Gereformeerde kerk Vereeniging

Die Gereformeerde kerk Vereeniging was van 1927 tot 1995 die oudste gemeente van die Gereformeerde Kerke in Suid-Afrika in die Vaaldriehoek, toe dit met Vereeniging-Noord saamgesmelt het om Vereeniging '95 te vorm. Dié nuwe gemeente het in 2014 185 belydende en 30 dooplidmate gehad en is bedien deur ds. J.H. Jordaan. Vereeniging-Oos het in daardie jaar 362 belydende en 78 dooplidmate gehad. In 2014 is Vereeniging opnuut gestig nadat Vereniging '95 met Vereeniging-Oos saamgesmelt het. So het die drie Gereformeerde kerke in Vereeniging verminder tot net een.

Op die aanliggende Vanderbijlpark het die moedergemeente (gestig in 1951) in 2000 saamgesmelt met Vanderbijlpark-Noord (gestig in 1988) as Vanderbijl, wat in 2009 met Vanderbijlpark-Oos (1974) en Vanderbijlpark-Suid (1962) saamgesmelt het as Vanderbijlpark-Trinitas. Dié gemeente het in 2014 715 belydende en 166 dooplidmate gehad, vergeleke met sy samestellende dele se 1 132 belydende en 432 dooplidmate in 2002. Einde 2015 het die belydende lidmate 418 getel en die dooplidmate 53, 'n afname in die sieletal van 410.

Agtergrond

Die Gereformeerde kerk Vereeniging-Oos, waarin die enkele Gereformeerde kerk in Vereeniging sedert 2014 aanbid.

Op die oewers van die Vaalrivier het sedert die 19de eeu 'n aantal Gereformeerde huisgesinne gewoon wat behoort het tot die gemeentes van Heidelberg, Frankfort, Vredefort (later Parys), Potchefstroom en Krugersdorp. Die Gereformeerde kerk Vereeniging was dus 'n organiese ontwikkeling uit die lidmate van dié gemeentes. Ouderling J.C.P. Labuschagne was ouderling in die wyk wat ook gevra is om die wyk finansieel te behartig, aangesien die verkose diaken, A. Kruger, die roeping as diaken nie kon aanvaar nie. Blykbaar het die groepie Gereformeerdes gesentreer rondom Houtkop net buite Vereeniging, want daar is besluit dat "in die wyk Houtkop volle dienste te hou met aanneming van diegene wat daaraan behoefte mag hê en by die geleentheid dan 'n diaken te verkies". Weens swak opkoms kon dit toe nie gebeur nie en het oudl. Labuschagne ingewillig om ook nog die diakenswerk te verrig. As gevolg van swak gesondheid het hy ook ontslag gevra, maar aangesien daar niemand gevind kon word om te dien nie, het hy maar aangebly. Ook broer S. Buys het nie aangeneem nie. Intussen is daar ook Nagmaal bedien by 'n erediens in die geweste van Evaton. Daar was ook 'n kerkgeleentheid op Strydpan en 'n wykskerk op Kliprivier.

In 1921 het ds. D. Rumpff op Vereeniging gepreek en meld hy aan die kerkraad: "Ingeval die verwagte aantal lede van Potchefstroom oorkom, kan daar aldaar 'n ouderling gekies word", waarop 'n kommissie benoem is om op die saak in te gaan. In 1924 word verwys na Vereeniging in verband met die verkiesing van 'n konsulent aangesien daar dan geen bediening sal wees nie. Die "Buitebedieninge" is egter gelaat in die hande van die konsulent. Later is besluit om een Sondag van Alwynspoort af te neem vir bediening op Vereeniging wat sou plaasvind in die Hervormde kerk teen 'n vergoeding van £2.10 terwyl dit vroeër gratis was en daarvan dus nie meer gebruik gemaak sou word nie, waarop 'n verduideliking van ds. L.E. Brand volg.

In 1925 het oudl. J.H. Kruger kennis gegee van 'n voorstel om op die volgende vergadering die selfstandige bestaan van buitewyke weer voor te bring, maar daarvan is afgesien. Die bal is egter aan die rol gesit. Hierna kom daar ’n brief van ds. J.V. Coetzee van Frankfort insake lidmate wat nader aan Vereeniging woon en daar behoort opgeneem te word. Ook van die kant van Vereeniging self word gevra vir afstigting, terwyl die saak ook voor die Klassis gedien het en 'n skrywe ontvang is van die minister van lande. Die saak is egter toe by die bespreking gelaat, maar daar sou voeling gehou word met die wyke van Vereeniging, terwyl ouderlinge Wichers en Ackerman as kommissie sou gaan met die eersvolgende Nagmaal.

Stigting

Eindelik in 1927 word ná rype bespreking besluit dat die af te stigte gemeente (van Frankfort, Vredefort en Vereeniging) sou bly ressorteer onder bearbeiding van die predikant van Heidelberg. ’n Minimum bedrag van £90 sou tot Heidelberg bygedra word vir die dienste wat hul leraar moes lewer. ’n Kommissie bestaande uit ouderlinge Bonsma en Kruger en diaken R. Opperman is benoem om die voorwaardes van afstigting op te stel. Dié ooreenkoms is opgestel, aanvaar en onderteken deur 'n groot aantal manslidmate. So is die gemeente op 14 Mei 1927 gestig. Die eerste begroting was ’n karige £116, waarvan aan Heidelberg £90 betaal moes word vir die bediening in die kombinasie.

Beginjare

Uit die staanspoor was daar 'n worsteling met finansies om die kop bo water te hou. Ds. N.H. van der Walt van Heidelberg het die gemeente 12 jaar bedien van die stigting in 1927 tot 1939, agt Sondae per jaar. In elkeen van die notules gedurende daardie jare was die finansies ernstig onder bespreking en was daar 'n gedurige tekort waarvoor die kerkraad reeds al op 28 Januarie 1928 reëlings moes tref by die bank vir 'n oordrag. So swaar het die las op die jong gemeente gedruk dat hul nie die verpligte bydrae aan Heidelberg kon bybring nie en telkens die kerkraad van Heidelberg moes nader om vermindering van hul verpligtinge, soos weerspieël in die vergaderings van 18 Augustus 1928, 25 Januarie 1929, 13 Februarie 1932 ensovoorts.

Die moedergemeente se kerkraad moes elke keer ook toegee aan die druk sodat hul uiteindelik alleen £40 van Vereeniging ontvang het vir die dienste wat hul predikant hier moes kom verrig. Geen wonder dat die skriba, G.P. van der Walt, in 'n stuk opgestel met die hoeksteenlegging van die kerk op 3 Desember 1949, die volgende getuig van ds. Van der Walt nie: "Die gemeente kan nooit naas God, sy waardering en gehegtheid in woorde uitspreek teenoor hierdie stille, godvrugtige en geduldige herder en leraar nie."

Dit was egter nie net die verpligtinge teenoor Heidelberg wat gesnoei moes word nie; in ’n stadium het die kerkraad ook die water laat "afsny" vir besparing. Die "treurige posisie van die finansies" is ook voor die gemeente gelê, maar dit het blykbaar nie gebaat nie, want ook die kerklike ramings aan die Administratiewe Buro kon nie bygebring word nie, en daar was gedurige aanmanings van die Buro en van die meerdere vergaderings sodat selfs spesiale visitasie gehou moes word om die saak onder oë te sien nadat die kerkraad reeds om afskrywing van die agterstallige geld gevra het, wat dan ook bewillig is. Maar al was die finansies van die gemeente in so 'n benarde toestand in hierdie jare van Depressie en "armblankedom", wat daar tog geleidelike groei van die lidmate, byvoorbeeld:

1927: 100 lidmate
1930: 120 lidmate
1933: 136 lidmate
1936: 161 lidmate
1939: 257 lidmate
1942: 283 lidmate

Die gemeentelike aktiwiteite het ook nie agterweë gebly nie. Kerkdienste is gereeld gehou, behalwe die agt dienste van die leraar, deur die ouderlinge in die wyke een keer per maand en in die dorp in die skoolgebou totdat die gemeente sy eie kerkgebou opgerig het en die dienste beter georganiseer kon word. Daar was die een groot ideaal by almal om so gou moontlik 'n eie kerkgebou op te rig op die kerkerwe wat wyle minister P. Grobler aan die gemeente toegesê het – vier goewermentserwe wat nog beskikbaar was. As erkentlikheid wou die kerkraad dat min. Grobler die hoeksteen van die kerkgebou lê. Die erwe het egter nie aaneen gelê nie, maar is later deur die Vereeniging Estates in ruil geneem vir vier ander erwe, 97, 98, 156 en 157, op die hoek van Botha- en Greylaan, waarop die eerste en later die huidige kerkgebou van die gemeente Vereeniging '95 toe opgerig is.

Eerste kerkbou

Prof. dr. C.J. de Wet het die rede gehou tydens die ingebruikneming van Vereeniging se eerste Gereformeerde kerkgebou op 27 Augustus 1931.

Die kort tydsverloop tussen die stigting van die gemeente op 14 Mei 1927 en oprigting van die eerste kerk, bewys die kerkraad het nie stilgesit nie, maar was van die begin af baie aktief. So is op 12 November 1927 aandag geskenk aan die oprigting van 'n eie kerkgebou wat in 1931 ’n werklikheid geword het. Die eerste vermelding van die kerkboufonds van £122.7.6 was reeds op 20 Oktober 1928. Maar die kerkraad wou nie begin met bou voordat hul nie £500 ingesamel het vir 'n beraamde gebou van £1 000 nie. Bouplanne is bespreek en ondersoek is ingestel na die moontlikheid van gratis stene van Vereeniging Brick & Tile, wat nie bewillig is nie. 'n Lening van £400 is verkry van ds. Van Rooy. Eindelik is tenders gevra en dié van I.L. Terblanche vir £880 aangeneem. Maar 'n nuwe probleem duik op. Die departement van lande weier om 'n verband vir die lening te laat registreer omdat die grond goewermentseiendom was en net gereserveer word vir die Gereformeerde Kerk sodat daar geen verband oor gepasseer kan word nie, en moes die kerkraad self die skuldbrief teken.

Eindelik is die gebou voltooi en reëlings getref vir die ingebruikneming op 27 Augustus 1931, waar min. P. Grobler die hoeksteen sou lê en prof. dr. C.J.H. de Wet van die Teologiese Skool Potchefstroom die rede sou hou. Min. Grobler kon dit nie waarneem nie en prof. De Wet het die hoeksteen gelê en die rede gevoer. 'n Hele skaar mense was teenwoordig met die hoeksteenlegging en ingebruikneming, wat op dieselfde datum plaasgevind het. Ds. N.H. van der Walt was nie teenwoordig nie omdat hy afwesig was vir bediening na Rhodesië. Die reëlings was dat: Ds. W.J. de Klerk die opening waarneem. Bedanking onder meer aan die kontrakteur en sy repliek. Dr. De Wet wat die hoeksteen sal lê, toegespreek; die hoeksteenlegging deur hom daarna en sy toespraak. Opening van die gebou. Die oudste ouderling (J.D. van Aswegen) in diens sal die deur oopsluit en met die Bybel die kerk betree.

Uit die verslag van die Boukommissie blyk verder dat die kerk voltooi is teen 'n bedrag van £880 en afgelewer is op 28 Julie 1931; 24 banke gemaak is teen £92.14.0 deur I.L. Rautenbach; stoele aangekoop vir £12.10, en 'n tafel vir £3.10.

Behoefte aan beter bediening

Met die voltooiing van die kerkgebou het 'n nuwe fase ingetree. Die behoefte van meer dienste deur 'n leraar het nou sterk na vore getree en die sentralisering van die eredienste in die kerkgebou "en nie rond en bont in die distrik nie". Omdat die diens van die leraar deur sy eie gemeente en ander noodsaaklike dienste van die kerk sy tyd en kragte geverg het, is die moontlikheid bespreek om die hulp van 'n proponent te verkry. So ernstig was die behoefte aan meerdere bediening dat 'n deputasie van die susters die kerkraad ontmoet het met die oog op die verkryging van 'n proponent en aangebied het om vir sy losies te sorg. Ook Heidelberg het ingestem om saam te werk en so is prop. N.T. Snyman "beroep" wat dan vir 'n tyd hier werksaam was. Maar op die eerste vergadering waar hy teenwoordig was deel hy die kerkraad mee dat hy beroep is na Kroonstad en dit aanvaar het.

Die bedieningsvraagstuk kom dus weer opnuut na vore, en daar word deur een ouderling gerapporteer dat hy "heelwat onaangenaamheid moes ondervind van lidmate oor die vraagstuk bearbeiding". Die kerkraad besluit toe om weer Heidelberg te nader vir die verkryging van die dienste van 'n proponent wat dan uitsluitlik aan Vereeniging verbonde sal wees, terwyl ds. Van der Walt vir die vier Nagmaalsdienste verantwoordelik sou wees. Aangesien die gemeente finansieel nie in staat was om 'n predikant te beroep nie en die bearbeiding van die groeiende gemeente ál meer geverg het, probeer hulle nou om die kombinasie beëindig te kry, wat dan ook geskied op 10 Junie 1939 nadat ds. Van der Walt die gemeente 12 jaar lank bedien het wat in dankbare herinnering gebring is met sy afskeid. Tog was sy bediening hier nie altyd rosegeur was nie. Ten spyte van al sy opoffering en getroue diens moes hy baie verduur ten opsigte van vermoeiende reise, huisbesoek in die wyke, gereelde dienste, karige besoldiging en dan gedurige besware dat hy nog meer moes doen.

Ds. J.A. Schutte se bediening

In 1939 is 'n ooreenkoms met die Gereformeerde kerk Brakpan aangegaan dat hul leraar, ds. J.A. Schutte, voortaan die gemeente sou bedien met ietwat ruimer vergoeding en reiskoste. Ook dié reëling het nie bevredig nie en stuur ds. Schutte dit daarheen dat die kerkraad met Germiston kerkraad onderhandel om die Alberton-wyk afgestig te kry tot 'n selfstandige gemeente, wat dan saam met Vereeniging in kombinasie sou tree met die oog op beroep van 'n eie predikant. Die onderhandeling slaag en 'n ooreenkoms word opgestel waarin die twee gemeentes saam sou beroep en gelyke beurtelingse bediening sou ontvang terwyl die leraar op Vereeniging sou woon. Maar toe breek die Tweede Wêreldoorlog uit, en die beroep word uitgestel "totdat die oorlogswolk oorgewaai het". Dit het egter langer geduur as wat verwag is. Intussen dring Alberton daarop aan dat daartoe oorgegaan moet word, maar Vereeniging was huiwerig om te midde van die beroeringe in die wêreld so 'n sprong nou te waag. Dit het heelwat oortuigingswerk gekos, en samesprekings en oorlegpleging voordat op 19 Oktober 1940 albei kerkrade 'n finale beslissing van 16 teen 11 stemme besluit het om nou 'n predikant te beroep. Die eerste beroep van ds. J.A. Schutte slaag nie, maar op 2 Augustus 1941 word ds. P.J. de Klerk wat van Pietersburg af beroep is, hier bevestig en tree 'n nuwe fase in die bediening in.

Grense

'n Ander probleem waarmee die kerkraad van die begin af te doen gehad het, was die grense van die gemeente. Met die stigtingsvergadering is die grense wel vasgestel tussen die gemeentes Vereeniging-Heidelberg; Vereeniging-Potchefstroom en Vereeniging-Frankfort, maar dit was nie so afdoende dat daar geen dispuut kon ontstaan nie. So skryf ds. G.H.J. Kruger van Parys onder meer aan ds. N.H. van der Walt op 7 April 1927: "Vooraf kan ek u sê dat sover ek verneem het, sal my kerkraad nie instem met die besluit van Frankfort nie. Oorspronklik het Heilbron aan Vredefort behoort. Toe is ooreengekom om 'n deel van Frankfort af te gee. Die ooreenkoms was: Die spoorlyn van Viljoensdrif tot Wolwehoek en van daar met die lyn, wat afdraai na Heilbron ens. ens. Die lidmate van die spoorlyn het Vredefort behou. Dus kan Frankfort nie somar afgee nie tot Dover ..." 'n Ooreenkoms is tog bereik, maar die gebied wat hier tussen vier gemeentes gelê het, was so wyd dat daar in dié gebied Gereformeerde lidmate gewoon het wat nie in vaste kerkgrense bearbei is nie, en soms onbekend by die kerkraad was.

So rapporteer oudl. Grove onder meer "dat daar 'n sekere lidmaat Fibres" (eintlik Fivaz), naby die Pont in Vaalrivier bly. Hy is van ons kerk en die Vrystaatse kerkraadslede word opgedra om hom te besoek". Hy het toe nog aan Vredefort behoort. Van hierdie betrokke lidmaat is dit interessant om te noem dat hy al die jare daar op dieselfde plaas Baddrif gewoon het en al tot vier gemeentes behoort het. Eers aan Vredefort, toe aan Vereeniging, later aan Vanderbijlpark en laastens aan Sasolburg. Hy was 'n gesiene en welvarende man, was lid van die provinsiale raad en het in elkeen van die gemeentes gedien as voorbeeldige en ywerige en getroue kerkraadslid.

Ook die grens tussen Vereeniging en Heidelberg is herhaalde kere nagegaan om verander te word. Net so was daar ook onduidelikheid oor die grense tussen Potchefstroom en Vereeniging. Ds. J.V. Coetzee vra onder meer om inligting oor lidmate te Wildebeeskuil.

Dit was egter nie net gemeentelike grense wat gedurig geskommel is nie, maar ook die klassikale indeling is herhaaldelik verander. Die gemeente het in die jare van sy bestaan agtereenvolgens ressorteer onder die volgende klasses: Pretoria, Middelburg, Pretoria, Johannesburg, Krugersdorp en Vaalrivier. In die gemeente self was daar voortdurend wyksveranderings – van vier met die stigting tot 24 wyke met die viering van sy 40-jarige bestaan in 1967. Ook hier het die wyksgrense byna jaarliks verander. 'n Gemeente dus wat te midde van soveel wisseling en verandering steeds gegroei het van krag tot krag. In die gebied wat oorspronklik uit vier wyke bestaan het, was daar reeds teen 1967 'n selfstandige Klassis Vaalrivier van agt gemeentes (13 in 2014), waarvan in 1967 ses gemeentes in dieselfde gebied van die vroeëre een – Vereeniging – destyds met 130 wyke en 3 000 lidmate. Met die ontwikkeling en afstigting van gemeentes uit eie boesem was daar natuurlik ook gedurige grensreëlings.

Kerklike dienste

Reeds vanaf die stigting van die gemeente het die kerkraad sy aandag geskenk aan die diens van Woord en sakramente. Afgesien van die ses dienste per jaar deur die leraar, is dienste deur die ouderlinge waargeneem in die skoolgebou in die dorp, en deur die wyksouderlinge in elkeen se wyke. Daar het egter beswaar ingekom teen die wyksdienste om meer as een rede. Dit werk gemaksugtigheid in die hand, dit word ongereeld gehou en bygewoon en die desentralisasie belemmer die saamhorigheid en eenheidsgedagte van die gemeente. Met die totstandkoming van die kerkgebou het hier grootliks verandering in gekom. Jare later is egter weer, toe die gemeente sy vaste leraar het, toegestaan om in sekere wyke om die beurt dienste te hou op Evaton, Riversdal, Daleside, Rothdene en Vanderbijlpark.

Naas die diensreëling is op elke vergadering verslag gedoen oor die katkisasie in die wyke en huise, en is die ouers gedurig opgeskerp om hul verbondsbelofte na te kom sodat die kinders kan kom tot belydenis van geloof. Die kerkraad was streng om toe te sien dat die kennis van die Skrif en belydenis paraat moes wees voordat hulle toegelaat is om belydenis van geloof af te lê en hulle het nie geskroom om toestemming te weier selfs al het die ouers kwaad geword.

Die kerkraadsvergaderings is gereeld gehou; die voorsitter gereeld in die stoel. Dit is egter nie altyd getrou bygewoon deur al die lede van die kerkraad nie en moes daar vermanend tereggewys word. Die vergaderings was seker nie altyd mak nie. Op 'n keer het die voorsitter geweier om die notule te teken omdat die vergadering sonder sy opdrag gehou is. By 'n ander geleentheid het 'n ander voorsitter beswaar gemaak omdat hy nie as konsulent geken is in die oproep van die vergadering nie. Sake wat behandel is, het 'n wye veld gedek van gemeentelike aktiwiteite en kerklike belange, soos die hou van verkopings, die geldigheid daarvan, die feestelike viering van die ingebruikneming van die Afrikaanse Bybel in 1933; die hou van diakonale- en ouderlinge-konferensies, verhoring van broeders wat nie die amp wou aanvaar waarvoor hul verkies is nie; verhuur van die kerkgebou aan die Transvaalse Onderwysdepartement vir skoolgebruik. Die kerkraad het sy stem verhef teen euwels soos dans in skoolgeboue; onwelvoeglike en te veel advertensies in Die Kerkblad en het selfs nie afsydig gestaan teenoor kultuuraangeleenthede wat op die kerkraadstafel gekom het nie.

Bediening van ds. P.J. de Klerk

Ds. P.J. de Klerk het Vereeniging in kombinasie met Alberton van 1941 tot 1945 bedien.

Met die koms van ds. en mev. P.J. de Klerk in 1941, as eerste predikant van Vereeniging, het 'n nuwe era aangebreek in die bediening van die gemeente. Dit was midde in die oorlogsjare en vanselfsprekend het hy te doen gehad met allerlei beperkende omstandighede wat sy bediening bemoeilik het, maar sy groot ywer het hom nie laat stuit nie. Die heel eerste taak wat hy moes aanpak was 'n woning vir die leraar. Die kerk het vier erwe besit. Op twee het reeds die kerksaal gestaan, wydsbeen oor albei gebou om ekstra belasting te voorkom, of dalk omdat die vaders nie kon droom dat hier so gou 'n groot gemeente sou kom nie en 'n groter kerk sou verg nie? In elk geval het die posisie van die saal die latere bou van die kerk bemoeilik omdat die kerkraad nie graag die goeie saal wou sloop vir 'n gunstige posisie van die kerkgebou nie.

Die boukommissie kry opdrag om 'n pastorie te bou vir tussen £1 600 en £1 700 en 'n lening te vind van £2 000. Die Administratiewe Buro was bereid om geld te leen en die gebou is voltooi in 1942, vir £1 800 en allerlei afronding moes nog geskied, soos opvul van die erf met 75 vragte grond om die potklei te bedek, aanplant van die bome en rose ter verfraaiing van gronde. En toe begin die afbetaling. Teen die einde van 1943 was daar nog £600 van die lening verskuldig en 'n jaar later nog net £86. Die insameling van geld vir die pastorie, die elektriese orrel – wat deur die susters behartig is – en vir 'n uiteindelike kerkgebou het baie tyd en beplanning geverg van beide die leraar en sy eggenote. Maar die beplanning vir die hede en die toekoms het net sowel tyd en energie vereis. Ds. De Klerk het sy oog gehad op die toekoms van die gemeente en het gedurig aangedring dat grond verkry moes word in die areas waar die ontwikkeling sou kom. Met sy vertrek in 1945 oorhandig hy aan die skriba: 1. Brief van Vereeniging Estates insake kerkgrond op Drieriviere. 2. Vereeniging-stadsraad insake kerkgrond op Duncanville. 3. Deneysville Estates insake kerkgrond op Deneysville. 4. Vra dat kerkraad roer insake kerkgrond op Van-derbijlpark. Hy was ook besig met bouplanne vir 'n nuwe kerkgebou wat hy ook met sy vertrek aan die kerkraad vir bewaring oorhandig het. Dit is egter eers heelwat later dat hierdie projekte gerealiseer is gedurende die bedieningstyd van sy opvolger.

In die kerkraad is baie sake behandel van kerklike belang, maar ook weer ander wat nie spesifiek op kerklike vlak val nie. Daar is aandag gegee aan sending; "die kerkraad besluit om 3d. of 6d. per lidmaat vrye gif te vra in die saak van sending. Blykbaar was die poging nie suksesvol nie en later besluit die kerkraad om £5 per jaar by te dra uit die kerkfondse. Hierdie steun was natuurlik nie vir plaaslike sending wat toe nog nie hier bestaan het nie, maar vir die breër kerklike sendingaksie op Siloam. Een van die ouderlinge, H.A. Grove, het egter bygedra om een sendingpos op Witvlag in stand te hou. Allerlei funksies is gereël om fondse te styf – braaivleisaand, tiekieaand.

Op niekerklike vlak het die kerkraad aandag gegee aan enkelmediumskole, die Moedertaalstrydfonds waarvoor hulle £10 bydra uit die kerkkas, steun aan die kleuterskool, Reddingsdaadbond, mediese fakulteit, en die nood in Holland. Ook is afgevaardigdes uit die kerkraad benoem na die Bloemfonteinse kongres insake naturellebeleid. In die kerkraad is ook nie geskroom om te handel oor allerlei euwels en misstande wat onder die aandag van die kerkraad gekom het nie. Vermanend is gewys op lekkasies uit die kerkraad; kroeggangers: "Insake drank- en "bar"-kwessie: Na ernstige en deeglike bespreking besluit die kerkraad prinsipieel dat dit geen ouderling, diaken of lidmaat pas om in die "bar" in te gaan nie weens die slegte voorbeeld en invloed wat dit op die gemeente het. Hierop sal stip gelet word." Besware is aangeteken teen die oprigting van nuwe drankwinkels en ook ten opsigte van die predikant dat die middagdienste ondraaglik lank is, het die kerkraad nie geskroom om sy sienswyse te lug nie.

Ds. De Klerk het kostelike werk verrig in die gemeente van Vereeniging. Hy was jonk, energiek en 'n drywer, wat geweet het wat hy wil hê. Met sy toekomsvisie het hy 'n gemeente gesien wat steeds uitbrei en het hy probeer om hulle op vaste grondslag te stel om die ontwikkeling en uitbreiding die hoof te bied. Tog het hy hier gearbei in die oorlogsjare met al sy beperkende en beklemmende faktore op elke gebied; en ook dat hy nog verbonde was aan twee gemeentes, Vereeniging en Alberton, amper 50 km van mekaar af. Twee gemeentes dus wat ewe veel aandag vereis het om tot volle selfstandigheid te kom, elk met 'n eie predikant. Reeds 'n jaar voor sy vertrek uit Vereeniging het Alberton al in die rigting beweeg en gevra dat die kombinasie beëindig word, wat dan ook besluit is op 10 Januarie 1945. Daarna kon albei gemeentes selfstandig beroep met die vertrek van ds. De Klerk na Durban.

Bediening van dr. W.J. van der Merwe

Dr. Van der Merwe en sy gesin. Sy dogter Adri is in 1958 met ds. Peet Steyn getroud.

Op 6 November 1945 is ds. W.J. van der Merwe van Bethulie beroep na Vereeniging, wat hy aanvaar het en bevestig is op 11 Januarie 1946 deur sy studentemaat en lewenslange vriend ds. J.F. du Plooy.

Wynand Jacobus van der Merwe is gebore op Petrusburg in die Vrystaat op 19 Mei 1907. Sy skoolopleiding voltooi hy op Senekal, waarna hy inskryf aan die PUK vir sy teologiese studie, wat hy voltooi einde 1932. Nadat hy ’n jaar hulpdiens verleen het in die gemeentes Petrusburg en Fauresmith, word hy beroep na en bevestig as De Aar se eerste leraar. Hy bedien hierdie gemeente van 3 Februarie 1934 tot in Oktober 1942. Van De Aar af moes hy aanvanklik die gemeentes Kaapstad en Clanwilliam bedien. Vanaf 1936 moes hy ook as konsulent Kimberley en die verspreidwonende lidmate tot by Upington bedien. Telkenms gedurende sy verblyf op De Aar moes hy ook na Suidwes-Afrika vir bediening. Op 3 April 1934 hy in die eg verbind met Martha Jacoba van Wyk, wat hom getrou bygestaan het. Uit die huwelik is vier kinders gebore van wie die twee jongste dogtertjies albei op vroeë leeftyd oorlede is. Die oudste, Adri, het haar graad en diploma op Potchefstroom behaal en was getroud met ds. P.J. Steyn van Westonaria. Die seun, Wynand, was predikant op Marble Hall.

In Oktober 1942 is hy bevestig as predikant in Bethulie, vanwaar hy ook Philippolis en Zastron bedien het. Op 11 Januarie 1946 is hy op Vereeniging bevestig. Met privaat studie het hy in 1946 sy M.Div.- en in 1954 sy Th.D.-grade behaal. In die maatskaplike en sosiale lewe het hy 'n leidende rol gespeel. Ruim 23 jaar was hy lid en byna 10 jaar voorsitter van talle skoolrade en het hy ook in hospitaalrade en ander openbare liggame gedien. Vandat hy in Vereeniging begin werk het, het daar reeds vyf nuwe gemeentes in die gebied van die moedergemeente ontstaan, naamlik Vanderbijlpark, Sasolburg, Meyerton, Vanderbijlpark-Suid en Vereeniging-Oos.

In 1959 het die kerkraad van Vereeniging die 25-jarige ampsjubileum van hul herder en leraar feestelik herdenk. Kerkraad en leraar het gedurende al die jare in die grootste harmonie saamgeleef en saamgewerk. Getuie daarvan is dat hoewel die leraar gedurende die tydperk 24 beroepe na ander gemeentes van ons kerk ontvang het, hy dit nie aanvaar het nie. 'n Gemeente waar daar soveel wisseling plaasvind van lidmate het by hom nie die behoefte laat ontstaan om 'n verwisseling te maak nie. Van die kant van die gemeente en kerkraad het hul hul predikant goed behandel, soos deur die gereelde aanpassing van sy finansiële versorging; die meelewe met hom en sy huis met die verlies van 'n babadogtertjie in 1947; die simpatieke bejeëning met die leraar met sy akademiese sukses met die verkryging van sy meestersgraad in 1946 en doktorsgraad in 1954; en diá van sy kinders, Adri en Wynand, wat nou later albei in ’n pastorie gewoon het.

Toe die ouers dit oorweeg het om vir hulle 'n stil troue te gee, was die reaksie van die susters van die gemeente: "Dis ons kinders – en ons staan vir hulle in". En met elke groot geleentheid van die pastoriepaar het die gemeente 'n feesgeleentheid gemaak soos met die verkryging van sy graad in 1954; met hul terugkoms van 'n reis oorsee in 1955; met sy 25-jarige ampsjubileum in 1939; en later met sy sestigste verjaardagviering wat gelyktydig was met die veertigjarige bestaan van die gemeente en sy 21-jarige bediening in die gemeente.

Hy het 270 pare in die huwelik bevestig; 970 kindertjies gedoop – 15 groot gedoop; het daar 540 lidmate belydenis van geloof afgelê; talle deur evangelisasiebearbeiding by die gemeente bygevoeg; 186 lidmate oorlede en begrawe van wie ruim 20 deur tragiese ongelukke oorlede is, afgesien van dit alles was daar die groot werk van bou en uitbreiding van die kerk in die Vaaldriehoek.

Kerkbou

Voor die bouery aan die kerkgebou kon begin, moes die fondamente verstewig word in die potkleistruktuur van die grond. Die gebou moes op 30 pilare rus wat staangemaak is in gate, wat in die grond geboor is. Die pilare is tot 14 m diep. Omdat die turfagtige struktuur van die grond in Vereeniging die geboue so erg laat bars, is hierdie gate geboor totdat vaste grond gevind is, waarop die pilare staan.

Dr. Van der Merwe lê die nuwe kerk se hoeksteen op 3 Desember 1949. Dis op 12 Augustus 1950 ingewy.

Die eerste groot taak wat die nuwe predikant in die gemeente moes aanpak was die bou van 'n ruimer kerk. Die kerksaal het al so klein geword dat die kerkraadslede in die klein konsistorie moes bly met Nagmaalsgeleenthede. Selfs die banke en sitplekke in die saal was te min en moes met meer as een geleentheid al die stoele van die pastorie na die kerksaal gebring word. Die vraag was nou of daar ekstra banke aangekoop moes word. Gelukkig was dit toe nie nodig nie, omdat ds. A. Ras van die Hervormde kerk aangebied het om die Gereformeerde kerk 'n aantal banke te leen van hul ou kerkgebou. Met die toevoeging van die bykomstige banke het die beweegruimte egter baie beknop geword. Daar moes dus beslis aandag gegee word aan die bou van 'n ander kerk. Maar die kerkraad was verbind aan 'n plan wat die argitekte opgetrek het in opdrag van die kerkraad en die "semifinale planne" is deur die kerkraad aanvaar.

Uit 'n brief aan ds. De Klerk op 21 Mei 1946 blyk dit dat die kerkraad self nie bewus was van alle besonderhede in verband met die kerkbouplanne nie. "Ons het hier in ons besit die opgestelde plan deur Geers en Geers. Kan jy ons meedeel vir hoe groot die plan voorsiening moet maak, bv. grootte, sitplekke, koste ens. Wat was die ooreenkoms met die argitek? Is hy finaal aanvaar, en is die plan aanvaar? Ons vind nie iets hier waarop ons kan gaan nie. Op die plan self is ook nie aangestip die grootte en ruimte en sitplekke ensovoorts nie." Dit blyk toe dat die argitek finaal aanvaar is en die plan vir sowat 900 sitplekke met vier katkisasielokale en moederskamer teen 'n beraamde koste van £36 000. Daarvoor het die nuwe Boukommissie en die kerkraad teruggedeins weens die te groot kerkgebou, die te hoë koste en die weelderige boukompleks. Die firma Geers en Geers was die kerkraad ter wille en het onderneem om nuwe planne op te stel ter bevrediging van die kerkraad vir 'n gebou van 500 sitplekke teen 'n beraamde koste van £10 000.

Die boukommissie, naamlik ds. W.J. van der Merwe, ouderlinge D. Schutte, H.T J. van der Walt, P.J. Snyman, H.W. Kruger en I.D. van der Walt, kry opdrag van die kerkraad en gemeente om voort te gaan. Maar intussen moes ten minste eers die helfte van die bousom ingesamel word voordat daadwerklik tot bou oorgegaan kon word. Alle pogings is in die werk gestel om die bedrag in die gemeente te vind deur 'n gemeentelike verkoping; georganiseerde kollekte deur die voorsitter in die hele gemeente; ander metodes, byvoorneeld saam met die kerklike bydrae en 'n orreluitvoering, musiekaand. In Julie 1948 was die boufonds £2 391 sterk, waarvan die susters £589 ingesamel het. Daarby het die voorsitter oor £4 000 beskik as administrateur in 'n boedel wat hy moes belê, en het dit aan die kerkraad aangebied teen 3,5%-rente wat met dank aanvaar is. Intussen moes 'n boupermit verkry word aangesien die regering boubeperkings ingestel het in die naoorlogse jare. Op 5 Maart gee die voorsitter verslag dat hy die boukontroleur gespreek het en dat hy die boupermit goedgekeur het, dat die kerkraad 21 dae tyd kry om dit te aanvaar en dat die planne by die munisipaliteit ingehandig is.

Die tender van J.F. Oosthuizen van Johannesburg teen 'n bedrag van £12 600 is aanvaar en afleweringsdatum was 31 Julie 1950. 'n Verdere lening van £4 000 kon verkry word by Santam teen sekuriteit van erf 155, 156 tesame met alle verbeterings daarop. Die kerkraad besluit ook om erf 98 te verkoop teen £1 500.

Voordat 'n aanvang geneem is met die bouery moes die fondamente verstewig word in die potkleistruktuur van die grond. Die gebou moes geheel en al op 30 pilare rus wat elk 36 duim in deursnee is. Die pilare is in gate, wat in die grond geboor is, gemaak en waarvan die diepte wissel van 8 tot sowat 14 m. Omdat die turfagtige struktuur van die grond in Vereeniging die geboue so erg laat bars, is hierdie gate geboor totdat vaste grond gevind is, waarop die pilare staan. Bo-oor hierdie pilare heen is 'n swaar dik betonmuur gebou waarop die fondament dan rus. Dit is vanselfsprekend dat hierdie boukonstruksie teen 'n hoë koste in die bousom bereken is, maar dit was 'n wyse besluit van die argitek en kommissie omdat die kerkgebou jare lank geen kraak vertoon het nie.

Die hoeksteen is gelê op 3 Desember 1949 deur die leraar van die gemeente en van toe af het die gemeente met verlange uitgesien na die voltooiing van die gebou, wat dan ook in gebruik geneem is op 12 Augustus 1950. Op die eerste vergadering van die kerkraad in die nuwe gebou gee die kassier verslag dat daar reeds £10 000 betaal is van die bousom, dat daar nog £2 000 ter beskikking is en dat net £1 000 by Santam geleen sal word. Voorsiening moes egter gemaak word vir die meubilering van die kerk. Die firma Massey en Ingham het die banke van "chamfuta"-hout vervaardig teen die bedrag van £1 000. Die ou kerkbanke is voorlopig op die galery geplaas. Later is dit ook vervang met dieselfde tipe bank deur bogenoemde firma. In die sierlike nuwe kerkgebou is 'n kerkklok aangebring, die eerste wat in Suid-Afrika vervaardig is. Die klok weeg meer as 400 kg, van staal gemaak en gegiet deur Duitse vakmanne in diens van Yskor se gietery op Vanderbijlpark. 'n Ingevoerde klok van dieselfde grootte sou die gemeente £500 gekos het terwyl hierdie hulle minder as £300 gekos het, waarvoor die katkisasiekinders en jongmense van die gemeente £200 ingesamel het. Die sjabloon van die klok is gemaak deur ouderling J.H. Lessing, die matematiese berekenings deur ouderling P.A.A. van Wyk, albei van die wyk Vanderbijlpark.

Die weerhaan is ontwerp, gegiet en gegee deur die familie Dirk Lion Cachet, lidmaat van die gemeente van Henley-on-Klip. Dit stel voor die Brug van Wheatstone. In sy bedanking het die voorsitter aan die bogenoemde persone hulde gebring en ook en veral aan die susters van die gemeente van wie 'n besieling en steun uitgegaan het met hierdie hele bouery wat nie in woorde gebring kan word nie, vir hulle daadwerklike hulp en finansiële bydrae vir die bouwerk en die banke en die matte en tafeldoeke. Dank is ook betuig aan 'n groepie boulede wat die omheiningsmuurtjie bou en 'n besparing vir die gemeente meebring van ruim £500. En saam met hulle 'n aantal jong seuns wat hulle ywerig help — jong seuns wat grootmense se werk gedoen het.

Kerkerwe

Die Gereformeerde kerkgebou op Vereeniging se hoeksteen is op 3 Desember 1949 gelê. In 1995 het dit die kerkgebou geword van die nuwe gemeente Vereeniging '95, wat ontstaan het uit die samesmelting van Vereeniging en Vereeniging-Noord, wat in 1982 gestig is.

Die kerkraad van die gemeente het nie alleen te doen gehad met sy eie kerklike sake nie, maar moes ook in die wyd ontwikkelende gebied waaroor die gemeente verspreid gelê het, sy oog in die seil hou vir toekomstige uitbreiding van die kerk, en voordat grond en erwe te duur word deur spekulasie, moes hulle probeer om geskikte terreine te verkry vir kerkdoeleindes. Terwyl dit vroeër beleid was om in 'n nuwe dorpsgebied gratis erwe te skenk aan kerke, het dit skielik verander. In die beplanning van sulke nuwe dorpsgebiede is sekere persele wel spesifiek vir kerkdoeleindes afgesonder, maar dit moes deur die betrokke kerk gekoop word. Vir 'n gemeente wat self worstel om kop bo water te hou, was dit dus 'n niegeringe saak om nog kapitaal te vind vir sulke projekte waar die geld bestee word vir gemeentes wat nog nie bestaan nie.

Toe ds. P.J. de Klerk die gedagte geuiter het dat die kerkraad moes uitsien na sulke terreine was dit nog die gangbare gewoonte dat die kerkerwe gratis geskenk word. Die kerkraad het dan ook vertoë gerig tot die verskillende instansies maar sonder enige vrug. Daar was verskillende sentra waar die konsentrasie plaasvind en waar Gereformeerde lidmate ook toeneem in getalle dat die kerkraad maar moes oë toemaak en die koste aangaan om persele aan te koop, indien dit nie gratis verkry kon word nie. So is daar dan deur die kerkraad van Vereeniging kerkgrond bekom in Vanderbijlpark, Sasolburg, Meyerton en Drie Riviere, en Sharpeville vir sendingarbeid.

In 1947 rapporteer die voorsitter van die kerkraad dat hy en ouderling H.W. Kruger aansoek gedoen het om 'n kerkerf op Vanderbijlpark en dat 'n sekere perseel deur die betrokke outoriteit vir die Gereformeerde Kerk gereserveer is, al was daar in daardie stadium nog maar net agt huisgesinne van die Kerk. 'n Jaar later maak ouderling J. Lessing daarvan melding dat kerkgrond nou op VanderbijIpark te koop is. Die kerkraad het voorlopig in die ongeproklameerde gebied E.C. 3 'n erf gereserveer omdat dit nog nie te voorsien is wanneer dit benodig sou word nie, en die bepaling van die owerheid was dat binne 'n bepaalde tyd gebou moes word. Vir 'n lang tyd was die predikante van nege verskillende kerke reeds besig met onderhandelings met Vesco (Vanderbijlpark Estate Company – voordat dit 'n munisipaliteit geword het) vir kerkgrond. Die finale antwoord van die liggaam was dat grond alleen verkry kan word deur dit aan te koop vir bedrae om en by £1 000. Twee kerke het toe maar grond gekoop.

Intussen het die Volksraadsverkiesing van 1948 plaasgevind en met 'n nuwe regering aan bewind het die leraars weer byeengekom om nog 'n poging aan te wend om kerkgrond gratis te bekom. Die keuse het op ds. W.J. van der Merwe van Vereeniging geval om weer onderhandelings aan te knoop op hoër vlak. Ds. Van der Merwe het hom in 'n skrywe aan die minister van ekonomiese sake, Eric Louw, bereid verklaar om na Kaapstad te kom om die saak van die kerke te stel. Aan sy versoek dat hy eers 'n memorandum verlang is voldoen waarin onder meer gewys is op vertoë wat reeds gerig is aan Vesco sonder gevolg; sommige kerke het reeds grond gekoop en die voldonge feit aanvaar, en daarop begin afbetaal. Verder is die feit beklemtoon dat 'n stad sonder tempels van die Here, 'n stad is sonder siel is; dat die aansoeke om kerkpersele nie is vir enige finansiële of stoflike gewin nie; dat kerkgeboue gewoonlik 'n versiering is van enige dorp; dat die betrokke kerke wat aansoek doen nie vir hulle self nie, maar vir uiteindelike gemeentes in Vanderbijlpark voorsorg moet maak en hulle self maar worstel met eie finansies; en ten slotte dat met die ernstige siekte van dr. H. van der Bijl nie met hom persoonlik onderhandel kon word nie; daarom wend die kerke hulle tot hom.

Sy antwoord hierop was dat hy die predikante se vertoë goedgesind is en die betrokke owerhede ontbied het. Kort daarna het die sekretaris van Vesco die predikante na sy kantoor ontbied en meegedeel dat hulle deur die minister versoek is om aan die versoek te voldoen en is aan elke kerk 'n perseel toegesê teen die nominale bedrag van £1 elk; later is dit ook opgehef. Dit geld egter net die een kerkperseel. As 'n kerk verder grond benodig, moes dit aangekoop word. So het die voorsitter aan die kerkraad gerapporteer dat "op aanbeveling van die minister van ekonomiese sake die direkteure aan die gemeente 'n perseel op VanderbijIpark teen aankoopprys van £1 toeken, wat die voorsitter later moet uitsoek, naamlik perseel 4 S.W. 5. Met die selfstandigwording van die gemeente Vanderbijlpark is deur bemiddeling van die kassier, landdros H.S. van der Walt, 'n gunstiger geleë perseel bekom waarop die sierlike kerkgebou van die gemeente opgerig is.

Predikante

Petrus Jacobus de Klerk, 1941 - 1945 (in kombinasie met Alberton)
Wynand Jacobs van der Merwe, 1945 - 1975
Philippus Jacobus Buys, 1976 - 1989
Hendrik Bernardus Cloete, 1979 - 1983
Coert Grobbelaar van der Merwe, Vereeniging-Noord 1984 - 1995, Vereeniging '95 1995 - 1999
Roelof Louis Vorster, 1985 - 1994
Gert Marthinus Vogel, Vereeniging-Oos/Vereeniging '95 1997, Vereeniging '95 1998 - 12 Desember 2003 (oorlede in die amp)
Heinrich Martin Zwemstra, Vereeniging '95 2005 - 2008
Hendrik Goede, Vereeniging-Oos 2008-2014, Vereeniging 2014 - 2015
Johan Henry Jordaan, Vereeniging '95 2008 – 2014, Vereeniging 2014 – einde 2017 (aanvaar sy emeritaat)
P.W. (Wouter) Smit, 2018 – hede

Bronne

(af) Harris, C.T., Noëth, J.G., Sarkady, N.G., Schutte, F.M. en Van Tonder, J.M. 2010. Van seringboom tot kerkgebou: die argitektoniese erfenis van die Gereformeerde Kerke. Potchefstroom: Administratiewe Buro.
(af) Van der Merwe, dr. W.J. 1967. Gedenkboek Gereformeerde Kerk Vereeniging 1927-1967. Vereeniging: Gereformeerde kerkraad.

Eksterne skakels

Die kerkgebou op die hoek van Grey- en Bothalaan soos te sien op Google Maps. URL besoek op 7 Februarie 2015.