Petrus de Klerk

Ds. Petrus Jacobus (Petra) de Klerk (12 Desember 1902, plaas Kraaifontein, distrik Bethulie, Oranjerivierkolonie – 20 Maart 1990) was predikant in drie gemeentes van die Gereformeerde Kerk.

Petrus Jacobus de Klerk
Ds. P.J. de Klerk
Naam	Petrus Jacobus de Klerk
Geboorte	12 Desember 1902 Bethulie, Oranjerivierkolonie
Sterfte	20 Maart 1990 (op 87)
Kerkverband	Gereformeerde Kerk
Gemeente(s)	Pietersburg (1930–'41) Vereeniging–Alberton (1941–'45) Durban (1945–'68)
Jare aktief	1941–1968
Kweekskool	Potchefstroom

Opleiding

Studente Teologiese Vereniging, Teologiese Skool Potchefstroom, 1926. Eerste ry: H.J. Vermeulen, F. Coetzee, P.W. van der Walt, Kuifie van der Walt, S.P. van der Walt, J.H. van Zyl. Tweede ry: J.P. van der Walt, B.J. de Klerk, H.C.J. Flemming, W.J. Postma, L.S. van der Walt, I.J. van der Walt, P.G.W. Snyman. Derde ry: J.J.H. Booysen, W.J. van der Merwe, J.L. van der Merwe, C.E.G. Malan, M. Postma, P.J. de Klerk, S.J. van der Walt, H.F.V. Kruger, J.L. de Bruin, A.L. Aucamp. Vyfde ry: Hugo du Plessis, P.J. Liebenberg, Fanus du Toit, B.B.B. Olivier, J.F. du Plooy, J.M. de Wet, J.B. du Plessis, S.C. Venter, A. Postma.

Studente en professore (van links: J.A. du Plessis, J.D. du Toit en C.J.H. de Wet) van die Teologiese Skool Potchefstroom, 1929. Petra de Klerk staan in die middel van die derde ry.

Vierdejaarstudente van die Teologiese Skool Potchefstroom, 1929. Die studente op die foto stem nie ooreen met inligting in die GKSA se argief nie, maar De Klerk staan in die middel en Fanus du Toit naaslinks.

P.J. de Klerk het sy opleiding aan die Potchefstroom Gimnasium, die Potchefstroomse Universiteitskollege en die Teologiese Skool Potchefstroom ontvang. In April 1930 is hy bevestig as predikant van Pietersburg (in kombinasie), maar neem in 1941 ’n beroep aan na die kombinasie Vereeniging-Alberton, waar hy sou bly tot hy in 1945 na die Gereformeerde kerk Durban gaan en daar arbei tot hy sy emeritaat in 1968 aanvaar. Ds. De Klerk was lid van die deputaatskappe sinodale sending, Eeufeesbedieningsfonds en CNO. Van 1953 tot 1958 was hy kurator van die Teologiese Skool.

Bediening in Pietersburg

Ds. De Klerk het die hoeksteen van die eerste Gereformeerde kerk Messina op 7 November 1936 gelê terwyl hy predikant van Pietersburg was.

Nadat ds. H.P.J. Pasch in 1927 'n beroep na Lindley aangeneem het, het Pietersburg se kerkraad student Jacs van Rooy beroep, wat aan die einde van 1927 sou klaarmaak. Hy aanvaar die beroep nie, waarna hulle agtereenvolgens beroep prop. Ammi Postma, dr. P.J.S. de Klerk en prop. W.F. Venter, wat almal bedank. In 1930 is prop. De Klerk beroep, wat die beroep aanvaar het en op 5 April 1930 op Pietersburg bevestig is.

Vanaf 1930 tot 1931 het die gemeente nuwe lewe, nuwe kerke en nuwe wyke gekry, aldus dié herinnering van Jan Last, jare lange skriba: "Ds. De Klerk, pas klaar van sy studie, jonk, vol energie en lewenslus, besigtig ons kerkie en trek sy neus op. Alles lyk vir hom vuil, oud en onaantreklik. Nee, hier moet verandering kom, en dit gou – alles moet opgeknap word, en hy het sorg gedra dat dit ook gou gebeur het."

Op 11 Julie 1930 het Laeveld selfstandig geword sodat daar toe drie gemeentes in kombinasie was (die ander twee synde Pietersburg en Louis Trichardt). Dit was 'n uitgestrekte wêreld van meer as 100 000 km², meer as ’n derde van Transvaal se oppervlak en groter as byvoorbeeld Hongarye of Portugal.

Last beskryf dié tyd as volg: "Hy (ds. De Klerk) en sy eggenote het begin woel in die gemeentes, alles is gereorganiseer en ouderlinge en diakens moes mooi in hulle spoor trap. Daar het nuwe lewe gekom, die predikant is voorsien van 'n motor en kon nou baie vinniger oral kom — voor die tyd was dit nog maar altoos met perd- of donkiekar. Die nuwe predikant en predikantsvrou het met allerhande teenspoede te kampe gehad, want daar was gedurende die tyd wat hulle by ons was meer groot droogtes, sprinkane, kommandowurms en depressie as ooit tevore, maar dit het aan hulle ywer niks afgedoen nie en die seën van die Here was onder dit alles tog groot. Oral is kerke gebou.

"Die eerste taak wat hulle hul gestel het, was om 'n kerk in die Laeveld te kry. Ná baie worstelinge is daar 'n kerk in Duiwelskloof gebou en in 1931 in gebruik geneem. Toe volg Louis Trichardt. Messina, ook 'n wyk van Louis Trichardt, kry 'n kerkie. Die kerk op Louis Trichardt self was al in 'n taamlike treurige toestand en planne is gemaak vir 'n nuwe kerk."

Kerkgebou vergroot

Bouwerk het in 1890 begin aan die oorspronklike kerkgebou van die Gemeente Pietersburg, waaruit dié kerk, soos hy hier in 1959 gelyk het kort voor hy gesloop is, ontstaan het. Die hoeksteen is op 8 November 1890 gelê. Op 12 April 1937 is die vergrote kerk, volgens die plan van die Gereformeerde argitek Pieter Dykstra, in gebruik geneem in die dienstyd van ds. De Klerk.

Die gemeente het in 1931 'n eie blaadjie gekry. Die geldsake het verbeter, hoewel die penningmeester van die Teologiese Skool nog agterstallige gelde moes afskryf. Dié kerkraad het in die lente van 1936 besluit om die kerkgebou te vergroot. Op 8 Oktober 1936 lui die notule: "Die leraar laat die gemeente die plan sien hoe die nuwe kerk sal gebou word en om planne te maak om te begin. Enige broeder beloven om sand en krevel te rij en stenen broeder Vorster sal metsel voor 12/6 per dag en er wordt besluit om die werk te begin die 4 Januarie 1937 verder word gesê die boufonds staat op £244 11s. 0d."

Die ingebruikneming van die veranderde kerk het plaasgevind op 12 April 1937. In Januarie 1941 het die susters die orrel aan die gemeente present gegee. Hulle het ook nuwe kerkbanke en ligte aan die kerk besorg.

Ds. De Klerk se laaste jare

Op 14 April 1939 het die kerk sy 50-jarige bestaan gevier. By dié geleentheid sien 'n feesuitgawe van die gemeenteblad die lig. Ten spyte van al sy probleme het die kerk nooit ondergegaan nie. Daar was in 1941 sterk neigings om met Potgietersrus te kombineer, hoewel dit nooit deurgegaan het nie. Louis Trichardt wou in 1941 sy kombinasie met Pietersburg verbreek en spoedig het dit werklikheid geword.

Op 4 Julie 1941 woon ds. De Klerk sy laaste kerkraadsvergadering by. Hy het die beroep aangeneem na Vereeniging-Alberton.

Bediening van Vereeniging/Alberton

Met die koms van ds. en mev. P.J. de Klerk in 1941, as eerste predikant van Vereeniging, het 'n nuwe era aangebreek in die bediening van die gemeente. Dit was midde in die oorlogsjare en vanselfsprekend het hy te doen gehad met allerlei beperkende omstandighede wat sy bediening bemoeilik het, maar sy groot ywer het hom nie laat stuit nie. Die heel eerste taak wat hy moes aanpak was 'n woning vir die leraar. Die kerk het vier erwe besit. Op twee het reeds die kerksaal gestaan, wydsbeen oor albei gebou om ekstra belasting te voorkom, of dalk omdat die vaders nie kon droom dat hier so gou 'n groot gemeente sou kom nie en 'n groter kerk sou verg nie? In elk geval het die posisie van die saal die latere bou van die kerk bemoeilik omdat die kerkraad nie graag die goeie saal wou sloop vir 'n gunstige posisie van die kerkgebou nie.

Die boukommissie kry opdrag om 'n pastorie te bou vir tussen £1 600 en £1 700 en 'n lening te vind van £2 000. Die Administratiewe Buro was bereid om geld te leen en die gebou is voltooi in 1942, vir £1 800 en allerlei afronding moes nog geskied, soos opvul van die erf met 75 vragte grond om die potklei te bedek, aanplant van die bome en rose ter verfraaiing van gronde. En toe begin die afbetaling. Teen die einde van 1943 was daar nog £600 van die lening verskuldig en 'n jaar later nog net £86. Die insameling van geld vir die pastorie, die elektriese orrel – wat deur die susters behartig is – en vir 'n uiteindelike kerkgebou het baie tyd en beplanning geverg van beide die leraar en sy eggenote. Maar die beplanning vir die hede en die toekoms het net sowel tyd en energie vereis. Ds. De Klerk het sy oog gehad op die toekoms van die gemeente en het gedurig aangedring dat grond verkry moes word in die areas waar die ontwikkeling sou kom. Met sy vertrek in 1945 oorhandig hy aan die skriba: 1. Brief van Vereeniging Estates insake kerkgrond op Drieriviere. 2. Vereeniging-stadsraad insake kerkgrond op Duncanville. 3. Deneysville Estates insake kerkgrond op Deneysville. 4. Vra dat kerkraad roer insake kerkgrond op Van-derbijlpark. Hy was ook besig met bouplanne vir 'n nuwe kerkgebou wat hy ook met sy vertrek aan die kerkraad vir bewaring oorhandig het. Dit is egter eers heelwat later dat hierdie projekte gerealiseer is gedurende die bedieningstyd van sy opvolger.

In die kerkraad is baie sake behandel van kerklike belang, maar ook weer ander wat nie spesifiek op kerklike vlak val nie. Daar is aandag gegee aan sending; "die kerkraad besluit om 3d. of 6d. per lidmaat vrye gif te vra in die saak van sending. Blykbaar was die poging nie suksesvol nie en later besluit die kerkraad om £5 per jaar by te dra uit die kerkfondse. Hierdie steun was natuurlik nie vir plaaslike sending wat toe nog nie hier bestaan het nie, maar vir die breër kerklike sendingaksie op Siloam. Een van die ouderlinge, H.A. Grove, het egter bygedra om een sendingpos op Witvlag in stand te hou. Allerlei funksies is gereël om fondse te styf – braaivleisaand, tiekieaand.

Op niekerklike vlak het die kerkraad aandag gegee aan enkelmediumskole, die Moedertaalstrydfonds waarvoor hulle £10 bydra uit die kerkkas, steun aan die kleuterskool, Reddingsdaadbond, mediese fakulteit, en die nood in Holland. Ook is afgevaardigdes uit die kerkraad benoem na die Bloemfonteinse kongres insake naturellebeleid. In die kerkraad is ook nie geskroom om te handel oor allerlei euwels en misstande wat onder die aandag van die kerkraad gekom het nie. Vermanend is gewys op lekkasies uit die kerkraad; kroeggangers: "Insake drank- en "bar"-kwessie: Na ernstige en deeglike bespreking besluit die kerkraad prinsipieel dat dit geen ouderling, diaken of lidmaat pas om in die "bar" in te gaan nie weens die slegte voorbeeld en invloed wat dit op die gemeente het. Hierop sal stip gelet word." Besware is aangeteken teen die oprigting van nuwe drankwinkels en ook ten opsigte van die predikant dat die middagdienste ondraaglik lank is, het die kerkraad nie geskroom om sy sienswyse te lug nie.

Ds. De Klerk het kostelike werk verrig in die gemeente van Vereeniging. Hy was jonk, energiek en 'n drywer, wat geweet het wat hy wil hê. Met sy toekomsvisie het hy 'n gemeente gesien wat steeds uitbrei en het hy probeer om hulle op vaste grondslag te stel om die ontwikkeling en uitbreiding die hoof te bied. Tog het hy hier gearbei in die oorlogsjare met al sy beperkende en beklemmende faktore op elke gebied; en ook dat hy nog verbonde was aan twee gemeentes, Vereeniging en Alberton, amper 50 km van mekaar af. Twee gemeentes dus wat ewe veel aandag vereis het om tot volle selfstandigheid te kom, elk met 'n eie predikant. Reeds 'n jaar voor sy vertrek uit Vereeniging het Alberton al in die rigting beweeg en gevra dat die kombinasie beëindig word, wat dan ook besluit is op 10 Januarie 1945. Daarna kon albei gemeentes selfstandig beroep met die vertrek van ds. De Klerk na Durban.

Bediening in Durban

Die Nasionale Sinode van die GKSA van 1939 voor die Vrouemonument in Bloemfontein. Eerste ry: H.S. van Jaarsveld, F.N. Lion Cachet, W.J. Postma, B. de Klerk, H.J. Venter, J. van Rooy, P.W. van der Walt, P.G.W. Snyman. Tweede ry: N.H. van der Walt, J.G.H. van der Walt, D. Postma, dr. J.D. Du Toit, J.A. van Rooy, dr. C.J.H de Wet, dr. S.O. Los, dr. J.P. Jooste, J.V. Coetzee, I.D Krüger, J.C. van der Walt. Derde ry: J.P. van der Berg, G.H.J. Kruger, A.L Aucamp, M. Postma, J.M. de Wet, I.J. Lessing. Vierde ry: Jacs van Rooy, J.L. de Bruin, J.A. Schutte, A. Postma, E.L.J. Venter, D.G. Venter, J.L. Vorster, T.T. Spoelstra, Derk Rumpff, H. du Plessis. Vyfde ry: dr. B.J. de Klerk, P.J. de Klerk, J.J. Venter, J.H. Boneschans, L.S. van der Walt, S. du Toit, J.F. du Plooy, A.S.E. Yssel. Sesde ry: H.F.V. Kruger, P.J.S. de Klerk, D.N. Kotze, W.J. Snyman, W.F. Venter, S.P. van der Walt, J.W.J. van Ryssen, N.J. Snyman, B.R. Krüger, D.J. van der Walt.

Ds. P.J. de Klerk, by sy vrou, H.M. van Andel (Lena), en seun, ook Petrus. Residentia Mooi Hawens Tehuis vir Bejaardes in Winklespruit se sorgsentrum is na Lena de Klerk genoem.

Ds. De Klerk het 23 jaar lank – meer as die helfte van die tydperk van sy ampsbediening – in die Gereformeerde kerk Durban gedien. In dié tyd het hy onvermoeide ywer aan die dag gelê; nie slegs in belang van sy gemeente en die ander Natalse Gereformeerdes nie, maar ook in dié van alle Afrikaners in Natal. En in al die jare het sy vrou, ’n toonbeeld van selfopoffering en mensliewendheid, hom getrou bygestaan. Die oorlog was reeds verby, en die lidmate se salarisse is van toe af periodiek verhoog sodat hulle betreklik welvarend begin word het. Boonop is die gemeente se geledere gestadig versterk deur die aankoms van staatsamptenare, onderwysers en ander beroepslui, en werknemers in die sakewêreld. Onder hierdie steeds gunstiger wordende omstandighede wat sowel die getalsterkte as die finansiële vermoëns van die lidmate betref, en onder ds. De Klerk se doelgerigte leiding, het die gemeente 'n tydperk van pragtige groei en bloei belewe: 'n stuk of sewe persele in en om Durban en aan die Noord- en Suidkus van Natal is vir kerkdoeleindes aangekoop, en twee maal is tot afstigting van gedeeltes van die gemeente oorgegaan. Ook het Durban ’n sendende gemeente geword.

Delging van Bouskuld

Sommer van meet af aan is die kerklike bedrywighede weer in die hoogste versnelling geskakel en reeds op 16 September 1945 ('n week ná ds. De Klerk se bevestiging) is 'n gemeentevergadering gehou om oor die geldsake te besin. Daar is besluit dat elke lidmaat se kerklike bydrae voortaan 5% van sy/haar inkomste sou wees. Hieruit sou dan alle kerklike onkoste – insluitend die bouskuld ten bedrae van £3 000 – betaal word. Die gevolg hiervan was dat presies twee jaar later, naamlik met die kwarteeufees van die gemeente in September 1947, aangekondig kon word dat die kerkskuld reeds gedelg is. "Daar was groot vreugde en blydskap in ons hart," het ds. De Klerk later vertel. "Met ons feestelikhede in Congellapark het die stadsraad vir ons 'n boom gegee wat ons daar geplant het om die kwarteeufeesviering te gedenk. Dit was 'n wonderlike hoogtepunt in ons kerklike lewe. Met nuwe moed en krag kon ons weer voorwaarts gaan en soos 'n Moses het ons volgehou soos een wat die Onsienlike sien."

Terrein vir saal vir jong mense

Die kerkraad in 1947.

Reeds met sy bevestiging hier het ds. De Klerk gesê dat die jong mense van oor die hele land "seker baie graag in hierdie mooi stad sou wou kom werk". Toe dit dan ook begin gebeur, is gevoel dat die gemeente 'n saal moes hê waar die jong mense hul vrye tyd kon deurbring. Op 11 April 1947 beveel die Katkisasiekommissie onder meer aan dat die Jongeliedevereniging aangemoedig word om geld in te samel vir die bou van 'n saal en dat die kerkraad aansoek doen om nog 'n strokie grond by die kerkperseel bygevoeg te kry. Op 26 Junie 1947 is gemeld dat die nodige vertoë reeds tot die stadsraad gerig is. Toe die stadsvaders hierdie aansoek weier, het die bestaande kommissie die burgemeester onverwyld gaan spreek en op 25 Julie 1947 berig hulle dat hulle baie simpatiek deur hom ontvang is en dat hy hulle aangeraai het om die aansoek om die 30 voet wye strook grond weer eens skriftelik in te dien en te vra dat die stadsraad sy vorige besluit in hersiening neem. Toe die oggendkoerant (The Mercury) 'n paar dae later berig dat die stadsraad die aansoek weer geweier het, het ds. De Klerk daardie selfde dag nog 'n onderhoud met burgemeester Boyd gehad.

Die predikant het toe die geleentheid gehad om die behoeftes van die gemeente se jong mense aan hom voor te lê: "Hy sou tog nie as burgemeester wou hê dat ons jong mense saans en met naweke op die strate en strande moes boer nie. Al wat die gemeente vra is 30 voet grond sodat ons 'n saal kan bou vir ons seuns en dogters wat van oor die hele land hierheen kom en in gevaar verkeer." Die burgemeester het sy volle steun belowe wanneer die saak weer voor die betrokke komitee dien. Hy het sy woord gestand gedoen, want op 25 Oktober 1947 is ds. De Klerk mondeling ingelig dat die aansoek om die strook grond aan te koop, goedgekeur is. Op 4 Maart 1948 is die perseel, Blok E, Umbilo, dan ook aan die gemeente afgestaan vir £130.

Nuwe Kerkgebou

Ds. De Klerk lê op 15 April 1950 die tweede kerk se hoeksteen.

Die tweede kerk se hoeksteen, gelê deur ds. P.J. de Klerk op 15 April 1950.

Nou het die gedagte ontstaan om heeltemal 'n nuwe kerk op die pasverkreë perseel te bou en om die bestaande, gedeeltelik geboude kerk dan in 'n saal te omskep. Die kerkraad het opdrag aan die Finansiële Kommissie gegee om op die saak in te gaan en in twee verslae – voorgelê op 4 November en 10 Desember 1948 (onderteken deur oudl. C.G. Venter) beveel hulle aan:

1. Die gemeente moet dit oorweeg om 'n nuwe kerkgebou op te rig en die bestaande kerk dan as 'n saal te gebruik.
2. Die plan wat argitek Dykstra van Pretoria in 1937 reeds geteken het vir 'n kerkgebou te Louis Trichardt en wat nog in ds. De Klerk se besit was, kan gebruik word as die gemeente wel besluit om 'n nuwe kerk te bou.

Op 7 Januarie 1949 is 'n gemeentevergadering gehou en benewens dié twee mededelings is die finansiering van die projek ook verduidelik: die departement liggaamlike opvoeding en dié van volwassene-onderrig het £1 000 aangebied vir die gebruik van die bestaande kerkgebou as 'n saal. Hierdie bedrag sou dan aangewend word ter bestryding van die boukoste van die nuwe kerk. Daar is ook gewys dat 'n saal 'n dringende noodsaaklikheid vir die gemeente se jong mense was. Verder is die gemeente ingelig dat die kerk se pastorie (Teigmouthweg) teen £4 050 verkoop is, dat alle kerkskuld betaal is en dat, as almal 5% van hul inkomste gereeld sou gee, daar geen ekstra laste op die gemeente gelê sou word nie.

Die gemeente was dit eens met al die aanbevelings en het die kerkraad opdrag gegee om so gou moontlik te begin met die deurvoering van die voorgestelde bouprogram. Ds. P. J. de Klerk het sy herinneringe aan die daaropvolgende gebeure as volg opgeteken: " Mnr. Dykstra het vir ons die spesifikasie opgestel van 'n verbeterde plan en dit aan ons geskenk vir (£50). Maar toe begin die moeilikheid van vooraf aan. Ons het daaraan al gewoond geraak, nl. dat mens niks in hierdie lewe sonder stryd kan verkry nie. Met 'n besoek aan Durban het die argitek tot die gevolgtrekking gekom dat die plan nie inpas by die hoë kerkgebou wat reeds daar staan nie en daarom moes die nuwe kerk nader aan die straat gebou word as die oue. Ons wou graag bouer gehad het dat gehad het dat die ou kerkgebou gesloop moes word sodat ons tegelykertyd 'n nuwe kerk en saal kon bou wat 'n eenheid vorm en wat ook verder van die straat af geleë sou wees om die geraas te verminder. Maar hier-van wou die Kerkraad nie hoor nie."

Op 25 Maart 1949 keur die kerkraad die gewysigde plan goed en gee opdrag dat die nodige permit aangevra word. Die boupermit is eindelik in November 1949 toegestaan – eers nadat ds. De Klerk op 26 Oktober weer 'n aanmaning aan die boukontroleur in Johannesburg gestuur het. Op 7 Desember 1949 besluit die kerkraad eenparig soos volg na aanleiding van die aanbeveling van die finansiële kommissie: (1) Die bou van die kerk moet voor einde Maart 1950 'n aanvang neem. (2) Die tender van mnr. P.J. du Plessis, 'n lidmaat van die gemeente, word aanvaar. Hierdie tender R17 332 het nie die koste van die preekstoel en die banke ingesluit nie. Terwyl daar nog op die boupermit gewag is, is verskillende skemas oorweeg om die boufonds by voorbaat reeds te styf. Elke lidmaat is aangemoedig om 5% van sy/haar inkomste te bly afstaan vir kerklike bydrae; op 29 Januarie 1950 besluit die gemeente – op aanbeveling van die Kerkraad – om vir die duur van daardie jaar 10% van alle verdienstes aan die kerk te oorhandig.

Op 26 Januarie 1950 benoem die kerkraad die volgende boukommissie: ds. P.J. de Klerk, brs. Z.B. Coetsee (Seckie), H.B. van der Walt, C.M. du Plooy (oom Corneels) en C.G. Venter (Sarel) met die eersgenoemde drie persone as die dagbestuur. Op dieselfde vergadering is berig dat Volkskas bereid was om – op sekuriteit van brs. A.J. Venter (Andries) en A.A. van Jaarsveld (Attie) – ongeveer £6 000 aan die kerk te leen. Die boufonds was toe £2 000 en oudl. B.R. Kruger (oom Ben) het ook nog £1 000 aan die gemeente geleen.

Toe daar in Maart 1950 met die bouery begin is, het die boukoste reeds weer die hoogte ingeskiet sodat die bouer se tender tot (£10 000) verhoog moes word. Die hoeksteen (marmer – afkomstig uit die distrik Zoutpansberg) is op 15 April 1950 gelê. Baie lidmate, oud en jonk, het ywerig meegehelp met die bouery en, aangesien 'n kleurfilm van hul gewerskaf geneem is, kan die nageslag nog sien hoe die Gereformeerde Kerk, Durban, deur hul vaders en moeders gebou is. (Aangesien die letters later begin verweer het, is die marmer hoeksteen in Desember 1962 deur 'n graniet hoeksteen vervang). Pas nege maande na die bouery 'n aanvang geneem het, is die gebou voltooi en is die nuwe kerkgebou op 2 Desember 1950 in gebruik geneem. "Die bouery," het ds. De Klerk later geskryf, "het ons gemeente wakker geskud, want hulle het saam gebou in die gebed, in die geloof en met hulle eie hande. Dit was hulle handewerk. Die groot eer kom hier toe aan die bouer, br. P.J. du Plessis, wat die leiding gegee het en baie tegemoetkomend was. Ons het werklik ervaar dat waar die liefde woon, daar gebied die Here sy seën. Ons het nog nooit so gelukkig gevoel as die oomblik toe ons almal onder psalmgesang die voorhowe van die Here ingegaan het, agter oom Corneels aan wat die ou Hollandse Statebybel na die preekstoel gedra het. Die Here het groot dinge aan ons gedoen en ons was bly."

Die gemeente se Laukhuff-orrel is op 3 Oktober 1952 in gebruik geneem.

Intussen moes voorsiening gemaak word vir die aankoop van 'n lang lys toebehore, byvoorbeeld:

1. Die preekstoel: Dit is teen 'n koste van £225 gebou volgens 'n plan wat by argitek G. Moerdyk gekry is.
2. Die orrelfront: Dit is teen 'n koste van £327 gebou volgens 'n plan wat deur SA Orrelbouers saamgestel is.
3. Die klokfonds: Hierdie fonds deur die katkisasiekinders opgebou, is gebruik om 'n klankprojektor aan te koop waarmee die elektroniese kerkklok in die toring gelui kan word.
4. Die orrel: Reeds op 4 April 1946 deel ds. De Klerk dit aan die kerkraad mee dat prof. Bonn van Pretoria, met wie hy 'n onderhoud gehad het, aangebied het om spesifikasies vir 'n orrel gratis aan ons te verskaf. Die kerkraad het met waardering kennis geneem van hierdie vriendelike aanbod. Op 23 April 1948 besluit die kerkraad om £950 aan die GS. voor te skiet vir die aankoop van 'n orrel. Dertien maande later berig die GSV dat hulle reeds 'n totaal van £840 ingevorder het ten bate van die orrelfonds en op 16 Februarie 1950 het hulle die aangekoopte Wurlitzer–orrel (£1 200) reeds kant en klaar afbetaal. Ongelukkig het die vogtige seeklimaat hierdie orrel benadeel, en op 29 Junie 1951 besluit die kerkraad om dit te verkoop indien 'n redelike prys verkry kon word. Dit het dan ook gebeur – die orrel is vir £1 400 verkoop en nou kon die kerk 'n behoorlike pyporrel probeer aanskaf. "Om 'n orrel te kry wat by ons Gereformeerde Kerk pas," skryf ds. De Klerk, "was seker een van die moeilikste take van ons lewe." Nadat 'n oorsese firma £10 000 getender het vir 'n orrel volgens die oorspronklike spesifikasies wat deur dr. P.C. Cronje opgestel is, is dit so verander dat 'n tender vir £3 250 deur die firma Cooper, Gill en Tomkins ontvang is. "Hierdie Laukhuff-orrel ('straight')," aldus ds. De Klerk, "is in Heidelberg, Duitsland, gebou en in 18 kiste na ons kerk in Durban verskeep. Die ingebruikneming het plaasgevind op Vrydagaand 3 Oktober 1952, in ’n stampvol kerk en het saamgeval met die dankseggingsfees van die dertigjarige bestaan van ons kerk (gemeente). Dieselfde naweek het ook die Klassis Natal sowel as die GSB vergader. Prof. W.J. Snyman het die feesrede gehou".
5. Die kerkbanke: Die AMF–meubelfabrikante Bethlehem het die kiaatbanke (464 sitplekke) vervaardig teen 'n bedrag van £1 600 wat £600 goedkoper was as die laagste tender in Durban. Die ywerige GSV het hierdie rekening betaal.

Die sierlike kerkgebou moes egter nog betaal word. Van die lidmate het onderneem om vir die groot vensters te betaal, en by die ingebruikneming van die kerkgebou is 'n dankoffer gevra, maar teen Maart 1951 was dit duidelik dat die maandelikse inkomste nie die verwagte £300-kerf bereik nie; daarom besluit die kerkraad om by die gemeente aan te beveel dat die maandelikse bydra van elke lidmaat opgeskuif word na een sesde van sy/haar inkomste. Die gemeente het dit so aanvaar.

Op 31 Maart 1955 is reeds £2 727 op die verbandlening afbetaal en die oorblywende £6 750 het jaar ná jaar aansienlik gekrimp. Aan die ander kant het die gemeente in hierdie jare die een projek ná die ander aangepak sodat daar nooit enige sprake van verslapping van finansiële inspanning kon wees nie: persele is op verskillende plekke in die uitgestrekte gemeente aangekoop; Durban het 'n sendende gemeente geword; twee gemeentes is afgestig en elkeen het 'n bruidskat ontvang.

Die GSV

Studente, dosente en besoekende predikante neem in April 1949 tydens die Sinode van die GKSA afskeid van Totius by die Teologiese Skool Potchefstroom. Eerste ry: D.F. Malan, G.P. Scheepers, C. Hatting, L.J. Botha, P.W. Buys, S.C.W. Duvenage, P.W. van der Walt, W.J. Postma, G.P.L. van der Linde, J.J.S. Venter, G.C.P. van der Vyver, M.J. Booyens, S.J. du Plessis, K.S. van Wyk de Vries. Tweede ry: J.V. Coetzee, P.J. Venter, P.J. Coetzee, J.W.J. van Ryssen, D.J. van der Walt, H.G. Stoker, J.C. van der Walt, J.H. Boneschans, prof. J.D. du Toit, B.J. de Klerk, D.G Venter, A.S.E. Yssel, H.S. van Jaarsveld, H.J. Venter, D.N. Kotzé, N.T. Snyman. Derde ry: D.C.S. van der Merwe, B.R. Krüger, J. Postma, R.S.J. van Wyk, M. Postma, J.L. de Bruin, C.E.G. Malan, J.J.H. Booysen, B.J. de Klerk, A.L. Aucamp, J.A. Schutte, I.J. van der Walt, L.S. Van der Walt, S. du Toit, A. Duvenage, W.J. Snyman, P.J.S. de Klerk, T.T. Spoelstra.Vierde ry: D.J. Delport, J.L. Vorster, J.P. Jooste, A.A. Venter, J.F. du Plooy, H.F.V. Kruger, Jacs van Rooy, I.J. Lessing, J.M. de Wet, S.P. van der Walt, P.J. de Klerk.

Dwarsdeur hierdie tydperk van 23 jaar het mev. H.M. de Klerk, die predikantsvrou, onvermoeid aan die spits gestaan van al die bedrywighede van die susters. Soos in die verlede is daar steeds met volgehoue oorgegewenheid gearbei aan die uitbreiding van Gods Koninkryk sowel hier ter plaatse as elders. Met groot ywer is voortdurend gewerk aan die insameling van geld vir die finansiering van die een of ander onderneming: uit hul orrelfonds het hulle £1 200 vir die Wurlitzer–orrel betaal; hulle kerkbankfonds het die £1 600 betaal wat die kiaatbanke van die huidige kerk gekos het; periodiek is mildelik geskenk aan die sending, die weeshuis, die ouetehuis, die dogterstehuis, die dowes en blindes, die melaatses en in die jare ná die oorlog ook aan die noodlydendes in Duitsland. Voortdurend is ook toebehore vir die Nataliasaal aangekoop en in 1968 onderneem hulle die meubilering van die sitkamers van Mooi Hawens, die gemeente se tehuis vir bejaardes.

Die geld vir al hierdie liefdadigheidswerk is op 'n groot aantal maniere byeengebring: Die gewone sentrale funksie een keer per jaar met die doel om, benewens geld in te samel, die hele gemeente ook in staat te stel om gesellig saam te verkeer; kollektelyste; braaivleisaande; vertoning van ligbeelde (rolprente); koekverkopings; wyksfunksies (in 1957 het sewe sulke funksies byvoorbeeld £382 opgelewer); resepteboek saamgestel en verkoop; rommelverkopings, spysenering by troues. Sekere insamelingswyses het 'n tyd lank gewild gebly en is daarna deur ander vervang.

Maar nooit het die susters hul eie geestelike verryking uit die oog verloor nie. Maand ná maand is op hul vergaderings opbouende artikels uit kerklike tydskrifte aan die susters voorgelees; of iemand is gevra om hulle oor die een of ander aktuele onderwerp te kom toespreek; of demonstrasies (byvoorbeeld hoedemakery, koekversiering, voorbereiding van southappies) is gehou. En ten slotte is daar voortgegaan met die mooi gewoonte om die bejaardes elke jaar te onthaal en dan geskenkies aan hulle te oorhandig, en om siekes in hospitale en aan hul huise te besoek.

Die Jongeliedevereniging (JV)

Die bestuur van die Natalia-jeugklub, omstreeks 1950.

Op 19 Oktober 1927 is die Jongeliedevereniging gestig en hoewel dit al baie skraal en moeilike tye beleef het, het dit minstens tot en met die gemeente se halfeeufees bestaan. Met die jare bevat die notules van die kerkraad af en toe 'n pleidooi dat daar meer aandag aan die jong mense van die gemeente geskenk word. So het ds. P.J. de Klerk op 11 Junie 1948 'n ernstige beroep op die kerkraad gedoen om die jong mense aan te moedig om die funksies van die JV in groter getalle by te woon, want die jong mense word 'n probleem. Hierop is die volgende Aksiekomitee gevorm om die belange van die jongmense te bevorder: brs J. Pretorius, A.L. Venter, H.B. Kruger, J.C. Kruger, B. Venter, P. du Plooy en C. du Plessis.

Gedurende die eerste 23 jaar van sy bestaan het die JV geen vaste vergadersaal gehad nie. Aanvanklik is van die eredienste Sondagaande prysgegee ten einde die JV in staat te stel om vergadering te hou; later is byeenkomste in woonhuise gehou, maar so 'n rondskuiwery van huis tot huis het die groei van die vereniging erg aan bande gelê. Dit was juis die behoefte aan 'n saal vir jong mense wat die kerkraad op 11 April 1947 laat besluit het om by die stadsraad aansoek te doen om 'n tweede strook grond, 30 voet wyd, aangrensend aan die kerkperseel. Die gemeente het op 9 Januarie 1949 besluit het om 'n nuwe kerk te bou en die oue dan in 'n saal om te skep. Dis dan ook gedoen, en die saal het die naam Natalia-saal gekry. (Met ds. De Klerk se emeritering teen die einde van 1968 is die naam verander na die P. J. de Klerk-saal.)

'n Maand voor die nuwe kerkgebou in gebruik geneem is, is die Natalia-jeugklub gestig (4 November 1950). Hierdie klub sou in die Natalia-saal vergader en dit sou die werk van ons JV voortsit en uitbrei. 'n Saal moet egter gebruiksreëls kry; daarom is daar reeds by voorbaat op 24 Augustus 1950 van kerkraadsweë 'n kommissie benoem om huishoudelike reëls op te stel. Die kommissielede was ds. P.J. de Klerk, oudle. A. van Jaarsvled, J. Buys, H.B. van der Walt en C.M. du Plooy. Die uiteindelike reëling het onder meer die volgende ingesluit:

1. Die saal word toegesê aan die Beheerraad van die Natalia-jeugklub, saamgestel uit verteenwoordigers van die drie Afrikaanse Kerke, die Skakelkomitee, die departement van volwassene-onderrig en die voorsitter en sekretaris van die Natalia-jeugklub.
2. Daar sal 'n besprekingsregister ingestel word, en alle onderkomitees van die Klub moet besprekings vroegtydig maak.
3. Die kerkraad benoem elke jaar 'n Natalia-saalkommissie van vyf lede.
4. Instandhoudingskoste word verkry uit 'n heffing van 50% van die inkomste wat geleenthede in die saal oplewer.
5. Die Saalkommissie hou toesig dat in die saal nie gedans of sterk drank gebruik word nie.
6. Die klub sal die kerkraad vergoed vir enige koste wat aangegaan mag word ter verbetering van die saal, insluitende aanbou.

Die Natalia-jeugklub was 'n niekerklike organisasie wat daarop gemik was om die Afrikaanssprekende jong mense van Durban byeen te bring in 'n vereniging wat deur en deur op Christelik–Nasionale grondslag staan; trouens, dit was die enigste onveranderbare klousule in die grondwet. Die doelstellings van die klub was: (1) Die saamsnoering van alle jong mense om mekaar beter te leer ken en gesellig met mekaar te verkeer. (2) Bevordering van ontspanning en van goedgekeurde aspekte van vryetydsbesteding en van liggaamlike gesondheid. (3) Om die verstandelike ontwikkeling en sedelike peil te bevorder deur voorlesings, rolprente, besprekings–onderwerpe, debatte, ens. (4) Om die sosiale en godsdienstige lewe te verryk deur sosiale kontakte, musiek, kunsbelewing studiekringe, sang, drama, ens.

As die klub sou ontbind, sou al die bates daarvan die eiendom word van die eienaars van die saal. "Die gedagte agter dit alles," het ds. De Klerk later geskryf, "was evangelisasie. Onder die kranige voorsitter, P.D. van der Walt, later professor aan die PU vir CHO, en die ywerige sekretaris, Isak Wust, asook 'n vooruitstrewende bestuur, het die Natalia-jeugklub die Afrikaanse jong mense in Durban bymekaargebring. Party aande – veral met radio–uitsendings – was die saal vol. Met behulp van die departement onderwys, kuns en wetenskap (afdeling volwassene–onderrig) is 'n verhoog in die saal gebou en later ook 'n klavier aangekoop. Baie leersame en interessante lesings is deur vooraanstaande persone gelewer en honderde rolprente, onder meer van die filmdiens van die departement Unie-onderwys, is vertoon met die projektor wat aangekoop is.

"Die onderkomitees het die jong mense in verskillende aktiwiteite saamgegroepeer sodat elkeen hom kon uitleef in die sake waarin hy belang stel. Die sukses van so 'n vereniging hang af van die kragtige invloed van die bestuur. Jong mense het gekom en gaan, en eindelik was 'n gebrek aan besielde leierskap die oorsaak van die verval van die Natalia-jeugklub. Die JV het toe weer die werk voortgesit."

Afstigting van die noordelike gebied

Met die koms van ds. De Klerk het die afstigting van die noordelike deel van die gemeente ernstige aandag begin geniet. En met die oog op nog onderverdeling in die toekoms is die aandag veral toegespits op twee gebiede, Noord-Durban en Empangeni.

Noord-Durban

Op 17 Augustus 1946 benoem die kerkraad 'n kommissie om "met die oog op die toekomstige uitbreiding van ons kerk in die noordelike streke van die stad die aankoop van 'n eiendom aldaar te ondersoek." Die lede van hierdie Kommissie was: ds. P.J. de Klerk, oudle. H.B. Kruger (Hendrik, skriba van die kerkraad), A.L. Venter (Lodewyk), P. Olivier (Flippie) en br. S.L.C. van der Walt. 'n Paar maande later (22 November) besluit die kerkraad formeel dat "'n beleid van afstigting van die 'noorde' gevolg gaan word".

Op aanbeveling van die hierdie kommissie is op 1 Februarie 1947 besluit om die huis, geleë op die hoek van Montpelierweg en Agtste Laan (tewete Montpelierweg 112) aan te koop, mits die gemeente daarmee akkoord gaan. Op 9 Maart word die beleid ten opsigte van afstigting van die 'noorde' en die aanbeveling ten opsigte van die aankoop van die erf eenparig goedgekeur deur die gemeente. £2 500 is vir die eiendom in Montpelierweg betaal.

Empangeni

Op 1 Desember 1945 doen ds. De Klerk verslag aan die kerkraad van sy besoek aan Mtubatuba en Empangeni waar hy die heilige Nagmaal bedien het. Hy meld ook dat hy die lidmate van Empangeni gevra het om te begin dink aan die oprigting van 'n eie saal. Die kerkraad was dit hiermee eens en 'n klompie maande later (11 Mei 1946) is 'n kommissie van drie lede (ds. De Klerk en brs. Doors Meyer en P. Lourens van Zululand) benoem om 'n perseel te soek waarop 'n kerkgebou opgerig sou kan word.

Intussen is van kerkraadsweë aansoek gedoen by die provinsiale administrasie om 'n perseel vir 'n kerk aan te koop indien daar enige grond beskikbaar sou wees (17 Augustus 1946), 'n skrywe wat blykbaar die gevolg was van 'n aanbeveling van die betrokke kommissie. Hiervan het egter niks tereg gekom nie en oudl. Lourens van Empangeni kry toe die opdrag om met die dorpsraad daar te onderhandel ten opsigte van die verkryging van 'n perseel (21 Junie 1947).

Op 14 Augustus 1948 deel ds. De Klerk die kerkraad mee dat die kommissie aansoek by die dorpsraad van Empangeni gedoen het om die aankoop van "twee goed geleë erwe bo-op die bult, nie ver van die skool af nie". Op 4 November 1948 is berig dat die dorpsraad die persele nie aan die gemeente wil verkoop nie, en ds. De Klerk onderneem om die dorpsraad tydens sy eersvolgende besoek aan Empangeni persoonlik te gaan spreek.

Intussen (10 Desember 1948) besluit die kerkraad dat Empangeni voortaan 'n buitegemeente van Durban sal wees, 'n besluit wat beteken dat kerkraadsvergaderings aldaar gehou sal kan word. Op 8 Augustus 1952 is die grense van hierdie buitegemeente so verskuif dat dit die hele Zoeloeland sou insluit.

Op 25 Maart 1949 is slegs een erf, naamlik nr. 180 aan die gemeente te koop aangebied teen £75, en hierdie bedrag is onmiddellik aangestuur. Die dorpsraad het die tjek egter teruggestuur onder voorwendsel dat hulle moet wag op die goedkeuring van die administrateur van Natal. Later (22 Julie) het hulle die kerkraad in kennis gestel dat hulle besluit het om die perseel nie meer te verkoop nie. Sowel die provinsiale sekretaris as mnr. Grantham LUK kon tot hul spyt niks doen om die dorpsraad tot ander insigte te bring nie, en ten einde raad het ds. De Klerk hom gewend tot prokureur C.N. Venter. Hierdie set het geluk en op 28 April 1950 kon berig word dat die dorpsraad ingewillig het om die perseel te verkoop teen £75.

Afstigting

Nadat die beroep van 'n tweede leraar van Julie 1951 af die aandag geniet het, is 'n kommissie op 14 Maart 1952 benoem om op die saak van die afstigting van 'n tweede gemeente in te gaan. Hierdie Kommissie het bestaan uit: ds. De Klerk, oudle. Andries Venter, Attie van Jaarsveld, Barnie Venter, H.B. Kruger, B.R. Kruger (oom Ben) en br. Jac van Heerden. Na aanleiding van 'n verslag van hierdie kommissie besluit die kerkraad op 18 Junie 1952 eenparig om – as die lidmate wat daarby betrokke is hulle ten gunste van afstigting sou uitspreek – oor te gaan tot die afstigting van die noordelike gedeelte van die gemeente tot 'n selfstandige gemeente.

Gedurende die volgende maande het sake vinnig en vlot verloop: Die opname wat gemaak is, het getoon dat die lidmate wel ten gunste van afstigting was; die Partikuliere Sinode het te kenne gegee dat hulle £300 sou bydra as daar tot afstigting oorgegaan word; die Afstigtingskommissie het die Afstigtingsakte reeds op 8 September afgehandel en op 4 Oktober 1952 is dit deur die Klassis Natal goedgekeur.

Die Afstigtingsakte bevat onder meer die volgende besonderhede:

1. Grense van die nuwe gemeente: Beginnende by "45th Cutting", Jan Smutshoofweg, Bereaweg en Weststraat as die suidergrens sou dit dan die hele kusgebied insluit tot aan die Pongola.
2. Die aantal lidmate is op 200 geraam.
3. Geraamde inkomste is £100 per maand.
4. Die nuwe gemeente sal die huis te Montpelierweg 112 en die perseel op Empangeni as bruidskat ontvang.

Op sy vergadering van 17 Oktober besluit die kerkraad dat daar op 23 November 1952 tot afstigting oorgegaan sal word. Dit het dan ook so gebeur en totdat ds. (later dr.) E.J.G. Norval vroeg in 1953 hier bevestig is, het die twee gemeentes gesamentlik dienste gehou in die Durbanse kerkgebou.

Woodlands

Aangesien die vermoede bestaan het dat lidmate in aansienlike getalle in Woodlands ('n suidelike voorstad van Durban) sou gaan woon, het die kerkraad ook daar na 'n perseel begin soek. Die kommissie wat besig was om 'n erf in Noord-Durban te soek, kry toe die opdrag om ook in Woodlands navraag te doen.

Aan die stadsraad is geskrywe en op 21 Junie 1947 behandel die kerkraad hulle antwoord waarin 'n perseel, ongeveer 'n half akker groot, die gemeente te koop aangebied is. Die kerkraad was ten gunste hiervan en op 29 Junie keur die gemeente dit ook goed. Die perseel is aangekoop. Teen 1954 het dit duidelik begin word dat Woodlands nie 'n gewilde woonbuurt vir lidmate was nie; daarom besluit die kerkraad op 26 Maart 1954 om die perseel maar weer aan die stadsraad terug te verkoop. Voor die koop afgehandel is, het die kerkraad dit gekanselleer aangesien die Baptistekerk gevra het dat die verkoop van die perseel ses maande lank uitgestel word. Toe daardie voorgenome transaksie deur die mat geval het, is besluit om liewer 'n huis te bou (25 Julie 1957). Hierdie voorneme is ook nie deurgevoer nie, en op 24 Maart 1961 besluit die kerkraad om die perseel aan die stadsraad te verkoop.

Die Suidkus

Aan die verre Suidkus, van Kelso af suidwaarts, het die Gereformeerdes van omstreeks 1950 af op ’n selfstandige gemeente begin afstuur; die deel nader aan Durban is deurgaans as een van die Durbanse wyke behandel. Al verskil was dat hier (onder meer te Warnerstrand) Sondae apart katkisasie gehou is danksy die bemoeienisse van oudl. Andries Venter in die vyftigerjare.

Aan die begin van 1950 het die lidmate op Port Shepstone reeds gevra dat 'n perseel daar aangekoop word vir kerkdoeleindes. Op 28 Julie 1950 besluit die kerkraad om aan die dorpsraad van Port Shepstone in hierdie verband te skryf en verder om twee ouderlinge wat in daardie geweste rond woon vir die verre Suidkus te kies. Later in die jaar is 'n vergadering van lidmate op Port Shepstone gehou en op 23 November is aan die kerkraad verslag gedoen dat br. N. Smit verkies is as oudl. vir die gebied van Port Shepstone of suidwaarts, en br. C.P. van der Walt vir die gebied van Port Shepstone af noordwaarts tot by Umkomaas. Die kerkraadsnotule maak egter nie weer melding van die perseel op Port Shepstone.

Op 29 April 1951 behandel die kerkraad 'n versoek van die lidmate van Margate om 'n perseel aldaar aan te koop. Op hierdie saak word ingegaan en op 8 Augustus 1952 word daar verneem dat daar wel 'n perseel beskikbaar is vir £750. Hierop word die saak, volgens gewone prosedure, na die finansiële kommissie verwys. Op dieselfde vergadering van 8 Augustus besluit die kerkraad om die Suidkus tot 'n wyksgemeente te verklaar en dat dit bekend sal staan as die wyksgemeente Port Shepstone. Die mate waarin die ontwikkeling aan die Suidkus ooreenstem met dié aan die Noordkus is opvallend: Albei gebiede is verklaar as wyksgemeentes; by albei word die dorp wat aanvanklik as middelpunt gedien het, later vervang deur 'n dorp verder suidwaarts geleë: Mtubatuba deur Empangeni en Port Shepstone deur Margate.

Maar ná 1952 belewe die Suidkus vier maer jare: die kerkraadslede wat daar was, is weg; van die aankoop van persele op Port Shepstone of Margate word niks verneem nie; op kerkraadsvergaderings (onder meer op 25 Maart 1955) word gekla dat toestande daar veel te wense oorlaat. Op 24 Mei 1957 dra die kerkraad dit aan ds. De Klerk op om die aankoop van grond op Margate te ondersoek tydens sy volgende besoek aan daardie geweste. 'n Paar maande later, op 6 September doen die dominee as volg verslag: 'n Perseel, 'n half akker groot is in Margate verkrygbaar teen £1050. Die kerkraad besluit hierop om die perseel dadelik aan te koop en dit het dan ook gebeur.

In die geval van die Noordkus is daar kwartaalliks Nagmaal bedien tot die afstigting van Noord-Durban; in die geval van die Suidkus het dit gebeur tot die afstigting van Durban-Wes. Hierdie afstigting het die einde beteken van maandelikse eredienste op Pinetown sodat die Suidkus van toe af hierdie voorreg gekry het.

Meerdere bediening of afstigting

Met verloop van jare het die gemeente dermate aangewas dat die kerkraad op 23 September 1963 'n kommissie (di. De Klerk en D. C. Coetsee, oudle. G. E. Heystek, Cor. Venter en br. H. B. Kruger) benoem het om onder meer weë en middele te ondersoek tot meerdere bediening van die gemeente. Op 18 Oktober 1963 lewer die kommissie sy verslag. Daar word aanbeveel dat, mits die finansies dit toelaat, 'n tweede predikant beroep word as 'n eerste stap in die rigting van afstigting. Die aangeleentheid is toe na die finansiële kommissie verwys om deeglik na te gaan of die gemeente in staat sou wees om 'n tweede predikant eervol te versorg. Op 22 November 1963 beveel hierdie kommissie aan dat 'n kommissie (ds. De Klerk, 'n lid van die finansiële kommissie en die betrokke wyksouderling) elke wyk deurgaan en by elke lidmaat moes vasstel wat hy/sy bereid sou wees om bykomend by te dra met die oog op die beroeping van 'n tweede predikant.

Hierna besluit die kerkraad dat die saak so dringend is dat dit voor die gemeente gelê moes word. Op 23 Februarie 1964 besluit die gemeente dat, voor tot beroeping oorgegaan kon word, die aanbeveling van die finansiële kommissie eers uitgevoer moes word. Dwarsdeur die jare 1964 en 1965 is die wyke toe deurgegaan en aantekening gemaak van hoeveel elke lidmaat maandeliks addisioneel sou kon bydra ingeval die kerkraad 'n tweede predikant sou beroep. Op 24 September 1965 word verslag gedoen dat 15 wyke deurgegaan is en dat 'n totale maandelikse addisionele bydrae van R147,15 belowe is.

Die jaar 1966 het die hele idee van 'n tweede leraar egter die nek ingeslaan. Eers (25 Maart) is die beroeping van 'n tweede leraar uitgestel tot na die begroting opgestel is en toe (23 April) om dit te laat oorstaan tot die ondersoek en aanbevelings van die Klassis in verband met 'n herindeling van gemeentes ontvang is. Op 20 Mei 1966 is deputate benoem (ds. De Klerk, oudle. A.S. Brookes, A.J.W. Monnik, Johann Buys en P. van den Burg) om 'n herindeling van die twee gemeentes met Noord-Durban te bespreek. Aan Noord-Durban wat toe vakant was, sou die geleentheid gebied word om met Durban te kombineer sodat die gemeentes weer een sou word. 'n Tweede leraar sou dan beroep word en, ná 'n herindeling van die gemeente, weer tot afstigting oorgegaan word. Noord-Durban het egter verkies om selfstandig te bly voortbestaan en het Durban aan sy belofte van 30 Julie 1965 herinner, naamlik dat hy Noord-Durban R100 per maand vir ses maande sou skenk sodra hulle (Noord-Durban) weer 'n predikant kry.

Vir Durban was daar nou net een oplossing: die gemeente moes in twee aparte gemeentes ingedeel word. Op 17 Maart 1967 word die besluit van 18 Oktober 1963 om 'n tweede predikant te beroep herroep, want die kerkraad was toe al druk besig om die moontlikheid van 'n verdeling van die gemeente te ondersoek.

Op 19 Mei 1967 word die aangeleentheid van die gemeente na die volgende kommissie verwys: oudle. W. ,Potgieter (saamroeper), Joe Pretorius, P. van den Burg en Ben J.A. Vorster met ds. De Klerk as adviseur. Ná 'n hele paar verdelingsplanne oorweeg is, het die kommissie op 16 Junie 1967 aanbeveel dat die volgende 12 wyke saamgevoeg word in 'n nuwe selfstandige gemeente: Rossburgh, Sea View, Bellair, Hillary, Malvern, Escombe, Pinetown-Noord, Pinetown-Suid, Montclair, Woodlands-Suid, Woodlands-Noord en Reunion; die restante 16 wyke (die hele stad Durban, Westville, die hele Bluff en die hele Suidkus) sou dan bly voortbestaan as die Gereformeerde kerk Durban. Die nuwe gemeente sou 291 belydende lidmate hê, die oue 336, en albei se jaarlikse inkomste is heelwat meer as die R6 770 wat as 'n minimum bereken is.

Hierdie deurtastende verslag is op 21 Julie 1967 deur die kerkraad goedgekeur en op 6 Augustus deur die gemeente. Ook die Klassis se goedkeuring is verkry en op 4 Februarie 1968 is die nuwe gemeente, die Gereformeerde kerk Durban-Wes, afgestig. As bruidskat het die nuwe gemeente die volgende ontvang: R15 000 aan kontant en die Amajuba-saal op Pinetown. (Op 17 Desember 1954 is die perseel in Pinetown aangekoop en op 8 Junie 1956 is die Amajuba-saal in gebruik geneem. Van toe af is daar elke Sondag katkisasie en die laaste Sondag van die maand 'n diens gehou; die susters het ook gereeld daar vergadering gehou en saamtrekke gereël, skryf ds. De Klerk.)

Daar is besluit dat die twee gemeentes voorlopig nog gesamentlik eredienste sou hou in die kerkgebou in Umbiloweg en die preekbeurte sou deur die twee kerkrade onderling gereël word. Op 28 April 1968 is ds. G.B.C. Bester bevestig as herder en leraar van die gemeente Durban-Wes, en gesamentlike dienste is nog gehou tot en met 2 Junie 1968. Daarna het die nuwe gemeente hul eredienste in 'n saal in Bellair begin hou.

Die parkeerterrein en persele vir Jeugsentrum en ouetehuis

Aangesien die perseel wat langs die noordelike grens van die kerkeiendom geleë is en wat tot aan Francoisweg strek, baie waardevol sou wees vir die gemeente se toekomstige bedrywighede, het die kerkraad die gedagte om dit van die stadsraad te bekom nooit laat vaar nie. Op 14 Augustus 1953 kry die skriba opdrag om by die stadsraad uit te vind aan watter verkoopsvoorwaardes hierdie strook grond onderhewig is. Hieruit het geen verwikkelinge gevloei nie en daarom kry die skriba op 18 Februarie 1955 weer die opdrag om 'n skrywe aan die stadsraad te rig en te meld dat die perseel benodig word vir 'n tehuis vir jongmense. Die stadsraad het egter bly weier om perseel te verkoop.

Op 17 September 1959 doen die kerkraad aansoek om die perseel as parkeerterrein te gebruik en hulle was aangenaam verras toe die stadsraad hiertoe instem teen 'n nominale huur (10 sent per jaar). Die perseel is toe omhein en 'n klompie struike is aangeplant. Dwarsdeur die jare 1961 en 1962 het die kerkraad steeds op 'n geleentheid gewag om die perseel aan te koop en op 26 Junie 1963 word 'n memorandum in hierdie verband aan die stadsraad voorgelê. As vernaamste beweegredes vir die nuwe aansoek om die perseel aan te koop word genoem dat die gemeente intussen so toegeneem het in getalle dat: (1) voorsiening dringend gemaak moet word vir addisionele klaskamers vir ons katkisasiekinders en (2) die gemeente verplig gaan word om af te stig en die een kerkgebou dan vir die twee gemeentes te gebruik.

Nadat die stadsraad op hul versoek ook die sketsplanne van die beoogde klaskamers ter insae gehad het, het hulle die kerkraad op 11 Desember 1963 in kennis gestel dat die gemeente die perseel kon aankoop, onderhewig aan die voorwaarde dat Durban binne twee jaar vanaf die datum van aankoop geboue ter waarde van R8 000 daarop bou. Hulle het verklaar dat, hoewel die perseel teen R17 000 gewaardeer is, hulle bereid was om dit aan ons te verkoop vir R8 500. Op 10 Januarie 1964 besluit die kerkraad om die perseel aan te koop mits die gemeente daartoe instem. Op 23 Februarie 1964 besluit die gemeente dan ook eenparig om dit aan te koop teen 'n deposito van R2 000 en vyf gelyke jaarlikse paaiemente daarna.

In die loop van die jare 1964 en 1965 het die gedagte hom na vore gedring om twee tehuise op te rig: een vir jongmense en een vir bejaardes. Tussen die twee gebouekomplekse sou 'n gemeenskaplike eetsaal gebou word. Hiervoor sou die onlangs verkreë perseel onvoldoende wees; daarom het die kerkraad hom gewend tot die twee eiendomme direk agter die kerk geleë. Op 14 Oktober 1965 meld die finansiële kommissie in sy verslag dat die een erf (met ’n huis daarop) reeds aangekoop is vir R11 900. Op die ander een is 'n opsie geneem. Op 15 Oktober bekragtig die kerkraad hierdie aankoop en dra dit verder aan die finansiële kommissie op om die geld te vind waarmee die perseel langs die kerk afbetaal kan word. Verder besluit die kerkraad om aan te sluit by die Gereformeerde Stigting vir die Versorging van die Oues van Dae en die Jeug, en dat ds. P. J. de Klerk en brs. J. C. Snyman en Johann Buijs ons verteenwoordigers op die bestuur van die Stigting sal wees.

Op 19 November 1965 is besluit om 'n lening by die Administratiewe Buro te maak sodat die gemeente onder meer in staat sou wees om ons skuld van R3 500 ten opsigte van die perseel langs die kerk af te betaal. Omstreeks hierdie tyd het dit duidelik geword dat die stadsraad hoegenaamd nie te vinde was daarvoor dat 'n Jeugsentrum opgerig word op die twee persele agter die kerk nie en aangesien 'n ouetehuis op die perseel langs die kerk onvoldoende ruimte sou laat vir die parkering van motors, is hierdie hele projek laat vaar. (Die tehuis vir bejaardes is wel later op Winklespruit opgerig.)

Intussen is die kerkraad egter nog gebind deur die verkoopsbepaling dat 'n gebou (of geboue) ter waarde van R8 000 binne twee jaar op die perseel opgerig moet word. Die stadsraad is genader met die versoek dat al drie die persele van die kerk (die een waarop die saal staan, die een waarop die kerk staan en die parkeerterrein) as een geheel beskou word sodat die vereiste van 'n perseel op elke gebou sal verval en die onbeboude erf (lot 57) dan in sy geheel as parkeerterrein beskikbaar sou word. Ook is die stadsraad verwittig dat transport van die perseel geneem sou word sodra die kerk se regte betiteling op alle aktes met die Registrateur van Aktes uitgestryk is. Hierdie aangeleentheid is eers teen die einde van 1969 finaal afgehandel, ná ds. De Klerk se vertrek.

Mooi Hawens

Die eerste kerkgebou van die Gereformeerde kerk Durban het later die Nataliasaal geword en eindelik die P.J. de Klerksaal.

“Reeds in die vyftigerjare,” sou ds. De Klerk later skryf, “het ons op 'n diakonale konferensie op Ladysmith die ideaal voorgestel om te werk vir die oprigting van 'n ouetehuis aan die Natalse Suidkus.” Die saak is glo met geesdrif aangepak en £1 000 is ingesamel. Ongelukkig is daar geen verdere vordering gemaak nie.

In 1965 begin die gedagte aan 'n ouetehuis weer op die voorgrond tree. Die finansiële kommissie het vroeg in daardie jaar opdrag gekry om na te gaan of dit wel moontlik sou wees om 'n ouetehuis op die perseel langs die kerk op te rig. Op 30 Julie 1965 rapporteer die finansiële kommissie aan die kerkraad dat slegs geboue vir kerklike gebruik en godsdienstige onderrig en onderwys op hierdie perseel opgerig mag word. Verder beveel die kommissie aan dat die aangeleentheid verwys word na die Gereformeerde Stigting vir die Versorging van die Oues van Dae en die Jeug en dat, indien moontlik, die twee persele agter die kerk aangekoop word. Hierop word 'n ouetehuiskommissie benoem om die saak op te volg en dan verslag te doen.

Op 15 Oktober 1965 behandel die kerkraad die volgende verslag van die bg. ouetehuiskommissie:

1. Soek na geskikte persele: (a) die twee persele direk agter die kerk is ideaal geleë vir 'n ouetehuis. Een van hierdie persele was in die mark en, aangesien die saak baie spoedeisend was, is dit sommer dadelik deur die kommissie teen R11 900 aangekoop. Op die ander perseel is 'n opsie geneem. Hulle is gesamentlik egter ietwat klein vir 'n ouetehuis en, aangesien hulle afgebaken is as private woonpersele, sal die stadsraad om spesiale toestemming in hierdie verband genader moet word. (b) Op die perseel direk langs die kerk sou 'n veelverdiepinggebou wel opgerig kon word aangesien dit as algemene woongebied afgebaken is. Die perseel is egter teen 'n spesiale prys (naamlik R8 500) aan die gemeente afgestaan en was onderhewig aan sekere beperkings wat op die een of ander wyse opgehef sou moes word voor die perseel aan die stigting oorgedra sou kon word. Ook in hierdie verband sou met die stadsraad onderhandel moes word. Destyds het die kerkraad die volgende beoog het: Die oprigting, agter die kerkperseel, van 'n tehuis vir ekonomies afhanklike oues van dae; 'n jeugsentrum langs die kerkperseel; 'n gemeenskaplike eetsaal tussen hierdie twee geboue; 'n tehuis aan die Suidkus vir ekonomies onafhanklike oues van dae. (c) Aan die Suidkus (op Winklespruit) is 'n besonder geskikte perseel gevind vir die doeleindes van die stigting. Dit was een acre groot en het R10 000 gekos. Moontlik kon nog 'n acre aangrensend verkry word.
2. Die Stigting: Die kommissie het die Akte van Oprigting van die stigting bestudeer en beveel aan dat die gemeente 'n meewerkende kerkraad daarvan word en dat drie persone benoem word om in die bestuur daarvan te dien. Na aanleiding van hierdie verslag besluit die kerkraad om die aankoop van die perseel agter die kerk te bekragtig; om 'n meewerkende kerkraad van die stigting te word en dat ds. De Klerk en brs. Johann Buys en J. C. (Snowy) Snyman in die bestuur daarvan sou dien; om die geld te vind om die perseel langs die kerk af te betaal. Hiervoor is op 19 November 1965 'n lening by die Administratiewe Buro gemaak.

Die ouetehuiskommissie het nie op hom laat wag nie, en twee maande later was die planne reeds in die hande van die stadsraad. Ongelukkig moes die kerkraad op 18 Februarie 1966 verneem dat die stadsraad die bou van 'n ouetehuis agter die kerk afgekeur het. Brs. Johann Buys, Gawie Heystek, Sydney Brooks en J. Vorster is benoem om die saak weer met die stadsraad te bespreek.

Op Winklespruit is die twee persele toe teen R24 000 aangekoop en op 25 Maart 1966 verneem die kerkraad dat 'n gebou vir 130 inwoners en 'n kerkgebou met ongeveer 130 sitplekke aldaar beplan word. Vir die kerkgebou sal uit eie fondse betaal moes word. Met dieselfde geleentheid (25 Maart) verneem die kerkraad ook van die ouetehuiskommissie dat die skema vir die terrein langs die kerk goedgekeur is, maar dat 'n wetstegniese probleem ten opsigte van die terrein agter die kerk opgeduik het. Daar het egter goeie hoop bestaan dat die probleem wel opgelos sou kon word. Op hierdie datum, 25 Maart 1966, is ook begin met die poging om die drie persele onder een titel gekonsolideer te kry. Dié saak sou eers op 21 November 1969 suksesvol beëindig word.

Hoewel die aanduidings in April 1966 was dat die projekte agter en langs die kerk goed vorder, moes die ouetehuiskommissie op 20 Mei 1966 tog rapporteer dat die stadsraad nie die oprigting van 'n ouetehuis kan goedkeur nie alvorens die hele Berea-plan vir woonbuurtes nie gefinaliseer is nie. Indien die projek agter die kerk misluk, sou aandag aan 'n kleiner projek langs die kerk geskenk word. Verder meld die kommissie (nog op 20 Mei) dat die planne vir die projek aan die Suidkus goed vorder.

'n Maand later (17 Junie) word verneem dat die Stigting voornemens is om met albei projekte, dié in Durban en op Winklespruit, voort te gaan, hoewel die onderhandelings met die Durbanse stadsraad nog aan die gang was. Weens die hardnekkige weiering van die stadsraad om die twee erwe agter die kerk af te sonder vir 'n algemene (pleks van 'n residensiële) woonbuurt, besluit die kerkraad op 15 Julie 1966 noodgedwonge om af te sien van die voorneme om 'n ouetehuis daar te bou en word die woonhuis aan diaken J. Vorster verkoop.

Hierdie standpunt van die stadsraad, tesame met die feit dat die oprigting van 'n jeugsentrum langs die kerk onvoldoende ruimte vir die parkering van motors sou laat, het die kerkraad laat afsien van sy voorneme om die betrokke perseel vir daardie doel aan die Stigting oor te dra. Van toe af is 'n stryd gevoer om al drie die persele wat aan Umbiloweg front onder een titel gekonsolideer te kry sodat die voorwaarde, naamlik dat 'n gebou op hierdie betrokke perseel opgerig word, kon verval. (Nadat die stryd eindelik op 21 November 1969 suksesvol beëindig is, het die perseel die kerk se parkeerterrein geword.)

Op 18 November 1966 berig die ouetehuiskommissie dat die projek op Winklespruit goed vorder: grondtoetse vir die fondamente van die voorgestelde gebou is reeds gemaak, en die finale plan is aan die stadsraad van Kingsburgh voorgelê. Maar van toe af was die vorderingspad letterlik besaai met dorings en distels. Eerstens moes die teësin van die stadsraad van Kingsburgh vermurwe word. Hulle wou graag gehad het dat 'n groot hotel op daardie perseel gebou word en nou wil 'n Afrikaanse kerk 'n ouetehuis daar oprig; hulle wou ook nie ’n ouetehuis daar hê nie, maar was wel te vinde vir 'n tehuis vir bejaardes. Dit is dan ook die rede waarom die projek van 13 Januarie 1967 af bekend staan as die Tehuis vir Bejaardes.

Ds. De Klerk skryf: “Briewe is geskryf, kommissies is gestuur, maar alles tevergeefs. Toe alles hopeloos gelyk het, het die Here weer uitkoms gegee. Ons het eindelik uitgekom by die burgemeester, kol. Boulton, wat self 'n bejaarde van oor die 70 jaar was. Ons het in Durban saam tee gedrink en deur die genade van die Here sover gekom dat die stadsraad die plan goedgekeur het.”

Maar goedkeuring deur die stadsraad van Kingsburgh was slegs 'n eerste stap: alvorens die staat die gelde vir die deurvoer van so 'n projek sou bewillig, moes die departement gemeenskapsbou ook nog hul goedkeuring heg aan sowel die planne as die lening. “Vir die departement (gemeenskapsbou) was die prys van die grond te hoog,” skryf ds. De Klerk. “Ons het die waardeerder in Amanzimtoti genader om die grond te waardeer. Die grond wat ons teen R24 000 aangekoop het, het hy teen R30 000 gewaardeer.”

So is die eerste struikelblok uit die weg geruim, maar die departement gemeenskapsbou het maande lank gesloer met die goedkeuring van die planne. “Ná 'n taamlike kwaai onderhoud,” skryf ds. De Klerk, “het die deurbraak gekom,” en is die planne na die Stigting aangestuur.

Van die begin af was dit die voorneme om benewens die tehuis self ook nog 'n kerkgebou op die perseel op te rig. “Ons het dit so gestel,” skryf ds. De Klerk, “bejaardes het minder maag maar meer siel! Maar wat was dit vir ons 'n ontnugtering om met 'n vergadering van die Stigting in Pretoria te moes verneem dat, aangesien die plan van die tehuis die hele perseel beslaan, daar geen ruimte meer oor was vir 'n kerkgebou nie!” Aangesien die kerkraad met 'n tehuis sonder 'n kerk niks te make wou hê nie, is besluit om dan maar voorsiening te maak vir 'n gemeenskapsaal onder die tehuis.

Dit het 'n verandering aan die reeds goedgekeurde plan noodsaaklik gemaak, en nou moes die hele prosedure vir goedkeuring herhaal word. Die stadsraad van Kingsburgh se standpunt was dat hulle slegs goedkeuring sou verleen as niemand in die buurt enige beswaar teen so 'n saal sou aanteken nie. Hiervoor was nodig kennisgewings teen bome op die perseel en advertensies in koerante. Toe niemand enige beswaar aanteken teen die insluiting van 'n saal onder in die tehuis nie, het ds. De Klerk en oudl. Johann Buijs weer met sowel die stadsklerk as burgemeester Watkins onderhandel.

Die stadsraad het toe daarop aangedring dat die gebou heelwat verklein moes word sodat daar bykomstige parkeerplek vir nog 20 motors beskikbaar sou wees. Afgesien van die kerkgedeelte is die planne reeds in April 1968 goedgekeur en in Junie is tenders aangevra. En toe kom die oponthoud as gevolg van die besluit om 'n saal onder die tehuis te bou. Eers op 12 Desember 1968 het die burgemeester in 'n persoonlike onderhoud met ds. De Klerk onderneem om die stadsraad te beweeg om die eise om 'n kleiner gebou drasties in te kort, en dit 'n week nadat 'n begin al gemaak is met die grondwerk. Intussen het die tehuis sy naam gekry, Mooi Hawen, die naam van die hawe waarin die skip van Paulus veiligheid gaan soek het, en is sowat R3 000 ontvang danksy omsendbriewe wat ds. De Klerk uitgestuur het en van artikels wat hy in Die Kerkblad geskryf het.

In Augustus 1968 het nog 'n skok gewag: Weens die sagtheid van die grond moes die fondamente op betonkolomme rus, en dit het die tenders verder die hoogte laat inskiet. Die laagste tender, dié van Norvo Construction (R478 800), is aangeneem. In hierdie stadium emeriteer ds. De Klerk wat hom so onvermoeid beywer het vir die oprigting van hierdie tehuis vir bejaardes.

Gesinslewe

Hy was getroud met H.M. van Andel en een seun is uit dié huwelik gebore, Petrus, wat die grade B.A. en LL.B. aan die PU vir CHO behaal het.

Bronne

• (af) Van der Merwe, dr. W.J. 1967. Gedenkboek Gereformeerde Kerk Vereeniging 1927-1967. Vereeniging: Gereformeerde kerkraad.
• (af) Van der Walt, S.L.C. (voorsitter: feeskomitee). 1972. Gedenkalbum van die Gereformeerde kerk Durban by geleentheid van sy halfeeufees Julie 1972. Durban: Die Kerkraad van die Gereformeerde kerk Durban.
• (af) Venter, ds. H.J. 1959. Eeufeesgedenkalbum van die Gereformeerde kerke in die Klassis Waterberg 1859–1959. Potgietersrus: Deputaatskap vir die Gedenkalbum.