Nederlandse letterkunde

Die Nederlandse letterkunde (Nederlands: Nederlandse literatuur) omvat alle skryfwerk van letterkundige verdienstelikheid wat geskryf is in die Nederlandse taal, wat tans nagenoeg 23 miljoen moedertaalsprekers het. Die Nederlandse letterkunde is die produk van Nederland, België, Suriname, die Nederlandse Antille, en voormalige Nederlandssprekende streke soos Frans-Vlaandere, Suid-Afrika, en Indonesië. Die Nederlandse letterkunde moet egter nie verwar word met die Vlaamse letterkunde nie, wat die produk is van die Vlaamssprekende deel van die Belgiese bevolking, en soos die Afrikaanse letterkunde onderskei word van die letterkunde wat in Nederland geproduseer is, alhoewel die Vlaamse letterkunude in die konteks van hierdie artikel bespreek word as deel van die Nederlandse oftewel Nederlandstalige letterkunde. Nederlands Oos-Indië, soos Indonesië bekend gestaan het onder Nederlandse kolonisasie, het gelei tot 'n aparte deel van die Nederlandse letterkunde. Op soortgelyke wyse is Nederlandse literatuur soms geskryf deur mense wat oorspronklik van oorsee afkomstig was, soos byvoorbeeld Anne Frank en Kader Abdolah. Wat sy vroegste fases betref, word die Nederlandse letterkunde gedefiniëer as daardie letterkunde wat geskryf is in een van die Nederlandse dialekte van die Lae Lande. Voor die 17de eeu was daar nie 'n verenigde standaardtaal nie; die dialekte wat as Nederlands beskou word het ontwikkel uit Oudfrankies. 'n Aparte Afrikaanse letterkunde het in die 19de eeu begin ontwikkel, en dit deel dieselfde letterkundige wortels as kontemporêre Algemeen Beschaafd Nederlands (ABN), aangesien Afrikaans ontwikkel het uit 17de eeuse Nederlands. Die begrip kan in 'n eng sin letterkunde uit Nederland beteken, of alternatiewelik soos vroeër vermeld, Nederlandstalige letterkunde (soos uiteengesit in hierdie artikel). Afrikaans en "Nieu-Nederlands" (vandag se Standaard Nederlands), soos die taalkundige Professor H.J.J.M. van der Merwe dit noem, is dus sustertale.

Die Nederlandse letterkunde het, net soos ander literatuur in Europa, tot aan die einde van die 11de eeu byna geheel en al uit mondelinge oorlewering bestaan in die vorm van poësie. In die 12de en 13de eeue het skrywers begin om ridderlike romanse en hagiografieë vir edelmanne te skryf. Literatuur het vanaf die 13de eeu meer didakties geword en 'n proto-nasionale karakter begin aanneem. Aan die einde van die 13de eeu het 'n verandering in die Nederlandse letterkunde plaasgevind. Die Vlaamse en Nederlandse dorpe het begin floreer en 'n nuwe vorm van literêre uitdrukking het posgevat. Omstreeks 1440 is Rederijkerkamers, of in Afrikaans, Kamers van Retoriek, opgerig wat gewoonlik die middelklasse bedien het. Die vroegste van hierdie kamers van retoriek was betrokke by die uitvoering van misterieëspele. Anna Bijns (omstreeks 1494–1575) is 'n belangrike figuur wat in moderne Nederlands geskryf het. Die Hervorming het in 1540 neerslag gevind in die Nederlandse letterkunde by wyse van 'n bundel vertalings van die Psalms, en in 'n Nuwe Testamentiese vertaling in Nederlands uit 1566. Die mees bekende Nederlandse skrywer is die Katolieke dramaturg en digter, Joost van den Vondel (1587–1679).

Gedurende die laat 18de en vroeë 19de eeu het die Lae Lande deur groot politieke omwentelinge gegaan. Die prominentste skrywers was Willem Bilderdijk (1756–1831), Hiëronymus van Alphen (1746–1803), en Rhijnvis Feith (1753–1824). Piet Paaltjens (skuilnaam van François Haverschmidt, 1835–1894) verteenwoordig in Nederlands die Romantiese aar, wat deur skrywers soos Heine geïllustreer word. 'n Nuwe beweging genaamd die Tagtigers (die Beweging van 1880) is vernoem na die dekade waarin dit ontstaan het. Een van die belangrikste geskiedkundige skrywers van die 20ste eeu was Johan Huizinga, wat in die buiteland bekend was en in verskillende tale vertaalwerk gedoen het. Gedurende die 1920's het 'n nuwe groep skrywers ontstaan wat hulle van die sierlike styl van die Tagtigers gedistansieer het, onder leiding van Nescio (J.H.F. Grönloh, 1882–1961). Van die mees invloedrykste skrywers van die oorlogsjare was Anne Frank (wie se dagboek postuum gepubliseer is) en die misdaadfiksieskrywer, joernalis en digter Jan Campert. Skrywers wat deur die gruweldade van die Tweede Wêreldoorlog geleef het, het in hul werke die veranderde persepsie van die werklikheid voor die gees gehaal. Uiteraard het baie teruggekyk op hul ervarings, soos Anne Frank in haar dagboek gedoen het; dit was ook die geval met Het bittere kruid van Marga Minco, en Kinderjaren van Jona Oberski. Diè vernuwing, wat in die literatuurgeskiedenis as "ontluisterend realisme" beskryf sou word, word hoofsaaklik met drie skrywers geassosieer: Gerard Reve, W.F. Hermans en Anna Blaman. Reve en Hermans word dikwels saam met Harry Mulisch as die "Groot Drie" van die Nederlandse naoorlogse letterkunde aangehaal.

Oudnederfrankies (500–1150)

Omstreeks 500 n.C. het Oudnederlands, 'n Wes-Germaanse taal wat deur die Franke, en in 'n mindere mate deur mense wat in die streke wat deur die Franke verower gepraat is, uit Oudfrankies ontwikkel. Tot aan die einde van die 11de eeu was die Nederlandse literatuur, soos in die res van Europa, byna geheel en al van mondelinge aard, en in die vorm van poësie, aangesien dit die troebadoere gehelp het om hul tekste te onthou en voor te dra. Wetenskaplike en religieuse tekste is in Latyn geskryf, en as gevolg hiervan was die meeste tekste wat in die Lae Lande geskryf is in Latyn, eerder as Oudnederlands. Bestaande Nederlandse tekste uit hierdie tydperk is skaars.

In die vroegste stadia van die Nederlandse taal was 'n aansienlike mate van wedersydse verstaanbaarheid moontlik met ander Wes-Germaanse dialekte, en sommige fragmente en skrywers kan opgeëis word deur beide die Nederlandse en Duitse literature. Voorbeelde hiervan sluit die 10de eeuse Wachtendonckse Psalms, 'n Nederfrankiese vertaling van sommige van die Psalms – op die drempel van wat beskou kan word as Nederlands – asook die 12de eeuse digter Hendrik van Veldeke (1150 – na 1184) in.

Die Leiden Willeram

Leiden Willeram is die naam van 'n manuskrip wat 'n Nederfrankiese weergawe van die Oudhoogduitse kommentaar op die Hooglied van Salomo deur die Duitse ab Williram van Ebersberg bevat. (uiteindelik deur Isidorus van Seville). Tot onlangs, gebaseer op die ortografie en fonologie daarvan, is die teks van die manuskrip deur die meeste navorsers beskou as Oudhoogduits, deurspek met 'n paar Limburgiese of andersins Frankiese woorde daarby. In 1974 het die Duitse filoloog Willy Sanders egter in sy studie getiteld Der Leidener Willeram bewys dat die teks eintlik 'n onvolmaakte poging deur 'n skriba uit die noordwestelike kusgebied van die Lae Lande verteenwoordig om die oorspronklike Oosfrankiese teks te vertaal in die plaaslike volkstaal. Die teks bevat baie Oudnederlandse woorde wat nie in Oudhoogduits bekend is nie, asook foutief-vertaalde woorde wat veroorsaak is deur die skriba se onbekendheid met sommige Oudhoogduitse woorde in die oorspronklike teks, en 'n verwarde ortografie wat sterk beïnvloed is deur die Oudhoogduitse oorspronklike. Die grafeem <z> word byvoorbeeld gebruik na aansluiting van die Hoogduitse tradisie waar dit die Germaanse t verteenwoordig wat na /ts/ verskuif is. Sanders het ook bewys dat die manuskrip, tans in die Universiteitsbiblioteek van die Universiteit van Leiden, geskryf is aan die einde van die 11de eeu in die Abdy van Egmond in Noord-Holland, vanwaar die manuskrip se ander naam, Egmond Willeram.

Hebban olla vogala

Die oudste bekende poësie is geskryf deur 'n Wes-Vlaamse monnik in 'n klooster in Rochester, Engeland omstreeks 1100: hebban olla vogala nestas hagunnan hinase hic enda thu wat unbidan we nu ("Al die voëls het neste begin, behalwe ek en jy – waarvoor wag ons nou?  "). Volgens professor Luc de Grauwe kan die teks ewegoed Oudengels wees, en meer spesifiek Oudkenties, alhoewel daar nie konsensus is wat betref hierdie hipotese nie. Op daardie tydstip was Oudnederlands en Oudengels baie soortgelyk.

Die Rynlandse Rymbybel

'n Verdere belangrike bron vir Oudnederlands is die sogenaamde Rynlandse Rymbybel (Nederlands: Rijnlandse Rijmbijbel en Duits: Rheinische Reimbibel). Dit is 'n versvertaling van Bybelse historieë, wat bestaan uit 'n reeks fragmente, wat geskryf is in 'n gemengde dialek wat Nederduits, Oudnederlands en Hoogduits insluit. Dit is waarskynlik in die vroeë 12de eeu in Noordwes-Duitsland geskryf, moontlik in die Werden Abdy, naby Essen.

Middelnederlandse letterkunde (1150–1500)

In die 12de en 13de eeue het skrywers begin om ridderlike romanse en hagiografieë te skryf (d.i. verhale oor die lewens van die Heiliges) vir betalende adellikes. Vanaf die 13de eeu het literatuur meer didakties geword en 'n proto-nasionale karakter begin aanneem. Die primêre kliënte was nie meer die adellikes nie, maar die bourgeoisie. Die groeiende belang van die Suidelike Lae Lande het tot gevolg gehad dat die meeste van die werke in Brabants, Vlaams en Limburgs geskryf is.

In die eerste stadia van die Nederlandse letterkunde was poësie die dominante vorm. Hoflike- romanse en poësie was in beide die Lae Lande en die res van Europa gedurende die Middeleeue gewild. Die reeds gemelde van Veldeke was 'n minnesanger, en die eerste skrywer in Nederlands wat by name bekend geword het en epiese poësie en hagiografieë geskryf het. Die ridderlike romanse was ook 'n gewilde genre, met as protagonis dikwels Koning Arthur of Karel die Grote.

Aangesien die politiese en kulturele klem in die tyd op die suidelike provinsies geval het, is die meeste van die werke wat vanaf die Middeleeue oorgedra is in Nederfrankiese dialekte soos Limburgs, Vlaams en Brabants geskryf. Van Veldeke was die eerste bekende Nederlandse skrywer, en het liefdesgedigte en eposse (uitgebreide, poëtiese relase oor die avonture van 'n held of soortgelyke figuur) oftewel heldedigte geskryf.

Beatrijs van Nazareth (omstreeks 1200–1268)  is die eerste bekende prosaskrywer in Nederlands. Sy is die outeur van "Van seven manieren van heiliger minnen". Die Brusselse Broeder Jan van Ruusbroec (1293/4–1381) het Beatrijs opgevolg deur prosa buite die ekonomiese en politiese sfere te neem en dit vir letterkundige doeleindes te gebruik. Hy het preke geskryf wat met mistieke gedagtes vervul is.

'n Aantal bestaande Nederlandse werke, en veral die hoflike romanse, is kopieë of uitbreidings van vroeëre Duitse of Franse pogings, maar daar bestaan ook voorbeelde van werklike oorspronklikheid (soos die anoniem-geskrewe "Karel ende Elegast") en Nederlandse werke wat die basis gevorm het vir weergawes in ander tale (soos die toneelstuk "Elckerlijc" wat die basis is vir die 15de eeuse Engelse stuk, "Everyman"). 'n Verdere gewilde genre in die Middeleeue was die fabel. Die mees uitgebreide fabel wat deur die Nederlandse letterkunde geproduseer is, is 'n verwerking van die Reinard die Vos-verhaal, wat omstreeks 1250 deur 'n persoon wat slegs geïdentifiseer kan word as Willem, geskryf is.

Tot die 13de eeu het die Middeleeuse Nederlandse skrywes slegs die aristokratiese- en monastiese ordes gedien, en die tradisies van ridderlikheid en godsdiens gereflekteer, met uitsluiting van die grootste deel van die bevolking. Aan die einde van die 13de eeu het 'n verandering plaasgevind. Die Vlaamse en Hollandse dorpies het begin floreer en met hul oorheersende rol in handelsake hul stempel begin afdruk oor die Noordsee. Hierdie dorpies het voordele bekom wat byna gelykgestel kan word aan politieke onafhanklikheid. Met hierdie vryheid het daar 'n nuwe vorm van literêre uitdrukking ontstaan.

Jacob van Maerlant

Die belangrikste eksponent van hierdie nuwe ontwikkeling was Jacob van Maerlant (~1235–~1300), 'n Vlaamse navorser wat vir 'n deel van sy loopbaan in Holland gewerk het. Sy sleutelwerke is Der Naturen Bloeme (omstreeks 1263) – 'n bundel moraliteits- en satiriese stukke gerig aan alle vlakke van die samelewing- en De Spieghel Historiael ("Die Spieël van Geskiedenis", omstreeks 1284). Van Maerlant oorbrug hiermee die kulurele gaping tussen die noordelike en suidelike provinsies. Tot op daardie tydstip het die noordelike provinsies min wat van waarde geag kan word geproduseer. Dit sou grootliks die geval bly tot die val van Antwerpen tydens die Tagtigjarige Oorlog, die fokus sou skuif na Amsterdam. Hy word somtyds na verwys as die "vader van die Nederlandse digkuns", "'n titel hom toekom danksy sy produktiwiteit."

Omstreeks 1440 is literêre gildes genaamd "rederijkerskamers" opgerig. Hierdie gildes, waarvan die lede bekend gestaan het as Rederijkers was sover dit hul temas betref middelklas, en teen aristokratiese idees. Die vroegste van hierdie rederijkerskamers was byna geheel en al betrokke by misterieëspele wat opgevoer is vir die breë publiek. Hul invloed het vinnig uitgegroei totdat geen fees of prosessie kon plaasvind in 'n dorp tensy die betrokke rederijkerskamer dit nie goedgekeur het nie. Die Rederijkerskamers se toneelstukke het selde gehandel oor geskiedkundige of selfs Bybelse persoonlikhede. Dit was meestal oor allegoriese en morele abstraksies, en van didaktiese aard. Die mees noemenswaardige Rederijker toneelstukke was "Mariken van Nieumeghen" en "Elckerlijc" (wat In Engels vertaal is as "Everyman").

Wat die einde van die vroeër tydperk betref, kan Anna Bijns (omstreeks 1494–1575) beskou word as 'n oorgangsfiguur. Bijns was 'n Antwerpense skoolhoof en leke-non, wie se werke veral gehandel het oor die geloof en karakter van Luther. In haar eerste bundel gedigte (1528) word die Lutheranisme skaars genoem, en word die fokus geplaas op haar persoonlike ondervindinge van geloof. In die bundel van 1538 kritiseer sy die Lutheranisme egter skerp. Met die skrywes van Bijns eindig die Middelnederlandse periode en begin die periode van moderne Nederlands.

Die Renaissance en die Goue Eeu (1550–1670)

Die eerste kabbeling van die Reformasie verskyn in die Nederlandse letterkunde in 'n bundel vertalings van die Psalms wat in 1540 in Antwerpen gedruk is onder die titel Souter-Liedekens. Jan Utenhove druk in 1566 vir die Protestantse gemeenskap 'n bundel Psalms, en maak die eerste poging tot 'n Nederlandse vertaling van die Nuwe Testament. Heel anders in toon is die gevegsliedere wat gesing is deur die Reformante, soos byvoorbeeld die Gueux liedere. Die bekende liedereboek uit 1588, Een Geusen Lied Boecxken, was vol heroïese sentiment.

Filips van Marnix van Sint-Aldegonde (1538–1598) was een van die leidende figure tydens die Nederlandse Onafhanklikheidsoorlog en 'n intieme vriend van Willem van Oranje. Die lirieke van die Wilhelmus van Nassouwe, die huidige Nederlandse nasionale lied en 'n apologie van die Prins se dade wat rondom 1568 gekomponeer is, word toegeskryf aan Marnix. Sy belangrikste werk was die "Biëncorf der Heilige Roomsche Kercke" uit 1569, 'n satire van die Rooms-Katolieke Kerk. Die laaste jare van sy lewe het Marnix deurgebring deur 'n Nederlandse weergawe van die Bybel voor te berei wat uit die oorspronklike vertaal is. By sy dood was slegs Genesis egter voltooi. In 1619 het die Sinode van Dordrecht die onvoltooide werk oorgegee aan vier teoloë wat die werk voltooi het. Die vertaling het die basis gevorm van die Statenvertaling, die volledige vertaling in Nederlands wat aangevra is deur die Sinode. Ten einde verstaanbaar te wees vir almal, sluit die Statebybel elemente van alle Nederlandse dialekte uit daardie era in, en sodoende het dit die hoeksteen van moderne Standaardnederlands geword.

Dirck Volckertszoon Coornhert (1522–1590) was die Lae Lande se eerste werklike humanistiese skrywer. In 1586 produseer hy sy eerste oorspronklike meesterstuk, die "Zedekunst", 'n filosofiese verhandeling wat in prosavorm geskryf is. Coornhert se humanisme verenig die Bybel, Plutarchus en Marcus Aurelius in een groot stelsel van etiek.

Teen hierdie tyd het die religieuse en politiese omwenteling in die Lae Lande gelei tot die "Plakkaat van Verlatinghe" van 1581 waarmee hul koning, Filips II van Spanje, onttroon is. Dit het gelei tot die tagtigjaar-lange stryd om die plakkaat te bevestig. As gevolg hiervan is die Spaanse Nederlande, waarvan sommige die plakkaat ondersteun het, geskei van die noordelike provinsies aangesien hulle onder Spaanse oorheersing gebly het. Uiteindelik sou hierdie stand van sake die hedendaagse state van België (suid) en Nederland (noord) tot gevolg hê. Nadat Antwerpen in 1585 onder Spaanse beheer gekom het, het Amsterdam die sentrum van alle literêre aktiwiteite geword, aangesien die intelligentsia na die noorde gevlug het. Die gevolg hiervan was 'n kulturele renaissance in die noorde en 'n skerp afname in verdienstelike letterkundige aktiwiteite in die suide. Die noorde het 'n kulturele en intellektuele hupstoot ontvang, terwyl Nederlands in die suide grotendeels vervang is deur Frans as die taal van kultuur en administrasie.

'n Gedig wat geskryf is deur Joost van den Vondel, 17de eeu.

P.C. Hooft

In Amsterdam het 'n kring digters en dramaturge gevorm rondom Roemer Visscher (1547–1620), wat weldra bekend sou staan as die Muiderkring ná die gelyknamige woning van die kring se prominentste lid, P.C. Hooft (1581–1647), skrywer van pastorale en liriese poësie en geskiedenis. Hooft het vanaf 1628 tot 1642 sy meesterstuk, die "Nederduytsche Historiën", geskryf. Hooft was 'n puris in styl, en het homself prosagewys gemodelleer na Tacitus. Hy word beskou as een van die grootste geskiedkundiges, nie slegs van die Lae Lande nie, maar van Europa. Sy invloed in die standaardisering van sy land se taal word beskou as instrumentaal, aangesien baie skrywers hulself gehou het by die stilistiese en grammatikale model wat Hooft geprakseer het. Ander lede van die Kring het Visscher se dogter, Tesselschade (1594–1649, liriese poësie) en Bredero (1585–1618, romantiese toneelstukke en komedies) ingesluit. Bredero se bekendste stuk is "De Spaansche Brabanber Jerolimo", 'n satiriese stuk oor die vlugtelinge uit die suide. 'n Digter wat effens buite die Muidenkring gestaan het, was die diplomaat Constantijn Huygens (1596–1687), wat waarskynlik die bekendste is vir sy spitsvondige epigramme. Huygens se styl was helder en lewendig.

Joost van den Vondel

Die bekendste Nederlandse skrywer is die Katolieke dramaturg en digter Joost van den Vondel (1587–1679), wat grotendeels historiese en Bybelse tragedies geskryf het. In 1625 publiseer hy sy tragedie "Palamedes, of Vermoorde Onskuld", wat as't ware 'n huldeblyk aan die staatsman Johan van Oldenbarnevelt was wat in 1618 op bevel van die stadhouer Maurits van Oranje tereggestel is. Vondel het binne 'n week die bekendste skrywer in die Nederlande geword en was vir die volgende 12 jaar, tot die kroning van stadhouer Frederik Hendrik, in 'n heftige onderonsie betrokke met die Calviniste van Dordrecht. In 1637 het Vondel van sy bekendste werke geskryf ter geleentheid van die opening van die nuwe Amsterdamse teater: "Gijsbrecht van Aemstel", 'n toneelstuk oor 'n plaaslike historiese figuur wat losweg gebaseer is op materiaal uit die Aeneïs, word vandag nog opgevoer. In 1654 skryf Vondel die werk wat deur baie as sy allerbeste beskou word, die tragedie van "Lucifer", waaruit Milton na bewering inspirasie geput het. Vondel word beskou as 'n tipiese voorbeeld van Nederlandse intelligensie en verbeelding op die hoogste vlak.

’n Soortgelyke skool as dié in Amsterdam het ontstaan in Middelburg, die hoofstad van Zeeland, wat gelei is deur Jacob Cats (1577–1660). In Cats het die egte Nederlandse denkgewoonte en die utilitaristiese en didaktiese gees sy hoogtepunt van vlotheid en gewildheid bereik. Gedurende sy vroeë middellewe het hy die belangrikste van sy werke geproduseer naamlik, sy didaktiese gedigte die "Maechdenplicht" en die "Sinne- en Minnebeelden". In 1624 verhuis hy van Middelburg na Dordrecht. Kort daarna publiseer hy sy etiese werk getiteld "Houwelick"; dit is gevolg deur 'n reeks morele stukke. Cats word deur sommige as ietwat vaal en prosaïes beskou, maar tog was sy gewildheid onder die middelklasse in Nederland nog altyd geweldig.

Soos met kontemporêre Engelse letterkunde, was die oorheersende vorme van literatuur wat in hierdie era geproduseer is poësie en drama, waarvan Coornhert (filosofie) en Hooft (geskiedenis) die belangrikste uitsonderings was. In 'n ander prosa-genre was Johan van Heemskerk (1597–1656) die leidende figuur van 'n nuwe mode wat uit Frankryk ingevoer is: die roman. In 1637 skryf hy sy "Batavische Arcadia", die eerste oorspronklike Nederlandse romanse, wat in sy tyd uiters gewild en wyd nageboots is. Nog 'n eksponent van hierdie genre was Nikolaes Heinsius die Jongere, wie se "Mirandor" (1695) soortgelyk is aan Lesage se "Gil Blas", maar dit voorafgaan het.

Die periode van 1600 tot 1650 was 'n bloeityd in die Nederlandse letterkunde. Gedurende die periode het die name van die grootste genieë aan die publiek bekend geword en het die krag en grasie van literêre uitdrukkingsmoontlikhede hul hoogste vlak bereik. 'n Nuwe generasie skrywers het onder die skaduwees van Vondel, Cats en Huygens (aldrie het 'n hoë ouderdom bereik) opgegroei, en die groot tradisie wat deur die drie daargestel is tot omstreeks 1670 lewendig gehou; toe onvermydelike verval ingetree het.

1670–1795

Na die groot omwentelinge en die verdeling van die Lae Lande in die Nederlandse Republiek en die Spaanse Nederlande, soos geformaliseer in die Vrede van Wesfale van 1648, sou "Nederlandse letterkunde" vorentoe byna uitsluitlik verwys na "Republikeinse literatuur", aangesien die Nederlandse taal in onguns verval het by die suidelike heersers. ’n Opvallende uitsondering was die Duinkerkense skrywer Michiel de Swaen (1654–1707), wat komiese- en moraliteitspele asook Bybelse poësie geskryf het. Gedurende sy leeftyd (1678) het die Spanjaarde Duinkerken afgestaan aan die Franse, en daarmee het De Swaen die eerste Frans-Vlaamse skrywer van belang geword.

Betje Wolff (bo) en Aagje Deken

Die dramaturge van die tyd het die Franse model van Corneille en andere gevolg, wat onder leiding van Andries Pels († 1681) gestaan het. ’n Bekende digter van hierdie tydperk was Jan Luyken (1649–1712). ’n Skrywer wat veral belangstelling in die letterkunde laat herleef het, was Justus van Effen (1684–1735). Hy is gebore te Utrecht en is beïnvloed deur Hugenote-emigrante wat na die Republiek gevlug het na die herroeping van die Edik van Nantes in 1685. Van Effen het in Frans geskryf vir 'n groot deel van sy literêre loopbaan, maar – beïnvloed deur 'n besoek aan Londen waar die Tatler en Spectator se gewildheid aan die toeneem was – het hy vanaf 1731 sy eie tydskrif, die Hollandsche Spectator, begin publiseer, wat sy ontydige dood in 1735 egter tot 'n vroeë einde gebring het. Tog word dit wat hy gedurende die laaste vier jaar van sy lewe geskryf het deur baie beskou as die waardevolste nalatenskap vir die Nederlandse letterkunde wat die middel van die 18de eeu agtergelaat het.

Die jaar 1777 word beskou as 'n keerpunt in die geskiedenis van die letterkunde in Nederland. Dit was in daardie jaar dat Elizabeth “Betje” Wolff (1738–1804), 'n weduwee in Amsterdam, haar vriendin Agatha “Aagje” Deken(1741–1804) – 'n arm maar intelligente goewernante – oorreed het om by haar te kom woon. Vir byna dertig jaar het hierdie twee vroue saam voortgegaan en in kombinasie geskryf. In 1782 publiseer die dames, deels geïnspireer deur Goethe, hul eerste roman, Sara Burgerhart, wat entoesiasties ontvang is. Twee verdere, minder suksesvolle romans het verskyn, voordat Wolff en Deken uit Frankryk, hul land van verblyf, moes vlug weens vervolging deur die "Directoire" (ook bekend onder die naam "Directorium" in Nederlands. Die Directoire was die vyfledige bestuur van Frankryk wat die land tydens 'n deel van die Franse Revolusie regeer het (1795 tot 1799).) Die term word ook gebruik vir die periode in die Franse geskiedenis waartydens die "Directoire" die land bestuur het.

Die laaste jare van die 18de eeu is gemerk deur 'n algemene herlewing van intellektuele magte. Die Romantiese beweging in Duitsland het 'n groot invloed uitgeoefen op verskeie takke van die Nederlandse letterkunde, en Duitse lirisisme het die plek ingeneem wat tot onlangs nog deur die Franse klassisisme gehou is, ten spyte daarvan dat Nederland ten prooi geval het vir Franse ekspansionisme.

Die 19de eeu

Aan die einde van die 18de en die vroeë 19de eeu het die Lae Lande groot politieke omwentelinge ondergaan. Die Spaanse Nederlande het eers die Oostenrykse Nederlande geword, voordat dit in 1795 deur Frankryk geannekseer is. Die Republiek het 'n revolusie ondergaan wat deur Frankryk geïnspireer en ondersteun is. Die gevolg hiervan was die vasaalstate Bataafse Republiek en die Koninkryk van Holland, voor daadwerklike Franse anneksasie in 1810. Na Napoleon se ondergang in die Suid-Nederlandse dorp Waterloo, is die noordelike en suidelike provinsies kortstondig verenig as die Verenigde Koninkryk van die Nederlande. Hierdie periode het egter slegs tot 1830 geduur, toe die suidelike provinsies afgeskei het om moderne België te vorm. Dit het slegs 'n geringe invloed op die letterkunde gehad, en in die nuwe staat het Nederlands se status grootliks onveranderd gebly, aangesien alle regerings- en opvoedkundige aangeleenthede in Frans gevoer is.

Portret van Willem Bilderdijk deur Charles Howard Hodges, 1810

Teen hierdie agtergrond, was Willem Bilderdijk (1756–1831) die prominentste skrywer. Hy was 'n hoogs intellektuele en intelligente, maar ook eksentrieke persoon. Hy het 'n gebeurtenisvolle en besige lewe gelei en baie poësie geskryf. Bilderdijk het nie veel sin gehad in die ontluikende romantiese poësiestyl nie, maar tog het die vurigheid en passie daarvan uitdrukking gevind in die Nederlandse digkuns in die persoon van Hiëronymus van Alphen (1746–1803), wat vandag veral onthou word vir sy kinderverse. Van Alphen was 'n eksponent van die meer sentimentele skool, saam met Rhijnvis Feith (1753–1824), wie se romanse deurdrenk is van Weltschmerz.

Hendrik Tollens (1780–1856) se digkuns is 'n kombinasie van die kragtige poësie van Bilderdijk en die soetklinkende verse van Feith. Tollens het nasionalistiese romanse en lirieke geskryf wat die groot oomblikke van die Nederlandse geskiedenis vier. Vandag is hy veral bekend om sy gedig "Wien Neêrlands Bloed", wat as Nederlandse nasionale lied gedien het tot dit in 1932 vervang is deur Filips van Marnix van Sint-Aldegonde se "Wilhelmus". A.C.W. Staring (1767–1840) was 'n digter van formidabele talent, en is geïnspireer deur sy kontak met Tollens en sy volgelinge. Sy gedigte is 'n mengsel van die romantiek en die rasionalisme.

Die Nederlandse taal van die noorde het die druk van Duits weerstaan, en van binne sy uitgebreide stagnasie gebreek en homself verryk as medium vir letterkundige gebruik en uitdrukking, met 'n menigte vars omgangsvorme. Die verryking het egter nie gepaard gegaan met letterkundige grootsheid of genialiteit nie. Vir die ongeveer dertig of veertig jaar voorafgaande 1880 was daar nie groot ontwikkelings in die Nederlandse letterkunde nie, en die Nederlandse skrywers het verval in 'n konvensionele behandeling van die vers en 'n streng beperking op vorm, waaruit slegs die mees formidabele talente met moeite kon ontsnap.

Die poësie en 'n groot deel van die prosa is oorheers deur die sogenaamde "priester-digters", aangesien die voorste skrywers voorheen of op daardie stadium almal Calvinistiese dominees was. As gevolg hiervan het baie van hul werke die klem geplaas op Bybelse- of middelklas waardes. Nicolaas Beets (1814–1903) is 'n goeie voorbeeld van die neiging, en het 'n groot hoeveelheid preke en digkuns onder sy eie naam geskryf. Hy word egter veral onthou om sy humoristiese prosasketse van die alledaagse Nederlandse leefwyse in sy Camera Obscura (1839), wat hy geskryf het tydens sy studentedae onder die skuilnaam Hildebrand.

'n Digter wat groot belofte ingehou het was P.A. de Génestet (1829–1861), en die Nederlandse digkuns het 'n groot verlies gely weens sy vroeë dood. Sy verhalende gedig, "De Sint-Nicolaasavond", het in 1849 verskyn. Alhoewel hy nie 'n groot kontemporêre indruk gelaat het nie, word Piet Paaltjens (skuilnaam van François Haverschmidt, 1835–1894) beskou as een van 'n klein aantal leesbare negentiende-eeuse digters, wat die suiwer Romantiese aar van die Nederlandse digkuns verteenwoordig, soos vergestalt deur die Duits-Joodse digter Heine.

Multatuli (E. Douwes Dekker)

Onder invloed van die nasionalisme van die Romantiek het skrywers in België hul Vlaamse erfenis opnuut begin heroorweeg, en oproepe gemaak vir die erkenning van Nederlands. Charles De Coster het die fondamente gelê vir 'n inheemse Belgiese letterkunde deur die Vlaamse verlede op te roep, maar het egter sy werke in Frans geskryf. Hendrik Conscience (1812–1883) was die eerste skrywer wat oor Vlaamse onderwerpe in Nederlands geskryf het, en word beskou as die vader van moderne Vlaamse literatuur. Guido Gezelle (1830–1899) is 'n belangrike figuur in die Vlaamse letterkunde en -poësie. Hy was 'n joernalis en etnoloog, en het sy Vlaamse erfenis gevier deur gebruikmaking van 'n argaïese woordeskat wat op Middeleeuse Vlaams gebaseer was, ietwat tot nadeel van sy lesers.

Na die teruggawe van Nederlands Oos-Indië in 1815 aan Nederland, is Nederlandse literatuur steeds in die streek geproduseer. Met stygende bewustheid van die swak maatskaplike toestande wat die administrasie van die kolonies teweeggebring het en die behandeling van hul inwoners, het 'n invloedryke stem uitgegaan van Multatuli (skuilnaam van Eduard Douwes Dekker, 1820–1887). Sy Max Havelaar (1860) is 'n aanval op die destydse toestande in die kolonies en die wanbestuur daarvan, en is een van die min negentiende-eeuse prosawerke wat steeds leesbaar is.

Die beginsels van die tydgleuf 1830 tot 1880 word goed opgesom in die werk van Conrad Busken-Huet (1826–1886), een van die voorste kritici van die tydperk. In die jare het hy die rol gespeel van die vreeslose en getroue waghond van die Nederlandse letterkunde soos hy dit verstaan het. Hy het net lank genoeg geleef om te besef dat 'n revolusie op hande was; hy het nie die karakter daarvan begryp nie, maar sy getrouheid aan letterkundige verantwoordbaarheid en sy wye kennis is nogtans erken deur van die vurigste ondersteuners van die jonger skool.

In November 1881 het Jacques Perk (gebore 1860) gesterf. Byna onmiddellik daarna het sy nadoodse gedigte, en veral 'n siklus sonnette getiteld Mathilde, wat in 1882 gepubliseer is, groot opgang gemaak en die emosies gaande gehad. Perk het alle retoriese formules verwerp en konvensionele ritmes opgebreek. Sy poësie het die verbeelding van 'n groep digters aangegryp, insluitende die digter, romansier en dramaturg Marcellus Emants (1848–1923). Emants het in 1879 'n simboliese gedig getiteld "Lilith" geskryf, wat as voorbarig en betekenisloos gestigmatiseer is. Emants het in 1881, aangespoor deur die bewondering van sy juniors, 'n verhandeling gepubliseer waardeur die eerste ooglopende aanval op die "ouer garde" geloods is.

Louis Couperus

Die volgende digter om opgang te maak was Willem Kloos (1857–1938). Hy was 'n getroue vriend van Perk, en het die nuwe beweging gelei. Sy aanvalle op gesaghebbende figure in die estetika het 'n groot skandaal tot gevolg gehad. Die nuwe digters en kritici het aanvanklik groot moeite gehad om hul stemme te laat geld, maar in 1884 het hulle De Nieuwe Gids tot stand gebring. Diè nuwe joernaaltydskrif het hulle in staat gestel om 'n direkte uitdaging teen die ouer garde se publikasies te loods. Die nuwe beweging het bekend gestaan as die Tagtigers, na aanleiding van die dekade waarin dit tot stand gekom het. Die Tachtigers het daarop aangedring dat styl inhoud moet weerspieël, en dat intieme en natuurlike emosies slegs uitgedruk kan word met gebruikmaking van 'n intieme en natuurlike skryfstyl. Van die grootste invloede op die Tachtigers was die Britse digter Shelley en die Franse naturaliste.

Enkele van die bekendste verteenwoordigers van die Tachtigers is:

• Willem Kloos
• Albert Verwey
• Frederik van Eeden
• Marcellus Emants
• Lodewijk van Deyssel
• Herman Gorter

Rondom dieselfde tyd het Louis Couperus (1863–1923) opgang gemaak as skrywer. Sy seunsjare bring hy deur op Java. Sy werk word gekenmerk deur 'n byna tasbare tropiese gevoelentheid. Sy eerste literêre pogings was lirieke wat geskryf is in die Tachtigers-styl, maar Couperus het sy slag gewys as romansier, eerder as digter. In 1891 publiseer hy sy roman Noodlot, wat die bewondering afgedwing het van Oscar Wilde. Couperus het tot en met sy dood in 1923 verskeie belangrike romans geskryf. Nog 'n talentvolle prosaïs was Frederik van Eeden (1860–1932), soos bewys word deur De kleine Johannes (1887) en Van de koele meren des doods (1901), 'n melancholiese roman.

Na 1887 het die hooogtes wat die moderne Nederlandse letterkunde bereik het begin afneem. In 1889 het 'n nuwe digter, Herman Gorter, (1864–1927) sy verskyning gemaak met Mei, 'n epiese gedig wat in beide sy prosodie en behandeling as eksentriek voorkom. Gorter het sy gang gegaan as digter, maar nie regtig enige opsienbare vooruitgang gemaak wat betref die helderheid en variëteit van sy poësie nie. Sedert die erkenning wat Gorter geniet het, was daar geen noemenswaardige digter van talent nie, met die uitluitsel van P.C. Boutens (1870–1943), wie se "Verzen" in 1898 met groot entoesiasme ontvang is.

Kloos het Boutens se gedigte in 1894 gebundel. Met die uitsluitsel van Couperus het die nuwe skool egter 'n insinking beleef. Die "Tachtigters" het na die groot omwenteling wat hul nuwe benadering veroorsaak het en na die stryd om erkenning op hul louere gerus, en is spoedig beperk tot blote herhalings van hul afgeleefde eksperimente.

Die voorste Nederlandse dramaturg van die 19de eeu was Herman Heijermans (1864–1924), 'n skrywer met streng realistiese en sosialistiese neigings. Hy het die Nederlandse toneelkuns eiehandig in die moderne era ingebring, en sy vissersmanstragedie Op Hoop van Zegen, (in Afrikaans vertaal deur Karel Schoeman as "Op Hoop van Seën: 'n Spel van die See in Vier Bedrywe") word vandag nog opgevoer en is steeds gewild.

Die 20ste eeu

Soos die res van Europa se tale, het die Nederlands van die 19de eeu tot die Eerste Wêreldoorlog (1914–1918) grootliks onveranderd gebly. België is tydens die oorlog binnegeval deur Duitsland, en Nederland het as gevolg van sy beleid van neutraliteit en politieke isolasie 'n ekonomiese ramp en resessie in die gesig gestaar.

Beide die Belgiese en Nederlandse gemeenskappe was na die oorlog sterk gepolariseer, en elk van die hoof godsdienstige en ideologiese bewegings (Protestante, Rooms-Katolieke, Sosialiste en Liberale, die vier "pilare") het onafhanklik gestaan van die res; elk met sy eie koerante, tydskrifte, skole, uitsaaikorporasies, ensomeer in die vorm van selfopgelegde segregasie. Hierdie verskynsel het op sy beurt literêre bewegings geraak, aangesien skrywers hul rondom die literêre tydskrifte van elk van die vier "pilare" geskaar het (beperk tot drie "pilare" in België, aangesien die Protestantisme nooit werklik daar posgevat het nie).

Een van die belangrikste historiese skrywers van die 20ste eeu was Johan Huizinga, wat oorsee bekend was, en in 'n verskeidenheid van tale vertaal het. Sy werk is beïnvloed deur die literêre figure van die vroeë 20ste eeu, soos Hendrik Marsman, Adriaan Roland Holst, J. van Oudshoorn, Arthur van Schendel, Hendrik de Vries en Jacobus van Looy.

Nuwe Saaklikheid en die Forum Groep (1925–1940)

Gedurende die 1920's het 'n nuwe groep skrywers hulself gedistansiëer van die plegstatige styl van die Tachtigters. Hulle het beweer dat die Tachtigers se styl te selfgesentreerd en verwyderd van die werklikheid was. Die nuwe beweging is die "Nieuwe Zakelijkheid" genoem. Nescio (J.H.F. Grönloh, 1882–1961) was 'n voorloper van die beweging, en hy het in die 1910's 'n paar kortverhale gepubliseer.

Bordewijk is 'n goeie voorbeeld van die Nuwe Saaklikheid. Sy kortverhaal "Bint" (1931) is tipies van die styl. 'n Nuwe tak van die beweging het gevorm rondom die Forum tydskrif, wat in die jare 1932–1935 verskyn het en geredigeer is deur die literêre kritikus Menno ter Braak (1902–1940) en die romansier Edgar du Perron (1899–1940). Skrywers wat op een of ander punt met die modernistiese tydskrif vereenselwig is, is die Vlaamse skrywers Willem Elsschot en Marnix Gijsen, en die Nederlandse skrywers J. Slauerhoff, Simon Vestdijk en Jan Greshoff.

Die Tweede Wêreldoorlog en besetting (1940–1945)

Die Tweede Wêreldoorlog het 'n abrupte verandering in die Nederlandse letterkunde teweeggebring. Du Perron (hartaanval), Ter Braak (selfmoord) en Marsman (verdrink tydens sy ontsnappingspoging na die Verenigde Koninkryk) was van die prominentste literêre figure wat slagoffers was van die Duitse besetting. Baie ander moes noodgedwonge onderduik en andere is vasgevang in konsentrasiekampe, soos Vestdijk. Baie skrywers het opgehou publiseer weens die feit dat hulle geweier het om aan te sluit by die "Kultuurkamer" van die Duitse besetters. Die Joods-gebore skrywer Josef Cohen het vervolging ontsnap deur hom na die Christenskap te bekeer, en die misdaadfiksieskrywer en digter Jan Campert, wat gearresteer is omdat hy skuiling aan Jode gebied het, het in 1943 in die Neuengamme konsentrasiekamp omgekom. Sy gedig, "De achttien dooden", wat geskryf is vanuit die oogpunt van 'n gevange versetvegter wat wag om sy teregstelling, het een van die bekendste voorbeelde van die Nederlandse letterkunde van die oorlogsjare geword.

Moderne tye (1945-vandag)

Hella S. Haasse

Die skrywers wat deur Tweede Wêreldoorlog geleef het, het oor die veranderde persepsie van die werklikheid geskryf. Uiteraard het baie teruggekyk op hul ervarings, soos Anne Frank in haar dagboek gedoen het. Dit was ook die geval met "Het bittere kruid" deur Marga Minco, en "Kinderjaren" deur Jona Oberski. Die vernuwing, wat in die literatuurgeskiedenis as "ontluisterend realisme" beskryf sou word, word hoofsaaklik met drie skrywers geassosieer: Gerard Reve, W.F. Hermans en Anna Blaman. Hul prosa is gekenmerk deur beskrywings van die onverdunde werklikheid en onmenslikheid. 'n Voor die hand liggende voorbeelde hiervan is "De Avonden" deur Gerard Reve, wat die ontnugtering van 'n adolessente persoon tydens die "wederopbouw", die tydperk van herbou na die vernietiging van die Tweede Wêreldoorlog, ontleed. In Vlaandere was Louis Paul Boon en Hugo Claus die hoofverteenwoordigers van hierdie nuwe literêre neiging.

Harry Mulisch in 2010

• Nederland: Vijftigers, Lucebert, Hans Lodeizen, Jules Deelder, J. Bernlef, Remco Campert, Hella S. Haasse, Eric de Kuyper, M. Vasalis, Leo Vroman, Harry Mulisch, Willem Frederik Hermans, Gerard Reve, Jan Wolkers, Rudy Kousbroek, Gerrit Komrij, Tessa de Loo, Cees Nooteboom, Maarten 't Hart, A.F.Th. van der Heijden, Rutger Kopland, H.H. ter Balkt, Gerrit Krol, Connie Palmen, Geert Mak, J.J. Voskuil, Arnon Grunberg, Joost Zwagerman, Tjalie Robinson, Marion Bloem, Ernst Jansz, Beb Vuyk, Maria Dermout, Adriaan van Dis.
• Vlaandere: Gerard Walschap, Louis Paul Boon, Hugo Claus, Jef Geeraerts, Tom Lanoye, Erwin Mortier, Dimitri Verhulst, Jotie T'Hooft, Herman Brusselmans, Tom Naegels, Kristien Hemmerechts, Herman de Coninck, Marnix Gijsen, Jos Vandeloo
• Suriname: Wim Bos Verschuur, Hugo Pos, Corly Verlooghen, Ellen Ombre

Sien ook

• Kanon van die Nederlandse letterkunde
• Vlaamse letterkunde
• Afrikaanse letterkunde
• Digitale Biblioteek vir Nederlandse Letterkunde
• Lys van Nederlandstalige skrywers
• Lys van Afrikaanse skrywers

Eksterne skakels

• (in Nederlands) Die Digitale Biblioteek vir Nederlandse Letterkunde bevat die volteks van verskeie boeke asook naslaanwerke
• Project Laurens Janszoon Coster 'n versameling Nederlandse hoë letterkunde op die web