039-9. OCLC 40479929.
  223. ↑ Bhaskarananda 1994
  224. ↑ Jain 2015, pp. 130-157.
  225. ↑ Doniger 2000, p. 1041.
  226. ↑ Napier, A David (1987). Masks, Transformation, and Paradox. University of California Press. pp. 186–187. ISBN 978-0-520-04533-0.
  227. ↑ Sharma, SD (2010). Rice: Origin, Antiquity and History. CRC Press. pp. 68–70. ISBN 978-1-57808-680-1.
  228. ↑ Rao, TA Gopinath (1998). Elements of Hindu iconography. Motilal Banarsidass. pp. 1–8. ISBN 978-81-208-0878-2.
  229. ↑ Banerjea, JN (September 2004). The Development of Hindu Iconography. Kessinger. pp. 247–248, 472–508. ISBN 978-1-4179-5008-9.
  230. ↑ Monier-Williams 1974.
  231. ↑ Radhakrishnan, S. (1929). Indian Philosophy, Volume 1. Muirhead library of philosophy (2nd uitg.). London: George Allen and Unwin Ltd. p. 148.
  232. ↑ Delgado, Christopher L.; Narrod, Claire A.; Tiongco, Marites (24 Julie 2003). "Growth and Concentration in India". Policy, Technical, and Environmental Determinants and Implications of the Scaling-Up of Livestock Production in Four Fast-Growing Developing Countries: A Synthesis. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 29 Desember 2020. Besoek op 29 Desember 2020.
  233. ↑ Goldammer, Ted. "Passage to India" (PDF). USDA Foreign Agricultural Service. Geargiveer vanaf die oorspronklike (PDF) op 19 Junie 2009.
  234. ↑ Gregory, Neville; Grandin, Temple (2007). Animal Welfare and Meat Production. CABI. pp. 206–208. ISBN 978-1-84593-215-2.
  235. ↑ Das, Veena (2003). The Oxford India companion to sociology and social anthropology. Vol. 1. Oxford University Press. pp. 151–152. ISBN 978-0-19-564582-8.
  236. ↑ Jagannathan, Maithily (2005). South Indian Hindu Festivals and Traditions. Abhinav. pp. 53, 69. ISBN 978-81-7017-415-8; Min, Pyong Gap (2010). Preserving Ethnicity through Religion in America. New York University Press. p. 1. ISBN 978-0-8147-9586-6.
  237. ↑ Walker 1968, p. 257.
  238. ↑ Richman 1988, p. 272.
  239. ↑ Narayanan, Vasudha (2007). "The Hindu Tradition". In Oxtoby, Willard G.; Segal, Alan F. (reds.). A Concise Introduction to World Religions. New York: Oxford University Press.
  240. ↑ Rosen, Steven (2006). Essential Hinduism (1st uitg.). Westport: Praeger Publishers. p. 188.
  241. ↑ Chapple, Christopher Key (2009). The Bhagavad Gita: Twenty-fifth–Anniversary Edition. State University of New York Press. pp. 641–643. ISBN 978-1-4384-2842-0.
  242. ↑ Smith, Harold F. (2007). "12". Outline of Hinduism. Read Books. ISBN 978-1-4067-8944-7.
  243. ↑ Fuller 2004, p. 83.
  244. ↑ Yayasan, Bumi Kita (30 September 2005). "The Hidden Life of Bali". In Gouyon, Anne (red.). The natural guide to Bali: enjoy nature, meet the people, make a difference. Equinox Publishing (Asia). p. 51. ISBN 978-979-3780-00-9. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 26 Julie 2011. Besoek op 12 Augustus 2010.
  245. ↑ Fuller 2004, p. 83, ”Chapter 4”.
  246. ↑ Gwynne, Paul (2011). World Religions in Practice: A Comparative Introduction. John Wiley & Sons. p. 5 footnote 16. ISBN 978-1-4443-6005-9.
  247. ↑ Olcott, H.S. (1906). The Theosophist. Vol. XXVII. Theosophical Publishing House. pp. 146 met voetnoot.
  248. ↑ Nicholson 2010, p. 169
  249. ↑ 249,0 249,1 249,2 249,3 Kramrisch 1976a, pp. 1–16
  250. ↑ Kramrisch 1976a, pp. 161–169.
  251. ↑ Kramrisch 1976b, pp. 346–357 and 423–424.
  252. ↑ Klostermaier 2007a, pp. 268–277.
  253. ↑ Stein, Burton (Februarie 1960). "The Economic Function of a Medieval South Indian Temple". The Journal of Asian Studies. 19 (2): 163–176. doi:10.2307/2943547. JSTOR 2943547.
  254. ↑ Michell 1988, pp. 58–65.
  255. ↑ Boner, Alice (1990). Principles of Composition in Hindu Sculpture: Cave Temple Period. Introduction and pp. 36–37. ISBN 978-81-208-0705-1.
  256. ↑ "Gopura". Encyclopædia Britannica. 
  257. ↑ "Nagara". Encyclopædia Britannica. 
  258. ↑ Meister, Michael W. (1981). "Forest and Cave: Temples at Candrabhāgā and Kansuān". Archives of Asian Art. 34: 56–73. JSTOR 20111117.
  259. ↑ Kramrisch 1976a, pp. 8–9.
  260. ↑ Olivelle, Patrick (1993). The Āśrama System: The History and Hermeneutics of a Religious Institution. Oxford University Press. pp. 1–29, 84–111. OCLC 466428084.
  261. ↑ 261,0 261,1 Sharma, RK (1999). Indian Society, Institutions and Change. p. 28. ISBN 978-81-7156-665-5.
  262. ↑ Widgery 1930.
  263. ↑ Nugteren, Albertina (2005). Belief, Bounty, And Beauty: Rituals Around Sacred Trees in India. Brill Academic. pp. 13–21. ISBN 978-90-04-14601-3.
  264. ↑ Saraswathi; et al. (2010). "Reconceptualizing Lifespan Development through a Hindu Perspective". In Jensen, Lene Arnett (red.). Bridging Cultural and Developmental Approaches to Psychology. Oxford University Press. pp. 280–286. ISBN 978-0-19-538343-0.
  265. ↑ Radhakrishnan, S. (1922). "The Hindu Dharma". International Journal of Ethics. 33 (1): 1–22. doi:10.1086/intejethi.33.1.2377174.
  266. ↑ 266,0 266,1 Bhawuk, DP (2011). "The Paths of Bondage and Liberation". Spirituality and Indian Psychology. Springer. pp. 93–110. ISBN 978-1-4419-8109-7.
  267. ↑ Holdrege, Barbara (2004). "Dharma". In Mittal, Sushil; Thursby, Gene (reds.). The Hindu World. Routledge. p. 231. ISBN 978-0-415-21527-5.
  268. ↑ Olivelle, Patrick (1993). The Ashrama System: The History and Hermeneutics of a Religious Institution. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-534478-3.
  269. ↑ Bhaskarananda 1994, p. 112
  270. ↑ Michaels 2004, p. 316.
  271. ↑ Fowler 1997, p. 1.
  272. ↑ Lockard 2007, p. 50.
  273. ↑ Hiltebeitel 2007, p. 12.
  274. ↑ Narayanan 2009, p. 11.
  275. ↑ Osborne 2005, p. 9.
  276. ↑ Michaels 2004, p. 32-36.
  277. ↑ Michaels 2004, p. 38.
  278. ↑ J. J. Navone, S. J. (1956). "Sankara and the Vedic Tradition". Philosophy and Phenomenological Research. 17 (2): 248–255. doi:10.2307/2104222. ISSN 0031-8205. JSTOR 2104222.
  279. ↑ Blackwell's History of India; Stein 2010, bl. 107
  280. ↑ Some Aspects of Muslim Administration, Dr. R.P.Tripathi, 1956, p.24
  281. ↑ Sharma 2002, p. 27.
  282. ↑ Sharma, 2003 & Thapar 1993, p. 239-241.
  283. ↑ "The remarkable political influence of the Indian diaspora in the US". www.lowyinstitute.org (in Engels). Besoek op 17 Maart 2021.
  284. ↑ "UK Hindu population to be studied". Hindustan Times (in Engels). 2 Maart 2006. Besoek op 17 Maart 2021.
  285. ↑ "The World Factbook". Besoek op 6 Augustus 2010.
  286. ↑ "Penduduk Menurut Wilayah dan Agama yang Dianut" [Population by Region and Religion Adhered to] (in Indonesies). Statistics Indonesia. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 29 Desember 2020. Besoek op 15 Julie 2020.
  287. ↑ "Vietnam". State.gov. 22 Oktober 2002. Besoek op 17 Junie 2014.
  288. ↑ Table: Religious Composition (%) by Country Geargiveer 5 Augustus 2013 op Wayback Machine Global Religious Composition, Pew Research Center (2012)
  289. ↑ "2011 Nepal Census Report" (PDF). 2012. Geargiveer vanaf die oorspronklike (PDF) op 25 Mei 2013.
  290. ↑ "Population of India Today". livepopulation.com. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 3 April 2019. Besoek op 5 Augustus 2018.
  291. ↑ "Resident population by religion and sex" (PDF). Statistics Mauritius. p. 68. Geargiveer vanaf die oorspronklike (PDF) op 16 Oktober 2013. Besoek op 1 November 2012.
  292. ↑ "The World Factbook". Besoek op 10 Mei 2011.
  293. ↑ "The World Factbook". Besoek op 10 Mei 2011.
  294. ↑ "Bhutan". U.S. Department of State. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 30 November 2009.
  295. ↑ "Suriname". U.S. Department of State. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 30 November 2009.
  296. ↑ "2011 Demographic Report" (PDF). p. 18. Geargiveer vanaf die oorspronklike (PDF) op 19 Oktober 2017.
  297. ↑ Robin, Christian Julien; Gorea, Maria (2002). "Les vestiges antiques de la grotte de Hôq (Suqutra, Yémen) (note d'information)". Comptes rendus des séances de l'Académie des Inscriptions et Belles-Lettres. 146 (2): 409–445. doi:10.3406/crai.2002.22441.
  298. ↑ "The Census of Population and Housing of Sri Lanka-2011". Department of Census and Statistics. 2011. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 24 Desember 2018. Besoek op 29 Julie 2013.
  299. ↑ Marsh 2015, pp. 67–94.
  300. ↑ "SVRS 2010" (PDF). Bangladesh Bureau of Statistics. p. 176 (Tabel P–14). Geargiveer vanaf die oorspronklike (PDF) op 13 November 2012. Besoek op 2 September 2012.
  301. ↑ "United Arab Emirates". U.S. Department of State.
  302. ↑ "The World Factbook". Besoek op 10 Mei 2011.
  303. ↑ "Pew-Templeton: Global Religious Futures Project". www.globalreligiousfutures.org. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 3 Mei 2013. Besoek op 18 Maart 2021.
  304. ↑ "Middle East OMAN". CIA The World Factbook.
  305. ↑ Singapore Department of Statistics (12 Januarie 2011). "Census of population 2010: Statistical Release 1 on Demographic Characteristics, Education, Language and Religion" (PDF). Geargiveer vanaf die oorspronklike (PDF) op 3 Maart 2011. Besoek op 16 Januarie 2011.
  306. ↑ "Indonesia: Religious Freedoms Report 2010". US State Department. 2011. Besoek op 4 Maart 2021.{{cite web}}: AS1-onderhoud: url-status (link)
  307. ↑ "Table 26, 2018 Census Data – Tables" (xlsx). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 13 April 2020. Besoek op 29 Desember 2020.
  308. ↑ "The World Factbook". Besoek op 10 Mei 2011.
  309. ↑ "Population by religion in Pakistan". Geargiveer vanaf die oorspronklike op 2 April 2014. Besoek op 3 Maart 2021.
  310. ↑ "The Future of World Religions" (PDF). Pew Research. 2015. Geargiveer vanaf die oorspronklike (PDF) op 6 Mei 2015.
  311. ↑ Schwarz, John (2015). What's Christianity All About?. Wipf and Stock Publishers. p. 176. ISBN 978-1-4982-2537-3.
  312. ↑ (Wêreldgodsdiensdatabasis, 2012): "Chapter 1 Global Religious Populations" (PDF). Januarie 2012. Geargiveer vanaf die oorspronklike (PDF) op 20 Oktober 2013.

Bronne

wysig

Skakels

wysig
Ontsluit van "https://af.wikipedia.org/w/index.php?title=Hindoeïsme&oldid=2672253"