André P. Brink

André Philippus Brink OIS (1935–2015) was ’n wêreldbekende Suid-Afrikaanse skrywer en ’n professor in letterkunde. Hy het in Afrikaans en Engels geskryf (dikwels gelyktydig in albei tale) en sy werk is in minstens 20 tale vertaal. Saam met onder andere Breyten Breytenbach word hy as lid van die letterkundebeweging die Sestigers beskou. Hy het ook onder die skuilname Adrienne du Toit en Chris van Lille geskryf.

André P. Brink
André P. Brink in Lyon, Frankryk (Junie 2007)
Gebore	André Philippus Brink (1935-05-29)29 Mei 1935 Vrede, Vrystaat
Sterf	6 Februarie 2015 (op 79) Op 'n vlug onderweg van Amsterdam na Kaapstad
Beroep	Skrywer, akademikus
Nasionaliteit	Suid-Afrika
Noemenswaardige werke	'n Droë wit seisoen Die kreef raak gewoond daaraan Houd-den-bek
Noemenswaardige toekennings	Verskeie, sien teks.
Eggenoot	Estelle Naudé (1959–1965) Salomi Louw (1965–1966) Alta Muller (1970–1987) Marésa de Beer (1990–?) Karina Dorn (2006–2015; sy dood)
Kinders	Anton, Gustav Francois, Danie, Sonja
Ouers	Daniël (Danie) Brink en Aletta Wilhelmina (Lettie) Wolmarans

Brink is op Vrede in die Vrystaat gebore. In 1955 het hy ’n B.A.-graad met lof aan die Potchefstroomse Universiteit vir Christelike Hoër Onderwys verwerf en ná verskeie ander grade ’n M.A. in Afrikaans. Van 1959 tot 1961 het hy aan die Sorbonne in Parys studeer. Sy skryfwerk het in Parys in alle erns begin.

Van Julie 1961 af het Brink aan die Rhodes-universiteit in Grahamstad doseer. Ná die verskyning van sy opspraakwekkende roman Lobola vir die lewe het hy die Sestigers leer ken en ’n leidende aandeel in die verset teen die sensuurstelsel gehad. In 1975 het hy ’n D.Litt.-graad behaal op grond van sy reeds gepubliseerde werke Aspekte van die nuwe prosa, Aspekte van die nuwe drama en Die poësie van Breyten Breytenbach. In 1991 het hy ’n pos as professor aan die departement Engels aan die Universiteit van Kaapstad aanvaar en was later, tot met sy dood, hoogleraar.

In die sewentiger- en tagtigerjare het Brink (naas die Nobelpryswenners Nadine Gordimer en J.M. Coetzee) internasionaal die bekendste Suid-Afrikaanse skrywer geword deur vertalings van sy werk in meer as dertig tale.

Hy was ’n omstrede figuur in die Suid-Afrikaanse letterkunde en is gereeld gekritiseer. Weens sy liberale sienings oor die politiek en die letterkunde is hy gou deur die konserwatiewer deel van die wit bevolking as volksvreemd en ’n "kommunis" gebrandmerk. Sy eksperimentele roman Orgie is deur Afrikaanse Persboekhandel (APB) aanvaar vir publikasie, maar in die proefleesstadium afgewys. Die klein onafhanklike uitgewer John Malherbe het daarna die werk gepubliseer.

Brink het veral met die verskyning van Kennis van die aand in 1973 midde-in die stryd teen die apartheidsregering beland. In dié roman word krities gekyk na die dinamika van Suid-Afrika se veelrassige samelewing. Dit was dan ook die eerste Afrikaanse roman wat in terme van die streng sensuurwette van destyds verbied is. Hy het die boek self in Engels en vertaal en so ’n internasionale gehoor gekry. Van daardie tyd af het sy romans gelyktydig in Afrikaans en Engels verskyn. Die verbod op Kennis van die aand het gelei tot die stigting van Taurus Uitgewers, aangesien geen ander gevestigde uitgewer hierna bereid was om sy volgende boek, ’n Oomblik in die wind, uit te gee nie. Die verbod op Kennis van die aand is in 1982 op sekere voorwaardes opgehef. In 1979 is ’n Droë wit seisoen ook verbied weens die politieke strekking daarvan, maar hierdie verbod is ook later opgehef.

Nadat van Brink se familielede slagoffers was tydens die misdaadvloed in die land ná die demokrasie van 1994, het hy in 2006 belangwekkende artikels oor die droewige stand van sake in oorsese koerante geskryf, terwyl hy toenemend kritiek uitgespreek het oor sekere ander fasette van die ANC-regering se bewind, soos korrupsie en die beoogde muilband van die vrye media.

Brink het ’n groot versameling werk geskryf en talle pryse ontvang, veral op die gebied van die prosa. Dié werk kan rofweg in vier fases verdeel word: tradisionele werk; eksperimentele werk; sterk “betrokke” werk van politieke aard, wat ook oorsee verskyn en van hom ’n internasionale skrywer van aansien gemaak het; en, ná die demokratiese verkiesings in Suid-Afrika, werk wat meer fokus op die individu en sy belewenis.

Van sy tradisionele werk sluit in die novelle Die meul teen die hang; Die gebondenes en Eindelose weë. Eksperimentele romans is onder meer Lobola vir die lewe (1962), wat as sy werklike debuut as ernstige skrywer van formaat beskou kan word en as radiodrama verwerk is; Die ambassadeur, waarin die verhaal uit die verskillende perspektiewe van die hoofkarakters vertel word; en Orgie, wat later vir die verhoog verwerk en op die Woordfees van 2014 op Stellenbosch opgevoer is.

Hierna was Brink etlike jare lank taamlik rigtingloos, tot in 1973 met die verskyning van Kennis van die aand. Hierna het hy doelbewus sy romans gebruik as wapen om die dilemmas van die rasbewustheid binne die veelrassige Suid-Afrikaanse samelewing te belig. Die sentrale gegewe in Kennis van die aand is weer ’n liefdesverhouding, maar omdat die minnaar bruin en die minnares wit is, word die verloop van die handeling nie deur emosionele nie, maar deur politieke en maatskaplike faktore bepaal.

Hierna het ’n Oomblik in die wind gevolg, waarin die werklikhede van die eietydse politiek in ’n 18de-eeuse milieu uitgebeeld word. Gerugte van reën se titel is geneem uit die uitspraak van ’n karakter dat waar dit politieke verandering in Suid-Afrika betref, dit nes by reën net by gerugte bly. ’n Droë wit seisoen was ’n hoogtepunt. Dit gaan oor ’n man wat self ondersoek instel nadat sy tuinier verdwyn en dit later blyk dat hy in aanhouding deur die veiligheidspolisie oorlede is. Dit eindig vir hom noodlottig en hy word ’n simbool van die tragiese enkeling wat hom teen die noodlot verset. Houd-den-Bek is as historiese roman gebaseer op die slawe-opstand van 1825 in die Koue Bokkeveld. Die kreef raak gewoond daaraan is ’n boekstawing van die jare van opstand en onderdrukking, geweld en brutaliteit om die blanke owerheid aan bewind te hou.

Inteendeel, wat in 1993 verskyn het, is Brink se eerste post-apartheidroman. Die titel dui op die verskeie teenstellings en weersprekings in die lewe van die hoofkarakter. In Sandkastele word die lot van swart mense in Suid-Afrika voor 1994 gekoppel met ’n ander onderdrukte groep, naamlik vroue. Duiwelskloof gebruik ou reisjoernale, die dagboeke en mistieke belewenisse van Susanna Smit en ou Boereverhale en vertellings van die Khoisan as agtergrond.

Van Brink se romans ná 2000 is Donkermaan, wat afspeel teen die agtergrond van die nuwe Suid-Afrika se toename in misdadigheid, bendegeweld en verswakking van openbare dienste; Bidsprinkaan, wat gebaseer is op die verhaal van die eerste Khoi wat as sendeling aan die Kaap die Goeie Hoop georden is; en Philida, ’n roman oor ’n slawevrou wat tussen 1820 en 1835 op die plaas Zandvliet in die Drakenstein-distrik gewoon het.

Van die aansienlike getal pryse wat sy individuele boeke verower het, is die Eugène Maraisprys in 1963 vir sy drama Caesar, die CNA-prys in 1978 vir sy roman Rumours of Rain (die Engelse weergawe van Gerugte van Reën) en in 1982 vir A Chain of Voices (die Engelse weergawe van Houd-den-Bek), die Hertzogprys in 2000 vir sy drama Die Jogger en in 2001 vir Donkermaan.

Daarbenewens is hy in 1979, 1980 en 1982 vir die Nobelprys vir Letterkunde benoem, waar hy in 1982 op die kortlys was. Die Franse regering het hom met verskeie hoë toekennings vereer en saam met Elsa Joubert het hy in 1996 die Afrikaans Onbeperk-toekenning by die Klein Karoo Nasionale Kunstefees ontvang. In 2006 het die president van Suid-Afrika die Orde van Ikhamanga (Silwer) aan hom toegeken. In Desember 2006 het hy ’n Suid-Afrikaanse Letterkundetoekenning vir sy lewenslange bydrae tot die Suid-Afrikaanse letterkunde ontvang. Hy het ook verskeie eredoktorsgrade ontvang.

Brink is op 6 Februarie 2015 op ’n KLM-vlug van Amsterdam na Kaapstad oorlede nadat hy kort tevore ’n eredoktorsgraad in België ontvang het.

Lewe en werk

Vroeë lewe en opleiding

André Philippus Brink is op 29 Mei 1935 op Vrede in die Vrystaat gebore as die oudste van vier kinders. Sy vader is die magistraat en gebore Swartlander Daniël (Danie) Brink en sy ma is die onderwyseres Aletta Wilhelmina (Lettie) Wolmarans, oorspronklik van Bedford in die Oos-Kaap. Hy het twee susters, die jeugverhaalskrywer Elsabé Steenberg en Marita, en ’n jonger broer, Johan. Al vier die Brink-kinders behaal later doktorsgrade, André en Elsabé in letterkunde, Marita in sielkunde en Johan in fisika. Omdat die gesin as gevolg van die vader se beroep dikwels moet verhuis, word hy agtereenvolgens groot op Vrede en Jagersfontein in die Oranje-Vrystaat, Brits in die Transvaal, Douglas in die Noord-Kaap, Sabie in die Oos-Transvaal, Bothaville in die Vrystaat en Potchefstroom in die Wes-Transvaal. In 1952 matrikuleer hy op Lydenburg en behaal die hoogste punte vir hierdie eksamen in Transvaal.

Verdere studies

'n Jong André P. Brink

Daarna studeer hy aan die Potchefstroomse Universiteit vir Christelike Hoër Onderwys, waar hy in 1955 ’n B.A.-graad met lof verwerf met drie hoofvakke, naamlik Afrikaans-Nederlands, Engels en geskiedenis, en hy neem ook Frans. In 1956 behaal hy ’n B.A. Honneursgraad in Engels met lof en die jaar daarop die Universiteitsonderwysdiploma. In 1958 behaal hy ’n B.A. Honneurs-graad in Afrikaans en ’n M.A.-graad in Engels (met ’n verhandeling oor Three South African poets: a critical study), albei met lof. In 1959 verwerf hy ’n M.A.-graad in Afrikaans met ’n verhandeling oor Germanicus en die tragedies van Shakespeare (later gepubliseer as Orde en chaos) ook met lof, laasgenoemde graad onder leiding van Gerrit Dekker. Tydens sy studentejare is hy aktief in die georganiseerde studentelewe en onder andere voorsitter van die Ontspanningskomitee en die PU-musiekvereniging, sekretaris van die Thalia-toneelgeselskap en lid van die redaksie van die studentetydskrif Besembos. In sy derde jaar behaal hy ’n tweede plek in ’n redenaarskompetisie wat gewen is deur die latere rektor van die universiteit, Tjaart van der Walt. Hy is ook voorsitter van die Estrarte- Letterkundige Vereniging en drie jaar lank voorsitter van die Potchefstroomse tak van die Afrikaanse Skrywerskring, terwyl hy ’n deeltydse dosent is in die departement Afrikaans-Nederlands. In hierdie tyd is hy ook lid van die Ruiterwag, die Jeugbond en die Kerklike Jeugvereniging (KJV).

Verhouding met W.A. de Klerk

As jong student korrespondeer hy met W.A. de Klerk en bring vandat hy sewentien jaar oud is sommige somervakansies op De Klerk se plaas Saffier buite die Paarl deur, waar hy help in die druiwe- en vrugteboorde. De Klerk lei hom in sy leeswerk en oefen ’n groot invloed op hom uit, hoewel sy bewondering vir De Klerk later afkoel. Ná sy huwelik in Oktober 1959 met ’n medestudent, Estelle Naudé, studeer hy tot Junie 1961 aan die Sorbonne in Parys en voltooi sy studie in vergelykende literatuur. Sy skryfwerk begin in Parys in alle erns toe hy bewus word van moderne tendense in die oorsese literatuur en hy kan begin eksperimenteer met die roman. Dit is in hierdie tyd toe W.A. de Klerk ’n week vir hom en sy vrou in Parys kom kuier dat Brink besef hulle is nie eensgesind oor die letterkunde nie. Hy en sy vrou reis wyd in die Mediterreense lande, ’n tydperk wat in baie opsigte selfontdekkend vir sy eie skrywerskap is.

Loopbaan as akademikus

Sedert Julie 1961 doseer hy aan die Rhodes-universiteit in Grahamstad, aanvanklik as lektor en later senior lektor, van 1975 af as medeprofessor en van 1980 tot die einde van 1990 as hoogleraar en hoof van die departement Afrikaans en Nederlands. Hierdie betrekking word telkens onderbreek deur korter of langer reise deur Europa, onder meer in 1968 toe hy na Parys gaan met die vaste voorneme om nie weer terug te kom nie. Kort daarna breek studente-onluste egter in Frankryk uit en hy keer noodgedwonge terug. In Grahamstad raak hy bevriend met Rob Antonissen, wat van sy manuskripte lees en hom as skrywer van advies bedien. Ná die verskyning van sy opspraakwekkende roman Lobola vir die lewe leer hy die meeste Sestigers ken en neem hy by wyse van briewe, openbare verklarings en onderhoude met die betrokke ministers ’n leidende aandeel in die verset teen die sensuurstelsel. Hy is van die derde uitgawe af redakteur van die tydskrif Sestiger en tree toe tot die redaksie van Standpunte. As bestuurslid van die Afrikaanse Skrywersgilde beywer hy hom daarvoor om die gevangenisstraf van die digter Breyten Breytenbach – met wie hy reeds in die sestigerjare bevriend raak – verlig te kry.

Naas sy kreatiewe werk is hy ook die skrywer wat hom die meeste uitlaat oor die teoretiese aspekte van die vernuwing van die prosa en die beginsels van die Sestigers en hulle benadering tot die prosa in vele artikels formuleer. Aanvanklik werk hy onder leiding van Antonissen aan ’n doktorale verhandeling oor tyd in die roman. Hierdie studie lei tot verskeie insiggewende verkennende artikels, maar word nooit as geheel voltooi nie. Uiteindelik ontvang hy in 1975 die D.Litt.-graad op grond van sy reeds gepubliseerde werke, Aspekte van die nuwe prosa, Aspekte van die nuwe drama en Die poësie van Breyten Breytenbach. Hierdie D.Litt.-graad was die eerste in die geskiedenis van die departement Afrikaans-Nederlands aan die Rhodes-universiteit.

Op 1 Januarie 1991 aanvaar hy ’n pos as professor aan die departement Engels van die Universiteit van Kaapstad en hy word later hoogleraar. Hier woon hy in die voorstad Rosebank. Ná sy aftrede in 2001 gee hy steeds deeltyds klas aan die universiteit. Deur die jare tree hy herhaaldelik as mentor op vir verskeie aspirantskrywers en bied ook op die internet, via die webblad LitNet, ’n virtuele skryfkursus aan saam met Hennie Aucamp. Sy internasionale statuur is sodanig dat hy gereeld uitgenooi word om lesings by oorsese universiteite en op seminare en konferensies te lewer.

Liefdesverhoudings

Ingrid Jonker

Sy eerste huwelik is in 1959 met ’n medestudent, Estelle Naudé. Hulle skei in 1965. ’n Seun, Anton, word uit die huwelik gebore.

In April 1963 maak hy kennis met die digteres Ingrid Jonker en die verhouding vind neerslag in albei se werk. Jonker onderneem in 1964 ’n reis deur Wes-Europa met die prysgeld wat sy vir Rook en oker gewen het en Brink sluit hier by haar aan. Die reis eindig egter rampspoedig toe die verhouding verbrokkel en Jonker weens depressie in ’n Paryse hospitaal opgeneem word. In 2015 verskyn Vlam in die Sneeu, die liefdesbriewe wat Jonker en Brink gedurende hul verhouding vir mekaar gestuur het.

Hy is kortstondig (1965–1966) getroud met die aktrise Salomi Louw, digteres van die bundel Onthuis en later professor in drama aan die Universiteit van die Noorde. ’n Seun, Gustav Francois, word uit hierdie huwelik gebore.

In 1970 tree hy in die huwelik met Alta Muller, wat hy ontmoet terwyl hy in Bloemfontein is vir die opvoering van een van sy toneelstukke. Voor haar troue was sy in beheer van die garderobe by Sukovs. Hulle het twee kinders, Danie en Sonja, maar die huwelik word in 1987 ontbind.

In 1990 tree hy weer in die huwelik, hierdie keer met Marésa de Beer, ’n kliniese sielkundige wat hy as student aan die Rhodes-universiteit ontmoet terwyl hy daar klas gee. Hierdie huwelik eindig ook in ’n egskeiding.

Ná sy laaste egskeiding knoop hy ’n verhouding aan met die baie jonger Karina Dorn (gebore Szczurek), ’n Poolse Ph.D.-student van Salzburg wat hy in 2004 ontmoet by ’n simposium in dié stad oor South Africa in perspective. Hulle trou op 20 Junie 2006 en Karina oorleef hom.

Lesings

In Oktober 1994 woon koningin Beatrix van Nederland en haar man ’n lesing van Brink by op ’n simposium wat deur die Stichting Koninklijk Paleis in Amsterdam in Nederland gereël is, waar hy die politieke verandering in Suid-Afrika bespreek onder die titel Anatomy of a miracle. Verder lewer hy die D.F. Malherbe-gedenklesing in 1991 getiteld Afrikaans op pad na 2000; die Langenhoven-gedenklesing onder die titel Grense van waarskynlikheid tydens die Klein Karoo Nasionale Kunstefees in 1998; in 1999 die tweede T.T. Cloete-gedenklesing (Die duisend-en-tweede nag) en die N.P. van Wyk Louw-gedenklesing in September 2003 oor Van Wyk Louw en die idee van vernuwing. By die Woordfees van 2009 praat hy oor sy lewe en werk. In die sepie 7de Laan maak hy ’n pretverskyning as homself om sy boek Bidsprinkaan bekend te stel.

Letterkundige figuur en anti-apartheidwerk

André P. Brink in 1999

Brink is ’n omstrede figuur in die Suid-Afrikaanse letterkunde en word gereeld in die pers en op ander gebiede gekritiseer; hy raak betrokke by verskeie polemieke. Weens sy liberale sienings oor die politiek en die letterkunde word hy gou deur die meer behoudende deel van die wit bevolking gebrandmerk as volksvreemd en ’n kommunis, laasgenoemde die allesomvattende skeldnaam van daardie tyd vir enigiemand wat nie met die apartheidsbeleid saamgestem het nie. Sy eksperimentele roman Orgie word deur Afrikaanse Persboekhandel (APB), waar Bartho Smit aan die stuur van sake was, aanvaar vir publikasie. Die publikasie is reeds op bladproefstadium toe die hoof van APB, Marius Jooste, vir Bartho Smit inroep en opdrag gee om die publikasie te stop of te bedank. Geen redes word verskaf nie, maar die vermoede is dat die opdrag van die destydse eerste minister, dr. Hendrik Verwoerd, gekom het; hy is in daardie stadium voorsitter van APB se direksie. Die klein onafhanklike uitgewer, John Malherbe, publiseer daarna die werk. Truk se raad weier dat hy in 1969 die regie waarneem van die opvoering van Die terroriste van Albert Camus nadat hy reeds aangestel is. Hulle dring aan dat Francois Swart hierdie rol vervul, met Brink slegs as medewerker, maar eindelik is hy in allesbehalwe naam die regisseur. Hy gee in 1969 voor die Pretoriase Skrywerskring ’n lesing oor Letterkunde van 60 en 70: diagnose en voorskrif, waarin hy die mening huldig dat letterkunde vloei uit ’n tyd waarin daar weens ontwikkeling van die wetenskap geen absolute waardes meer bestaan nie. Die letterkunde van die toekoms moet hom bemoei met die probleme van die gemeenskap van daardie tyd. Uit hierdie menings is sy standpunt teen apartheid as vernaamste probleem van daardie tyd en die rigiede voorskrifte van dogmatiese godsdiens reeds duidelik af te lei.

In 1970 lewer hy ’n striemende aanval op die regering se apartheidsbeleid tydens die Gandhi-gedenklesing naby Durban (Mahatma Gandhi and his relevance to present-day South Africa) en in Januarie 1972 skryf hy ’n brief aan Die Transvaler waarin hy sê geen Afrikaner kan homself ’n Christen noem nie. Hy word ook gevra om in 1975 ’n toespraak tydens die oorlede Kommunistiese leier Bram Fischer se verassing te lewer. By hierdie geleentheid sê Brink as die Afrikanerdom bly voortleef, sal dit moontlik die gevolg wees van die bevrydende invloed van mense soos Fischer. Die Direkteur van Onderwys van die Wes-Kaap moet in Februarie 1974 toestemming gee dat hy uittreksels van sy werk kan voorlees aan leerlinge van Cape Town High School en in sy toestemmingsbrief bepaal hy dat Brink hom slegs by sy eie werk mag bepaal en geen kommentaar oor die politiek of enige kontensieuse onderwerp mag maak nie.

Dit is veral met die verskyning van Kennis van die aand in 1973 dat Brink midde-in die stryd teen die apartheidsregering beland, deur ’n politiek betrokke roman te skryf wat skerp krities kyk na die dinamika van ons veelrassige samelewing. Dit word dan ook die eerste Afrikaanse roman wat in terme van die streng sensuurwette van daardie tyd verbied word. Hy vertaal die boek self in Engels en verkry sodoende ’n internasionale gehoor. Van daardie tyd af verskyn sy romans gelyktydig in Afrikaans en Engels. Die verbod op Kennis van die aand lei tot die stigting van Taurus Uitgewers (onder leiding van Ernst Lindenberg, Ampie Coetzee en John Miles), aangesien geen ander gevestigde uitgewer hierna bereid is om sy volgende boek, ’n Oomblik in die wind, uit te gee nie uit vrees vir verbanning en die daarmee gepaardgaande finansiële verlies. Die verbod op Kennis van die aand word in 1982 na appèl deur Human & Rousseau opgehef, op voorwaarde dat die boek slegs in hardeband uitgegee word en slegs aan persone ouer as 18 jaar verkoop word. In 1979 word ’n Droë wit seisoen ook verbied weens die politieke strekking daarvan, maar hierdie verbod word ook later opgehef.

In die sewentiger- en tagtigerjare lei sy politieke oortuigings daartoe dat Brink deur die Veiligheidspolisie dopgehou word en in verskeie voorvalle met hulle betrokke raak. Per geleentheid deursoek hulle sy huis en kantoor sonder wettige magtiging en hy word ook gereeld deur hulle ondervra. Daar word selfs een aand ’n brandbom op sy huis se dak gegooi, wat gelukkig onskadelik van die dak afrol. Oral word hy agtervolg en sy lewe word op verskeie maniere ontwrig en versuur. So word sy reisreëlings gereeld omvergegooi deur die kansellasie van sy vlugte, wat geïnisieer is deur die Veiligheidspolisie. Hy moet dus telkens onverrigter sake van die lughawe terugkeer, al het hy ’n geldige kaartjie. Op hierdie wyse word hy selfs per geleentheid in die buiteland vertraag. Selfs wanneer hy oorsee is, word elke beweging van hom dop gehou. Elkeen met wie hy in kontak is, word ook ondersoek. In 1983 word hy gevra om ’n anti-apartheidsartikel te skryf vir ’n eksklusiewe publikasie wat as katalogus dien vir die internasionale kunsuitstalling met die titel Art against apartheid, wat onder beskerming van die Verenigde Nasies georganiseer is. Hy is in 1987 ’n lid van die afvaardiging wat met die ANC in Dakar in Senegal vergader om te beraadslaag oor politieke verandering in Suid-Afrika en ontmoet die ANC weer in 1989 by die Victoria-watervalle in Zimbabwe as lid van die afvaardiging van skrywers.

Sy uitgesproke politieke oortuigings is ook daarvoor verantwoordelik dat hy, nadat hy sedert die sestigerjare in die redaksie gedien het, in Januarie 1976 uit die redaksie van Standpunte moet bedank. Die bedanking volg nadat druk teen hom toeneem onder die ander redaksielede (en veral W.E.G. Louw) nadat hy onder meer in 1975 in ’n brief aan die New York Times die Suid-Afrikaanse ambassadeur by die destydse Verenigde Volkere-organisasie (nou die VN), Pik Botha, daarvan beskuldig het dat hy Suid-Afrika se saak deur “leuens en verdraaiings” stel. Toe J.C. Kannemeyer besluit om eindredakteurskap van Standpunte aan die einde van 1983 af te lê, steek hy voelers uit na Brink om hierdie pos oor te neem. Brink verklaar hom bereidwillig, maar hierdie inisiatief van Kannemeyer vind sterk teenstand by Piet Cillié, terwyl ook A.P. Grové daarteen gekant is. Eindelik word Ernst van Heerden as versoenende figuur aangewys as eindredakteur, maar Brink word van Januarie 1984 af tot die redaksie herkies. Van Heerden dui voor die redaksievergadering van 12 September 1985 aan dat hy nie langer met die taak kan voortgaan nie en toe geen ander geskikte persoon hom bereidwillig verklaar nie, word Brink oorgehaal om “voorlopig” van Januarie 1986 af die taak op sy skouers te neem. Die regering kondig in 1986 ’n noodtoestand in die land aan weens politieke onrus, wat tot kwaai kritiek binnelands en van oorsee lei. Brink lewer in ’n ope brief van 16 Junie 1985, wat in De Volkskrant van Amsterdam en die New York Times gepubliseer word, kwaai kritiek op die regering. Hy lewer ook drie artikels vir insluiting in Standpunte, naamlik vyf Standpuntjies, Noodtoestand op Witgatworteldraai en ’n Literêre noodtoestand, wat onder die redaksielede versprei word vir kommentaar. Die verstandhouding destyds is dat die eindredakteur die prerogatief het om enige stuk in Standpunte te plaas. Regsadvies toon aan dat van die stukke óf definitief in stryd is met die noodregulasies óf grensgevalle is. Die gevolge hiervan is dat ’n reeds verdeelde redaksie verder verdeeld raak. Op versoek van A.P. Grové word daar dan op 5 Augustus 1986 ’n direksievergadering van Standpunte gehou om probleme rondom die redaksionele beleid te bespreek. Reeds voor hierdie vergadering besluit Nasionale Pers egter om Standpunte nie langer te borg nie en nadat geen ander uitgewer die taak wil oorneem nie, kom ’n roemryke letterkundige tydskrif tot ’n einde. Terwyl die amptelike verskoning is dat die tydskrif nie langer finansieel kan oorleef nie, is dit ná die ontbinding daarvan egter duidelik dat die tydskrif steeds winsgewend was.

Uitsprake teen die ANC-regering

Nadine Gordimer

Nadat van sy familielede gesterf het en aangerand is in die misdaadvloed wat die land na die demokrasie van 1994 teister, skryf Brink in 2006 belangwekkende artikels oor die droewige stand van sake in die Franse dagblad Le Monde en in die Sunday Independent, terwyl hy toenemend kritiek uitspreek oor sekere ander fasette van die ANC-regering se bewind, soos die wydverspreide korrupsie en die beoogde muilband van die vrye media. In 2006 in die Sunday Independent stel hy dit duidelik dat hy nie dink daar is goeie rede meer om optimisties te wees oor Suid-Afrika nie. Die ANC-regering beoog onder president Jacob Zuma ook ’n wet wat inbraak maak op spraakvryheid onder die dekmantel dat daar inligting is wat om sekuriteitsredes nie aan die publiek beskikbaar gestel mag word nie en wat informante swaar kan straf. André en Nadine Gordimer is in 2010 van die persone wat ’n petisie opstel om beswaar te maak teen die beoogde wet op die beskerming van inligting en ander wette wat spraakvryheid in Suid-Afrika sou bedreig.

Plagiaataantygings

Brink word in 2009 deur die skryfster Rina Sherman van plagiaat beskuldig omdat hy kwansuis die aanvang van sy roman Sandkastele (wat sy self erken sy nooit gelees het nie) op haar roman Uitreis gebaseer het. Buiten enkele ooreenkomste in die intrige kan geen navolging egter gevind word nie en is daar geen teks wat direk met mekaar verband hou nie, en letterkundiges wat albei werke ken verwerp die bewerings. Rina Sherman bevestig wel in besitting te wees van 'n kritiek handgeteken en gedateer deur A. P. Brink van haar manuskrip verskeie jare voor eersgenoemde se boek Uitreis en so ook laasgenoemde se boek Sandkastele gepubliseer is. In 2009 is hy die eerste ontvanger van die Jan Rabie en Marjorie Wallace-beurs ter waarde van R350 000, wat deur die Universiteit van Wes-Kaapland toegeken word. Die toekenning is om hom te help met die navorsing en skryf van ’n roman oor die slawevrou Philida, wat in die 19de eeu in die Franschhoek-omgewing gewoon het. ’n Groot polemiek volg op die toekenning, met verskeie mense wat die mening lug dat die beurs eerder aan ’n meer behoeftige skrywer van kleur toegewys moes gewees het, hoewel die reglement van die prys nie sulke beperkings bevat nie. Brink verklaar later dat die nydigheid waarmee die toekenning van die beurs gepaard gegaan het, hom aan sy skrywersloopbaan laat twyfel het en ook veroorsaak het dat hierdie roman baie langer as sy ander romans geneem het om te voltooi, al is dit aan die kort kant.

Sterfte

André P. Brink is op Vrydagaand 6 Februarie 2015 op ’n KLM-vlug vanaf Amsterdam na Kaapstad oorlede, nadat hy kort tevore ’n eredoktorsgraad van die Franssprekende Katolieke Universiteit in Louvain-la-Neuve in België ontvang het. Daar word vermoed dat hy ’n aneurisme gehad het. Sy gesondheid het in sy laaste paar jaar vinnig begin agteruitgaan en hy moes die eredoktorsgraad in ’n rolstoel ontvang. Op Woensdag 11 Februarie 2015 is hy op ’n privaat geleentheid veras.

Skryfwerk

Brink se eerste gediggie verskyn reeds op negejarige ouderdom in Die Jongspan. Hoewel hy daarna verskeie gedigte skryf, neem hy hierdie genre nie ernstig op nie en bly hierdie gedigte, buiten enkeles wat in Standpunte en Sestiger verskyn, ongepubliseer. Hy skryf op 12-jarige ouderdom reeds sy eerste roman, Vakansie in die noorde, waarin hy die bloeddorstige avonture vertel van vier kinders tussen kannibale en wilde diere in Nigerië. In 1950 volg Die stad van verlore Atlantis, wat as vervolgverhaal bedoel is en handel oor ’n ontdekkingsreis na die oorblyfsels van die legendariese stad Atlantis iewers in die oerwoude van die Kongo, wat deur uitgewers afgekeur word onder meer omdat dit “te eroties” is. Onmiddellik hierna skryf hy Rahja, vors van die hoogland, ’n soort Afrikaanse Tarzan-boek, wat ook vir publikasie afgekeur word. Om sy sakgeld op universiteit aan te vul skryf hy kortverhale vir tydskrifte onder skuilname om op hierdie manier meer as een kortverhaal in dieselfde uitgawe gepubliseer te kry, met sy debuut in 1953 in Die Brandwag. Hy skryf ook kortverhale vir Rooi Rose, Die Huisgenoot, Die Huisvrou, Sarie Marais, Naweekpos, Keur en Die Taalgenoot. Op universiteit publiseer hy ook enkele belangwekkende artikels in die studentejaarblad en die studentekoerant Die Wapad, insluitende in 1957 ’n ontleding van Die besondere probleme van die skrywer in Suid-Afrika en Gevra: ’n paar skrywers, waarin hy die treurige posisie van prosa in Afrikaans betreur. Terselfdertyd pleit hy reeds in hierdie tyd vir ’n meer geestelik volwasse volk wat internasionale tendense kan waardeer en sonder vrees maatskaplike en sosiale waarhede in die oë kan kyk, aangesien uitnemende skrywers slegs deur so ’n volk voortgebring kan word.

Dit is veral op die gebied van die prosa wat hy aanvanklik naam maak. Rofweg beskou, kan sy prosawerk in vier fases verdeel word. Die eerste fase is tradisionele werk waar hy in Van Wyk Louw se terme soos uiteengesit in Louw se Vernuwing in die prosa gemoedelik-lokaal-realistiese en romantiese werk lewer wat min aanduidings gee van die groot impak wat hy op die Afrikaanse letterkunde sou hê; die tweede fase is eksperimenteel van aard, veral met betrekking tot die styl en vorm van die roman, waardeur hy as lid van die Sestigers ’n groot invloed het op die vernuwing in die Afrikaanse prosa; die derde fase is sterk “betrokke” werk van politieke aard, veral om kritiek te lewer op die destyds heersende apartheid en politieke raamwerk in Suid-Afrika, met al sy werke van hierdie tyd wat ook oorsee verskyn en van hom ’n internasionale skrywer van aansien maak; en die vierde fase, ná die demokratiese verkiesings in Suid-Afrika, wat meer fokus op die individu en sy belewenis, meestal as simbool van die algemene menslikheid.

Romans

Sy eerste gepubliseerde werk is tradisioneel van aard, soos die novelle Die meul teen die hang, wat die lotgevalle beskryf van ’n eensame kreupel man aan die buitewyke van ’n Oos-Transvaalse dorpgemeenskap. Hy maak vriende met ’n jong dogtertjie wat gereeld in sy meul kom speel, maar sy verongeluk onder die groot saaglem. Hierna draai die hele dorp teen hom en word sy motiewe met die dogtertjie bevraagteken. Toe rasse-onluste by die meul uitbreek, gaan die man dorp toe om hulp te soek, maar niemand is bereid om te luister nie. Op pad huis toe sien hy sy meul in vlamme opgaan.

Die gebondenes is ’n roman oor die Voortrekkers wat ’n tweede prys verower in ’n landwye historiese-roman-kompetisie. Die roman is gebaseer op die Franse filosoof Jean-Jacques Rousseau se uitspraak dat die mens vry gebore is, maar oral deur bande geknel word. Hoewel die liefdesmotief en die poging om in die geskiedenis die sin van die bestaan van gewone mense te belig onbevredigend uitgewerk word, is Brink se tegniese vernuf duidelik in die hegte strukturering van die roman in drie dele.

Eindelose weë is in 1955 met ’n prys bekroon in die gesinsromanwedstryd van die Vroue-Landbouvereniging, maar word aanvanklik deur Koos Human van Nasionale Boekhandel afgewys voordat dit in 1960 deur Tafelberg gepubliseer word. Hierdie roman handel oor die vernietiging van ’n rustige, idilliese bestaan ná die ontdekking van goud. Die industrialisering eis die geluk en selfs lewens van betrokkenes, met die stryd van diegene wat vasklou aan ’n voorheen bekende lewenswyse teen die veranderings wat goed uitgebeeld word.

Eksperimentele romans

In 1962 word Lobola vir die lewe (Price for life) gepubliseer, wat as sy werklike debuut as ernstige skrywer van formaat beskou kan word en ook ’n roman wat met sy aansluiting by die Wes-Europese romantradisies ’n baken is in die ontwikkeling van die Sestiger-beweging. Brink stuur reeds in 1961 die manuskrip van hierdie boek, toe nog onder die titel Naakfiguur kers en ruit na Nasionale Boekhandel. In ’n keurverslag vind W.E.G. Louw die boek “besonder verdienstelik”, maar beveel dit nie aan vir publikasie nie, omdat hy weens die gewaagde (vir sy tyd) aard van die boek vrees vir die gevolge daarvan vir Nasionale Boekhandel. Louw bel hierna vir Koos Human om die agtergrond te skets en so beland die manuskrip by Human & Rousseau, wat vir geruime tyd hierna al Brink se boeke publiseer. In hierdie roman verskuif die klem van die lokale realisme van uiterlike gebeure na die “binnewerklikheid” van die hoofkarakter (François Raubenheimer), ’n soort buitestaander en swerwer op soek na die sin van alles. Ten spyte van die persoonlike aard van hierdie soeke, is die hoofkarakter nie ’n unieke wese nie en verkry die situasie algemene toepaslikheid, met die ironie dat die buitestaander simbool word van die algemene menslikheid. Met die soektog na die sin as tema, word die verhaal self ingebed midde-in ’n proloog, waar die probleem hoofsaaklik in die vorm van vrae gestel word, en ’n epiloog, waar op simboliese wyse die “antwoord” gegee word. Die roman word ook as radiodrama verwerk en in 2015 oor Radio Sonder Grense uitgesaai.

Brink sit hierdie eksistensialistiese tendens voort met Die ambassadeur (in Engels as The ambassador en later File on a diplomat) waar die verhaal vertel word uit die verskillende perspektiewe van die hoofkarakters. Volgens die manuskripgegewens wou Brink die roman aanvanklik Klein nag met bed en bede noem en later Die ongedurige kind. Die roman gaan oor die liefdesdriehoek tussen ’n vrou en twee mans. Die ambassadeur in Parys, Paul van Heerden, beleef 'n eksistensiële krisis weens sy skandalige verhouding met ’n jong vrou, Nicolette. Die derde sekretaris, Stephen Keyter, het self ’n verhouding met haar. Stephen gebruik die ambassadeur se verhouding met Nicolette om sy eie loopbaan te bevorder en om sy jaloesie teenoor die ambassadeur en Nicolette te laat botvier. Hy stuur ’n verslag oor die verhouding direk aan die regering in Pretoria. Toe die ambassadeur om sy kommentaar gevra word, stuur hy die verslag sonder kommentaar terug. Eindelik beteken Nicolette dan so albei mans se ondergang. Vir Stephen is dit met sy selfmoord die einde van sy bestaan en vir die ambassadeur met die verlies van sy werk, sy vrou en kind die einde van ’n lewenslange bestaanswyse. Die stad Parys is nie slegs die agtergrond nie, maar ook die simbool van die lewensdoolhof waar lewens kruis en uiteenloop terwyl alles vreemd en onbekend bly. Interessant is die vernuftige gebruik van vertelperspektief, waar die hooffigure beurtelings in die vyf afdelings aan die woord gestel word, soms afgewissel deur ’n alsiende waarnemer. Die ambassadeur word in 1963 saam met Lobola vir die lewe met die Reina Prinsen Geerligs-prys bekroon.

Orgie neem die eksperimentering met nuwe vorm tot ’n nuwe uiterste in die Suid-Afrikaanse letterkunde, veral deur die gebruik van die fisieke voorkoms, waar die blad van die boek dwars gedraai en in kolomme verdeel word om die gedagtegang en woorde van die twee hoofkarakters in die verhouding naas mekaar weer te gee. Soms staan die karakters se gedagtes gelyktydig langs mekaar, sodat die leser moet probeer om ook hierdie faset te verwerk. Die lettertipes wissel tussen romein, kursief en vet gedruk om die hede, verlede en tydlose duur aan te dui. Die verhaal wentel rondom ’n hy (’n skrywer en dosent en ongelukkig getroud met a) en ’n sy (’n jong vrou wat nadat sy deur haar vader verstoot is en by haar grootmoeder gaan woon het, ’n verhouding aanknoop met x by wie sy later ’n kind verwag, maar wat haar tot ’n aborsie dwing en haar uiteindelik vir iemand anders verlaat). Hy en sy is albei op ’n gemaskerde bal aan die begin van die lente. Hulle het mekaar ’n jaar tevore ontmoet en hulle verhouding gaan vanaand ’n krisispunt bereik. Orgie word later vir die verhoog verwerk en is by die Woordfees van 2014 op Stellenbosch opgevoer.

Miskien nooit is ’n poging tot ’n “filmroman”, waar die waarneming as’t ware deur ’n kamera-oog geskied om so die subjektiewe ervaring tot objek te maak. Die ek-verteller word by wyse van spreke in die film in ’n “hy” of derde, meer onpersoonlike mens verander wat dan aan die ervarings ’n meer algemene betekenis gee. Terselfdertyd word dit ’n dubbele verhaal, waarin benewens die verskillende perspektiewe op een persona, die ek-verteller kommentaar kan lewer oor die skeppingsproses. Hiermee eindig Brink se eksperimentele fase.

Apartheidsromans

D.J. Opperman

Ron Antonissen

Vir etlike jare hierna dobber Brink feitlik rigtingloos voort, terwyl hy in sy skryfwerk beweeg tussen verdere eksperimente en groter betrokkenheid by die aktualiteit van Suid-Afrika. Ná die voltooiing van Miskien nooit werk hy aan ’n roman wat hy Die meisie en later Mirage noem, maar dit word nie voltooi nie. Hy voltooi die manuskrip van Ballade van die boer, waarvan die titel later verander na Dood van ’n by. Die hoofkarakter is ’n boer wat sy seun doodmaak toe dié sy gesag uitdaag. Daarna verbied hy sy dogter om die lyk te begrawe, ’n duidelike verwysing na die Antigone-figuur as mitiese onderbou. Toe sy die bevel veronagsaam, maak hy haar ook dood. Daarna blyk dit sy was swanger met die kind van ’n swart arbeider. As keurder vir Human & Rousseau wys D.J. Opperman hierdie manuskrip in 1968 egter af vir publikasie en Rob Antonissen is ook van mening dat die manuskrip nie goed sal wees vir Brink se reputasie nie. Sedert 1964 oorweeg Brink dit reeds om ’n polities meer betrokke roman te skryf en hy voltooi die manuskrip van 90 dae (later herdoop tot Die saboteur). Die inspirasie vir die verhaal kom van ’n groepie jongmense in Kaapstad wat gearresteer word op aanklag van sabotasie en omverwerping van die staat. In hierdie groep anti-apartheidsaktiviste is daar onder andere die later bekende regsgeleerde Albie Sachs. Brink het noue kontak met hulle en word gefassineer deur die begeerte van bevoorregte wit mense om hulle lewens op te offer vir anderskleuriges. Twee keurders van die uitgewer John Malherbe beskou dit as sy beste werk tot in daardie stadium, maar weens kommer oor die moontlike gevolge wil die uitgewer dit voor publikasie aan die Publikasieraad voorlê. Brink is nie hiermee gediend nie. Nasionale Boekhandel wys ook die boek af, omdat dit volgens hulle mening gesien sal word as uitbeelding van die soort episodes wat slegs ten doel het om die land in ’n slegte lig te stel. Onder die titel Terug na die son is dit aan Human & Rousseau voorgelê, maar Opperman as keurder beskou dit as “literêr onopwindend” en “onbeduidend”. Brink vertaal die boek in Engels, maar die manuskrip word ook in Engeland afgekeur. Hierna gebruik hy paragrawe van die boek vir sy volgende publikasie, Kennis van die aand.

Kennis van die aand (Looking on darkness) is ’n belangrike keerpunt in sy skryfwerk. Hy gebruik hierna doelbewus sy romans as wapen om die dilemmas van die rassebewustheid binne die veelrassige Suid-Afrikaanse samelewing te belig. Hiermee keer hy ook terug na ’n meer realistiese vorm van die roman. Die titel het sy oorsprong in die geskrifte van die Spaanse filosoof San Juan de la Cruz, wat verwys na die mens se kennis as “dagkennis” en “aandkennis”. Omdat ons God nie direk ken nie, is ons kennis van Hom “aandkennis”, wat nie helder is nie, maar donker. By implikasie is die wit mens se kennis van anderskleuriges ook “aandkennis”. Die sentrale gegewe in hierdie boek is weer ’n liefdesverhouding, maar omdat die minnaar bruin en die minnares wit is, word die verloop van die handeling nie deur emosionele nie, maar politieke en maatskaplike faktore bepaal. Looking on darkness is in 1976 op die kortlys vir die toekenning van die prys vir die beste buitelandse boek wat in Frans vertaal is en in Swede is dit in Januarie 1977 die boek van die maand.

Brink volg hierdie boek op met ’n Oomblik in die wind (An instant in the wind), waarin die werklikhede van die eietydse politiek in ’n 18de-eeuse milieu uitgebeeld word. Elizabeth Larsson, die Afrikanervrou van ’n Sweedse ontdekkingsreisiger, trek saam met haar man en ’n vriend die onherbergsame Kaapse binneland in met die doel om die fauna en flora op te teken. Sy word betreklik vroeg geheel en al uitgelewer aan en afhanklik van die wegloopslaaf Adam Mantoor toe die twee mans gewelddadig sterf. An instant in the wind is in 1976 op die kortlys vir die toekenning van die prestigeryke Booker-prys in Engeland.

Gerugte van reën (Rumours of rain) se titel kom van die uitspraak van ’n karakter dat waar dit politieke verandering in Suid-Afrika betref, dit nes by reën net by gerugte bly. Die roman behandel die betrokke politieke tema uit die oogpunt van die Afrikaanse mynmagnaat en onbeskaamde kapitalis, nasionalis en vrouejagter Martin Mynhardt, wat aan die spits staan van politieke en finansiële mag en sy posisie probeer regverdig. Dit is egter duidelik sy bevoorregte posisie is te danke aan ’n magsdrif en ekonomiese uitbuitingsmotief en dat hy arm is aan algemene menslikheidsbeginsels. Die CNA-prys vir Engels word in 1978 aan Rumours of rain toegeken en in 1978 is hierdie boek ook op die kortlys vir die toekenning van die Booker-prys in Engeland, waar dit uiteindelik die naaswenner is.

’n Droë wit seisoen (A dry white season) is ’n hoogtepunt in sy betrokke romans. Die middeljarige Ben du Toit, ’n onderwyser en doodgewone Afrikanerman, is aanvanklik onbewus van die onmenslikheid wat deurentyd onder die apartheidsbestel gepleeg word. Hy word stelselmatig in die kern van die konflik ingetrek toe sy tuinier verdwyn en dit later blyk hy is saam met ’n ander man in aanhouding deur die Veiligheidspolisie oorlede. In ’n poging om die naasbestaandes te help, kom hy tot die gevolgtrekking dat die amptelike weergawe van die gebeure onvolledig en foutief is en begin hy self ondersoek instel. Sy ondersoek is egter vir hom noodlottig, want geleidelik word hy deur dreigemente, intimidasie, polisie-optrede en geweld geestelik en fisiek afgetakel. Sy gesinslewe word vernietig, hy word vervreem van sy vriende, kollegas en vrou, hy verloor sy werk as onderwyser en eindelik sterf hy in ’n “ongeluk” wat klaarblyklik doelbewus deur die owerhede beplan is. So word hy dan ’n simbool van die tragiese enkeling wat hom teen die noodlot verset. Paradoksaal word hy ook, in opstand teen die Afrikanerbewind, simbool van die gewete en ware Christelike waardes van die Afrikaner, terwyl die boosheid van die wandade onder hierdie bestel en die mantel van Christelikheid duidelik uitgelig word. Brink se Engelse verwerking van hierdie roman, A dry white season, word verfilm vir die internasionale mark met internasionale sterre in die hoofrolle. Dit ontvang in 1980 die Britse Martin Luther King Memorial Prize (’n jaarlikse toekenning in Brittanje vir die bevordering van geregtigheid en gelykheid vir almal op ’n niegewelddadige manier) en in dieselfde jaar die Franse Prix Médicis Étranger vir die beste vertaalde werk. Toe ’n lys van Afrika se honderd beste boeke van die afgelope eeu in 2001 opgestel word, is A dry white season op die lys.

Houd-den-Bek (A chain of voices) is as historiese roman gebaseer op die slawe-opstand van 1825 in die Koue Bokkeveld en is gebou rondom die vryheidsmotief van elke mens, waardeur veral die perd simbool word van vryheid, krag, vitaliteit en ook die seksuele. Die verhaal word deur verskillende mense (dertig vertellers in geheel) uit hulle eie subjektiewe perspektief vertel, waardeur die leser dan geleidelik te midde van weersprekings en aanvullings self die hele prentjie kan inkleur. Die CNA-prys vir Engels word in 1982 aan A chain of voices toegeken. In 2012 word hierdie boek in Occitaans vertaal, ’n skaars dialek wat in die suide van Frankryk deur slegs ’n handjie vol sprekers gepraat word. Vertaling in hierdie taal is dus seldsaam en kan as ’n groot kompliment beskou word, met selfs Nobelpryswenners soos Gabriel Garçia Marquez se werk wat byvoorbeeld nie hierin vertaal is nie.

Die muur van die pes (The wall of the plague) het as verwysing die klipstapeling in die Vauclus-berge teen die Swart Dood in 1721 en die Pes van die 14de en 18de eeu. Die muur word simbool van die talle mure en grense tussen mense vanweë onder meer politieke omstandighede, waar die politiek mense van mekaar skei maar ook binding tussen hulle suggereer. Hier bevind die Kaapse bruin vrou Andrea Malgas haar as politieke uitgewekene in die buiteland, nadat sy en haar eertydse Britse minnaar in die Kaap gearresteer is op ’n Ontugklag. In Parys het sy agt jaar later ’n verhouding met die uitgeweke skrywer Paul Joubert, wat haar vra om te trou. Binne die verhaal word ’n aantal bestaansvrae (“peste”) aangespreek, soos die verskillende vorms van mure wat mense teen mekaar oprig (veral met betrekking tot die Suid-Afrikaanse situasie), die soeke na identiteit en bestaansreg (veral gekoppel aan ras en geslag), die onlosmaaklike verbondenheid aan die eie en aan die verlede en die onmag van die intellektueel.

Die eerste lewe van Adamastor (The first life of Adamastor) herkonstrueer Luis Vas de Camões se epiese gedig Os Lusíadas na aanleiding van die mite van die titaan Adamastor wat op die seenimf Thetis verlief raak. Thetis se moeder beloof dat hy ’n nag by haar dogter kan deurbring as hy sy oorlog teen die leërs van die see staak. Wanneer hy egter vir Thetis wil omhels, verander hy in die ruwe berge van die Kaap van Storms, van waar hy die suidelike oseane bewaak en wraak sweer teen enigeen wat hom steur. Brink gebruik ook die Khoi (die antieke oorspronklike inwoners van hierdie gebied) se mites oor Heitsi-eibib en die bose Gaunab en transponeer dan hierdie oertekste tot Suid-Afrikaanse politieke gegewe in sy beskrywing van die heel eerste fase van kolonisering van die Kaap.

Die kreef raak gewoond daaraan (An act of terror) is ’n boekstawing van die jare van opstand en onderdrukking, geweld en brutaliteit om die blanke owerheid aan bewind te hou en sodoende die bevolking geleidelik soos verminkte krewe daaraan gewoond te maak. Die boek ondersoek hoe ’n begaafde en beminde Afrikanerseun uit ’n eerbare en gerespekteerde Afrikanerfamilie hom met die ANC kan vereenselwig en selfs tot geweld oorgaan. Die gehele Die eerste lewe van Adamastor word as proloog tot hierdie verhaal ingesluit om sodoende die oergeskiedenis te skets. Hiermee sluit Brink sy betrokke romans oor die apartheidsbestel af. In 1992 is An act of terror ’n finalis vir die M-Net-prys, terwyl die Afrikaanse weergawe aangewys word as die naaswenner van die ATKV-prys nadat dit in 1991 benoem is vir die Rapportprys. Die roman States of emergency word slegs in Engels gepubliseer. Deur gebruik te maak van dagboekinskrywings, word ’n jong man se liefdesgeskiedenis en verset teen die regering uitgebeeld.

Post-apartheidromans

Inteendeel (On the contrary), wat in 1993 verskyn, is Brink se eerste post-apartheidroman. Die titel dui op die verskeie teenstellings en weersprekings in die lewe van die hoofkarakter. Die gebeure is gegrond op die verhaal van die Kaapse rebel Estienne Barbier, wat op sy reise uitgaan om die legendariese Monomotapa te ontdek, maar eerder tot selfontdekking kom. Hy onderneem sy reise met Don Quijote in sy knapsak en die avonture van hierdie ridder (en die geskiedenis van Jeanne d’Arc met wie sy eie lewe ’n parallel toon) vorm dan ook intertekste en kommentaar op sy eie avonture en liegstories. Barbier word veral diep geraak deur sy interaksie met die slavin Rosette, waar hy eers onstuimige seks met haar het en haar dan wreed tot die beskikking stel van sekshonger bandiete. The first life of Adamastor en Inteendeel word in 1994 vir die M-Net-prys benoem, die eerste keer dat verskillende boeke in verskillende tale van ’n skrywer tegelykertyd benoem word. Inteendeel is in 1996 ook op die kortlys vir die toekenning van die Helgaard Steyn-prys.

Sandkastele (Imaginings of sand) vertel die verhaal uit ’n vrou se oogpunt en die eerste algemene demokratiese verkiesing word as aktuele agtergrond gebruik. In die roman word die lot van swart mense in Suid-Afrika voor 1994 gekoppel met ’n ander onderdrukte groep, naamlik vroue. Die hoofkarakter en verteller, Kristien, keer ná ongeveer 11 jaar se selfopgelegde ballingskap uit Londen terug na Suid-Afrika om haar ouma Kristina, 103 jaar oud, in die Klein-Karoo by te staan in haar sterwensdae. In 1997 wen Brink in Italië die gesogte Mondello-Vyf Kontinente-prys vir Wêreldliteratuur vir Imaginings of sand en die boek is in 1998 ook op die kortlys vir Ierland se gesogte Impac Dublin-boekprys.

Duiwelskloof (Devil’s Valley) gebruik ou reisjoernale, die dagboeke en mistieke belewenisse van Susanna Smit en ou Boereverhale en vertellings van die Khoisan as agtergrond. Die roman vertel die fiktiewe verhaal van ’n groep Voortrekkers wat hulle onder leiding van die patriarg Lukas Lermiet van die res afskei en hulle in ’n ontoeganklike vallei vestig, waar hulle die ras suiwer hou en ’n selfgenoegsame gemeenskap opbou. Deur ondertrouery oor baie geslagte is die gemeenskap egter deurtrek van gedrogtelike wesens met fisiese en geestelike abnormaliteite en die streng wette en reëls lei tot wreedhede en ’n verwronge etiese kode. Die W.A. Hofmeyr-prys word in 1999 aan Duiwelskloof toegeken.

Romans ná 2000

Donkermaan (The rights of desire) teken die dinamiek van ’n verhouding tussen ’n ouer man (Ruben Olivier) en ’n veel jonger vrou, teen die agtergrond van die nuwe Suid-Afrika se toename in misdadigheid, bendegeweld in bruin en swart woonbuurte, verswakking van openbare dienste en aantasting van die regstelsel. Dit alles lei tot gebrek aan sekuriteit, fisiek sowel as emosioneel. Die Akademie ken uiteindelik, ná vele jare se polemiek, die Hertzogprys aan hom toe, vir drama in 2000 en vir prosa in 2001, met Donkermaan. In 2001 is Donkermaan en The rights of desire albei op die kortlyste vir die toekenning van die Afrikaanse en Engelse M-Net-pryse.

Anderkant die stilte (The other side of silence) vertel die verhaal van ’n Duitse weesmeisie (Hanna) wat uit Duitsland na Duitswes-Afrika (Namibië) verskeep word as bruid vir een van die Duitse koloniste. Op die vaart word sy egter deur ’n soldaat en sy dronk makkers vermink, met die gevolg dat niemand by hulle aankoms in Duitswes in haar as bruid belangstel nie. Saam met ander vroue in ’n soortgelyke situasie word hulle dan in die kasteel Frauenstein aangehou, waar hulle erg mishandel word. Sy maak ’n man dood wat ’n jong meisie wil verkrag en begin dan ’n pelgrimstog deur die woestyn na Windhoek, saam met ander misbruiktes en lydendes, om die man te vind wat haar vermink het. Dit is veral die pyn en lyding van die vrou in die samelewing wat hier onder die loep kom, terwyl die geweld wat uitgebeeld word simptomaties is van ’n wesentlik siek samelewing. Op intertekstuele wyse word daar ook in gesprek getree met ’n breë geskiedenis van hierdie onderwerp, insluitende Jeanne d’Arc, historiese dokumente uit die stryd van die Herero’s teen die Duitsers en Westerse en inheemse volksverhale. Hedendaagse aktuele kwessies wat belig word sluit in vroueregte, seksuele mishandeling en grondregte. Die titel verwys na die strewe om anderkant die verhale na die werklike betekenis te gaan soek. The other side of silence wen in 2003 die Commonwealth Writers Prize for Africa asook die Sunday Times se Alan Paton-prys vir Fiksie.

Voor ek vergeet (Before I forget) vertel van ’n bejaarde skrywer (Chris Minnaar – ’n betekenisvolle naam) wat bieg oor sy lewe. Die fokus is veral op die talle verhoudings wat hy gehad het, waardeur hy meermale moeilikheid optel en selfs politieke probleme ondervind. Sy skrywery is ’n poging om deur sy herinneringe te probeer vashou, maar hy kom mettertyd tot die insig dat die enigste manier om werklik te behou is om te laat gaan. Before I forget is in 2005 op die kortlys vir die toekenning van die Commonwealth Writers Prize for Africa.

Bidsprinkaan (Praying mantis) is gebaseer op die lewe van die historiese figuur Kupido Kakkerlak (c. 1760–1825), die eerste Khoi wat as sendeling aan die Kaap die Goeie Hoop georden is. Die raaisel van ’n mens se lewe word egter ten beste met die verbeelding benader. Kupido is nie gebore nie, ’n arend het hom gebring. In daardie tyd het ook ’n bidsprinkaan verskyn, wat ’n teken van die gode is. Nadat Heitsi-Eibib in die veld aan Kupido verskyn het, raak hy as baasjagter bekend tot ver buite die grense van die boereplaas waar hy grootword en hy is ook die drinker, leuenaar, minnaar en bakleier van die kontrei. Onder die sendeling dr. J.T. van der Kemp se invloed word hy egter die eerste Khoi wat as sendeling aan die Kaap die Goeie Hoop georden is. In 2006 word die Universiteit van Johannesburg-prys aan Bidsprinkaan toegeken, die boek wen in dieselfde jaar die M-Net-prys vir langerformaatprosa en is op die kortlys vir die W.A. Hofmeyr-prys. In 2006 is Praying mantis op die kortlys vir die James Tait Black Memorial Prize, Sunday Times se fiksieprys en die Commonwealth Writers Prize for Africa. Saartjie Botha verwerk Bidsprinkaan vir die verhoog en dit debuteer in 2013 by die Suidoosterfees in Kaapstad.

Die blou deur (The blue door) sluit aan by Kafka se The Metamorphosis, waar die realistiese en surrealistiese vermeng raak. Die skilder David Roux besit ’n kothuisie, maar toe hy die blou voordeur ná ’n inkopietog oopmaak, vind hy ’n ander wêreld agter die deur, een waarin ’n vreemde bruin vrou en twee kinders hom as man en pa eien. Sy eie vrou en woonplek het asof in die niet verdwyn. Hierdie verhaal is ook die eerste van drie novelles wat in Ander lewens (Other lives) saamgebundel word. In Spieël vind die argitek Steve dat hy oornag swart geword het, wat aanleiding gee tot ’n soeke na identiteit. Sy ervaring is verder vreemd omdat slegs buitestaanders soos die bergies en die au pair hom as swart eien, terwyl sy eie familie en kollegas niks anders aan hom opmerk nie. Dinge word op ’n spits gedryf toe hy en sy vrou Carla in ’n restaurant deur ’n groep gewapende mans oorval word. Appassionata vertel van die pianis Derek Hugo wat gedroom het van ’n loopbaan as konsertpianis, maar eindelik les gee aan begaafde leerlinge en goeie sangers begelei. Hy raak betrokke by die bekende sangeres Nina Rousseau met ’n donker verlede, en die leser raak ál meer bewus van ’n komende tragedie. Die verhaal bereik sy klimaks op haar verlate familieplaas buite Tulbagh. In hierdie roman word die grens tussen feit en fiksie, tussen werklikheid en droom opgehef. Hoewel dit drie afsonderlike verhale bevat, oorvleuel dit op verrassende wyse en is daar ’n wisselwerking van situasies, karakters en motiewe wat sake vanuit verskillende hoeke belig. In al drie verhale is die soeke na identiteit ’n kerntema, met ’n totaal onverwagte gebeurtenis wat die karakters dwing om te besin en die werklikheid voortaan op ’n ander manier te beoordeel en ook hulle donker geheime te konfronteer.

Philida is ’n roman oor die slawevrou Philida wat tussen 1820 en 1835 op die plaas Zandvliet in die Drakenstein-distrik gewoon het. Die plaaseienaar is Cornelis Brink en Philida het vier kinders by Frans, Cornelis se seun. Die wrede Cornelis is op sy beurt die kind van Philida se peet-ouma Petronella, nadat sy pa rondgeloop het. Die Engelse weergawe van Philida is in 2012 op die langlys vir die toekenning van die Booker-prys. In 2013 is Philida op die kortlys vir die toekenning van die M-Net-prys en die Universiteit van Johannesburg-prys.

J.M. Coetzee

In die sewentiger- en tagtigerjare raak Brink (naas die Nobelpryswenners Nadine Gordimer en J.M. Coetzee) internasionaal die bekendste Suid-Afrikaanse skrywer deur vertalings van sy werk in meer as dertig tale, insluitende Albanies, Brasiliaans, Bulgaars, Chinees, Deens, Duits, Engels, Esties, Fins, Frans, Grieks, Hebreeus, Hongaars, Italiaans, Japannees, Litaus, Ndonga, Nederlands, Noors, Occitaans, Pools, Portugees, Roemeens, Russies, Serwo-Kroaties, Slowaaks, Spaans, Sweeds, Tsjeggies, Turks, Viëtnamees, Xhosa en Yslands.

Onder skuilname publiseer hy ook twee ontspanningsverhale, naamlik Spanning op blou einders onder die skuilnaam Chris van Lille en Vlinder in die vlamkring as Adrienne du Toit. As Chris van Lille is hy ook vir verskeie vertalings verantwoordelik.

Ander prosa

Verskeie ander vorms van prosa word ook deur hom beoefen. Jeugverhale skryf hy vroeg reeds met die tweeluik oor Bakkies en sy maats, onderskeidelik Die bende en Platsak. Vir die jeug vertel hy ook die historiese Die verhaal van Julius Caesar.

Sy humoristiese verhale, waarvan die meeste oorspronklik as rubrieke in koerante en tydskrifte verskyn, word gebundel in Die klap van die meul, Die wyn van bowe, ’n Emmertjie wyn, Die fees van die malles (’n keur saamgestel deur Abraham H. de Vries), Loopdoppies, Mal en ander stories en Met ’n glimlag. Hierdie verhale is meestal ’n tong-in-die-kiesweergawe van ’n grappige insident of storie, bedoel vir plesier en een-een lees vir ontspanning. Die klap van die meul bevat sketse wat eers in Beeld en later in sy rubriek "Sout en peper" in Rapport verskyn het, met ’n tweede keur hieruit wat onder die titel Die wyn van bowe gebundel word. In die tydskrif Wynboer verskyn sy gereelde rubriek "’n Emmertjie wyn", met hoofsaaklik snaakse stories oor drinkebroers en die gevolge van die vrug van die druif. Hieruit word ’n keur saamgestel en gepubliseer as ’n Emmertjie wyn en die gewildheid hiervan lei later tot ’n tweede keur onder die titel Loopdoppies. ’n Keur uit al hierdie bundels word later uitgegee as Mal en ander stories. Later word essays uit Mal en ander stories en die reisverhaal Parys-Parys retoer gekeur en uitgegee as Met ’n glimlag. Hierdie keuses is almal daarop gemik om by die leser ’n “stille grynslaggie” te ontlok, maar die herkenbare karaktertipes en die onderwerpe wat aangeroer word, gaan dikwels ook gepaard met ’n goeie skeut satire.

Versamelbundels

Van sy korter werk word in verskeie versamelbundels opgeneem, insluitende Borde borde boordevol saamgestel deur Hennie Aucamp. Rooi is ’n versamelbundel van prominente skrywers (hoofsaaklik Sestigers) se sketse en essays wat in 1965 deur die uitgewer John Malherbe gepubliseer word. Van Brink word die stukke Rooi, Vesting, Drie vroue en ’n flentertjie, Maskers en mense en Klein eiland hierin opgeneem, wat ook die eerste keer is dat hierdie bydraes gepubliseer word. Maskers en mense word later ook deur Merwe Scholtz in Vertellers 2 opgeneem. Die kortverhaal Dertien verskyn in Augustus 1964 onder sy eie naam in Standpunte, en is ’n vernuftige weergawe van die mens se onvermoë om by ’n ander mens en by God uit te kom. ’n Fabriekwerker woon op die 13de vloer van ’n woonstelgebou, langs ’n vrou wat hy nooit sien nie. Hy kom agtuur in die oggend van sy werk terug en begin om middernag werk. Sy obsessie met die vrou langsaan vergroot en hy verwaarloos sy werk en word afgedank en aangesê om te verhuis. Dan klim hy naak van sy balkon na hare toe oor en word doodgeskiet. Hierdie kortverhaal word deur Hennie Aucamp in Bolder, Merwe Scholtz in Vertellers en Abraham H. de Vries in Die Afrikaanse kortverhaalboek opgeneem. Baie kortverhale van hom word onder skuilname in tydskrifte gepubliseer.

Hy skryf die humoristiese stories oor die nagkardrywer Kootjie Emmer. In Die geskiedenis van Oom Kootjie Emmer van Witgatworteldraai (wat ook verfilm word), is die lykbesorger en nagkardrywer Kootjie Emmer die hoofkarakter, omring deur kleurryke dorpsgenote soos Dominee Dooieweerdt, Miss Libbie Plessie, oom Sagrys Noodskoot, oom Poepies Pontak, Koekie Rautenbach, sersant Gryp-en-Ryp Koesee en die weduwee Oop-en-toe. Oom Kootjie Emmer en die nuwe bedeling is ’n satire na aanleiding van staatspresident P.W. Botha se nuwe politieke bedeling van die tagtigerjare waarin bruin mense en Indiërs ook verteenwoordiging in afsonderlike parlemente gegee word, maar swart mense steeds uitgesluit bly.

Brink beskryf die wynbedryf in sy meerdere fasette in Brandewyn in Suid-Afrika, Dessertwyn in Suid-Afrika (wat albei ook in Engels gepubliseer word) en Essence of the grape. In Oktober 2006 vereer die Suid-Afrikaanse Brandewyngilde hom vir sy bydrae tot die brandewynbedryf in Suid-Afrika na aanleiding van sy boeke Brandewyn in Suid-Afrika (1970) en Essence of the Grape (1992). Verder stel hy die publikasie Heildronk saam, wat vele knap sketse bevat (waarvan talle deur homself), asook kort stukkies wyngeskiedenis en resepte.

Outobiografiese werke

’n Aantal werke is outobiografies van aard. ’n Vurk in die pad (A fork in the road) is sy outobiografie, waarin hy sy lewe in oënskou neem, hoofsaaklik om aan sy vyfde vrou ’n geheelbeeld van sy lewe te verskaf. Hierin wei hy uit oor die problematiese verhoudings met sy pa en met sy suster, die skryfster Elsabé Steenberg. Opvallend is dat hy wat sy verhoudings met vroue betref, vir Ingrid Jonker en Karina Dorn as die belangrikste uitsonder en nie eens ’n foto van die ander vier vroue met wie hy getroud was in die boek insluit nie. A fork in the road word in 2009 op die langlys geplaas vir die toekenning van die Samuel Johnson-prys en is in 2010 op die kortlys vir die Alan Paton-prys. Sy essay Skuld en boete word spesiaal geskryf vir opname in Herinnering se wei, ’n versamelbundel met jeugherinneringe. Sy briefwisseling met die digter Ingrid Jonker word ná sy dood deur Francis Galloway geredigeer en onder die titel Vlam in die sneeu gepubliseer. Brink het Jonker se oorspronklike briewe aan hom en afskrifte van sy briewe aan haar van die sestigerjare af bewaar. Die titel van die boek suggereer reeds die onstuimige en veranderende aard van die liefdesverhouding tussen die briefskrywers. Die briewe gee ook insig in die politieke en literêre landskap van die vroeë sestigerjare.

Reisverhale

In die sestigerjare skryf hy verskeie reisverhale oor hoofsaaklik die Wes-Europese lande. Hierdie reisbundels is Pot-pourri, Sempre diritto, Olé, Midi, Parys-Parys retoer en Fado.

Pot-pourri is ’n aantal sketse oor die lewe in Parys tydens sy studentejare, wat oorspronklik eers in koerante verskyn het en ’n verwerking is van die joernale wat hy tussen 1959 en 1961 gehou het. Opmerklik is sy fyn waarnemingsvermoë waardeur hy van klein detail betekenisvolle afleidings kan maak. A.P. Grové neem Min vir ’n sikspens uit hierdie bundel op in Trekvoëls, ’n versamelbundel van reissketse, en Koos Human neem ’n Reël is ’n reël op in Willekeur.

Sempre diritto (wat beteken “hou reguit aan”) beskryf ’n besoek aan Italië, waarin hy plekke soos Florence, Assisi en Rome besoek en die boek opkikker met staaltjies oor mites, folklore en die geskiedenis van die gebied.

Vier sketse oor die lewe in Frankryk word opgeneem in die versamelbundel Rooi.

Olé is ’n Spaanse reisverhaal, geskryf na aanleiding van ’n besoek van twee maande aan Spanje in 1964. Die titel is na aanleiding van die juigkreet van bewondering by ’n stiergeveg en die woord is volgens Lorca ook verwant aan “Allah”, sodat dit saam met die juigkreet ook die religieuse aard van die land saamvat. Brink onderneem die reis as ’n soort pelgrimstog op die spoor van Don Quijote en begin waar Don Quijote eindig. Sodoende besoek hy onder meer Barcelona, Córdoba, Sevilla, Granada en La Mancha. Hy slaag daarin om in die siel van die land en mense in te dring en open dieper perspektiewe deur sy beskrywings. Die CNA-prys word in 1965 aan Olé toegeken. A.P. Grové neem Mañana uit hierdie boek op in die versamelbundel Trekvoëls.

Midi is ’n verslag oor ’n verblyf in die suide van Frankryk. Midi beteken “middag” en die Midi is die naam waarmee min of meer die hele suide van Frankryk aangedui word. Dit is die middagland of die land van die son. Hier is dit veral sy beskrywings van die gewone mense wat bekoor. Die relaas van sy reis word voorafgegaan deur die mites, legendes en geskiedenis van hierdie streek as die agtergrond waarteen die mense van vandag hulle lewens lei.

Parys-Parys retoer is ’n herbesoek aan Parys en bevat sketse wat hoofsaaklik voorheen in koerante en tydskrifte verskyn het, met veral die skets oor Uys Krige se besoek aan Parys wat bekoor.

Fado beskryf ’n reis deur Portugal met ’n verkenning van die Portugese geskiedenis, legendes en literatuur. Hy gebruik die epos van Camões, Os Lusiadas, as raamwerk vir hierdie beskrywings om so aan te dui hoe die hede sy beslag uit die verlede gekry het. Die titel verwys na ’n tradisionele Portugese melancholiese tipe sang, wat in moderne tye ontaard het tot verdigsel en romantiek. ’n Keur uit die sketse in al sy reisverhale verskyn as Latynse reise.

Uit die sketse in Pot-pourri en Parys-Parys retoer word ’n keur gemaak wat uitgegee word as Herinneringe aan Parys, en Mediterreense herinneringe bevat die beste stories uit sy reissketse oor Italië (Sempre diritto), Spanje (Olé) en die suide van Frankryk (Midi). Van sy reissketse word opgeneem in die versamelbundel Kompas.

Hy publiseer ook die fotoboek Portret van die vrou as ’n meisie en die kunsboek oor Jan Vermeiren: a Flemish artist in South Africa. Vir Paul Alberts se fotoboek In Kamera, waarin fotostudies van kunstenaars oor ’n wye spektrum opgeneem word, skryf hy ’n inleiding.

Letterkundige en kritiese werke

Breyten Breytenbach

Jan Rabie

As akademikus en kritikus lewer hy ’n belangrike bydrae deur publikasies soos Orde en chaos, Aspekte van die nuwe prosa, Aspekte van die nuwe drama, die blokboeke oor Die poësie van Breyten Breytenbach en Jan Rabie se ‘21’, die keur uit sy boekresensies in Rapport wat as Voorlopige Rapport en Tweede Voorlopige Rapport verskyn, Waarom literatuur, Literatuur in die strydperk en Vertelkunde.

Aanvanklik publiseer hy resensies oor nuwe werke in Die Huisgenoot, Tydskrif vir Letterkunde, Kriterium en Dagbreek en Sondagnuus, terwyl artikels oor die aard van die nuwe literatuur in Sestiger verskyn en sy vertoë om ’n beter sensuurbedeling meestal in die briewekolomme van die dagbladpers gepubliseer word. In ’n aantal artikels in Standpunte en in bydraes tot die bundel Die Sestigers verskaf hy belangrike sleutels tot ’n begrip van sy eie werk. Orde en chaos is ’n publikasie van sy verhandeling vir sy meestersgraad, waarin hy ’n grondige ondersoek doen na die tragedie as kunsvorm na aanleiding van ’n ondersoek van Shakespeare se tragedies en Germanicus van N.P. van Wyk Louw. Soos die titel aandui, ondersoek hy hoe al hierdie dramas werk met chaos as raamwerk waarbinne die aksie plaasvind, met die teenwig daarvan die rol van die ordeskeppende held. Aspekte van die nuwe prosa is die eerste werk wat die letterkundige bydrae van die Sestigers tot op daardie stadium literêr-teoreties bespreek en dit afspeel teen die wêreldsituasie asook die vormingskragte wat daarop ingespeel het, plaaslik en in die wêreldletterkunde. Aspekte van die nuwe drama is ’n tydige uiteensetting van die vernaamste kenmerke van die ontwikkelingslyne van die Nuwe Drama, wat hy kundig teenoor die klassieke drama stel en dan die dramas wat in Afrikaans aan aspekte van die Nuwe Drama voldoen, bespreek.

Sy blokboek oor Die poësie van Breyten Breytenbach is ’n belangrike oorsig oor die oorsprong, denke en werkwyse agter hierdie digter se poësie en het ’n belangrike invloed op studies wat van Breytenbach gemaak word en die oordeel oor sy werk. Die blokboek oor Jan Rabie se ‘21’ is eweneens verhelderend oor die verhale in hierdie bundel. In Voorlopige Rapport bundel hy resensies oor 67 literêre werke wat hy in die tydperk 1970–1975 geskryf het en belig sodoende die belangrikste werke van hierdie tydperk. Tweede voorlopige Rapport bevat resensies oor die belangrikste literêre werke ná 1975 en die twee bundels saam gee dan ’n oorkoepelende beeld van die Afrikaanse literatuur van die dekade van sewentig. Hy lewer verder ’n oorsig oor die Afrikaanse prosa in Inleiding tot die Afrikaanse letterkunde onder redaksie van Ernst Lindenberg.

Waarom literatuur? bevat ’n keur uit die opstelle wat hy tussen die jare 1960 en 1984 geskryf het, waarin dit veral om literêre besinning gaan, terwyl Literatuur in die strydperk opstelle en referate uit dieselfde tydperk bundel, maar met meer polemiese temas. Belangwekkend in laasgenoemde bundel is opstelle soos Geslag van Sestig (waarin hy nie alleen nuwe drama en prosa vir Afrikaans opeis nie, maar ook nuwe kritiek), Oor die religieuse en die seksuele (waarin hy hierdie voorheen taboe onderwerpe vir die literatuur opeis) en Kortsluiting in die kritiek? (waarin hy voorbrand maak vir ’n nuwe manier van skryf oor die literatuur). Hierdie kritiek is net so kreatief soos die literatuur van daardie vernuwende tyd en ’n broodnodige aanvulling daartoe. In Vertelkunde poog hy volgens die voorskrif om vir studente en ander belangstellendes (wat nie oor diepgaande kundigheid in hierdie verband beskik nie) ’n stel gereedskap te gee waarmee die verhaalkuns omgesit kan word in vertelkunde, met ander woorde om lesers te leer hoe om ’n verhaal te interpreteer. Dit vermag hy deur die konstruksie van die driedelige program van storie, vertelteks en vertelproses en deur sy insiggewende bespreking van gebeure en ruimte binne die teks. Benewens bogenoemde werk voorsien hy ook Simon Vestdijk se belangrike roman Terug tot Ina Damman se publikasie in Human & Rousseau se reeks Literatuur van die Lae Lande van ’n inleiding, aantekeninge en woordverklarings.

In pas met sy wêreldwye aansien lewer hy belangrike kritiese en teoretiese werke in Engels. The novel: language and narratives from Cervantes to Calvino is ’n verkenning van prosateorie aan die hand van romans wat klassiek is in die wêreldletterkunde, soos die titel aandui vanaf Cervantes se Don Quijote tot in die moderne tyd Calvino se If on a winter’s night a traveller. Hy dui aan die hand van voorbeelde aan hoe die roman met die tyd ontwikkel het en wat die konvensies vir die roman in die verskillende ontwikkelingstadiums was. Meer polities aktueel skryf hy oor Mapmakers: Writing in a state of siege, ’n versameling van sy sosio-politieke en literêr-politieke geskrifte en toesprake wat hy regdeur die wêreld tussen 1967 en 1982 gelewer het in plekke soos Japan, Mexiko en Swede. Die boek word in Amerika gepubliseer onder die titel Writing in a state of siege: Essays on Politics and Literature. ’n Soortgelyke werk is Reinventing a continent: writing and politics in South Africa 1982–1995, ’n versameling van verspreide politieke en taal-essays wat in diverse publikasies verskyn het.

Drama

Ook op die gebied van die drama lewer hy belangrike werk.

Soortgelyk aan sy prosa is sy eerste pogings tradisioneel van aard, soos Die band om ons harte. Hierin word die lotgevalle van ’n Setlaarsgesin, die Wards, oor vyftien maande tussen Desember 1820 en Maart 1822 gedramatiseer.

Caesar is ’n historiese versdrama, waarin die laaste jaar van Julius Caesar se lewe in vyf episodes uitgebeeld word. Die gebeure is egter oorbekend, wat die dramatiese impak daarvan verlaag, terwyl die versvorm waarskynlik nie die skrywer se vernaamste sterkpunt is nie. Dit is nogtans ’n rasegte tragedie, waarin Brink ook toespelings maak op die eietydse politiek, veral die onvermoë tot daadwerklike optrede, die morele korrupsie wat uit welvaart vloei en ’n afkeer van die idee van ’n “verligte diktatuur” wat deur eietydse intellektuele as ’n potensiële politieke oplossing gesien is. Die Eugène Marais-prys word in 1963 vir Caesar toegeken.

Met Bagasie (Die koffer, Die trommel en Die tas) bring hy vernuwing aangesien hierdie drie eenbedrywe van die eerste uitings in Afrikaans van die Teater van die Absurde is. Getrou aan die aard van hierdie soort drama word die betekenis slegs gesuggereer en is die dramas oop vir vele verskillende interpretasies. Sommige van die handelinge is so duister dat dit selfs blyk om sonder sin te wees. Die gebrek aan kohesie tussen woord en handeling, verbandlose en irrasionele dialoog is alles stylmiddele van hierdie tipe drama wat die moderne mens in sy eensaamheid, verwardheid, angs en gebrek aan sekerheid wil skets. In hierdie stukke lê Brink oënskynlik uiteenlopende maar tog verwante beelde van die problematiek van die menslike bestaan naas mekaar.

Elders mooi weer en warm is aanvanklik as novelle onder die titel Elders bewolk en koel en later as Die seun geskryf, maar kry uiteindelik as drama sy finale beslag. Dit word verdeel in drie bedrywe, wat deur die voorspel tot elkeen aangedui word as vroeglente, somer en herfs, met ’n verdere interpolasie in die laaste bedryf wat oor die winter handel. Die stuk beweeg dus simbolies vanaf die belofte van nuwe lewe en groei tot by koue en dood. Antonissen beskou hierdie drama as “die sterkste werk wat die jongste generasie tot die Afrikaanse drama bygedra het”. Die eerste uitgawe van die drama word reeds in 1965 gepubliseer, maar beleef eers in September 1969 sy eerste opvoering in die Rhodes-teater in Grahamstad, onder spelleiding van die skrywer self. Hierna bring hy etlike veranderinge aan vir die professionele aanbieding deur Sukovs in April 1970 in Bloemfontein, waarna die stuk verder ingekort en verander word vir die publikasie van die tweede uitgawe in 1974.

Die verhoor en Die rebelle behandel die historiese gegewe van die Slagtersnek-opstand as agtergrond vir die teenstelling van individuele vryheid en verantwoordelikheid teenoor die mag en gesag van die owerheid. Die verhoor word in 1980 deur Brink self as sy mees bevredigende drama beskryf. Die drama slaag daarin om die vernaamste probleme en standpunte van die koloniale samelewing (waarvan apartheid ’n vorm is) uit te beeld. In Die verhoor lewer ’n alomteenwoordige verteller kommentaar en praat direk met ander karakters, maar die feit dat hy nie soos Frederik in Die rebelle direk betrokke was nie, maak hierdie struktuur minder oortuigend.

Pavane se titel verwys na ’n statige, plegtige dans, vermoedelik afgelei van die Spaanse woord vir pou. Die pou is ook die roepvoël van die dood, waardeur die idee van die dood sentraal geplaas word in die drama. Die drama bied ’n ontleding van die filosofiese en menslike dinamiek wat by ’n bevrydingstryd na vore kom. Vier Suid-Amerikaanse vryheidsvegters (Mario, Miguel, Antonio en Pepe) ontvoer die dogter (Claudia) van ’n vooraanstaande Amerikaanse diplomaat om haar as gyselaar aan te hou in hulle strewe na die bevryding van sewe van hulle makkers. Die drama word deur Anthony Akerman in Engels vertaal en onder meer in Brittanje opgevoer.

Die jogger is ’n greep uit die geskiedenis van Suid-Afrika onder apartheid, wat in die tyd van die Waarheid-en-versoeningskommissie afspeel. Die Akademie ken uiteindelik, na vele jare se polemiek, die Hertzogprys vir drama in 2000 aan Brink toe vir Die jogger. Die jogger word ook bekroon met agt Vita-toekennings.

Hy skryf ook die blyspel Afrikaners is plesierig, waarin deur ’n oorsig van die Suid-Afrikaanse geskiedenis kommentaar gelewer word op sekere kernfigure en tipes in die Suid-Afrikaanse politiek. Ware Jakob, die “ware Afrikaner”, word aan die einde ontmasker as ’n onaangename karakter. Die meeste van die karakters is op tydgenootlike figure gebaseer, met die hippie Buiten Buitengewoon wat uiteraard verwys na Breyten Breytenbach.

Verskeie van sy dramas is gebaseer op reeds bestaande werke. Hy verwerk Shakespeare se The Comedy of Errors as Kinkels innie kabel en plaas dit midde-in ’n plaaslike milieu, naamlik die denkbeeldige vissersdorpie Witbaai naby Kaapstad. Twee pare identiese tweelinge word as kinders deur omstandighede geskei. As jong volwassenes beland hulle toevallig op dieselfde plek, waar hulle in die slottoneel mekaar en hulle eie en aangenome vader vind. Brink se tegniese vernuf blyk duidelik uit hoe hy die dubbelsinnighede in die dialoog (’n vermenging van die Kaapse streektaal en Shakespeare se dialoog) en situasies skep en benut.

Bobaas van die boendoe is gebaseer op The playboy of the Western world van J.M. Synge. Hierin word Synge se gegewe op vernuftige wyse verwerk om dit van toepassing te maak op die sosiale milieu van die Kaapse bruin mense. Dit is veral die realistiese en pittige taalgebruik wat imponeer.

’n Soortgelyke verwerking van Molière se Les fourberies de Scapin (Die skelmstreke van Scapino) wat ook in die wêreld van die Kaapse bruin mense afspeel, is nie gepubliseer nie. Mikro se verhale oor die karakter Toiings is die basis vir die drama Toiings op die langpad. Die drama verwerk materiaal uit al die Toiings-romans en dek beide die jong en ou Toiings, waardeur sy ontwikkeling duidelik word. Die aksie word egter nie chronologies aangebied nie, maar eerder vanuit die oogpunt van die ou Totius, wat gereeld in sy herinnering terugflitse uit die verlede beleef.

Die hamer van die hekse is ’n interessante eksperiment in ons letterkunde wat die klassieke teks van Die heks van C. Louis Leipoldt as sentrale gegewe neem. Leipoldt se drama word beskou as ’n uitsonderlike drama in ons vroeë letterkunde, waar die kardinaal tydens die grootskaalse heksejag in die Middeleeue uitvind dat die “heks” wat nou voor hom verskyn, sy jeugliefde is. Die einde is onbevredigend aangesien die kardinaal in ’n floute verval en die keuse wat hy moet maak tussen sy jeugliefde (wat hy nou weet onskuldig is) en die kerk (wat haar dood eis) sodoende vryspring. Brink neem die teks van Leipoldt se drama grootliks onveranderd oor, met geringe stilistiese veranderinge, wat insluit die dramatiese aanbieding van die getuienis teen die hekse. Hy skryf ’n episode aan die begin en twee episodes aan die einde by, wat die kardinaal dwing om ’n besluit te neem óf vir sy jeugliefde (wat hom as ketter teen die kerk sal brandmerk) óf vir die kerk (wat sy jeugliefde brandstapel toe sal stuur). Die keuse sluit ook aan by die eietydse deurdat die kardinaal ’n beginselvaste man is wat sterk glo in die kerk as sosiale bestel, ten spyte van die werkinge van hierdie bestel wat soms baie onmenslik is. So word die boodskap van die drama versterk, asook die spanning in die handeling. Die ondergang van ’n man soos in Leipoldt se drama lei dan tot die ondergang van ’n stelsel.

Op ander gebiede maak hy ook ’n groot bydrae. In die sestiger- en sewentigerjare neem hy by herhaling die regie van sy dramas waar en ontwikkel hy tot toonaangewende kritikus met sy gereelde boekresensies in Rapport. Op filmgebied skryf hy in 1972 die draaiboek vir die film Peetpa, ’n satire op The godfather, wat verfilm is met Koos Roets as die regisseur. In 1975 is hy die verwerker en regisseur van die verfilming van C.M. van den Heever se Somer. Sy boek oor Kootjie Emmer word ook verfilm. Hy lewer ook werk vir die televisie deur die draaiboeke te skryf vir die televisiereekse The Settlers, oor 1820 se Britse Setlaars, en Glitter, oor Kimberley en die diamantbedryf. Verder verwerk hy Herman Charles Bosman se verhaal The picture of Gysbert Jonker vir televisie en Olive Schreiner se Story of an African farm vir die verhoog.

Samesteller, redakteur en vertaler

Ook as samesteller en redakteur van boeke is hy belangrik, veral met die samestelling van Groot verseboek in 2000 en die heruitgawe van 2008, waarvoor hy die totale Afrikaanse poësie in Afrikaans moes bestudeer. Hy versorg die bundel Oggendlied, wat uitgegee word ter ere van Uys Krige met sy verjaarsdag op 4 Februarie 1977, stel die tweetalige bundels S.A. 27 April 1994 en 27 April one year later / 27 April een jaar later saam, waarin verskeie skrywers hulle gedagtes op die historiese dag van volle demokrasie vir Suid-Afrika neerpen en stel ook drie bundels gedigte en prosa saam wat in 1982, 1983 en 1985 onder die titel Aspersie deur Rhodes-universiteit uitgegee word. Saam met J.M. Coetzee is hy mederedakteur van die versamelbundel A land apart, waarin hulle ’n verteenwoordigende keuse maak uit die Engelse kortverhale van Suid-Afrikaanse skrywers, insluitende Nadine Gordimer, Gcina Mhlope, Ahmed Essop, Chris van Wyk, Mazisi Kunene, Christopher Hope, Mike Nicol en Oupa Thando Mthimkulu.

As vertaler is hy verantwoordelik vir die vertaling van ’n groot aantal boeke uit die wêreldliteratuur in Afrikaans. Die Akademieprys vir Vertaalde Werk word in 1971 aan hom toegeken vir sy vertaling van Alice deur die spieël van Lewis Carroll. Sy vertalings in Afrikaans sluit in Cervantes se Die vindingryke ridder Don Quijote de la Mancha, Marguerite Duras se Moderato cantabile, Graham Greene se Die eendstert, Lewis Carroll se Die avonture van Alice en Alice deur die spieël, André Dhôtel se Reisigers na die groot land, Mark Twain se Die avonture van Huckleberry Finn, Nina Berberova se Die begeleidster en Eugene O’Neill se ’n Lang dagreis na die nag, terwyl hy Dan Sleigh se Eilande en Jeanne Goosen se Ons is nie almal so nie in Engels vertaal. Hy lewe ook ’n groot aantal vertalings van veral kinder- en jeuglektuur onder die skuilnaam Chris van Lille. ’n Volledige lys van sy vertalings word onder sy lys van publikasies hieronder uiteengesit. Sy en Antjie Krog se Engelse vertaling van Ingrid Jonker se gedigte (Black butterflies – selected poems) is in 2009 op die kortlys vir die literêre vertalingsprys van die Suid-Afrikaanse Vertalersinstituut. In 2011 verskyn sy naam op IBBY se erelys vir sy bydrae tot letterkunde vir die jeug en kinders in Suid-Afrika vir sy vertaling van Die avonture van Alice in Wonderland.

In opdrag van die streeksrade vertaal hy verskeie dramas, waarvan Richard III van William Shakespeare, Romeo en Juliet van Shakespeare, Die seemeeu van Anton Tsjechof en Hedda Gabler van Henrik Ibsen gepubliseer word. Hy vertaal ook Albert Camus se Die terroriste, Edmond Rostand se Cyrano de Bergerac, Georges Feydeau se Hond se gedagte, Eugène Marin Labiche se Al om die ander, Michel de Ghelderode se Eskoriaal, Nikolai Erdmann se Die selfmoordenaar, Fritz Hochwälder se Die staatsaanklaer, Federico Garçia Lorca se Bloedbruilof en Richard Nash se Die reënmaker. Ongepubliseerde verwerkings van dramas sluit verder in Die hand vol vere (na aanleiding van Aristophanes se Die voëls), ’n Lang dagreis na die nag (A long day’s journey into night van Eugene O’Neill) en ’n verwerking van Story of an African farm van Olive Schreiner vir die verhoog. Daar is ook twee verwerkings in Engels, That skelm Scapino na aanleiding van Molière se Les fourberies de Scapin en Pavel Kohout se Roulette.

Toekennings en eerbewyse

Eerbewyse

Elsa Joubert

Benewens die aansienlike aantal pryse wat sy individuele boeke verower, word sy werk en persoon op talryke maniere bekroon. Hy word in 1979, 1980 en 1982 vir die Nobelprys vir Letterkunde benoem en bevind hom in 1982 op die kortlys vir hierdie prys, wat daardie jaar aan Gabriel Garçia Marquez toegeken word. In 1983 word hy deur die Franse regering vereer deur ingehuldig te word as ridder van die Legioen van Eer en in 1987 vereer dieselfde regering hom weer toe hy ’n offisier van l’Ordre des Arts et Lettres word, die hoogste moontlike toekenning van die Franse regering. Die Universiteit van Uppsala in Swede ken in 1993 die Monisamiën-prys vir menseregte aan hom toe, wat al om die ander jaar toegeken word, en met hierdie toekenning sluit hy aan by vorige ontvangers soos Lech Walesa van Pole en die Koreaanse digter Kim Chi Ha. Hy dien ook op die jurie vir die toekenning van die Jacques Rousseau-prys vir Filosofie in Switserland, saam met die Nobelpryswenner Saul Bellow die enigste buitelander op die jurie. Toe die Akademie in 1994 aan hom die Gustav Preller-prys vir literêre kritiek toeken, weier Brink die prys, omdat hy reeds meer as vier jaar vantevore vanuit die Afrikaanse na die Engelse kritiek oorbeweeg het en dus geen nuwe bydrae gemaak het wat die toekenning van die prys sou regverdig nie. Saam met Elsa Joubert ontvang hy in 1996 die Afrikaans Onbeperk-toekenning by die Klein Karoo Nasionale Kunstefees en die motivering word deur Adam Small gedoen.

In 2000 word hy aangewys as Boekjoernalis van die Jaar vir bydraes gelewer in Leadership, Insig en The Sunday Independent. Tydens die Volksblad-Kunstefees in 2002 reël die Departement Afrikaans-Nederlands van die Universiteit van die Vrystaat ’n André P. Brink-seminaar waaraan vele vooraanstaande figure in die Afrikaanse letterkunde deelneem. Brink word ook aangewys as die Feeskunstenaar en ’n uitgawe van die letterkundige tydskrif Stilet word aan hom gewy. Tydskrif vir Letterkunde wy in 2005 ten tye van sy sewentigste verjaarsdag ’n spesiale uitgawe aan sy lewe en werk. Die staatspresident ken in September 2006 die Orde van Ikhamanga (Silwer) aan hom toe. In Desember 2006 ontvang hy ’n Suid-Afrikaanse Letterkundetoekenning, geborg deur die Departement van Kuns en Kultuur, vir sy lewensbydrae tot die Suid-Afrikaanse letterkunde. Die departement Afrikaans van die Universiteit van Pretoria bied in Maart 2013 ’n tweedaagse kongres oor sy werk aan onder die titel On the contrary: André Brink and his oeuvre. Verskeie plaaslike en buitelandse letterkundiges neem daaraan deel. Hy word in 2013 deur die stad Parys vereer met hulle hoogste eer, die Médaille Grand Vermeil De La Ville, wat toegeken word aan leiers wat ’n belangrike invloed uitoefen. In 2014 word hy deur die Arts and Culture Trust vir sy lewenslange bydrae tot die letterkunde vereer.

Hy ontvang verskeie eredoktorsgrade, onder meer van die Universiteit van die Witwatersrand in 1985, die Universiteit van die Oranje-Vrystaat in 1995, Rhodes Universiteit, die Franse universiteit Montpellier, die Universiteit van Pretoria in 2003 en in 2015 die Franssprekende Katolieke Universiteit in Louvain-la-Neuve in België.

Verskeie boeke word oor hom en sy werk gepubliseer. Die letterkundige J.H. Senekal stel in 1988 ’n bundel saam onder die titel Donker weerlig, wat letterkundige opstelle oor sy skryfwerk bevat. In 1990 publiseer Bas Peters in Nederland Op zoek naar Afrika: over het verbod op ‘Kennis van die aand’ van André P. Brink. Onder redaksie van Karina Szczurek verskyn Encounters with André Brink in 2010 waarin Brink se vriende en kollegas vertel van hulle herinneringe aan hom. In 2013 word die bundel Contrary: Critical responses to the novels of André Brink deur Willie Burger en Karina Szczurek saamgestel, met literêre opstelle deur verskeie literatore in beide Afrikaans en Engels wat daarin opgeneem word.

Toekennings

Brink was 'n veelbekroonde skrywer. Hy ontvang onder andere die volgende toekennings:

• 1963 Eugène Maraisprys van die Suid-Afrikaanse Akademie vir Wetenskap en Kuns vir sy drama Caesar
• 1964 Reina Prinsen Geerligs-prys
• 1965 CNA-prys vir sy reisverhale Olé
• 1970 Akademieprys vir Vertaalde Werk van die Suid-Afrikaanse Akademie vir Wetenskap en Kuns vir sy vertaling van Alice deur die Spieël (Lewis Carroll)
• 1978 CNA-prys vir sy roman Rumours of Rain (die Engelse weergawe van Gerugte van Reën)
• 1980 Prix Médicis Étranger (Frankryk)
• 1980 Martin Luther King Memorial Prize (VK)
• 1982 Ridder van die Franse Legioen van Eer (Frankryk)
• 1982 CNA-prys vir sy roman A Chain of Voices (die Engelse weergawe van Houd-den-Bek)
• 1987 Offisier van die l’Ordre des Arts et Lettres (Frankryk)
• 1994 Gustav Prellerprys vir Literatuurwetenskap en Letterkundige Kritiek van die Suid-Afrikaanse Akademie vir Wetenskap en Kuns
• 2000 Hertzogprys van die Suid-Afrikaanse Akademie vir Wetenskap en Kuns vir sy drama Die Jogger
• 2001 Hertzogprys vir sy roman Donkermaan
• Orde van Ikhamanga (Silwer) van die president van Suid-Afrika.

Publikasies

Die volgende publikasies het uit Brink se pen verskyn:

Romans

• 1958: Meul teen die Hang
• 1958/9: Die Gebondenes
• 1960: Eindelose Weë
• 1962: Lobola vir die Lewe
• 1963: Die Ambassadeur
• 1965: Orgie
• 1967: Miskien Nooit
• 1973: Kennis van die Aand
• 1975: ’n Oomblik in die Wind
• 1978: Gerugte van Reën
• 1979: ’n Droë Wit Seisoen
• 1982: Houd-den-Bek
• 1984: Die Muur van die Pes
• 1988: Die Eerste Lewe van Adamastor
• 1988: States of Emergency
• 1991: Die Kreef Raak Gewoond Daaraan
• 1993: Inteendeel
• 1995: Sandkastele
• 1998: Duiwelskloof
• 2000: Donkermaan
• 2002: Anderkant die Stilte
• 2004: Voor Ek Vergeet
• 2005: Bidsprinkaan
• 2006: Die Blou Deur/The Blue Door
• 2008: Ander Lewens
• 2012: Philida

Dramas

• 1956: Die Band om ons Harte
• 1961: Caesar
• 1962: Die Koffer
• 1965: Bagasie (Koffer, Tas, Trommel)
• 1965: Elders Mooiweer en Warm
• 1970: Die Verhoor
• 1970: Die Rebelle
• 1971: Kinkels innie Kabel
• 1973: Die Bobaas van die Boendoe
• 1973: Afrikaners is Plesierig
• 1974: Pavane
• 1976: Die Hamer van die Hekse
• 1979: Toiings op die Langpad
• 1997: Die Jogger

Reisverhale

• 1962/3: Pot-Pourri
• 1963: Sempre Diritto
• 1965: Olé
• 1969: Midi
• 1969: Parys-Parys Retoer
• 1970: Fado

Akademiese Werke

• 1959: Orde en Chaos
• 1967: Aspekte van die Nuwe Prosa
• 1971: Die Poësie van Breyten Breytenbach
• 1974: Aspekte van die Nuwe Drama
• 1976: Voorlopige Rapport
• 1977: Jan Rabie se 21
• 1980: Tweede Voorlopige Rapport
• 1983: Mapmakers: Writing in a State of Siege
• 1985: Literatuur in die Strydperk
• 1985: Waarom Literatuur?
• 1987: Vertelkunde
• 1996: Reinventing a Continent: Writing and Politics in South Africa
• 1996: Destabilising Shakespeare
• 1998: The Novel: Language and Narrative from Cervantes to Calvino

Ander Werke

• 1961: Bakkies en sy Maats – 1 Die Bende
• 1962: Bakkies en sy Maats – 2 Platsak
• 1963: Die Verhaal van Julius Caesar
• 1965: Rooi (5 kortverhale in bundel; met ander)
• 1973: Portret van die Vrou as ’n Meisie
• 1973: Die Geskiedenis van Oom Kootjie Emmer van Witgatworteldraai
• 1973: Brandewyn in Suid-Afrika
• 1974: Dessertwyn in Suid-Afrika
• 1974: Die Klap van die Meul
• 1974: Die Wyn van Bowe
• 1979: In Camera: Portraits of South African Artists/In Kamera: Portrette van Suid-Afrikaanse Kunstenaars
• 1981: ’n Emmertjie Wyn
• 1981: Heildronk
• 1983: Oom Kootjie Emmer en die Nuwe Bedeling
• 1984: Loopdoppies
• 2009: 'n Vurk in die Pad (outobiografie)

Omnibusse

• 1982: Die Fees van die Malles
• 1986: Mal en Ander Stories
• 1990: Latynse Reise
• 2006: Met ’n Glimlag

Samestellings

• 1977: Oggendlied: ’n Bundel vir Uys Krige op sy Verjaardag
• 1979: Klein Avontuur (Top Naeff)
• 1986: A Land Apart: A South African Reader (saam met J.M. Coetzee)
• 1994: SA 27 April 1994
• 1995: 27 April – One Year Later/Een Jaar Later
• 2000: Groot Verseboek 2000

Vertalings

• 1962: Reisigers na die Groot Land (Andre Dhôtel)
• 1962: Die Wonderhande (Joseph Kessel)
• 1962: Die Brug oor die Rivier Kwai (Pierre Boulle)
• 1962: Nuno, de Visserseun (LN Lavolle)
• 1963: Moderato Cantabile (Marguerite Duras)
• 1963: Verhale uit Limousin (Léonce Bourliaguet)
• 1963: Die Slapende Berg (Léonce Bourliaguet)
• 1963: Land van die Farao's (Leonard Cottrell)
• 1963: Die Bos van Kokelunde (Michel Rouzé)
• 1963: Die Goue Kruis (Paul-Jacques Bonzon)
• 1964: Land van die Twee Riviere (Leonard Cottrell)
• 1964: Volke van Afrika (CM Turnbull)
• 1965: Alice se Avonture in Wonderland (Lewis Carroll)
• 1966: Die Mooiste Verhale uit die Arabiese Nagte
• 1966: Die Avonture van Don Quijote (oorvertel deur J Reeves)
• 1966: Die Vindingryke Ridder Don Quijote de la Mancha (Cervantes)
• 1966: Die Swerfling (Colette)
• 1966: Ek was Cicero (Elyesa Bazna)
• 1966: Koning Babar (Jean de Brunhoff)
• 1966: Speurder Maigret (Simenon)
• 1967: Maigret en sy Dooie (Simenon)
• 1967: Die Eenspaaier (Ester Wier)
• 1967: Die Mooiste Sprokies van Moeder Gans (C Perrault)
• 1967: Die Eendstert (Graham Greene)
• 1967: Mary Poppins in Kersieboomlaan (PL Travers)
• 1967(?): Die Towenaar se Neef (CS Lewis)
• 1968: Die Groot Boek oor ons Dieremaats (met ander vertalers)
• 1968: Koning Arthur en sy Ridders van die Ronde Tafel
• 1968: Die Kinders van Groenkop (Lucy Boston)
• 1968: Maigret en die Lang Derm (Simenon)
• 1968: Bontnek. Die Verhaal van ’n Duif (Dhan Gopal Mukerji)
• 1968: Alice deur die Spieël (Lewis Carrol)
• 1968: Die Botsende Rotse (Ian Serraillier)
• 1968: Die Bul in die Doolhof (Ian Serraillier)
• 1968: Die Horing van Ivoor (Ian Serraillier)
• 1968: Die Kop van die Gorgoon (Ian Serraillier)
• 1968: Die Draai van die Skroef (Henry James)
• 1969: Die Gelukkige Prins en Ander Sprokies (Oscar Wilde)
• 1969: Maigret en die Spook (Simenon)
• 1969: Die Gestewelde Kat (Charles Perrault)
• 1969: Die Groot Golf (Pearl S Buck)
• 1969: Die Nagtegaal (Hans Christiaan Andersen)
• 1969: Richard III (Shakespeare)
• 1970: Die Terroriste (Camus)
• 1971: Eskoriaal (Michel de Ghelderode)
• 1972: Ballerina (Nada Ćurčija-Prodanovič)
• 1973: Jonathan Livingston Seemeeu (Richard Bach)
• 1974: Hedda Gabler (Henrik Ibsen)
• 1974: Die Wind in die Wilgers (Kenneth Grahame)
• 1975: Die Tragedie van Romeo en Juliet (Shakespeare)
• 1976: Die Seemeeu (Anton Tsjechof)
• 1978: Die Tierbrigade (Claude Desailly)
• 1979: Nuwe Avonture van die Tierbrigade (Claude Desailly)
• 1980: Die Nagtegaal en die Roos (Oscar Wilde)
• 1981: Rot op Reis (Kenneth Grahame)
• 1981: Adam van die Pad (Elizabeth Janet Gray)
• 1983: Klein Duimpie (Charles Perrault)
• 1987: Die Avonture van Alice (Lewis Carroll)
• 1992: Not All of Us (Jeanne Goosen)
• 1993: Die Begeleidster (Nina Berberova)
• 1994: Die Klein Prinsie (Antoine de Saint-Exupéry)
• 2007: Black Butterflies – Selected Poems (Ingrid Jonker) (saam met Antjie Krog)

Chris van Lille

• 1977: Spanning op blou einders

Adrienne du Toit

• 1967: Vlinder in die vlamkring

Akademiese Publikasies oor André P Brink se Werk

• 1988: Donker Weerlig: Literêre Opstelle oor die Werk van André P. Brink (onder redaksie van Jan Senekal)
• 1991: The Lives of Adamastor (deur Anthony J. Hassall, in International Literature in English, onder redaksie van Pobert L. Ross)
• 1996: Colonization, Violence, and Narration in White South African Writing: André Brink, Breyten Breytenbach, and J.M. Coetzee (Rosemary Jane Jolly)

Bronne

Boeke

• Antonissen, Rob. Die Afrikaanse letterkunde van aanvang tot hede. Nasou Beperk. Derde hersiene uitgawe. Tweede druk, 1964.
• Antonissen, Rob. Spitsberaad. Nasou Beperk. Elsiesrivier. Eerste uitgawe. Eerste druk, 1966.
• Antonissen, Rob. Verkenning en kritiek. H.A.U.M. Pretoria. Eerste uitgawe. Eerste druk, 1979.
• Aucamp, Hennie. Kort voor lank. Tafelberg-Uitgewers Bpk. Kaapstad. Eerste uitgawe, Tweede druk, 1980.
• Beukes, Marthinus. André P. Brink (1935-) Deel II. in Van Coller, H.P. (red.) Perspektief en Profiel Deel I. J.L. van Schaik-Uitgewers. Pretoria. Eerste uitgawe, 1998.
• Beukes, W.D. (red.) Boekewêreld: Die Nasionale Pers in die uitgewersbedryf tot 1990. Nasionale Boekhandel Bpk. Kaapstad. Eerste uitgawe, eerste druk, 1992.
• Brink, André P. Skuld en boete. in Herinnering se wei. Perskor-uitgewery. Johannesburg. Tweede uitgawe. Eerste druk, 1977.
• Brink, André P. Aspekte van die nuwe drama. Academica. Pretoria en Kaapstad. Tweede hersiene uitgawe, 1986.
• Brink, André P. e.a. Rooi. John Malherbe Edms. Bpk. Kaapstad. Tweede hersiene uitgawe, 1982.
• Brink, André P. Vertelkunde. Academica. Pretoria en Kaapstad. Eerste uitgawe, 1987.
• Brink, André P. ’n Vurk in die pad. Human & Rousseau. Kaapstad en Pretoria. Eerste uitgawe, 2009.
• Cloete, T.T. (red.) Die Afrikaanse literatuur sedert sestig. Nasou Beperk. Eerste uitgawe, 1980.
• Dekker, G. Afrikaanse Literatuurgeskiedenis. Nasou Beperk. Kaapstad. Elfde druk, 1970.
• De Vries, Abraham H. Kortom. Academica. Pretoria, Kaapstad en Johannesburg. Eerste uitgawe, 1983.
• De Vries, Abraham H. Kortom 2. Human & Rousseau. Kaapstad en Pretoria. Eerste uitgawe, 1989.
• Grobler, Hilda. Bolder. Blokboeke 57 Academica. Pretoria en Kaapstad. Eerste uitgawe, 1988.
• Grové, A.P. Letterkundige sakwoordeboek vir Afrikaans. Nasou Beperk. Vyfde uitgawe. Eerste druk, 1988.
• Grové, A.P. Trekvoëls. Voortrekkerpers Beperk. Johannesburg, 1969.
• Kannemeyer, J.C. Geskiedenis van die Afrikaanse literatuur 1. Academica. Pretoria en Kaapstad. Tweede druk, 1984.
• Kannemeyer, J.C. Geskiedenis van die Afrikaanse literatuur 2. Academica. Pretoria, Kaapstad en Johannesburg. Eerste uitgawe. Eerste druk, 1983.
• Kannemeyer, J.C. D.J. Opperman: ’n biografie. Human & Rousseau. Kaapstad en Pretoria. Eerste uitgawe, 1986.
• Kannemeyer, J.C. Die Afrikaanse literatuur 1652–2004. Human & Rousseau. Kaapstad en Pretoria. Eerste uitgawe, 2005.
• Lindenberg, Anita. André P. Brink (1935-) Deel I. in Van Coller, H.P. (red.) Perspektief en Profiel Deel I. J.L. van Schaik-Uitgewers. Pretoria. Eerste uitgawe, 1998.
• Lindenberg, E. Onsydige toets. Academica. Kaapstad en Pretoria. Eerste uitgawe, 1965.
• Lindenberg, E. (red.) Inleiding tot die Afrikaanse letterkunde. Academica. Pretoria en Kaapstad. Vierde uitgawe. Eerste druk, 1973.
• Moodie, Anita. André P. Brink. in Nienaber, P.J. et al. Perspektief en Profiel. Afrikaanse Pers-Boekhandel. Johannesburg. Derde hersiene uitgawe, 1969.
• Nienaber, P.J,; Senekal, J.H en Bothma, T.C. Mylpale in die geskiedenis van die Afrikaanseletterkunde. Afrikaanse Pers-Boekhandel. Tweede hersiene uitgawe, 1963.
• Nienaber, P.J. et al. Perspektief en Profiel. Afrikaanse Pers-Boekhandel. Johannesburg. Derde hersiene uitgawe, 1969.
• Senekal, Jan. (samesteller) Donker weerlig. Jutalit. Eerste uitgawe. Eerste druk, 1988.
• Smuts, J.P. Karakterisering in die Afrikaanse roman. Hollandsch Afrikaansche Uitgevers Maatschappij. Kaapstad en Pretoria. Eerste uitgawe, 1975.
• Smuts, J.P. (Red.) Kompas. HAUM. Kaapstad. Eerste uitgawe, 1965.
• Van Biljon, Madeleine. Geliefde leesgoed. Quellerie-Uitgewers Edms. Bpk. Kaapstad. Eerste uitgawe, 1996.
• Van Coller, H.P. (red.) Perspektief en Profiel Deel I. J.L. van Schaik-Uitgewers. Pretoria. Eerste uitgawe, 1998.
• Van Coller, H.P. (red.) Perspektief en Profiel Deel 3. Van Schaik-Uitgewers. Pretoria. Eerste uitgawe, 2006.
• Van Coller, H.P. Tussenkoms. HAUM. Pretoria. Eerste uitgawe. Eerste druk, 1990.

Tydskrifte en koerante

• Anker, Johan. Magiese realisme en die religieuse in ‘Bidsprinkaan’. Tydskrif vir Letterkunde. Jaargang 45 no. 2, Lente 2008
• Anoniem. Klassieke Kersgeskenke. Rapport, 5 Desember 2004
• Anoniem. André P. Brink deur ACT vereer. Beeld, 2 Desember 2014
• Bothma, Mathilda. Ambivalensie in die verhouding tussen slaaf en meester in Philida deur André P. Brink. Tydskrif vir Letterkunde. Jaargang 52 no.1 Vierde reeks Herfs 2015
• Brittan, Alice. Reading sex and violence in André Brink’s ‘Rumours of rain’ and “A dry white season’. Tydskrif vir Letterkunde. Jaargang 42 no. 1, 2005
• Brümmer, Willemien. Om kaal te loop. By, 14 Februarie 2009
• Brümmer, Willemien. Vreemde leegte bly oor. Beeld, 13 Februarie 2015
• Bruwer, Johan. Die ewige siklus. Rapport, 9 Maart 1980
• Burger, Willie. Reading can be disturbing: a tribute to André Brink. Tydskrif vir Letterkunde. Jaargang 52 no. 2 Lente 2015
• Cloete, Henry en Brink, André P. Daar was nêrens bymotiewe nie. Rapport, 13 Desember 2009
• Cloete, Henry. Skrywers kap mekaar oor ‘plagiaat’. Rapport, 20 Desember 2009
• Cochrane, Neil. Die pikareske tematiek in André P. Brink se ‘Inteendeel’. Tydskrif vir Letterkunde.Jaargang 42 no. 1, 2005
• Coetser, J.L. Don Quijote (Cervantes) en Olé (Brink). Tydskrif vir Letterkunde. Jaargang 26 no. 4, November 1988
• Crous, Marius. ’Note on sex for the aged widower’: On André Brink’s ‘The rights of desire’. Tydskrif vir Letterkunde. Jaargang 43 no. 2, Lente 2006
• De Vries, Willem. Aangrypende briewe gepubliseer. Beeld, 5 Augustus 2015
• Diala, Isidore. André Brink: In defiance of boundaries. Tydskrif vir Letterkunde. Jaargang 52 no. 2 Lente 2015
• Ester, Hans. André Brink en de marxistische literatuuropvatting. Tydskrif vir Letterkunde. Jaargang 42 no. 1, 2005
• Fagan, Eduard. Enkele struktuurprobleme in André P. Brink se ‘Houd-den-Bek’. Standpunte. Nuwe reeks 178, Augustus 1985
• Ferreira, Jeanette. Historiese fiksie / politieke roman: ‘Houd-den-Bek’. Standpunte. Nuwe reeks 176, April 1985
• Galloway, Francis. Die verbod op ‘Kennis van die aand’ – ’n historiese oorsig. Tydskrif vir Letterkunde. Jaargang 23 no. 2, Mei 1985
• Grobler, Hilda. ’n Verwerking van André Brink. Tydskrif vir Letterkunde. Nuwe reeks 16 no. 1, Februarie 1978
• Hambidge, Joan. ’n Ingewikkelde metateks. Standpunte. Nuwe reeks 175, Februarie 1985
• Hambidge, Joan. Anderkant die stilte praat ons gelukkig weer. Rapport, 13 Oktober 2002
• Horn, Annette and Horn, Peter. ‘It is much more complicated and much more fluid than mere linearity’: Female genealogies in André Brink’s ‘Imaginings of sand’. Tydskrif vir Letterkunde. Jaargang 42 no. 1, 2005
• Hugo, D.J. Woord en geweld by André Brink. Standpunte. Nuwe reeks 171, Junie 1984
• Human, Koos. Dis André Brink of niemand anders. Rapport, 26 Mei 1985
• John, Philip. Globale paradys of plaaslike hel? ’n Lesing van ‘Duiwelskloof (André P. Brink), ‘Lituma en los Andes (Mario Vargas Llosa) en ‘Paradise’ (Toni Morrison). Tydskrif vir Letterkunde. Jaargang 42 no. 1, 2005
• Kemp, Theo en Burger, Willie. ’n Botsing met die self. Boeke-Insig. No. 3 Herfs 2008
• Kloppers, Albert. Perspektiewe op verhale uit ‘Bolder’. Tydskrif vir Letterkunde. Jaargang 27 no. 1, Februarie 1989
• Kossew, Sue. Giving voice: Narrating silence, history and memory in André Brink’s ‘The other side of silence’ and ‘Before I forget’. Tydskrif vir Letterkunde. Jaargang 42 no. 1, 2005
• Lehmann, Elmar. Brinkmanship: Storytellers and the novelist. Tydskrif vir Letterkunde, Jaargang 42 no. 1, 2005
• Lemmer, Erika. Verkleurmannetjiegenres: Mutasies in metafiksionele tekste van Cervantes en Brink. Tydskrif vir Letterkunde. Jaargang 35 no. 2, Mei 1997
• Malan, Charles. André P. Brink en ideologie: Uit die ‘ivore tronen’ na die strydperk. Standpunte. Nuwe Reeks 181, Februarie 1986
• Malan, Marlene. Gilde eer Brink oor brandewyn. Rapport, 8 Oktober 2006
• Malan, Marlene. Brink se antwoord op kritiek: ‘Philida’. Rapport, 29 Julie 2012
• Malan, Pieter. Heroïese gees gegroet. Rapport, 8 Februarie 2015
• Meiring, Martie Retief. Brink swiep wyd. Rapport, 22 Februarie 2009
• Muller, Wayne. Beurs laat André skryf oor slawerny. Beeld, 4 Desember 2009
• Nieuwoudt, Stephanie. Met ‘Donkermaan’ kry hy berusting. Beeld, 24 Augustus 2000
• Olivier, Fanie. Brink se Afrikaanse woorde blink. Plus, 3 Junie 2005
• Olivier, Gerrit. ’n Eerste verkenning van enkele aspekte van André P. Brink se kritiese werksaamhede. Tydskrif vir Letterkunde. Nuwe reeks 13 no. 4, November 1975
• Pieterse, Henning. Braam Fischer en Bernard Franken: die figuur en die dokument. Tydskrif vir Letterkunde. Jaargang 23 no. 2, Mei 1985
• Pieterse, Henning. Birthing me: André P. Brink (1935–2015) Tydskrif vir Letterkunde. Jaargang 52 no. 2 Lente 2015
• Pocock, Tony. Brink in die buiteland. Insig, Mei 1995
• Pretorius, Willem. Oorsee is Brink ’n Tolstoi, plaaslik ’n ploert. Die Burger, 28 November 1991
• Prins, Jo. Geweldmisdaad laat Brink se optimisme oor SA opdroog. Beeld, 10 Julie 2006
• Prins, M.J. Aspekte van die verhouding tussen ouer en kind in ‘Die kreef raak gewoond daaraan’. Tydskrif vir Letterkunde. Jaargang 35 no. 1, Februarie 1997
• Rautenbach, Elmari. Om die vurk in die pad te vat. Boeke Insig. No. 7, Herfs 2009
• Retief, Hanlie. Geen droë wit seisoen op 70 nie! Rapport, 19 Junie 2005
• Richards, Kobie. André P. is verrassend alledaags. Beeld, 17 April 1982
• Scholtz, Hettie. André P. Brink – ’n Ware Renaissance-mens. Insig, September 2000
• Senekal, Burgert A. André P. Brink se posisie in die Afrikaanse literêre sisteem van die 1960’s. Tydskrif vir Letterkunde. Jaargang 52 no. 1 Herfs 2015
• Slabber, Coenie. ’n Profeet wat nie hoef te bloos. Insig, Mei 1995
• Smith, M.E. Relatiewe werklikhede en Josef Malan in ‘Kennis van die aand’. Tydskrif vir Letterkunde. Jaargang 23 no. 2, Mei 1985
• Smith, M.E. Reisiger en vader. Standpunte. Nuwe reeks 184, Augustus 1986
• Standpunte Redaksie. Die beslissing oor ‘Kennis van die aand’. Standpunte. Nuwe reeks 164, April 1983
• Stehle, Rudolf. Tuks hou kongres oor Brink. Beeld, 15 Maart 2013
• Steinmair, Deborah. Booker: Te gou om bly te word, sê Brink. Beeld, 27 Julie 2012
• Toerien, Barend J. Brink steeds wydste van alle SA skrywers gelees. Insig, September 1992
• Van Coller, H.P. ’Anderkant die stilte’ (André P. Brink) en die verwerking van trauma. Tydskrif vir Letterkunde. Jaargang 42 no. 1, 2005
• Van der Merwe, C.N. Enkele aspekte van Brink se ‘Aspekte van die Nuwe Drama’. Standpunte. Nuwe reeks 138, Desember 1978
• Van Zyl, Irna. Oomblikke uit die verlede. Boeke-Insig. no. 1 Lente 2007
• Van Zyl, Wium. Karakters en betoog in André Brink se ‘Gerugte van reën’. Tydskrif vir Letterkunde. Jaargang 42 no. 1, 2005
• Vaughan, Rike. Aantekeninge by ‘Pavane’. Standpunte. Nuwe reeks 127, Februarie 1977
• Viljoen, Louise. ’n Batige saldo vir Afrikaanse digkuns. Insig, Maart 2001
• Viljoen, Louise. In gesprek met André P. Brink. Tydskrif vir Letterkunde. Jaargang 42 no. 1, 2005
• Willemse, Hein. André P. Brink: ’n erkenning. Tydskrif vir Letterkunde. Jaargang 41 no. 1, Somer 2004
• Willemse, Hein. André P. Brink se bevrydende woord en dissidensie. Tydskrif vir Letterkunde. Jaargang 52 no. 2 Lente 2015
• Wroe, Nicholas. Die lewe en liefdes van André P. Brink. Insig, November 2004

Eksterne skakels

• André Brink se blog Geargiveer 3 Januarie 2011 op Wayback Machine
• Profiel op LitNet
• (en) André P. Brink in die Internet-rolprentdatabasis