Wikipedia

Memphis (Egipte)

Antieke Egiptiese stad
(Aangestuur vanaf Memphis, Egipte)

Memphis of Memfis (Arabies: منف, Grieks: Μέμφις) was die antieke hoofstad van Aneb-Hetch, die eerste nomos (provinsie) van Benede-Egipte. Die ruïnes lê sowat 20 km suid van Kaïro.

Memphis
Die ruïnes van die suilesaal van Ramses II by Memphis.
Die ruïnes van die suilesaal van Ramses II by Memphis.
Koördinate 29°50′41″N 31°15′3″O / 29.84472°N 31.25083°O / 29.84472; 31.25083
Plaaslike naam  منف
Land Vlag van Egipte Egipte
Soort Nedersetting
Geskiedenis
Stigter Onbekend; het al bestaan in die voordinastiese tyd
Gestig Moontlik 31ste eeu v.C.
Tydperk Vroegdinastiese tydperk tot vroeë Middeleeue
Unesco-wêrelderfenisgebied
Tipe Kultureel
Kriteria i, iii, vi
Verwysing 86
Streek† Arabiese State
Beskrywing* Memphis and its Necropolis – the Pyramid Fields from Giza to Dahshur
† Streek soos deur Unesco geklassifiseer.
* Naam soos op die Wêrelderfenislys

Volgens ’n legende, soos vertel deur die Egiptiese historikus Manetho, is die stad omstreeks 3000 v.C. deur farao Menes gestig as hoofstad van die Ou Ryk, en het dit regdeur die Mediterreense geskiedenis ’n belangrike stad gebly.[1][2][3] Dit was geleë in ’n strategiese posisie aan die mond van die Nyldelta en was ’n bedrywige sentrum. In sy hoofhawe, Peroe-nefer, was talle werkwinkels, fabrieke en pakhuise wat kos en ander voorraad deur die hele koninkryk versprei het. Tydens sy goue era het Memphis floreer as ’n streeksentrum vir handel en godsdiens.

Daar is geglo Memphis was onder die beskerming van Ptah, die god van ambagsmanne. Sy groot tempel, Hoet-ka-Ptah ("Plek van die siel van Ptah"), was een van die grootste geboue. Die naam van die tempel, wat in Grieks Aί γυ πτoς (Ai-gi-ptos) was, volgens Manetho, is vermoedelik die etimologiese oorsprong van die naam "Egipte".

Die geskiedenis van Memphis was nou verbind met dié van die land self. Sy eindelike val was vermoedelik weens die afname in sy ekonomiese belangrikheid in die laat antieke tyd, ná die opgang van die kusstad Alexandrië. Sy godsdienstige belangrikheid het afgeneem ná die afskaffing van die antieke godsdiens kragtens die Edik van Thessaloniki.

Die stad se ruïnes is vandag ’n bewys van sy verlede. Memphis, saam met die piramidekomplekse tussen Giza en Dahsjoer, is sedert 1979 ’n Unesco-wêrelderfenisgebied. Die publiek kan dit besoek as ’n opelugmuseum.

Naam

wysig
mn
n		 nfrf
r		 O24niwt
Memphis (mn nfr)
in hiërogliewe

Memphis het deur sy geskiedenis van byna vier millenniums verskeie name gehad. Sy Antieke Egiptiese naam was Inboe-Hedj ("Wit Mure")[4][5][6]

Vanweë sy grootte was die stad ook onder verskeie ander name bekend wat eintlik die name van buurte of distrikte was, soos Djed-Soet, wat die naam van die piramide van Teti was.[7] Daar is ook in ’n stadium daarna verwys as Anch-Tawy ("Die Lewe van die Twee Lande"), wat die strategiese posisie van die stad tussen Bo- en Benede-Egipte beklemtoon.[8]

Aan die begin van die Nuwe Ryk (omstreeks 1550 v.C.) het die stad bekend geword as Men-nefer ("blywend en pragtig"), wat Menfe geword het in Kopties. Die naam "Memphis" is die Griekse weergawe van die naam.

Manetho het na Memphis verwys as Hoet-ka-Ptah ("Plek van die siel van Ptah"), wat hy in Grieks Aί γυ πτoς (Ai-gi-ptos) geskryf het. Van dié naam is die Latynse naam Aegyptus gevorm en dit is vandag in Afrikaans "Egipte".

In die Ou Vertaling van die Afrikaanse Bybel word soms na die stad verwys as Nof (byvoorbeeld in Jes 19:13) of Mof (Hos 9:6) en in die Nuwe Vertaling as Memfis.

Ligging en bevolking

wysig

Ligging

wysig

Die stad Memphis is 20 km suid van Kaïro geleë, op die wesoewer van die Nyl. Dahsjoer, Aboesir en Aboe Gorab lê in die administratiewe grense van die historiese stad. Dit was ook die grens tussen Bo- en Benede-Egipte.

Bevolking

wysig

Die terrein van die stad is vandag onbewoon. Die naaste nedersetting is die dorp Mit Rahina. Ramings van die grootte van die historiese bevolking verskil grootliks tussen bronne. Volgens T. Chandler het Memphis sowat 30 000 inwoners gehad en was dit verreweg die grootste stad ter wêreld sedert sy stigting tot omstreeks 2250 v.C. en van 1557 tot 1400 v.C.[9] K.A. Bard se raming is heelwat laer; hy meen daar was sowat 6 000 inwoners tydens die Ou Ryk.[10]

Geskiedenis

wysig
 
’n Voorstelling van die god Nefertem, wat hoofsaaklik in Memphis aanbid is[11] (Walters-kunsmuseum).

Memphis was vir meer as agt agtereenvolgende dinastieë tydens die Ou Ryk die hoofstad van Antieke Egipte. Sy aansien het ’n hoogtepunt bereik tydens die 6de Dinastie as ’n sentrum vir die aanbidding van Ptah, die god van kunswerke en ambagslui. Die sfinks wat die Tempel van Ptah bewaak, dien as ’n bewys van die stad se voormalige mag en aansien.[12][13] Die Memphis-triade bestaan uit die skeppergod Ptah, sy vrou, Sechmet, en hul seun, Nefertem, en dit was die hoofonderwerp van aanbidding in die stad.

Memphis het ná die 18de Dinastie vir ’n kort ruk agteruitgegaan met die opkoms van Thebe en die Nuwe Ryk, maar het weer gebloei onder die Perse voordat dit die tweede plek ingeneem het naas Alexandrië. Onder die Romeinse Ryk het Alexandrië die belangrikste Egiptiese stad gebly. Memphis was die tweede belangrikste stad tot omstreeks 641 n.C. Dit het toe verlate geraak en ’n bron van boumateriaal geword vir die omliggende nedersettings. Dit was in die 12de eeu nog ’n indrukwekkende ruïnekompleks, maar het kort daarna verval in nie veel meer nie as ’n klomp lae ruïnes en verstrooide klippe.

Legendariese geskiedenis

wysig
 
Ramses II (middel) saam met Ptah en Sechmet.

Die legende wat Manetho beskryf het, was dat Menes, die eerste farao wat Bo- en Benede-Egipte verenig het, sy hoofstad op die oewers van die Nyl gebou het deur die rivier met dyke te verlê om damme te vorm. Die Griekse historikus Herodotus, wat ’n soortgelyke weergawe gehad het, het vertel hoe die Perse (in dié stadium die opperleenhere van die land) tydens sy besoek aan die stad besonderse aandag aan die toestand van hierdie damme gegee het en die stad het so gespaar gebly van die jaarlikse oorstromings van die Nyl.[14] Volgens Herodotus is die stad omstreeks 3100 v.C. gestig, meer as 2 500 jaar voor sy besoek.[14]

Daar is ’n teorie dat Menes dalk ’n mitiese koning was, soortgelyk aan Romulus van Rome. Sommige geleerdes meen Egipte het waarskynlik verenig vanweë ’n behoefte van albei kante af, en hulle het kulturele bande gesmee en handelsvennootskappe gevorm. Maar die feit dat Memphis die eerste hoofstad van die verenigde Egipte was, is onbetwis.[15]

Ou Ryk

wysig

Min is bekend oor die stad tydens die Ou Ryk. Dit was die hoofstad van die godagtige farao's, wat van die 1ste Dinastie af vanaf Memphis regeer het. Gedurende die eerste jare van Menes se bewind was die hoofsetel van mag volgens Manetho verder suid, by Thinis.

Volgens Manetho het antieke bronne vertel die "Wit Mure" (Ineb-hedj) is deur Menes laat bou. Dit kan wees dat die koning hom daar gevestig het om sy nuwe verenigde koninkryk beter te kan regeer. Die piramidekompleks van Djoser uit die 3de Dinastie by Saqqara sou dan die koninklike begrafnisterrein gewees het, met al die elemente wat nodig was vir die koninklikes: tempels, altare, seremoniële howe, paleise en kasernes.

Die goue era het begin met die 4de Dinastie en dit lyk of Memphis toe nog belangriker geword het as die koninklike setel waar heersers die dubbele kroon – die goddelike manifestasie van die vereniging van die Twee Lande – ontvang het. Kronings en jubileums soos die Sed-fees is in die tempel van Ptah gevier. Die eerste tekens van sulke seremonies is in die kamers van Djoser gevind.

In dié tyd het die geestelikes van die tempel van Ptah ontstaan. Die belangrikheid van die tempel blyk uit die betalings van kos en ander goedere wat nodig was vir die begrafnisrites van koninklikes en adellikes.[16] Die tempel word ook op die Palermo-steen genoem en die name van die hoëpriesters van Memphis, wat in pare gewerk het, is bekend van Menkaoera se tyd af tot met die bewind van Teti.

Die argitektuur van hierdie periode was dieselfde as dié by Giza, die koninklike dodeakker van die 4de Dinastie. Onlangse uitgrawings het ontbloot dat die belangrikste fokus van die koninkryk in dié tyd die bou van die farao se grafkelder was. Sterk getuienis van hierdie teorie is die etimologie van die stad se destydse naam, wat ooreenstem met dié van die piramide van Pepi I van die 6de Dinastie. Memphis was die middelpunt van kuns en argitektuur wat gevoed is deur dié monumente.

Al hierdie dodeakkers was omring deur kampe wat bewoon is deur ambagslui en werkers wat uitsluitlik aan die koninklike grafkelders gewerk het. Memphis het vir kilometers in alle rigtings gestrek en ’n ware megalopolis gevorm, met tempels wat deur heilige grond verbind is, en hawens wat deur paaie en kanale verbind is.[17] Die middelpunt van dit alles was die tempelkompleks van Ptah.

Middelryk

wysig
 
’n Beeld uit die Middelryk wat deur Ramses II laat restoureer is.

Aan die begin van die Middelryk het die hoofstad en hof van die farao suid geskuif na Thebe, en Memphis moes tweede plek inneem. Hoewel die setel van die politieke mag geskuif het, het Memphis miskien die belangrikste handel- en kunssentrum gebly, soos blyk uit vondste van kunswerke en begraafplase wes van die tempel van Ptah.[18]

Bewyse vir die argitektuur-fokus in dié tyd is ook gevind. ’n Groot graniet-offerandetabel vir Amenemhat I noem die oprigting van ’n tempel deur die koning aan die god Ptah, die "Meester van Waarheid".[19] Ander blokke wat in Amenemhat II se naam geregistreer is, is gebruik as fondament vir groot monoliete van Ramses II. Hierdie konings was betrokke by mynekspedisies, strooptogte en militêre veldtogte oor hul grense heen en het monumente en standbeelde vir die gode laat bou, en amptelike bedrywighede van die koninklike hof is op panele uitgekerf. In die ruïne van die tempel van Ptah is ’n blok in die naam van Senoesret II ontdek met ’n inskripsie oor ’n argitektuurkommissie as geskenk aan die gode van Memphis.[20]

Verder is baie standbeelde op die terrein gevind wat deur farao's van die 12de Dinastie laat maak en later deur farao's van die Nuwe Ryk laat restoureer is. ’n Voorbeeld is twee klipreuse wat in die tempel gevind is wat later deur Ramses II laat restoureer is.[21]

Herodotus[22] en Diodorus[23] vertel ook dat Amenemhet III die noordelike poort van die tempel van Ptah laat bou het. Oorblyfsels daarvan is tydens uitgrawings gevind om dit te staaf.

’n Belangrike neiging in dié tyd is dat die mastabas van die hoëpriesters van Ptah naby die koninklike piramides by Saqqara gebou is; dit wys die koninklikes en geestelikes het toe noue bande gehad. Die gebruik is in die 13de Dinastie voortgesit, en sommige farao's van dié dinastie is by Saqqara begrawe. Memphis het dus sy plek behou as ’n belangrike sentrum van die monargie.

Met die inval van die Hyksos van Wes-Asië en hul magsoorname omstreeks 1650 v.C., was Memphis onder beleg. Nadat dit oorwin is, is baie monumente en standbeelde van die antieke stad deur die Hyksos-konings afgebreek, gesteel en beskadig, en van hulle is verwyder om hul nuwe hoofstad by Avaris mee te versier.

Nuwe Ryk

wysig

Die 18de Dinastie het begin met ’n oorwinning deur die Thebane oor die invallers. Hoewel daar onder Amenhotep II (bewind 1427-1401/1397 v.C.) en Toetmoses IV (1401/1397-1391/1388 v.C.) ’n aansienlike koninklike fokus op Memphis was, het die mag grootliks in die suide gebly.[24] Met die lang tydperk van vrede wat hierna geheers het, het die stad ook weer vooruitgegaan danksy sy strategiese ligging. Sterker handelsbande met ander ryke het meegebring dat die hawe van Peru-nefer (letterlik "Bon Voyage") vir omringende streke, insluitende Bublos en die Levant, die poort na die koninkryk geword het.

In die Nuwe Ryk het Memphis ’n sentrum vir die opvoeding van prinse en die seuns van die adel geword. Amenhotep II, wat in Memphis gebore en getoë is, het tydens sy pa se bewind die setem geword – die hoëpriester oor Benede-Egipte. Sy seun, Toetmoses IV, het sy beroemde droom gehad terwyl hy as ’n jong prins in Memphis gebly het. Tydens sy uitgrawings op die terrein het die Pruisiese Egiptoloog en linguis Karl Richard Lepsius (1810–1884) ’n reeks blokke en stukkende pilare oos van die tempel van Ptah geïdentifiseer as behorende tot Toetmoses IV. Hulle moes deel van ’n koninklike gebou gewees het, heel waarskynlik ’n seremoniële paleis.

Die stigting van die tempel van Astarte (die Mespotamiese/Assiriese godin van vrugbaarheid en oorlog; Babilonies = Isjtar), wat Herodotus verkeerdelik noem as dié van die Griekse godin Afrodite, kom ook dalk uit die 18de Dinastie, spesifiek uit die bewind van Amenhotep III (1388/86-1351/1349 v.C.). Dié farao se grootste werk in Memphis was egter ’n tempel met die naam "Nebmaatra verenig met Ptah", wat genoem word deur baie bronne uit dié tydperk, insluitende lyste artefakte van Hoei, die hofmeester van Memphis.[25]

Die presiese ligging van dié tempel is nie bekend nie, maar ’n paar bruin kwartsietblokke daarvan is deur Ramses II (1279-1213 v.C.) herbruik vir die bou van ’n klein tempel van Ptah. Dit laat Egiptoloë vermoed laasgenoemde tempel is bo-op eersgenoemde gebou.[26]

 
Reliëfwerk van ’n hoëpriester van Ptah, Sjosjenq.

Volgens inskripsies wat in Memphis ontdek is, het Achenaten (1353/51-1336/34 v.C.; voorheen Amenhotep IV) ’n tempel van Aten in die stad laat bou.[27] Die grafkelder van een van die priesters van hierdie kultus is by Saqqara ontdek.[28] Sy opvolger, Toetankamen (1332-1323 v.C; voorheen Toetankaten) het die koninklike hof voor die einde van die tweede jaar van sy bewind van Amarna na Memphis geskuif. Terwyl hy in Memphis was, het Toetankamen ’n tydperk van restourasie begin van die tempels en tradisies ná die monoteïstiese era van Atenisme, wat as kettery beskou is.

Die grafkelders van belangrike amptenare van sy bewind, soos Horemheb en Maja, is in Saqqara, hoewel Horemheb uiteindelik in die Vallei van die Konings begrawe is nadat hy self as farao regeer het (1319-1292 v.C.). Ai was Toetankamen se hoofminister en het hom as farao opgevolg (1323-1319 v.C.). Om sy mag te versterk het hy getrou met Toetankamen se weduwee, Anchesenamoen, die derde van die ses dogters van Achenaten en Nefertiti. Horemheb het weer met Nefertiti se suster Moetnodjemet getrou.

Daar is bewyse dat die stad tydens die bewind van Ramses II polities belangriker geword het vanweë sy nabyheid aan die nuwe hoofstad, Pi-Ramses. Die farao het baie monumente in Memphis ingewy en hulle versier met kolossale simbole van glorie. Merneptah (1213-1203 v.C.), sy opvolger, het ’n paleis laat bou en die suidoostelike muur van die tempel van Ptah ontwikkel. Tydens die vroeë deel van die 19de Dinastie het Memphis baie aandag van die konings gekry, en die meeste ruïnes hier kom uit dié tydperk.

Tydens die 21ste en die 22ste Dinastie was daar ’n voortsetting van die godsdiensontwikkeling wat Ramses begin het. Memphis het nie agteruitgegaan tydens die Derde Oorgangstydperk, toe groot geopolitieke varanderinge in die land plaasgevind het, nie. Dit lyk eerder of die farao's die Memphis-kultus in hul nuwe hoofstad in die noordooste, Tanis, voortgesit het.

Volgens ’n inskripsie oor sy bouwerk het Sjesjonk I (943-922 v.C.), stigter van die 22ste Dinastie, ’n voorhof en ingang opgerig vir die tempel van Ptah, ’n monument wat hy genoem het die "Kasteel van Miljoene Jare van Sjesjonk, Geliefde van Amoen". Die dodekultus van die monument, wat met die bou daarvan gestig is en baie bekend was in die Nuwe Ryk, het verskeie geslagte voortgeduur, en sommige geleerdes glo die monument bevat dalk die grafkelder van die farao.[29] Sjesjonk het ook opdrag gegee vir die bou van ’n nuwe altaar vir die god Apis, wat gewy is aan begrafnisseremonies waarin ’n bul na sy dood gelei en ritueel gemummifiseer is.[30][31]

’n Dodeakker vir die hoëpriesters van Memphis wat uit die 22ste Dinastie dateer, is wes van die forum ontdek. Dit sluit ’n kapel in wat opgedra is aan Ptah deur ’n prins Sjosjenq, seun van Osorkon II (872-837 v.C.), wie se grafkelder in 1939 by Saqqara ontdek is. Die kapel is tans in die Egiptiese Museum in Kaïro.

Laat Tydperk

wysig

Tydens die Derde Oorgangstydperk en die Laat Tydperk was Memphis dikwels die verhoog van vryheidstryde van die plaaslike dinastieë teen volke wat die gebied beset het, soos die Koesjiete, Assiriërs en Perse.

Die triomfantelike veldtog van Pije, heerser van die Koninkryk van Koesj, het gelei tot die stigting van die 25ste Dinastie, waarvan die magsetel Napata was. Pije se oorwinning oor Egipte is aangeteken op die Oorwinningstele in die tempel van Amoen in Djebel Barkal. Ná die besetting van Memphis het hy die tempels en kultusse gerestoureer wat tydens die 24ste Dinastie verwaarloos is. Sy opvolgers het kapelle in die suidwestelike hoek van die tempel van Ptah gebou.[32]

Memphis was in die midde van die onrus wat veroorsaak is deur die groot Assiriese bedreiging. Onder Taharqa het die stad die grensbasis van die weerstand gevorm, maar dit het gou geval toe die farao tot in Nubië teruggedryf is. Die Assiriese koning Esarhaddon, gesteun deur sommige van die Egiptiese prinse, het Memphis in 671 v.C. beset. Sy soldate het die stad geplunder en verwoes, inwoners vermoor en pilare met hul koppe gebou. Hy het daarna met sy buit na sy hoofstad, Nineve, teruggekeer en sy oorwinningstele opgerig wat die seun van Taharqa in kettings wys. Feitlik onmiddellik ná sy vertrek het Egipte teen die Assiriese heerskappy in opstand gekom.

 
Ruïnes van die paleis van Apriës in Memphis.

In Assirië het Asjoerbanipal sy pa opgevolg en aanvalle teen Egipte hervat. In ’n groot inval in 664 v.C. is die stad weer geplunder en verwoes, en koning Tantamani is tot in Nubië agtervolg en verslaan. Dit het die Koesjitiese heerskappy oor Egipte finaal beëindig. Die mag het teruggekeer na die Saïs-farao's (met die hoofstad Saïs). Hulle het ’n inval deur die Babiloniërs gevrees en het geboue in die stad herbou en selfs gefortifiseer, soos blyk uit die paleis wat deur Apriës gebou is.

Onder die Persiese bewind is strukture in die stad bewaar en versterk, en Memphis het die administratiewe hoofstad geword van die nuwe provinsiale goewerneurs. ’n Heeltydse Persiese garnisoen is in die stad gevestig, moontlik in die groot noordelike muur, naby die paleis van Apriës. Die stad het vir amper ’n eeu en ’n half die hoofstad van die goewerneurs gebly en het een van die kommersiële sentrums geword in die uitgestrekte gebied wat deur die Eerste Persiese Ryk verower is.

’n Ontwakening van nasionalisme het ontstaan met die magsopgang van Amyrteus in 404 v.C. en dit het gelei tot die beëindiging van die Persiese besetting. Amyrteus is in Oktober 399 v.C. deur Nepherites I, stigter van die 29ste Dinastie, verslaan en laat teregstel. Nepherites het die hoofstad na Mendes in die oostelike delta geskuif en Memphis het sy status in die politieke sfeer verloor. Dit het egter sy godsdienstige, kommersiële en strategiese belangrikheid behou en was instrumenteel in die weerstand teen Persiese pogings om Egipte te herower.

Onder Nectanebo I is ’n groot herbouprogram begin vir tempels regoor die land. In Memphis is ’n sterk nuwe muur gebou vir die tempel van Ptah en veranderings is ook aan ander tempels en kapelle in die kompleks aangebring. Nectanebo II het, terwyl hy sy voorganger se werk voortgesit het, terselfdertyd groot heiligdomme opgerig, veral in die dodeakker by Saqqara. Hulle is versier met poorte, standbeelde en geplaveide paaie met rye sfinks weerskante. Ondanks sy pogings om te keer dat die Perse weer die land inval, is hy in 343 v.C. verslaan. Hy het suid na Memphis gewyk. Dié is deur keiser Artaxerxes III beset en Nectanebo het na Bo-Egipte en uiteindelik Nubië gevlug.

Die leërs van Darius III het eindelik weer beheer oor die stad oorgeneem.

In die Laat Tydperk was daar verskeie invalle deur ander volke, gevolg deur tydperke van bevryding. Dit was die toneel van sommige van die bloedigste oorloë in die land se geskiedenis. Ondanks die steun van hul Griekse bondgenote in hul stryd teen Persië, het die Perse eindelik weer die land herower en Memphis was daarna nooit weer die hoofstad nie. In 332 v.C. het die Grieke die Perse verslaan en die heerskappy van Egipte oorgeneem. Egipte sou nooit weer ’n plaaslike leier gehad het nie tot met die Egiptiese Rewolusie van 1952.

Ptolemeïese Tydperk

wysig
 
Alexander by die tempel van Apis in Memphis, deur Andre Castaigne (1898–1899).

In 332 v.C. is Alexander die Grote in die tempel van Ptah as farao gekroon, en dit was die begin van die Hellenistiese tydperk. Die stad het ’n aansienlike status behou, veral wat godsdiens betref, deur die hele periode ná die magsoorname deur een van Alexander se generaals, Ptolemeus I Soter. Ná Alexander se dood in Babilonië in 323 v.C. het Ptolemeus sy liggaam na Memphis gebring en beweer die koning het self amptelike versoek om daar begrawe te word. Hy het die liggaam in die tempel van Ptah deur die priesters laat balsem. Dit was die gebruik onder konings van Masedonië om hul mag te bevestig deur hul voorganger te begrawe. Ptolemeus II het later die sarkofaag na Alexandrië verskuif, waar ’n koninklike grafkelder gebou is vir die herbegrafnis. Die presiese ligging daarvan is nou onbekend. Volgens Aelianus het die siener Aristander voorspel die land waar Alexander ter ruste gelê word, sal "vir ewig gelukkig en onoorwinlik" wees.

Tydens die Ptolemeïese Ryk het die stad geleidelik agteruitgegaan. Die Verordeninge van Memphis is in 216 en 196 v.C. deur onderskeidelik Ptolemeus IV en Ptolemeus V afgekondig. Geestelike afgevaardigdes het ’n sinode gehou onder toesig van die hoëpriester van Ptah en in die teenwoordigheid van die farao om die land se godsdiensbeleid vas te stel wat vir jare sou geld. Hulle het ook fooie en belasting bepaal en huldeblyke betoon aan die Ptolemeïese heersers. Hierdie verordeninge is in drie skriwwe op drie steles uitgebeitel sodat almal dit kon lees: in Demoties, Egiptiese hiërogliewe en Grieks. Die beroemdse hiervan is die Rosettasteen, wat gelei het tot die ontsyfering van die Antieke Egiptiese skrif in die 19de eeu.

Verval van Memphis

wysig

Met die oorname van Egipte deur die Romeinse Ryk het Memphis, nes Thebe, permanent sy belangrikheid verloor ten gunste van Alexandrië, wat van die Middellandse See af toegang tot die ryk verleen het. Die opkoms van die kultus van Serapis, ’n god wat meer by die mentaliteit van die nuwe heersers van Egripte gepas het, en van die Christendom het gelei tot die einde van die antieke kultusse van Memphis.

Eindelik het die stad verlate geraak tydens die Bisantynse en die Koptiese tydperk. Dit het ’n bron van stene geword vir die bou van nuwe nedersettings daarnaby, insluitende ’n nuwe hoofstad wat gestig is deur die Arabiere wat die land in die 7de eeu beset het. Die fondamente van Fustat, en later Kaïro, albei verder noord, is gelê met die stene van afgebreekte tempels en dodeakkers van Memphis. In die 13de eeu het die Arabiese kroniekskrywer Abd-al-Latif die ruïnes van die stad met lof besing, al was daar toe al groot skade weens vandalisme.[33][34]

Hoewel dit wat vandag oor is, niks is in vergelyking met wat Abd al-Latif gesien het nie, het sy getuienis die werk van talle argeoloë geïnspireer. Danksy die eerste opnames en uitgrawings van die 19de eeu en die uitgebreide werk van Flinders Petrie, het latere beskawings ’n klein deel van die antieke hoofstad se voormalige glorie leer ken. Memphis en sy dodeakkers, wat grafkelders, mastabas, tempels en piramides insluit, is van 1979 af ’n Unesco-wêrelderfenisgebied.

Ruïnes

wysig
Sien Kaart van Memphis

Tydens die Nuwe Ryk, veral onder die leiers van die 19de Dinastie, het Memphis in mag en grootte toegeneem en op politieke en argitektoniese gebied met Thebe meegeding. ’n Aanduiding van hierdie ontwikkeling is gevind in die tempel van Seti I wat aan Ptah toegewy is. Ná uitgrawings op die terrein oor langer as ’n eeu het argeoloë stelselmatig die uitleg van die antieke stad vasgestel.

Groot Tempel van Ptah

wysig
 
’n Kunstenaarsvoorstelling van die westelike voorhof van die Groot Tempel van Ptah by Memphis.

Die Hoet-ka-Ptah, toegewy aan die skeppergod Ptah, was die grootste en belangrikste tempel in antieke Memphis. Dit was een die mees prominente strukture en het oor ’n groot terrein in die stadsentrum gestrek. Danksy eeue lange verering was die tempel een van die drie belangrikste plekke van aanbidding in Egipte; die ander was die groot tempels van Ra in Heliopolis en van Amoen in Thebe.

’n Groot deel van wat vandag van die stad bekend is, kom uit die geskrifte van Herodotus, wat die stad teen die tyd van die eerste Persiese besetting besoek het, lank ná die val van die Nuwe Ryk. Hy het beweer die tempel is deur farao Menes gestig en dat die middelste deel beperk was tot priesters en konings.[35] Hy gee egter geen fisieke beskrywing van die kompleks nie. Die tempel se ruïnes is in die laaste eeu stelselmatig deur uitgrawings blootgelê. Dit wys ’n groot ommuurde kompleks, met toegang deur verskeie monumentagtige poorte aan die suidelike, westelike en oostelike mure.

Die oorblyfsels van die groot tempel en sy terrein is ’n opelugmuseum naby die groot standbeeld van Ramses II. Ook in dié sektor is ’n groot sfinks-monoliet wat in die 19de eeu ontdek is. Dit dateer uit die 18de Dinastie, moontlik die bewind van óf Amenhotep II óf Toetmoses IV.

Daar is verskeie ander standbeelde, sfinkse en argitektoniese elemente in die museum. Die meeste vondste is egter aan groot museums regoor die wêreld verkoop. Baie daarvan kan in die Egiptiese Museum in Kaïro gesien word.

Die presiese voorkoms van die tempel is nie tans bekend nie; net dié van die hoofingang. Van die mees onlangse ontdekkings is reusagtige standbeelde wat die poorte en torings versier het uit die bewind van Ramses II. Hy het ook drie altare op die terrein laat bou.

Ramses II se tempel van Ptah

wysig

Hierdie klein tempel aan die suidwestelike hoek van die Groot Tempel, is toegewy aan die vergoddelikte Ramses II asook drie staatsgode: Horus, Ptah en Amoen. Die volle naam is vandag die Tempel van Ptah van Ramses, Geliefde van Amoen, God, Heerser van Heliopolis.[36]

Die ruïnes is in 1942 deur die argeoloog Ahmed Badawy ontdek en is in 1955 deur Rudolf Anthes opgegrawe. Daar is ’n aanbiddingsgebou met ’n toring, binnehof vir offerandes, ’n suilegang, ’n suilesaal en ’n drieledige heiligdom, wat alles omring is deur mure van modderstene. Aan die oostekant is nog aanbiddingsgeboue. Uitgrawings het onthul dat die suidelike deel van die stad ’n groot aantal godsdiensgeboue bevat het wat aan Ptah toegewy was.

Ramses II se tempel van Ptah en Sechmet

wysig
 
’n Suil wat Merenptah uitbeeld wat ’n offerande aan Ptah bring.

Verder oos, naby die groot standbeeld van Ramses was ’n klein tempel uit die tyd van die 19de Dinastie, oënskynlik toegewy aan Ptah en sy vrou, Sechmet, sowel as aan Ramses II. Sy ruïnes is nie so goed bewaar nie en dit lyk of die kalksteenfondamente gebuit is ná die verval van die stad.

Twee reusagtige standbeelde uit die tyd van die Middelryk het oorspronklik die gebou se fasade versier. Hulle is na binne-in die Museum van Memphis geskuif en beeld die farao uit met die wit kroon van Bo-Egipte.

Merneptah se tempel van Ptah

wysig

Die 19de-dinastiese farao Merneptah het in die suidooste van die kompleks ’n nuwe altaar opgerig ter ere van Ptah. Dit is in die vroeë 20ste eeu deur Flinders Petrie ontdek; hy het ’n uitbeelding van die Griekse god Proteus geïdentifiseer wat deur Herodotus beskryf is.

Die terrein is tydens die Eerste Wêreldoorlog deur Clarence Stanley Fisher opgegrawe. Die voorkant is gevorm deur ’n groot binnehof van sowat 15 m2 wat met ’n groot deur toegang tot die suide verleen. Teen die deure is reliëfwerke met die name van die farao en van Ptah. Die res van die tempel is nog nie opgegrawe nie.

Tempel van Hathor

wysig
 
Die ruïnes van die tempel van Hathor van Memphis.

Hierdie klein tempel suid van die groot muur van die Hoet-Ka-Ptah is in die 1970's deur Abdullah al-Sayed Mahmud ontdek saam met datums uit die tyd van Ramses II.[37] Dit is toegewy aan die godin Hathor. Die altaar lyk nie soos die hoofaltaar van die godin nie, maar dit is tot dusver die enigste bekende gebou in die stad wat aan haar toegewy was. Daar word geglo daar was wel iewers in die stad ’n groter tempel vir haar.

Ander tempels

wysig

’n Tempel toegewy aan Mithras uit die Romeinse Tydperk is ontdek op die terrein noord van Memphis. Daar was ook die tempel van Astarte, wat deur Herodotus beskryf is, en van Neith. Nie een van laasgenoemde twee is al ontdek nie.

Daar word geglo daar was verskeie ander tempels vir die gode wat Ptah vergesel het. Sommige word in hiërogliewe genoem, maar geeneen is al gevind nie.

Tempel van Sechmet

wysig

’n Tempel vir Sechmet word ook genoem, maar is nog nie ontdek nie. Dit kan op die terrein van Hoet-ka-Ptah lê soos verskeie ontdekkings dalk getuig, byvoorbeeld ’n steenblok in die kompleks met haar naam op,[38] en ’n suil met ’n inskripsie namens Ramses II wat noem dat Sechmet hom liefhet.[39] Op die Groot Harris-papirus word ook genoem ’n standbeeld van die godin, van Ptah en van hul seun, die god Nefertem, is tydens die bewind van Ramses III gemaak om in die groot tempel te staan.[40][41]

Tempel van Apis

wysig
 
’n Standbeeld van die heilige bul Apis wat in die Serapeoem by Saqqara ontdek is.

Die tempel van Apis in Memphis was die hooftempel wat toegewy was aan die bul Apis, wat beskou is as ’n lewende verpersoonliking van Ptah. Dit word beskryf in die werk van klassieke historici soos Herodotus, Diodorus en Strabo, maar dit is nog nie ontdek nie.

Volgens Herodotus, wat die tempel se binnehof beskryf het as ’n suilegang met reusagtige standbeelde, is dit tydens die bewind van Psammetichoes I gebou. Die Griekse historikus Strabo het die terrein besoek met die verowering deur Romeinse soldate ná die oorwinning oor Cleopatra by Actium. Hy het geskryf die tempel bestaan uit twee kamers, een vir die bul en die ander vir sy ma, en dit het naby die tempel van Ptah gestaan. By die tempel is Apis as ’n orakel gebruik; sy bewegings is beskou as voorspellings. Daar is geglo sy asem het siektes genees en sy teenwoordigheid het mense naby hom met viriliteit geseën. Daar was ’n venster in die tempel waardeur hy gesien kon word en op sekere vakansiedae is hy deur die stad se strate gelei, versier met juwele en blomme.

In 1941 het die argeoloog Ahmed Badawy die eerste oorblyfsels ontdek van wat ’n uitbeelding van Apis kon wees. Die plek, op die terrein van die tempel van Ptah, het geblyk ’n dodekamer te wees vir die balseming van die heilige bul. ’n Stele wat by Saqqara ontdek is, wys Nectanebo II het gelas dat die kamer gerestoureer word, en elemente uit die 30ste Dinastie is gevind in die noordelike deel van die kamer, wat ’n bevestiging was van die tyd van restourasie. Die kamer kon deel gewees het van die groter tempel van Apis wat in antieke bronne genoem word. Dié ruïne bevestig die woorde van Strabo en Diodorus dat die tempel naby dié van Ptah geleë was.[42]

Die meeste bekende standbeelde van Apis kom uit die grafkelders by Saqqara bekend as Serapeoem. Die meeste antieke begrafnisse hier het in die tyd van Amenhotep III plaasgevind.

Tempel van Amoen

wysig
 
Anchefenmoet kniel voor die koninklike cartouche van Siamoen, op ’n draagbalk in die tempel van Amoen in Memphis.

Tydens die 21ste Dinastie is ’n heiligdom vir die god Amoen gebou by Siamoen, suid van die tempel van Ptah. Hierdie tempel(s) was waarskynlik toegewy aan die Thebaanse Triade, wat bestaan het uit Amoen, sy vrou Moet en hul seun Chonsoe. Dit was die Bo-Egiptiese weergawe van die Memphis-triade (Ptah, Sechmet en Nefertem).

Tempel van Aten

wysig

Volgens hiërogliewe wat in die grafkelders van hoogwaardigheidsbekleërs van Memphis ontdek is, was daar aan die einde van die 18de Dinastie ’n tempel van Aten (die sonskyf), en dit is by Saqqara ontdek. Onder die grafkelders was dié van Toetankamen, wat sy loopbaan onder Achenaten begin het as ’n "hofamptenaar van die tempel van Aten in Memphis".

In die laat 19de en vroeë 20ste eeu is artefakte in verskillende dele van Memphis ontdek wat dui op ’n gebou vir die aanbidding van Aten. Die ligging van die gebou is egter onbekend.

Standbeelde van Ramses II

wysig
 
Die colossus van Ramses II in die opelugmuseum.

Talle standbeelde van Ramses II is in die ruïnes van antieke Memphis gevind. In die museum in die stad is ’n reusagtige standbeeld van die farao wat van kalksteen gemaak is; dit is sowat 10 m hoog. Dit is in 1820 naby die suidelike poort van die tempel van Ptah gevind deur die Italiaanse argeoloog Giovanni Caviglia. Die basis en voete ontbreek en die standbeeld word in ’n lêende posisie uitgestal. Die detail is foutloos en die menslike anatomie subtiel. Die farao dra die wit kroon van Bo-Egipte.

Die colossus was een van twee by die oostelike ingang na die tempel van Ptah. Die ander een, wat in dieselfde jaar ontdek is, is in die 1950's gerestoureer tot sy volle hoogte van 11 m. Dit is eers op Bab Al-Hadid-plein in Kaïro uitgestal, wat toe herdoop is tot Ramses-plein. Dit is egter in 2006 tydelik na Giza geskuif, waar dit weer gerestoureer word. Dit sal uitgestal word by die ingang van die Groot Egiptiese Museum wat na verwagting in 2015 sal open. ’n Replika van die standbeeld staan in die voorstad Heliopolis in Kaïro.

Die Saqqara-dodeakker

wysig
Hoofartikel: Saqqara
 
Die Trappiramide van Djoser by Saqqara.

Vanweë sy groot bevolking het Memphis verskeie dodeakkers gehad wat deur die vallei versprei was; die bekendste hiervan is Saqqara. Die stadsgebied self bevat begraafplase wat wes van die groot tempel geleë is.

Die gebied bekend as Anch-tawy was in die Middelryk reeds deel van die dodeakker. Farao's van die 22ste Dinastie het gelas dat die westelike deel van die tempel van Ptah uitgebrei word omdat hulle die glorie van Ramses se tyd wou laat herleef. In dié deel van die terrein is ’n dodeakker van hoëpriesters ontdek.

Volgens bronne was daar ook ’n kapel of bidvertrek vir die godin Bastet en die dodetempels wat deur verskeie farao's van die Nuwe Ryk laat bou is.

Koninklike paleise

wysig

Memphis was die magsetel van farao's oor agt dinastieë. Volgens Manetho is die eerste koninklike paleis laat bou deur Hor-Aha, die opvolger van Narmer, die stigter van die 1ste Dinastie. Hy het ’n fort met wit mure in Memphis gebou. In Egiptiese bronne self word vertel van die farao's van die Ou Ryk se paleise, waarvan sommige onder groot piramides gebou is. Hulle was enorm, met mere en parke.[43] Benewens die paleise wat hier onder beskryf word, noem ander bronne ’n paleis van Toetmoses I, wat steeds aktief was tydens die bewind van Toetmoses IV.

 
Die ruïnes van die paleis van Apriës, wat oor Memphis uitkyk.

Merneptah het volgens amptelike geskrifte uit sy bewind gelas dat ’n groot ommuurde tempel en aangrensende paleis gebou word.[44] Die latere farao Apriës het ’n paleiskompleks laat bou op ’n heuwel wat oor die stad uitkyk. Dit was deel van ’n reeks strukture wat tydens die Laat Tydperk in die tempeldistrik gebou is en het benewens ’n paleis ook ’n fort, kasernes en wapensale bevat. Flinders Petrie het uitgrawings op die terrein gedoen en aansienlike bewyse van militêre bedrywighede gevind.[45]

Ander geboue

wysig

Die sentraal geleë plaeise en tempels was omring deur verskillende stadsdistrikte met werkwinkels van ambagslui, arsenale en dokke. Daar was ook woonbuurte waarvan sommige uitsluitlik deur buitelanders bewoon is – eers Hetiete en Fenisiërs, later Perse en eindelik Grieke. Die stad was geleë op ’n kruising van handelsroetes en goedere van uiteenlopende Mediterreense streke is dus ingevoer.

Antieke geskrifte bevestig dat ontwikkelings oor die hele stad gereeld plaasgevind het. Verder is daar bewyse dat die Nylrivier oor die eeue heen oos geskuif het, en dit het nuwe land in die oostelike deel van die stad blootgestel wat beset kon word.[46] Dié deel is oorheers deur die groot oostelike poort van die tempel van Ptah.

Historiese bronne en uitgrawings

wysig

Memphis is sedert antieke tye beroemd en word in baie antieke bronne genoem – Egities sowel as buitelands. Diplomatieke verslae wat op verskillende plekke ontdek is, bevat korrespondensie tussen die stad en verskeie omliggende ryke om die Middellandse See, in die Nabye-Ooste en Afrika. Dit sluit in die Amarna-briewe, wat besonderhede bevat oor handel tussen Memphis en die heersers van Babilonië en verskeie stadstate van Antieke Libanon. Latere Assiriese konings noem Memphis onder gebiede wat hulle verower het.

Antieke bronne

wysig

Vanaf die tweede helfte van die 1ste millennium v.C. word die stad in al hoe groter detail genoem deur antieke historici, veral met die ontwikkeling van handelsbande met Griekeland. Die beskrywings van die stad deur reisigers wat Egipte ná die handelaars ontdek het, was uiters belangrik in die rekonstruksie van die stad se glorieryke verlede. Onder die belangrikste antieke skrywers was:

  • Herodotus, ’n Griekse historikus, wat die stad se monumente besoek en aangeteken het tydens die eerste Persiese heerskappy in die 5de eeu v.C.[47]
  • Diodorus Siculus, ’n Griekse historikus, wat die stad in die 1ste eeu v.C. besoek het, het inligting verskaf oor die stad tydens die Ptolemeïese tydperk.[48]
  • Strabo, ’n Hellenistiese geograaf, wat dit in die laat 1ste eeu v.C. tydens die Romeinse besetting besoek het.[49]

Die stad is gevolglik deur baie ander Latynse en Griekse skrywers genoem. Hulle het in sommige seldsame gevalle ’n oorsigtelike beskrywing van die stad of sy kultusse gegee.[50][51] In die Christelike tydperk wat gevolg het, is min van die stad gehoor en daar is dus nie veel bekend oor Memphis se bedrywighede aan die einde van sy bestaan nie.

Dit is eers met die Arabiese besetting dat die stad weer beskryf is, en toe was dit reeds verwoes. Onder die belangrikste bronne van dié tyd was:

  • Die Middeleeuse skrywer Abd-al-Latif, ’n beroemde geograaf van Bagdad, wat in die 13de eeu tydens ’n besoek ’n beskrywing gegee het van die stad se ruïnes.
  • Al-Maqrizi, ’n Egiptiese historikus van die 14de eeu, wat die terrein besoek en dit in besonderhede beskryf het.

Vroeë verkenning

wysig
 
James Rennell se 1799-kaart van Memphis en Kaïro waarop die verandering in die vloei van die Nyl aangedui word.

In 1652 besoek die Franse reisiger en skrywer Jean de Thévenot Egipte en identifiseer die stad se ligging en ruïnes; daarmee bevestig hy die weergawes van die ou Arabiese skrywers vir Europa. Sy beskrywing is kort, maar is die eerste stap tot die uitgrawings wat op die ontwikkeling van argeologie sou volg.[52] Die eerste uitgrawings word gedoen met Napoleon se groot veldtog in Egipte in 1798. Navorsing en opnames bevestig Thévenot se identifikasie en die eerste studies van die stad se oorblyfsels word gedoen deur wetenskaplikes wat deur Franse soldate vergesel word. Die resultate hiervan word gepubliseer in die groot Description de l'Égypte, ’n kaart van die gebied – die eerste wat die ligging van Memphis noukeurig aangee.

19de eeu

wysig
 
’n Standbeeld van Ramses II wat deur Joseph Hekekyan ontdek is.

Die eerste Franse ekspedisies het die weg gebaan vir vollediger verkennings wat van die 19de eeu tot vandag duur. Dit word uitgevoer deur vooraanstaande verkenners, Egiptoloë en argeologiese instellings. Hier is ’n gedeeltelike lys:

  • Die eerste uitgrawings op die terrein word in 1820 deur Caviglia en Sloane gedoen. Hulle ontdek die groot colossus van Ramses II.
  • Jean-François Champollion, ’n Franse geleerde en kenner van hiërogliewe, besoek Egipte, onder meer Memphis, in 1828 tot 1830 en beskryf die reuse ontdekking deur Caviglia en Sloane op die terrein.[53]
  • Karl Richard Lepsius, ’n Pruisiese Egiptoloog en linguis, doen tydens die Pruisiese ekspedisie van 1842 ’n vinnige opname van die ruïnes en stel die eerste gedetailleerde kaart op wat as basis vir toekomstige verkenningstogte en uitgrawings sou dien.[54]

Tydens die Britse era in Egipte word aansienlike toevallige ontdekkings gedoen tydens die ontwikkeling van landboutegnologie en die stelselmatige verbouing van die Nyl-vloedvlaktes. Baie van die ontdekkings beland in die hande van Europese versamelaars wat die land deurreis namens die groot museums van Londen, Parys, Berlyn en Turyn. Dit is in dié tyd dat boere in 1847 per ongeluk elemente van ’n Romeinse tempel van Mithras naby die dorp Mit Rahina ontdek.

Van 1852 tot 1854 doen Joseph Hekekyan, wat toe vir die Egiptiese regering gewerk het, geologiese opnames van die terrein en ontdek ’n paar goed soos dié by Kom el-Chanzir noordoos van die tempel van Ptah en die colossus van Ramses II in pienk graniet.

Hierdie ontdekkings lei daartoe dat baie van die vondste uit Egipte verwyder word. Die Franse argeoloog en Egiptoloog Auguste-Édouard Mariette besef in 1850 by Saqqare daar is ’n behoefte aan die skepping van ’n instituut in Egipte wat die land se argeologiese skatte kan verken en beskerm. Hy stig die Egiptiese Antiekorganisasie in 1859 en organiseer uitgrawings by Memphis wat onder meer die eerste bewyse van die tempel van Ptah oplewer.[55]

20ste en 21ste eeu

wysig

Die groot uitgrawings van die Britse Egiptoloog sir Flinders Petrie tussen 1907 en 1912 lei tot die ontdekking van die ruïnes soos dit vandag lyk. Belangrike vondste op die terrein in dié tyd sluit in die suilesaal van die tempel van Ptah, die suilegang van Ramses II, die groot albaste sfinks en die groot muur noord van die paleis van Apris. Hy ontdek ook die ruïnes van Siamon se tempel van Amoen en Merneptah se tempel van Ptah.[56] Sy werk word tydens die Eerste Wêreldoorlog onderbreek en later deur ander argeoloë voortgesit, en so word sommige van die vergete monumente van die antieke hoofstad stelselmatig ontbloot.

’n Tydlyn van die belangrikste ontdekkings is:

  • 1914 tot 1921: die uitgrawings van die Universiteit van Pennsilvanië van Merneptah se tempel van Ptah en die aangrensende paleis.
  • 1942: Die opname van die Egiptiese Antiekorganisasie onder die Egiptoloog Ahmed Badawy, waartydens Ramses se klein tempel van Ptah en die kapel van die grafkelder van prins Shoshenq van die 22ste Dinastie ontdek word.[57]
  • 1950: Die Egiptoloog Labib Habachi ontdek die kapel van Seti I.
  • 1954: Die toevallige ontdekking deur padwerkers van die dodeakker uit die Middelryk by Kom el-Fachri.[58]
  • 1955 tot 1957: Rudolph Anthes soek en kry namens die Universiteit van Philadelphia Ramses se klein tempel van Ptah en die balsemingskapel van Apis.[59]
  • 1969: Die toevallige ontdekking van ’n kapel van die klein tempel van Hathor.[37]
  • 1970 tot 1984: Uitgrawings deur die Egiptiese Antiekorganisasie lei tot die ontbloting van die kapel van Hathor.
  • 1980: Uitgrawings van die balsemingskamer van Apis.[60]
  • 1970 en 1984 tot 1990: Verdere uitgrawings van die suilesaal en suilegang van Ramses II; die ontdekking van granietblokke met die annale van die bewind van Amenemhat II; uitgrawings van die grafkleders van die hoëpriesters van Ptah.[61]
  • 2003: Hernude uitgrawings van die klein tempel van Hathor deur die Egiptiese Antiekorganisasie (nou die Opperraad van Oudhede).
  • 2003 tot 2004: Uitgrawings deur ’n span van Rusland en België by die groot muur noord van Memphis.

Kaart van Memphis

wysig

Verwysings

wysig
  1. ↑ Bard, Encyclopedia of the Archaeology of Ancient Egypt, bl. 694.
  2. ↑ Meskell, Lynn (2002). Private Life in New Kingdom Egypt. Princeton University Press, bl. 34
  3. ↑ Shaw, Ian (2003). The Oxford History of Ancient Egypt. Oxford University Press, p.279
  4. ↑ M.T. Dimick Besoek op 1.10.11
  5. ↑ Etymology website-www.behindthename.com Besoek op 1.10.11
  6. ↑ National Geographic Society: Egypt's Nile Valley Supplement Map, produced by the Cartographic Division.
  7. ↑ Montet, Géographie de l'Égypte ancienne, (Vol I), bl. 28-29.
  8. ↑ Najovits, Simson R. Egypt, trunk of the tree: a modern survey of an ancient land (Vol. 1–2), Algora Publishing, p171.
  9. ↑ Chandler, Tertius ( thertgreg1987). Four Thousand Years of Urban Growth.
  10. ↑ Bard, Encyclopedia of the Archaeology of Ancient Egypt, bl. 250
  11. ↑ "Nefertem". The Walters Art Museum.
  12. ↑ National Geographic Society: Egypt's Nile Valley Supplement Map. (Deur die kartografie-afdeling)
  13. ↑ Roberts, David (1995). National Geographic: Egypt's Old Kingdom, Vol. 187, Uitg. 1.
  14. ↑ 14,0 14,1 Herodotus, The Histories (Vol II), § 99
  15. ↑ Manley, Bill (1997). The Penguin Historical Atlas of Ancient Egypt. Penguin Books.
  16. ↑ Breasted, Ancient Records of Egypt, bl. 109-110.
  17. ↑ Goyon, Les ports des Pyramides et le Grand Canal de Memphis, bl. 137-153.
  18. ↑ Al-Hitta, Excavations at Memphis of Kom el-Fakhri, bl. 50-51.
  19. ↑ Mariette, Monuments divers Collected in Egypt and in Nubia, bl. 9 and plate 34A.
  20. ↑ Mariette, Monuments divers Collected in Egypt and in Nubia, § Temple of Ptah, excavations 1871, 1872 and 1875, bl. 7 and plate 27A.
  21. ↑ Brugsch, Collection of Egyptian monuments, Part I, bl. 4 and Plate II.
  22. ↑ Herodotus, The Histories (Vol II), § 101.
  23. ↑ Diodorus Siculus, Bibliotheca historica, (Vol I), Ch. 2, § 8.
  24. ↑ Cabrol, Amenhotep III le magnifique, Part II, Ch. 1, bl. 210-214.
  25. ↑ Petrie, Memphis and Maydum III, bl. 39.
  26. ↑ Cabrol, Amenhotep III le magnifique, Part II, Ch. 1.
  27. ↑ Mariette, Monuments divers collected in Egypt and in Nubia, bl. 7 & 10, en plates 27 (fig. E) & 35 (fig. E1, E2, E3).
  28. ↑ Löhr, Aḫanjāti in Memphis, bl. 139-187.
  29. ↑ Sagrillo, Mummy of Shoshenq I Re-discovered?, bl. 95-103.
  30. ↑ Petrie, Memphis I, § 38, bl. 13.
  31. ↑ Maystre, The High Priests of Ptah of Memphis, Ch. XVI, § 166, bl. 357.
  32. ↑ Meeks, Hommage à Serge Sauneron I, bl. 221-259.
  33. ↑ Joanne & Isambert, Itinéraire descriptif, historique et archéologique de l'Orient, bl. 1009.
  34. ↑ Maspero, Histoire ancienne des peuples de l'Orient, Ch. I, § Origine des Égyptiens.
  35. ↑ Herodotus, The Histories (Vol II), § 99.
  36. ↑ Anthes, Mit Rahineh, bl. 66.
  37. ↑ 37,0 37,1 Mahmud, A new temple for Hathor at Memphis.
  38. ↑ Brugsch, Collection of Egyptian monuments, bl. 6 and plate IV, 1.
  39. ↑ Brugsch, Collection of Egyptian monuments, bl. 8 and plate IV, 5.
  40. ↑ Breasted, Ancient Records of Egypt, § 320 bl. 166
  41. ↑ Grandet, Le papyrus Harris I, § 47,6 bl. 287.
  42. ↑ Jones, The temple of Apis in Memphis, bl. 145-147.
  43. ↑ Lalouette, Textes sacrés et textes profanes de l'Ancienne Égypte (Vol II), bl. 175-177.
  44. ↑ Herodotus, The Histories (Vol II), § 112.
  45. ↑ Petrie, The Palace of Apries (Memphis II), § II, bl. 5-7 & plates III to IX.
  46. ↑ Jeffreys, D.G.; Smith, H.S (1988). The eastward shift of the Nile's course through history at Memphis, bl. 58-59.
  47. ↑ Herodotus, The Histories (Vol II), paragraphs 99, 101, 108, 110, 112, 121, 136, 153 and 176.
  48. ↑ Diodorus Siculus, Bibliotheca historica (Vol I), Ch. I, paragraphs 12, 15 and 24; Ch. II, paragraphs 7, 8, 10, 20 and 32.f
  49. ↑ Strabo, Geographica, Book XVII, chapters 31 and 32.
  50. ↑ Suetonius, The Twelve Caesars, Part XI: Life of Titus.
  51. ↑ Ammianus Marcellinus, Roman History, Book XXII, § XIV.
  52. ↑ Thévenot, Relation d’un voyage fait au Levant, Book II, Ch. IV, bl. 403; and Ch. VI, bl. 429.
  53. ↑ Champollion-Figeac, l'Égypte Ancienne, bl. 63.
  54. ↑ Lepsius, Denkmäler aus Aegypten und Aethiopien, booklets of 14 February, 19 February, 19 March and 18 May 1843, bl. 202-204; and plates 9 and 10.
  55. ↑ Mariette, Monuments divers collected in Egypt and in Nubia.
  56. ↑ Petrie, Memphis I and Memphis II.
  57. ↑ Badawy, Grab des Kronprinzen Scheschonk, Sohnes Osorkon's II, und Hohenpriesters von Memphis, bl. 153-177.
  58. ↑ El-Hitta, Excavations at Memphis of Kom el-Fakhri.
  59. ↑ Anthes, works from 1956, 1957 and 1959.
  60. ↑ Jones, The temple of Apis in Memphis.
  61. ↑ Jeffreys, The survey of Memphis, 1985.

Eksterne skakels

wysig
Ontsluit van "https://af.wikipedia.org/w/index.php?title=Memphis_(Egipte)&oldid=2479272"