Wikipedia

Tydlyn van die verre toekoms

wetenskaplike projeksies oor die verre toekoms

Hoewel die toekoms nooit met absolute sekerheid voorspel kan word nie, kan ’n mens sekere voorspellings vir ’n tydlyn van die verre toekoms waag aan die hand van verskeie wetenskaplike terreine, al is dit net in die breedste sin.[1] Dié terreine sluit in astrofisika, wat onthul het hoe planete en sterre vorm, met mekaar ’n wisselwerking het en tot ’n einde kom; deeltjiefisika, wat onthul het hoe materie op die kleinste skale optree; evolusionêre biologie, wat voorspel hoe lewe mettertyd sal ontwikkel; en plaattektoniek, wat wys hoe kontinente oor millenniums skuif.

’n Kunstenaar se voorstelling van die Aarde oor ’n paar miljard jaar, wanneer die Son ’n rooireus sal wees.

Alle voorspellings oor die toekoms van die Aarde, Sonnestelsel, en heelal moet die tweede wet van termodinamika in ag neem wat bepaal dat entropie, of ’n verlies van die energie wat beskikbaar is om werk te doen, mettertyd moet toeneem.[2] Sterre se voorraad waterstofbrandstof sal eindelik opraak en hulle sal ophou brand. Wisselwerkings tussen hemelliggame sal veroorsaak dat swaartekrag planete uit hulle steromgewings werp, en sterre en hulle planete uit sterrestelsels.[3]

Fisici verwag dat materie self eindelik onder die invloed van radioaktiewe verval sal kom, want selfs die stabielste materiale breek op in subatomiese deeltjies.[4] Huidige data dui daarop dat die heelal ’n plat geometrie het (of baie na aan plat) en dit sal dus nie ná ’n eindige tyd inkrimp nie,[5] en die oneindige toekoms maak voorsiening vir ’n aantal uiters onwaarskynlike gebeure, soos die vorming van Boltzmann-breine.[6]

Die tydlyne in dié artikel dek gebeure van die begin van die 11de millennium[nota 1] tot die verste toekoms. ’n Paar alternatiewe gebeure in die toekoms word gelys om rekenskap te gee van kwessies wat nog onopgelos is, soos of die mens sal uitsterf, of protone verval en of die Aarde sal oorleef wanneer die Son uitsit en ’n rooireus word.

Sleutel

wysig
  Sterrekunde en astrofisika
  Geologie en planetologie
  Biologie
  Deeltjiefisika
  Wiskunde
  Tegnologie en kultuur

Die Aarde, Sonnestelsel en heelal

wysig
  Jare van nou af Gebeurtenis
  10 000 As ’n defek van die Wilkesibekken-"ysprop" in die volgende paar eeue die Oos-Antarktiese Yslaag in gevaar stel, sal dit so lank duur om heeltemal te smelt. Seevlakke sal met 3 tot 4 meter styg.[7]
  10 000[nota 2] Die rooisuperreus Antares sou waarskynlik in ’n supernova ontplof het. Die ontploffing behoort in daglig maklik van die Aarde af sigbaar te wees.[8]
  15 000 Volgens die Saharapompteorie sal die presessie van die Aarde se pole die Noord-Afrika-moeson ver genoeg noord skuif dat die Sahara weer ’n tropiese klimaat sal hê, soos wat dit 5 000 tot 10 000 jaar gelede gehad het.[9][10]
  17 000[nota 2] Volgens ramings tyd vir ’n "beskawingsbedreigende" supervulkaniese uitbarsting groot genoeg om 1 000 gigaton lawa uit te spoeg.[11][12]
  25 000 Die noordelike poolyskap op Mars kan kleiner word terwyl die planeet ’n hittehoogtepunt van die noordelike halfrond bereik tydens die sowat 50 000-jarige periheliumpresessie-aspek van sy Milankovitch-siklus.[13][14]
  36 000 Die klein rooidwerg Ross 248 sal binne 3,024 ligjare van die Aarde af verbybeweeg en die naaste ster aan die Son word.[15] Dit sal ná sowat 8 000 jaar verder weg beweeg, en dan sal eers Alpha Centauri (weer) en daarna Gliese 445 die naaste sterre wees.[15]
  50 000 Volgens Berger en Loutre sal die huidige interglasiale tydperk eindig,[16] en die Aarde sal weer in ’n glasiale tydperk van die huidige Ystydperk inbeweeg, ongeag die uitwerking van globale verhitting.

Die Niagara-waterval sal die oorblywende 32 km na die Eriemeer weggevreet het, en dit sal ophou bestaan.[17]

Die baie gletsermere van die Kanadese Skild sal vernietig wees deur postglasiale opheffing en erosie.[18]

  50 000 Die lengte van die dag wat vir sterrekundige tydhouding gebruik word, word sowat 86 401 sekondes vanweë maangetye wat die Aarde se rotasie vertraag. Volgens die huidige tydhoudingstelsel sal óf ’n skrikkelsekonde elke dag by die horlosie gevoeg moet word óf andersins sal die lengte van die dag amptelik met ’n sekonde verleng moet word.[19]
  100 000 Die eiebeweging van sterre oor die naghemel, wat die gevolg is van hulle beweging deur die Melkweg, maak baie van die sterrebeelde onherkenbaar in vergelyking met vandag se vorms.[20]
  100 000[nota 2] Die hiperreusester VY Canis Majoris sal moontlik in ’n supernova ontplof het.[21]
  > 100 000 As een van die langtermynuitwerkings van aardverhitting, sal 10% van antropogeniese koolstofdioksied steeds in ’n gestabiliseerde atmosfeer bly.[22]
  250 000 Lōʻihi, ’n jong vulkaan sowat 35 km van die suidooskus van die eiland Hawaii, sal bo die oppervlak van die oseaan uitstyg en ’n nuwe vulkaaneiland word.[23]
  c. 300 000[nota 2] Op ’n tydstip in die volgende paar honderdduisend jaar sal die Wolf-Rayetster WR 104 dalk in ’n supernova ontplof. Daar is ’n klein kans dat WR 104 vinnig genoeg tol om ’n gammaflits te veroorsaak, en ’n selfs kleiner kans dat so ’n flits ’n bedreiging kan inhou vir die lewe op Aarde.[24][25]
  500 000[nota 2] Die Aarde sal moontlik getref wees deur ’n asteroïde met ’n deursnee van rofweg 1 km, met die veronderstelling dat dit nie voorkom kan word nie.[26]
  500 000 Die rowwe terrein van die Nasionale Park Badlands in Suid-Dakota sal heeltemal deur erosie weggevreet wees.[27]
  1 miljoen Meteoorkrater, ’n groot impakkrater in Arizona, wat as die "varsste" in sy soort beskou word, sal deur erosie weggevreet wees.[28]
  1 miljoen[nota 2] Die verste tyd in die toekoms dat die rooisuperreus Betelgeuse in ’n supernova sal ontplof. Die supernova sal minstens ’n paar maande lank in die daglig van die Aarde af sigbaar wees. Dit kan selfs binne 100 000 jaar gebeur.[29][30]
  1 miljoen[nota 2] Desdemona en Cressida, mane van Uranus, sou waarskynlik gebots het.[31]
  1,4 miljoen Die ster Gliese 710 sal binne 9 000 AE (0,14 ligjare) van die Son af kom voordat dit wegbeweeg. Dit sal voorwerpe versteur in die Oortwolk, ’n halo van ysliggame in ’n wentelbaan aan die buiterand van die Sonnestelsel. ’n Botsing van ’n komeet in die binneste Sonnestelsel is waarskynlik.[32]
  2 miljoen Geraamde tyd vir die herstel van koraalrif-ekostelsels van versuring wat deur die mens veroorsaak is; die herstel van mariene ekostelsels ná die versuringsvoorval wat sowat 65 miljoen jaar gelede plaasgevind het, het omtrent so lank geneem.[33]
  2 miljoen+ Die Grand Canyon sal verder deur erosie weggevreet word en effens verdiep, maar hoofsaaklik vergroot tot ’n breë vallei wat die Coloradorivier omring.[34]
  2,7 miljoen Die gemiddelde wentelhalveertyd van huidige sentoure, wat onstabiel is vanweë swaartekragwisselwerkings met die buitenste planete.[35]
  10 miljoen Die breër wordende Oos-Afrikaanse Skeurvallei word oorstroom deur die Rooisee, en ’n daaropvolgende nuwe oseaan sal die kontinent Afrika verdeel.[36] Die Afrikaplaat sal ook verdeel word in die nuwe Nubiese en die Somaliplaat.
  10 miljoen Geraamde tyd vir die volle herstel in biodiversiteit ná ’n moontlike Holoseen-uitwissing, indien dit op dieselfde skaal as die vyf vorige uitsterwingsvoorvalle was.[37]

Selfs sonder ’n massauitwissing sal die meeste huidige spesies uitgesterf het weens die natuurlike uitsterwingstempo, en baie klades sal geleidelik in nuwe vorme ontwikkel het.[38][39]

  10 miljoen – 1 miljard[nota 2] Kupido en Belinda, mane van Uranus, sou moontlik gebots het.[31]
  25 miljoen Volgens Christopher R. Scotese sal die beweging van die San Andreas-breuk veroorsaak dat die Golf van Kalifornië in die Sentrale Vallei invloei. Dit sal ’n nuwe binnelandse see aan die weskus van Noord-Amerika vorm.[40]
  50 miljoen Die verste moontlike tyd in die toekoms dat Mars se maan Phobos teen die planeet sal bots.[41]
  50 miljoen Volgens Christopher R. Scotese sal die beweging van die San Andreas-breuk veroorsaak dat die huidige liggings van Los Angeles en San Francisco saamsmelt.[40] Die Kaliforniese kus sal in die Aleoetiese Trog afgedruk word.[42]

Afrika se botsing teen Eurasië sluit die Middellandse Bekken en skep ’n bergreeks soortgelyk aan die Himalaja.[43]

Die pieke van die Appalache-bergreeks sal grootliks deur erosie weggevreet wees,[44] hoewel die topografie eintlik sal styg namate valleie in die streek teen twee keer dié tempo dieper word.[45]

  50-60 miljoen Die Kanadese Rotsgebergte sal deur erosie weggevreet wees tot ’n vlakte.[46] Die Suidelike Rotsgebergte in die VSA sal effens stadiger erodeer.[47]
  50-400 miljoen Geraamde tyd wanneer die Aarde sy fossielbrandstofreserwes natuurlik sal aanvul.[48]
  80 miljoen Die eiland Hawaii sal die laaste huidige Hawaise eiland wees wat onder die see verdwyn het, terwyl ’n nuwe reeks eilande in hulle plek sal verskyn het.[49]
  100 miljoen[nota 2] Die Aarde sal moontlik getref gewees het deur ’n asteroïde so groot soos die een wat 66 miljoen jaar gelede die Kryt-Paleogeen-uitwissing veroorsaak het, met die veronderstelling dat dit nie voorkom kon word nie.[50]
  100 miljoen Volgens ’n model deur Christopher R. Scotese sal ’n nuwe subduksiesone in die Atlantiese Oseaan vorm en die Amerikas sal terug na Afrika begin beweeg.[40]
  100 miljoen Boonste raming vir die bestaan van Saturnus se ringe in hulle huidige vorm.[51]
  110 miljoen Die Son se ligsterkte het met 1% toegeneem.[52]
  180 miljoen Vanweë die geleidelike afname in die Aarde se rotasiespoed sal ’n dag op Aarde ’n uur langer wees as vandag.[53]
  230 miljoen Die voorspelling van die planete se wentelbane is onmoontlik oor groter tydperke, want dit is die tydskaal waarop dinamiese stelsels chaoties word.[54]
  240 miljoen Vanaf sy huidige posisie voltooi die Sonnestelsel ’n volle omwenteling om die middel van die Melkweg.[55]
  250 miljoen Volgens Christopher R. Scotese sal die kus van Kalifornië teen Alaska bots vanweë die noordwaartse beweging van die Amerikaanse weskus.[40]
  250-350 miljoen Al die Aarde se kontinente kan in een superkontinent saamgesmelt wees. Drie moontlike rangskikkings van hierdie konfigurasie is gedoop Amasië, Novopangaea en Pangaea Ultima.[40][56] Dit sal waarskynlik ’n glasiale tydperk tot gevolg hê, met laer seevlakke en toenemende suurstofvlakke, wat temperature verder sal laat daal.[57][58]
  > 250 miljoen Vinnige biologiese evolusie kan voorkom vanweë die vorming van ’n superkontinent met laer temperature en hoër suurstofvlakke.[58] Toenemende mededinging tussen spesies vanweë die vorming van ’n superkontinent, groter vulkaanaktiwiteit en minder leefbare toestande weens aardverhitting as gevolg van ’n helderder Son lei tot ’n uitsterwingsvoorval waarvan die plant- en dierelewe nie ten volle sal herstel nie.[59]
  300-600 miljoen Geraamde tyd waarop die temperatuur in Venus se mantel ’n maksimum sal bereik. Oor die volgende sowat 100 miljoen jaar sal groot subduksie voorkom en die kors hersikleer word.[60]
  400-500 miljoen Die superkontinent (Amasië, Novopangaea of Pangaea Ultima) sal waarskynlik uitmekaargeskeur het.[56] Dit sal lei tot hoër globale temperature, soos in die Krytperiode.[58]
  500 miljoen[nota 2] Geraamde tyd dat ’n gammaflits, of massiewe, hiperenergieke supernova, plaasvind binne 6 500 ligjare van die Aarde af; dit sal naby genoeg wees dat sy strale die Aarde se osoonlaag beïnvloed en ’n groot massauitsterwing veroorsaak, met die veronderstelling dat so ’n ontploffing in die verlede die Ordovisium-Siluur-uitwissing veroorsaak het. Die supernova sal egter presies georiënteer moet wees relatief tot die Aarde om ’n negatiewe uitwerking te hê.[61]
  600 miljoen Getyversnelling laat die Maan so ver van die Aarde af beweeg dat ’n algehele sonsverduistering nie meer moontlik is nie.[62]
  500-600 miljoen Die Son se toenemende ligsterkte begin die karbonaat-silikaat-siklus versteur; die hoër ligsterkte laat die verwering van rotse op die oppervlak toeneem en dit vang koolstofdioksied in die grond vas as karbonaat. Namate water van die Aarde se oppervlak af verdamp, word rotse harder; dit veroorsaak dat plaattektoniek afneem en eindelik ophou nadat die oseane eers heeltemal verdamp het. Met minder vulkanisme wat koolstof in die Aarde se atmosfeer resikleer, begin koolstofdioksiedvlakke afneem.[63] Teen hierdie tyd sal koolstofdioksiedvlakke so laag wees dat C3-fotosintese nie meer moontlik is nie. Alle plante wat C3-fotosintese gebruik (≈99 persent van huidige spesies) sal doodgaan.[64] Die uitsterwing van C3-plante sal waarskynlik ’n langtermynproses wees eerder as ’n skielike afname. Dit is waarskynlik dat plantgroepe een-een sal doodgaan lank voordat die kritieke koolstofdioksiedvlak bereik word.[59]
  500-800 miljoen[nota 2] Namate die Aarde vinnig warmer word en koolstofdioksiedvlakke daal, sal plante – en ook diere – langer kan oorleef as hulle ander strategieë ontwikkel soos om minder koolstofdioksied vir fotosintese te gebruik, vleis in plaas van plante te eet, ensovoorts. Die uitsterwing van die meeste plante sal lei tot minder suurstof in die atmosfeer, en meer DNS-beskadigende ultravioletstrale sal die Aarde se oppervlak bereik. Die stygende temperature sal chemiese reaksies in die atmosfeer laat toeneem, en dit sal suurstofvlakke verder laat afneem. Vlieënde diere sal beter daaraan toe wees omdat hulle sal kan vlieg na plekke waar die temperature laer is.[65] Baie diere sal na die pole of ondergronds gedwing word. Dié diere sal aktief word tydens die poolnag en slaap tydens die pooldag vanweë die intense hitte en straling. ’n Groot deel van die Aarde sal ’n droë woestyn word, en diere en plante sal hoofsaaklik in die oseane voorkom.[65]
  800-900 miljoen Koolstofdioksiedvlakke daal tot by die punt waar C4-fotosintese nie langer moontlik is nie.[64] Sonder plante wat suurstof in die atmosfeer kan vrylaat, sal vrye suurstof en die osoonlaag verdwyn en dodelike vlakke UV-lig sal die oppervlak bereik. In die boek The Life and Death of Planet Earth skryf Peter D. Ward en Donald Brownlee dat sommige diere in die oseane sal kan oorleef. Eindelik sal alle meersellige lewe egter uitsterf.[66] Diere sal op die langste sowat 100 miljoen jaar kan oorleef nadat die plantlewe uitesterf het; die laaste diere sal dié wees wat nie op lewende plante staatmaak nie, byvoorbeeld termiete of dié naby hidrotermiese bronne soos wurms van die genus Riftia.[59] Eindelik sal net eensellige organismes oorbly.
  1 miljard[nota 3] 27% van die oseane se massa sal in die aardmantel afgedruk word. As dit ononderbroke voortduur, sal dit ’n ewewig bereik wanneer 65% van die oppervlakwater op die oppervlak oorbly.[67]
  1,1 miljard Die Son se ligsterkte het met 10% toegeneem, wat veroorsaak dat die Aarde se oppervlaktemperatuur gemiddeld 320 K (47 °C) is. Die atmosfeer sal ’n "klam kweekhuis" word, wat sal lei tot ’n wegholverdamping van die oseane.[63][68] Dit sal meebring dat plaattektoniek heeltemal ophou, as dit nie reeds opgehou het nie. Klompies water kan nog by die pole voorkom, waar eenvoudige lewe sal kan voorkom.[69][70]
  1,2 miljard Laaste tyd waarop alle plantlewe uitgesterf sal wees. Stygende temperature sal dierelewe onmoontlik maak.
  1,3 miljard Eukariote sterf uit weens ’n gebrek aan koolstofdioksied. Net prokariote bly oor.[66]
  1,5-1,6 miljard Die Son se stygende ligsterkte veroorsaak dat sy bewoonbare sone verder weg beweeg; namate koolstofdioksied in Mars se atmosfeer toeneem, styg sy oppervlaktemperatuur tot die vlak van die Aarde s’n tydens die ystydperk.[66][71]
  1,6 miljard Vroegste tyd waarop alle prokariote sal uitsterf.[66]
  2 miljard Laaste tyd waarop die Aarde se oseane sal verdamp as die atmosfeerdruk sou afneem via die stikstofsiklus.[72]
  2,3 miljard Die Aarde se buitekern vries as die binnekern aanhou groei teen sy huidige tempo van 1 mm per jaar.[73][74] Sonder sy vloeibare buitekern verdwyn die Aarde se magneetveld[75] en gelaaide deeltjies wat van die Son afkomstig is, vernietig geleidelik die atmosfeer.[76]
  2,55 miljard Die Son sal sy maksimum oppervlaktemperatuur van 5 820 K bereik het. Daarna sal hy geleidelik koeler word, terwyl sy ligsterkte bly toeneem.[68]
  2,8 miljard Die Aarde se oppervlaktemperatuur bereik sowat 420 K (147 °C), selfs by die pole.[63][77]
  2,8 miljard Alle oorblywende lewe, wat nou slegs bestaan uit eensellige kolonies in afgesonderde mikro-omgewings, sterf uit.[63][77]
  c. 3 miljard[nota 2] Daar is ’n kans van rofweg een in 100 000 dat die Aarde voor hierdie tyd deur ’n wisselwerking met ’n ander ster in die interstellêre ruimte gewerp kan word, en ’n kans van een in 3 miljoen dat dit deur ’n ander ster aangetrek en in ’n wentelbaan vasgevang kan word. As dit sou gebeur, sal lewe, as dit die interstellêre reis oorleef het, dalk langer voortbestaan.[78]
  3 miljard Die mediaanpunt waar die Maan se toenemende afstand van die Aarde af sy stabiliserende uitwerking op die Aarde se ashelling sal verklein. As ’n gevolg raak die Aarde se rotasie chaoties, wat weer lei tot drastiese wisselings in die Aarde se klimaat.[79]
  3,3 miljard ’n Kans van 1% dat Jupiter se swaartekrag die wentelbaan van Mercurius so chaoties maak dat dit teen Venus bots, en dit sal die binneste Sonnestelsel in chaos dompel. Moontlike scenario's sluit in dat Mercurius teen die Son bots, uit die Sonnestelsel gewerp word of teen die Aarde bots.[80]
  3,5-4,5 miljard Alle oseaanwater wat nog nie verdamp het nie, verdamp nou. Die kweekhuiseffek wat veroorsaak word deur die swaar, waterryke atmosfeer en die Son se ligsterkte wat sowat 35-40% sy huidige waarde is, lei daartoe dat die Aarde se oppervlaktemperatuur tot 1 400 K (1 130 °C) styg – warm genoeg om rotse op die oppervlak te laat smelt.[81][72][82][83] Die temperatuur sal omtrent twee keer so hoog wees as op Venus vandag, en teen dié temperatuur sal die oppervlak gedeeltelik gesmelt wees.[84] Venus sal in dié tyd ook drasties warmer word – waarskynlik warmer as die Aarde omdat dit nader aan die Son is.
  3,6 miljard Neptunus se maan Triton val deur die planeet se Rochelimiet en kan in ’n planetêre ring opgebreek word soortgelyk aan Saturnus s'n.[85]
  4 miljard Die mediaanpunt waar die Andromeda-sterrestelsel met die Melkweg sal bots, waarna hulle kan verenig in een groot "Melkomeda".[86] Daar is ook ’n klein kans dat die Sonnestelsel uit die Melkweg gewerp kan word.[87][88] Die planete in die Sonnestelsel sal waarskynlik nie deur dié gebeure versteur word nie.[89][90][91]
  4,5 miljard Mars bereik dieselde sonstraling per eenheid oppervlak as wat die Aarde gehad het toe dit gevorm het, 4,5 miljard jaar gelede.[71]
  5,4 miljard Met sy waterstofvoorraad opgebruik, beweeg die Son uit die hoofreeks en begin in ’n rooireus ontwikkel.[92]
  6,5 miljard Mars bereik dieselde sonstraling per eenheid oppervlak as die Aarde vandag, waarna dieselfde lot soos hier bo vir die Aarde beskryf, dit sal tref.[71]
  7,5 miljard Die Aarde en Mars het ’n sinchroniese rotasie vanweë die uitsittende subreus-Son.[71]
  7,59 miljard Die Aarde en Mars word waarskynlik vernietig deurdat die Son hulle verswelg, net voor die Son sy grootste grootte as rooireus (die bokant van die rooireusetak op die Hertzsprung-Russell-diagram) bereik, asook sy maksimum radius van 256 keer so groot soos vandag.[92][nota 4] Voor die finale botsing beland die Maan waarskynlik onder die Aarde se Rochelimiet en breek op in ’n ring, waarvan die grootste deel na die Aarde se oppervlak val.[93]

In dié tyd kan Saturnus se maan Titaan oppervlaktemperature bereik wat lewe kan onderhou.[94]

  8 miljard Die Son word ’n koolstof-suurstof-witdwerg met ’n massa van sowat 54,05% sy huidige waarde.[92][95][96] Op dié tydstip sal die oppervlaktemperatuur van die Aarde, as dit oorleef het, en die ander planete in die Sonnestelsel begin afneem omdat die Son as witdwerg baie minder energie as vandag uitstraal.
  22 miljard Die einde van die heelal in die Groot Uiteenskeuring-scenario, as ’n model van donker energie veronderstel word met w = -1,5.[97] As die digtheid van donker energie minder as -1 is, sal die uitdying van die heelal bly versnel en die waarneembare heelal sal al hoe kleiner word. Sowat 200 miljoen jaar voor die Groot Uiteenskeuring sal sterrestelselswerms soos die Plaaslike Groep of die Coma-sterrestelselswerm vernietig word. Sowat 60 miljoen jaar voor die Groot Uiteenskeuring sal alle sterrestelsels sterre aan hulle rande begin verloor en binne nog 40 miljoen jaar sal hulle heeltemal disintegreer. Drie maande voor die Groot Uiteenskeuring sal alle stersisteme hulle swaartekragaantrekking verloor en planete sal wegskiet in die vinnig uitbreidende heelal. Dertig minute voor die Groot Uiteenskeuring sal planete, sterre, asteroïdes en selfs uiterse voorwerpe soos neutronsterre en swartkolke in atome verdamp. Honderd zeptosekondes (10-19 sekondes) voor die Groot Uiteenskeuring sal atome opbreek. Eindelik, wanneer uiteenskeuring die Planckskaal bereik, sal kosmiese stringe gedisintegreer wees, sowel as die struktuur van ruimtetyd self. Die heelal sal ’n "uiteenskeuringsingulariteit" bereik wanneer alle afstande oneindig groot word. Terwyl alle materie in ’n "samepersingsingulariteit" oneindig gekonsentreerd is, is alle materie in ’n "uiteenskeuringsingulariteit" oneindig versprei.[98] Waarnemings van die snelhede van sterrestelselswerms deur die Chandra-X-straalsterrewag dui egter daarop dat die regte waarde van w sowat -0,991 is. As dit reg is, sal die Groot Uiteenskeuring nie gebeur nie.[99]
  50 miljard As die Aarde en die Maan teen dié tyd nie vernietig is nie, sal hulle ’n sinchroniese rotasie hê, wat beteken hulle sal pal dieselfde kante na mekaar wys.[100][101] Daarna sal die getyaksie van die witdwerg-Son hoekmomentum uit die stelsel onttrek. Dit sal meebring dat die Maan se wentelbaan sal afneem en die Aarde se tolling sal versnel.[102]
  65 miljard As die Aarde en die Maan nie deur die rooireus-Son verswelg is nie, kan die Maan teen die Aarde bots weens die afname van sy wentelbaan.[103]
  100-150 miljard Weens die uitdying van die heelal verdwyn alle sterrestelsels buiten dié in die Plaaslike Groep uit sig en dus uit die waarneembare heelal.[104]
  150 miljard Die kosmiese mikrogolfagtergrond koel af van die huidige sowat 2,7 K tot 0,3 K, en dit sal onopspoorbaar wees met huidige tegnologie.[105]
  325 miljard Geraamde tyd waarteen die uitdying van die heelal alle swaartekraggebonde strukture sou isoleer binne hulle eie kosmologiese horisonne. Teen dié tyd het die heelal uitgedy met ’n faktor van meer as 100 miljoen en selfs individuele, uitgeworpe sterre sal geïsoleer word.[106]
  450 miljard Mediaanpunt waar die sowat 47 sterrestelsels[107] van die Plaaslike Groep sal saamsmelt in een, groot sterrestelsel.[4]
  800 miljard Verwagte tyd wanneer die netto liguitstraling van die gesamentlike "Melkomeda"-sterrestelsel sal begin afneem namate die rooidwergsterre deur hulle bloudwergfase van maksimum helderheid beweeg.[108]
  1012 (1 biljoen) Vroegste tyd wanneer stervorming in sterrestelsels ophou omdat sterrestelsels se gas wat sterre vorm, opraak.[4]

Die uitdying van die heelal, as ’n konstante digtheid van donker energie veronderstel word, vergroot die golflengte van die kosmiese mikrogolfagtergrond met 1029, wat die skaal van die kosmiese lighorison oorskry en die bewys van die Oerknal onopspoorbaar maak.[104]

  1011-1012 (100 miljard - 1 biljoen) Geraamde tyd wanneer die heelal tot ’n einde sal kom volgens die Groot Samepersing-scenario, as ’n "geslote" model veronderstel word.[109][110] Na gelang van hoe lank die uitdyingsfase duur, sal die gebeure in die samepersingsfase in die teenoorgestelde volgorde gebeur.[111] Sterrestelsel-superswerms sal eers saamsmelt, gevolg deur sterrestelselswerms en later sterrestelsels. Eindelik sal sterre so naby aan mekaar wees dat hulle teen mekaar sal begin bots. Namate die heelal krimp, sal die temperatuur van die kosmiese mikrogolfagtergrond (KMA) styg tot meer as die oppervlaktemperatuur van sekere sterre, wat beteken dié sterre sal nie meer hulle interne energie kan uitstraal nie, en hulle sal geleidelik begin kook en ontplof. Dit sal begin by rooidwergsterre met ’n klein massa sodra die KMA 2 400 K (2 130 °C) bereik sowat 500 000 jaar voor die einde, gevolg deur K-, G-, F-, A-, B- en eindelik O-tipe sterre sowat 100 000 jaar voor die Groot Samepersing. Minute voor die Groot Samepersing sal die temperatuur so hoog wees dat atoomkerns sal ontbind en die deeltjies sal opgesuig word deur reeds saamsmeltende swartkolke. Eindelik sal al die swartkolke in die heelal saamsmelt in een, groot swartkolk wat al die materie in die heelal sal bevat. Dit sal dan die heelal verslind, insluitende homself.[111] Hierna is dit moontlik dat ’n nuwe Oerknal kan ontstaan wat weer ’n nuwe heelal skep. Die waargenome optrede van donker energie en die vorm van die heelal ondersteun egter nie dié scenario nie. Daar word geglo die heelal is plat en dat sy uitdying sal versnel vanweë donker energie; die eienskappe van donker energie is egter nog onbekend en dit is dus moontlik dat donker energie iewers in die toekoms kan omkeer.

Dit is ook moontlik dat die heelal ’n "geslote" model is, maar dat die kromming so klein is dat ons dit nie kan waarneem oor die afstand van die huidige waarneembare heelal nie. In dié geval sal 1018 jaar verloop voor ’n groot samepersing.[109]§V.B

  1,05×1012 (1,05 biljoen) Geraamde tyd wanneer die heelal sou uitgedy het met ’n faktor van meer as 1026, en dit sal die gemiddelde deeltjiedigtheid verminder tot minder as een deeltjie per kosmologiese-horison-volume. Hierna sal deeltjies van ongebonde intergalaktiese materie prakties geïsoleer wees, en botsings tussen hulle sal nie meer die toekomstige evolusie van die heelal beïnvloed nie.[106]
  4×1012 (4 biljoen) Geraamde tyd wanneer die rooidwerg Proxima Centauri, die naaste ster aan die Son (4,25 ligjare) die hoofreeks sal verlaat en ’n witdwerg word.[112]
  3×1013 (30 biljoen) Geraamde tyd waarteen sterre (insluitende die Son) ’n nabye wisselwerking met ’n ander ster sou gehad het. Wanneer twee sterre (of steroorblyfsels) na aan mekaar beweeg, sal hulle planete se wentelbane versteur word en hulle sal moontlik heeltemal uit die stelsel gewerp word. Hoe nader ’n planeet se wentelbaan aan sy ster is, hoe langer sal dit gewoonlik neem om so uitgewerp te word vanweë die swaartekrag van die ster.[113]
  1014 (100 biljoen) Laatste voorspelde tyd dat stervorming in sterrestelsels sal eindig.[4] Hierna sal alle sterre geleidelik al hulle brandstof opgebruik en doodgaan.[3] Teen dié tyd sal die heelal uitgedy het met ’n faktor van sowat 102554.[106]
  1.1-1.2×1014 (110-120 biljoen) Tyd waarteen alle sterre in die heelal hulle brandstof sou opgebruik het (die sterre wat die langste bestaan, rooidwerge met ’n klein massa, het ’n leeftyd van rofweg 10-20 biljoen jaar).[4] Daarna sal die enigste stervoorwerpe wat oor is, steroorblyfsels (witdwerge, neutronsterre en swartkolke) en bruindwerge wees.

Botsings tussen bruindwerge sal nuwe rooidwerge vorm op ’n marginale vlak: Gemiddeld sowat 100 sterre sal skyn in wat eens die Melkweg was. Botsings tussen steroorblyfsels sal nou en dan ’n supernova veroorsaak.[4]

  1015 (1 biljard) Geraamde tyd waarteen wisselwerkings tussen sterre alle planete in stersisteme (ook die Sonnestelsel) uit hulle wentelbane gewerp het.[4]

Teen dié tyd sou die Son afgekoel het tot 5 K.[114]

  1019-1020
(10-100 triljoen) 		Geraamde tyd waarteen 90-99% van bruindwerge en steroorblyfsels (insluitende die Son) uit hulle sterrestelsels gewerp sal wees.[4][115]
  1020 (100 triljoen) Geraamde tyd waarteen die Aarde (as hy nog bestaan) teen die swartdwerg-Son sal bots weens die aftakeling van sy wentelbaan deur middel van die emissie van swaartekragstraling.[116]
  1030 Geraamde tyd waarteen dié sterre wat nie uit hulle sterrestelsels gewerp is nie (1-10%) in hulle sterrestelsels se supermassiewe swartkolke sal val. Teen dié tyd sou dubbelsterre in mekaar in geval het, en planete in hulle sterre, deur die emissie van swaartekragstraling. Dus sal net afgesonderde voorwerpe (steroorblyfsels, bruindwerge, uitgeworpe planete en swartkolke) in die heelal oorbly.[4]
  2×1036 Geraamde tyd wanneer alle nukleone in die waarneembare heelal sal verval, as die hipotetiese protonhalfleeftyd se waarde die kleinste is (8,2×1033 jaar).[117][118][nota 5]
  3×1043 Geraamde tyd wanneer alle nukleone in die waarneembare heelal sal verval, as die hipotetiese protonhalfleeftyd se waarde die grootste is (1041 jaar)[4] en as veronderstel word die Oerknal was inflasionêr en dat dieselfde proses wat barione in die vroeë heelal antibarione laat oorheers het, protone laat verval.[118][nota 5] As protone wel verval, sal die Swartkolk-era teen dié tyd begin; dit is die tydperk waarin swartkolke die enigste oorblywende hemelliggame is.[3][4]
  1065 As veronderstel word dat protone nie verval nie, is dit die geraamde tyd waarop rigiede voorwerpe, van vrybewegende rotse in die ruimte tot planete, hulle atome en molekules sal herrangskik deur middel van die tonneleffek. Op hierdie tydskaal sal enige diskrete stuk materie "soos ’n vloeistof optree" en ’n gladde sfeer word vanweë diffusie en swaartekrag.[116]
  101100-32000 Geraamde tyd wanneer swartdwerge met ’n massa van of groter as 1,2 keer die massa van die Son supernovas ondergaan vanweë stadige silikon-nikkel-yster-fusie, omdat die afnemende elektronfraksie hulle Chandrasekhar-limiet verlaag, as veronderstel word dat protone nie verval nie.[119]
  101500 As veronderstel word dat protone nie verval nie, die geraamde tyd wanneer alle barioniese materie in voorwerpe met die massa van ’n ster óf saamgesmelt het deur middel van muongekataliseerde fusie om yster-56 te vorm óf verval het van ’n element met ’n hoër massa in yster-56 om ’n ysterster te vorm.[116]
   [nota 6][nota 7] Konserwatief geraamde tyd wanneer alle ystersterre vanweë die tonneleffek in swartkolke sal inmekaarstort, as geen protonverval of virtuele swartkolke veronderstel word nie.[116]

Op hierdie enorme tydskaal sal selfs ultrastabiele ystersterre vernietig wees deur middel van tonneleffekvoorvalle. Eers sal ystersterre met ’n sekere massa (iewers tussen 0,2 sonmassas en die Chandrasekhar-limiet)[120] in neutronsterre inmekaarstort deur middel van die tonneleffek. Daarna sal neutronsterre en enige oorblywende ystersterre swaarder as die Chandrasekhar-limiet in swartkolke inmekaarstort. Die daaropvolgende verdamping van elke gevolglike swartkolk in subatomiese deeltjies (’n proses wat rofweg 10100 jaar sal duur) en die daaropvolgende oorgang na die Donker Era is op hierdie tydskale oombliklik.

   [nota 7] Laat voorspelling vir wanneer alle ystersterre in swartkolke inmekaar sal stort, as geen protonveral of virtuele swartkolke veronderstel word nie.[116] Daarna sal hulle op hierdie tydskale oombliklik in subatomiese deeltjies verdamp.

Dit is die laatste moontlike tyd waarop die Swartkolk-era (en daaropvolgende Donker Era) sal begin. Ná hierdie tyd sal die heelal byna vir seker geen barioniese materie bevat nie en sal dit ’n byna suiwer vakuum wees (moontlik met die teenwoordigheid van ’n vals vakuum) totdat dit sy finale energietoestand bereik, as veronderstel word dit gebeur nie vroeër nie.

   [nota 7] Laatste raming vir wanneer die heelal sy finale energietoestand sal bereik, selfs in die teenwoordigheid van ’n vals vakuum.[6]
   [nota 2][nota 7] Die tyd wanneer kwantumeffekte ’n nuwe Oerknal sal genereer wat tot ’n nuwe heelal sal lei. Iewers op hierdie enorme tydskaal kan die tonneleffek in enige geïsoleerde deel van die nou leë heelal nuwe inflasionêre voorvalle genereer wat sal lei tot nuwe oerknalle wat nuwe heelalle skep.[121]

Mensdom

wysig
  Jare van nou af Gebeurtenis
  10 000 Moontlikste geraamde duur van die tegnologiese beskawing, volgens Frank Drake se oorspronklike formulering van die Vergelyking van Drake.[122]
  10 000 As globaliseringsneigings lei tot panmiksie (waar alle individue moontlike seksmaats is), sal menslike genetiese variasie nie langer streeksgebonde wees nie omdat die effektiewe bevolkingsgrootte net so groot soos die grootte van die werklike bevolking sal wees.[123]
  10 000 Daar is ’n moontlikheid van 95% dat die mens teen dié tyd sou uitgesterf het, volgens Brandon Carter se formulering van die omstrede Oordeelsdagargument, wat voorstel dat die helfte van mense wat ooit sou gelewe het, moontlik reeds gebore is.[124]
  100 000+ Tyd wat nodig is om Mars te voorsien van ’n suurstofryke atmosfeer waar die mens kan woon deur die gebruik van slegs plante soortgelyk aan dié wat vandag op Aarde aangetref word.[125]
  1 miljoen Kortste geraamde tyd waarteen die mens ons Melkweg sou gekoloniseer het en die vermoë ontwikkel het om al die energie van die sterrestelsel te benut, as ’n snelheid van 10% die ligsnelheid veronderstel word.[126]
  2 miljoen Gewerwelde spesies wat so lank geskei word, sal gewoonlik allopatriese spesievorming ondergaan (waar dogterspesies uit voorouerspesies ontwikkel vanweë ’n geologiese skeiding).[127] Die evolusiebioloog James W. Valentine voorspel dat as die mens oor so ’n lang tyd tussen geneties geïsoleerde ruimtekolonies versprei word, die sterrestelsel baie verskillende spesies mense sal bevat met ’n "verskeidenheid van vorm en aanpassing wat ons sal verstom".[128]
  7,8 miljoen Daar is ’n moontlikheid van 95% dat die mens teen dié tyd sou uitgesterf het, volgens J. Richard Gott se formulering van die omstrede Oordeelsdagargument.[129]
  100 miljoen Maksimum voorspelde duur van die tegnologiese beskawing, volgens die oorspronklike formulering van die Vergelyking van Drake.[130]
  1 miljard Geraamde tyd vir ’n verandering aan die Aarde se wentelbaan danksy ’n astro-ingenieursprojek wat opmaak vir die Son se toenemende ligsterkte, asook ’n uitwaartse migrasie van die Sonnestelsel se bewoonbare sone met behulp van herhaalde asteroïde-swaartekragslingers.[131][132]

Ruimteverkenning

wysig

Tot op datum is daar vyf ruimtetuie in bane wat uit die Sonnestelsel tot in die interstellêre ruimte lei: Voyager 1, Voyager 2, Pioneer 10 en 11 en New Horizons. Buiten in die geval van ’n uiters onwaarskynlike botsing met die een of ander voorwerp, sal hulle onbepaald voortreis.[133]

  Jare van nou af Gebeurtenis
  16 900 Voyager 1 vlieg binne 3,5 ligjare verby Proxima Centauri.[134]
  18 500 Pioneer 11 vlieg binne 3,4 ligjare verby Alpha Centauri.[134]
  20 300 Voyager 2 vlieg binne 2,9 ligjare verby Alpha Centauri.[134]
  25 000 Die Arecibo-boodskap, ’n versameling radiodata wat op 16 November 1974 gestuur is, bereik sy bestemming, die bolswerm Messier 13.[135] Dit is die enigste interstellêre radioboodskap wat nog na so ’n verafgeleë deel van die Melkweg gestuur is. Die bolswerm sal 24 ligjare ver beweeg in die tyd voordat die boodskap daar uitkom, maar omdat dit ’n deursnee van 168 ligjare het, sal die boodskap steeds sy bestemming bereik.[136] Enige antwoord sal minstens nog 25 000 jaar duur vandat dit gestuur is voordat dit die Aarde bereik.
  33 800 Pioneer 10 vlieg binne 3,4 ligjare verby die klein ster Ross 248, sowat 10,3 ligjare van hier in die sterrebeeld Andromeda.[134]
  34 400 Pioneer 10 vlieg binne 3,4 ligjare verby Alpha Centauri.[134]
  42 200 Voyager 2 vlieg binne 1,7 ligjare verby Ross 248.[134]
  44 100 Voyager 1 vlieg binne 1,8 ligjare verby die ster Gliese 445.[134]
  46 600 Pioneer 11 vlieg binne 1,9 ligjare verby Gliese 445.[134]
  90 300 Pioneer 10 vlieg binne 0,76 ligjare verby die ster HIP 117795.[134]
  306 100 Voyager 1 vlieg binne 1 ligjaar verby die ster TYC 3135-52-1.[134]
  492 300 Voyager 1 vlieg binne 1,3 ligjare verby die ster HD 28343.[134]
  800 000-8 miljoen Kortste geraamde leeftyd van die Pioneer 10-plaat voordat die etswerk vernietig word deur interstellêre erosieprosesse wat nie goed verstaan word nie.[137]
  1,2 miljoen Pioneer 11 kom binne 3 ligjare van die ster Delta Scuti.[134]
  1,3 miljoen Pioneer 10 kom binne 1,5 ligjare van die ster HD 52456.[134]
  2 miljoen Pioneer 10 vlieg naby die helder ster Aldebaran verby.[138]
  4 miljoen Pioneer 11 vlieg naby een van sterre van die sterrebeeld Arend verby.[138]
  8 miljoen Die LAGEOS-satelliete se wentelbane sal kleiner word en hulle sal die Aarde se atmosfeer binnekom met ’n boodskap aan enige toekomstige afstammelinge van die mens, asook ’n kaart van die kontinente soos wat hulle na verwagting dan sal lyk.[139]
  1 miljard[nota 3] Geraamde lewensduur van die twee Voyager- Goue Plate voordat die inligting op hulle nie meer onttrek kan word nie.[140]
  1020 (100 triljoen)[nota 3] Geraamde tyd wanneer die Pioneer- en Voyager-ruimtetuie teen ’n ster of steroorblyfsel sal bots.[134]

Menslike strukture

wysig
  Jare van nou af Gebeurtenis
  50 000 Geraamde atmosferiese leeftyd van tetrafluoormetaan, die langdurigste kweekhuisgas.[141]
  1 miljoen Huidige glasvoorwerpe in die natuur sal ontbind.[142]

Verskeie openbare monumente wat van harde graniet gemaak is, sal ’n meter ver deur erosie weggevreet wees in ’n gematigde klimaat, as ’n tempo van 1 mm in 1 000 jaar veronderstel word.[143]

Sonder onderhoud sal die Groot Piramide van Giza so deur erosie weggevreet wees dat dit onherkenbaar is.[144]

Op die Maan sal Neil Armstrong se "een klein tree"-voetafdruk teen dié tyd geërodeer het saam met dié van die 12 ander maanlopers weens ruimteverwering.[145][146] (Normale erosieprosesse wat op die Aarde werksaam is, is nie op die Maan teenwoordig nie omdat dit feitlik geen atmosfeer het nie.)

  7,2 miljoen Sonder onderhoud sal Mount Rushmore onherkenbaar wees weens erosie.[147]
  100 miljoen Toekomstige argeoloë behoort in staat te wees om ’n "stedelike stratum" van gefossileerde kusstede te ontdek, hoofsaaklik danksy die oorblyfsels van ondergrondse infrastrukture soos fondamente en nutstonnels.[148]

Sterrekundige gebeure

wysig

Uiters seldsame sterrekundige gebeure wat in die 11de millennium (jaar 10001 n.C.) begin, is:

  Datum / tyd van nou af Gebeurtenis
  20 Augustus 10663 n.C. ’n Gelyktydige algehele sonsverduistering en oorgang van Mercurius.[149]
  25 Augustus 11268 n.C. ’n Gelyktydige algehele sonsverduistering en oorgang van Mercurius.[149]
  28 Februarie 11575 n.C. ’n Gelyktydige jaarlikse sonsverduistering en oorgang van Mercurius.[149]
  17 September 13425 n.C. ’n Byna gelyktydige oorgang van Venus en Mercurius.[149]
  13727 n.C. Vanweë die Aarde se aksiale presessie sal Vega die noordelike poolster wees.[150][151][152][153]
  13 000 jaar Teen hierdie tyd, halfpad deur die presessiesiklus, sal die Aarde se ashelling omgekeerd wees, wat sal meebring dat die somer en winter aan teenoorgestelde kante van die Aarde se wentelbaan voorkom. Dit beteken die seisoene in die Noordelike Halfrond, wat groter seisoenale wisselings ondervind vanweë die groter persentasie grondgebied, sal nog meer uiters wees omdat dit na die Son gedraai sal wees met die Aarde se perihelium en weg van die Son met afelium.[151]
  5 April 15232 n.C. ’n Gelyktydige algehele sonsverduistering en oorgang van Venus.[149]
  20 April 15790 n.C. ’n Gelyktydige jaarlikse sonsverduistering en oorgang van Mercurius.[149]
  14 000-17 000 jaar Vanweë die Aarde se presessie sal Canopus die suidelike poolster wees, maar dit sal net binne 10° van die suidelike hemelpool wees.[154]
  20346 n.C. Thuban sal die noordelike poolster wees.[155]
  27800 n.C. Polaris sal weer die noordelike poolster wees.[156]
  27 000 jaar Die eksentrisiteit (ovaal vorm) van die Aarde se wentelbaan sal ’n minimum, 0,00236, bereik (dit is nou 0,01671).[157][158]
  Oktober 38172 n.C. ’n Oorgang van Uranus vanaf Neptunus, die skaarsste van alle planeetoorgange.[159]
  26 Julie 69163 n.C. ’n Gelyktydige oorgang van Venus en Mercurius.[149]
  70000 n.C. Komeet Hyakutake keer terug na die binneste Sonnestelsel nadat dit in sy wentelbaan tot by sy afelium (3 410 AE van die Son af) en terug beweeg het.[160]
  27 en 28 Maart 224508 n.C. ’n Oorgang van Venus en Mercurius respektiewelik.[149]
  571741 n.C. ’n Gelyktydige oorgang van Venus en (soos van Mars af gesien) die Aarde.[149]
  6 miljoen jaar Komeet C/1999 F1 (Catalina), een van die komete met die langste bekende periode, keer terug na die binneste Sonnestelsel nadat dit in sy wentelbaan tot by sy afelium (66 600 AE, of 1,05 ligjare, van die Son af) en terug beweeg het.[161]

Notas

wysig
  1. ↑ Die presiese beginpunt is 00:00 op 1 Januarie 10001 n.C.
  2. ↑ 2,00 2,01 2,02 2,03 2,04 2,05 2,06 2,07 2,08 2,09 2,10 2,11 2,12 Dit is die tyd wanneer die gebeurtenis heel waarskynlik sou gebeur het. Dit kan enige tyd van nou af gebeur.
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 Tydeenhede is volgens die lang skaalverdeling
  4. ↑ Dit is ’n geruime tyd al ’n netelige kwessie; sien Rybicki, K.R. en Denis, C. se geskrif van 2001. Volgens die nuutste berekenings gebeur dit egter met ’n groot mate van sekerheid.
  5. ↑ 5,0 5,1 Sowat 264 halfleeftye. Tyson et al. gebruik ’n berekening met ’n ander waarde vir halfleeftyd.
  6. ↑   is 1 gevolg deur 1026 (100 kwadriljoen) nulle
  7. ↑ 7,0 7,1 7,2 7,3 Hoewel hulle gerieflikheidshalwe in jare aangedui word, is die getalle hierna so groot dat hulle syfers onveranderd sou bly ongeag in watter konvensionele eenhede hulle aangegee word – of dit nou nanosekondes of sterleeftye is.

Sien ook

wysig

Verwysings

wysig
  1. ↑ Rescher, Nicholas (1998). Predicting the future: An introduction to the theory of forecasting. State University of New York Press. ISBN 978-0791435533.
  2. ↑ Nave, C.R. "Second Law of Thermodynamics". Georgia State University. Besoek op 3 Desember 2011.
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 Adams, Fred; Laughlin, Greg (1999). The Five Ages of the Universe. New York: The Free Press. ISBN 978-0684854229.
  4. ↑ 4,00 4,01 4,02 4,03 4,04 4,05 4,06 4,07 4,08 4,09 4,10 Adams, Fred C.; Laughlin, Gregory (1997). "A dying universe: the long-term fate and evolution of astrophysical objects". Reviews of Modern Physics. 69 (2): 337–372. arXiv:astro-ph/9701131. Bibcode:1997RvMP...69..337A. doi:10.1103/RevModPhys.69.337.
  5. ↑ Komatsu, E.; Smith, K. M.; Dunkley, J.; et al. (2011). "Seven-Year Wilkinson Microwave Anisotropy Probe (WMAP) Observations: Cosmological Interpretation". The Astrophysical Journal Supplement Series. 192 (2): 18. arXiv:1001.4731. Bibcode:2011ApJS..192...19W. doi:10.1088/0067-0049/192/2/18.
  6. ↑ 6,0 6,1 Linde, Andrei. (2007). "Sinks in the Landscape, Boltzmann Brains and the Cosmological Constant Problem". Journal of Cosmology and Astroparticle Physics. 2007 (1): 022. arXiv:hep-th/0611043. Bibcode:2007JCAP...01..022L. CiteSeerX 10.1.1.266.8334. doi:10.1088/1475-7516/2007/01/022.
  7. ↑ Mengel, M.; A. Levermann (4 Mei 2014). "Ice plug prevents irreversible discharge from East Antarctica". Nature Climate Change. 4 (6): 451–455. Bibcode:2014NatCC...4..451M. doi:10.1038/nclimate2226.
  8. ↑ Hockey, T.; Trimble, V. (2010). "Public reaction to a V = −12.5 supernova". The Observatory. 130 (3): 167. Bibcode:2010Obs...130..167H.
  9. ↑ Mowat, Laura (14 Julie 2017). "Africa's desert to become lush green tropics as monsoons MOVE to Sahara, scientists say". Express.co.uk (in Engels). Besoek op 23 Maart 2018.
  10. ↑ "Orbit: Earth's Extraordinary Journey". ExptU. 23 Desember 2015. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 14 Julie 2018. Besoek op 23 Maart 2018.
  11. ↑ "'Super-eruption' timing gets an update — and not in humanity's favour". Nature (in Engels). 30 November 2017. pp. 8–8. doi:10.1038/d41586-017-07777-6. Besoek op 28 Augustus 2020.
  12. ↑ "Scientists predict a volcanic eruption that would destroy humanity could happen sooner than previously thought". www.independent.co.uk (in Engels). Besoek op 28 Augustus 2020.
  13. ↑ Schorghofer, Norbert (23 September 2008). "Temperature response of Mars to Milankovitch cycles" (PDF). Geophysical Research Letters. 35 (18): L18201. Bibcode:2008GeoRL..3518201S. doi:10.1029/2008GL034954. Geargiveer vanaf die oorspronklike (PDF) op 19 September 2009.
  14. ↑ Beech, Martin (2009). Terraforming: The Creating of Habitable Worlds. Springer. pp. 138–142. Bibcode:2009tchw.book.....B.
  15. ↑ 15,0 15,1 Matthews, R. A. J. (Spring 1994). "The Close Approach of Stars in the Solar Neighborhood". Quarterly Journal of the Royal Astronomical Society. 35 (1): 1. Bibcode:1994QJRAS..35....1M.
  16. ↑ Berger, A; Loutre, MF (2002). "Climate: an exceptionally long interglacial ahead?". Science. 297 (5585): 1287–1288. doi:10.1126/science.1076120. PMID 12193773. S2CID 128923481. {{cite journal}}: Onbekende parameter |last-author-amp= geïgnoreer (hulp)
  17. ↑ "Niagara Falls Geology Facts & Figures". Niagara Parks. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 19 Julie 2011. Besoek op 29 April 2011.
  18. ↑ Bastedo, Jamie (1994). Shield Country: The Life and Times of the Oldest Piece of the Planet. Komatik Series, ISSN 0840-4488. Vol. 4. Arctic Institute of North America of the University of Calgary. p. 202. ISBN 9780919034792.
  19. ↑ Finkleman, David; Allen, Steve; Seago, John; Seaman, Rob; Seidelmann, P. Kenneth (Junie 2011). "The Future of Time: UTC and the Leap Second". American Scientist, Julie–Augustus, V N4 P312. 2011 (99). arXiv:1106.3141. Bibcode:2011arXiv1106.3141F.
  20. ↑ Tapping, Ken (2005). "The Unfixed Stars". National Research Council Canada. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 8 Julie 2011. Besoek op 29 Desember 2010.
  21. ↑ Monnier, J. D.; Tuthill, P.; Lopez, GB; et al. (1999). "The Last Gasps of VY Canis Majoris: Aperture Synthesis and Adaptive Optics Imagery". The Astrophysical Journal. 512 (1): 351–361. arXiv:astro-ph/9810024. Bibcode:1999ApJ...512..351M. doi:10.1086/306761.
  22. ↑ David Archer (2009). The Long Thaw: How Humans Are Changing the Next 100,000 Years of Earth's Climate. Princeton University Press. p. 123. ISBN 978-0-691-13654-7.
  23. ↑ "Frequently Asked Questions". Hawai'i Volcanoes National Park. 2011. Besoek op 22 Oktober 2011.
  24. ↑ Tuthill, Peter; Monnier, John; Lawrance, Nicholas; Danchi, William; Owocki, Stan; Gayley, Kenneth (2008). "The Prototype Colliding-Wind Pinwheel WR 104". The Astrophysical Journal. 675 (1): 698–710. arXiv:0712.2111. Bibcode:2008ApJ...675..698T. doi:10.1086/527286.
  25. ↑ Tuthill, Peter. "WR 104: Technical Questions". Besoek op 20 Desember 2015.
  26. ↑ Bostrom, Nick (Maart 2002). "Existential Risks: Analyzing Human Extinction Scenarios and Related Hazards". Journal of Evolution and Technology. 9 (1). Besoek op 10 September 2012.
  27. ↑ "Badlands National Park – Nature & Science – Geologic Formations".
  28. ↑ Landstreet, John D. (2003). Physical Processes in the Solar System: An introduction to the physics of asteroids, comets, moons and planets. Keenan & Darlington. p. 121. ISBN 9780973205107.
  29. ↑ Sessions, Larry (29 Julie 2009). "Betelgeuse will explode someday". EarthSky Communications, Inc. Besoek op 16 November 2010.
  30. ↑ "A giant star is acting strange, and astronomers are buzzing". National Geographic (in Engels). 26 Desember 2019. Besoek op 15 Maart 2020.
  31. ↑ 31,0 31,1 "Uranus's colliding moons". astronomy.com. 2017. Besoek op 23 September 2017.
  32. ↑ Filip Berski en Piotr A. Dybczyński (25 Oktober 2016). "Gliese 710 will pass the Sun even closer". Astronomy and Astrophysics. 595 (L10): L10. Bibcode:2016A&A...595L..10B. doi:10.1051/0004-6361/201629835.
  33. ↑ Goldstein, Natalie (2009). Global Warming. Infobase Publishing. p. 53. ISBN 9780816067695. The last time acidification on this scale occurred (about 65 mya) it took more than 2 million years for corals and other marine organisms to recover; some scientists today believe, optimistically, that it could take tens of thousands of years for the ocean to regain the chemistry it had in preindustrial times.
  34. ↑ "Grand Canyon – Geology – A dynamic place". Views of the National Parks. National Park Service. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 21 Julie 2018. Besoek op 24 September 2020.
  35. ↑ Horner, J.; Evans, N.W.; Bailey, M. E. (2004). "Simulations of the Population of Centaurs I: The Bulk Statistics". Monthly Notices of the Royal Astronomical Society. 354 (3): 798–810. arXiv:astro-ph/0407400. Bibcode:2004MNRAS.354..798H. doi:10.1111/j.1365-2966.2004.08240.x.
  36. ↑ Haddok, Eitan (29 September 2008). "Birth of an Ocean: The Evolution of Ethiopia's Afar Depression". Scientific American. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 24 Desember 2013. Besoek op 27 Desember 2010.
  37. ↑ Kirchner, James W.; Weil, Anne (9 Maart 2000). "Delayed biological recovery from extinctions throughout the fossil record". Nature. 404 (6774): 177–180. Bibcode:2000Natur.404..177K. doi:10.1038/35004564. PMID 10724168.
  38. ↑ Wilson, Edward O. (1999). The Diversity of Life. W.W. Norton & Company. p. 216. ISBN 9780393319408.
  39. ↑ Wilson, Edward Osborne (1992). "The Human Impact". The Diversity of Life. Londen: Penguin UK (published 2001). ISBN 9780141931739. Besoek op 15 Maart 2020.
  40. ↑ 40,0 40,1 40,2 40,3 40,4 Scotese, Christopher R. "Pangea Ultima will form 250 million years in the Future". Paleomap Project. Besoek op 13 Maart 2006.
  41. ↑ Bills, Bruce G.; Gregory A. Neumann; David E. Smith; Maria T. Zuber (2005). "Improved estimate of tidal dissipation within Mars from MOLA observations of the shadow of Phobos" (PDF). Journal of Geophysical Research. 110 (E07004): E07004. Bibcode:2005JGRE..110.7004B. doi:10.1029/2004je002376. Geargiveer vanaf die oorspronklike (PDF) op 25 Mei 2017. Besoek op 16 September 2015.
  42. ↑ Garrison, Tom (2009). Essentials of Oceanography (5 uitg.). Brooks/Cole. p. 62.[ISBN ontbreek]
  43. ↑ "Continents in Collision: Pangea Ultima". Nasa. 2000. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 21 Augustus 2012. Besoek op 29 Desember 2010.
  44. ↑ "Geology". Encyclopedia of Appalachia. (2011). University of Tennessee Press. URL besoek op 21 Mei 2014.  Geargiveer 21 Mei 2014 op Wayback Machine
  45. ↑ Hancock, Gregory; Kirwan, Matthew (Januarie 2007). "Summit erosion rates deduced from 10Be: Implications for relief production in the central Appalachians" (PDF). Geology. 35 (1): 89. Bibcode:2007Geo....35...89H. doi:10.1130/g23147a.1.
  46. ↑ Yorath, C. J. (2017). Of rocks, mountains and Jasper: a visitor's guide to the geology of Jasper National Park. Dundurn Press. p. 30. ISBN 9781459736122. [...] 'How long will the Rockies last?' [...] The numbers suggest that in about 50 to 60 million years the remaining mountains will be gone, and the park will be reduced to a rolling plain much like the Canadian prairies.
  47. ↑ Dethier, David P.; Ouimet, W.; Bierman, P. R.; Rood, D. H.; et al. (2014). "Basins and bedrock: Spatial variation in 10Be erosion rates and increasing relief in the southern Rocky Mountains, USA" (PDF). Geology. 42 (2): 167–170. Bibcode:2014Geo....42..167D. doi:10.1130/G34922.1.
  48. ↑ Patzek, Tad W. (2008). "Can the Earth Deliver the Biomass-for-Fuel we Demand?". In Pimentel, David (red.). Biofuels, Solar and Wind as Renewable Energy Systems: Benefits and Risks. Springer. ISBN 9781402086533.
  49. ↑ Perlman, David (14 Oktober 2006). "Kiss that Hawaiian timeshare goodbye / Islands will sink in 80 million years". San Francisco Chronicle.
  50. ↑ Nelson, Stephen A. "Meteorites, Impacts, and Mass Extinction". Tulane University. Besoek op 13 Januarie 2011.
  51. ↑ Lang, Kenneth R. (2003). The Cambridge Guide to the Solar System. Cambridge University Press. p. 329. ISBN 9780521813068. [...] all the rings should collapse [...] in about 100 million years.
  52. ↑ Schröder, K.-P.; Connon Smith, Robert (2008). "Distant future of the Sun and Earth revisited". Monthly Notices of the Royal Astronomical Society. 386 (1): 155–63. arXiv:0801.4031. Bibcode:2008MNRAS.386..155S. doi:10.1111/j.1365-2966.2008.13022.x.
  53. ↑ Jillian Scudder. "How Long Until The Moon Slows The Earth to a 25 Hour Day?". Forbes. Besoek op 30 Mei 2017.
  54. ↑ Hayes, Wayne B. (2007). "Is the Outer Solar System Chaotic?". Nature Physics. 3 (10): 689–691. arXiv:astro-ph/0702179. Bibcode:2007NatPh...3..689H. CiteSeerX 10.1.1.337.7948. doi:10.1038/nphys728.
  55. ↑ Leong, Stacy (2002). "Period of the Sun's Orbit Around the Galaxy (Cosmic Year)". The Physics Factbook. Besoek op 2 April 2007.
  56. ↑ 56,0 56,1 Williams, Caroline; Nield, Ted (20 Oktober 2007). "Pangaea, the comeback". New Scientist. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 13 April 2008. Besoek op 2 Januarie 2014.
  57. ↑ Calkin and Young in 1996 op ble. 9–75
  58. ↑ 58,0 58,1 58,2 Thompson en Perry in 1997 op ble. 127–28
  59. ↑ 59,0 59,1 59,2 O'Malley-James, Jack T.; Greaves, Jane S.; Raven, John A.; Cockell, Charles S. (2014). "Swansong Biosphere II: The final signs of life on terrestrial planets near the end of their habitable lifetimes". International Journal of Astrobiology. 13 (3): 229–243. arXiv:1310.4841. Bibcode:2014IJAsB..13..229O. doi:10.1017/S1473550413000426.
  60. ↑ Strom, Robert G.; Schaber, Gerald G.; Dawson, Douglas D. (25 Mei 1994). "The global resurfacing of Venus". Journal of Geophysical Research. 99 (E5): 10899–10926. Bibcode:1994JGR....9910899S. doi:10.1029/94JE00388.
  61. ↑ Minard, Anne (2009). "Gamma-Ray Burst Caused Mass Extinction?". National Geographic News. Besoek op 27 Augustus 2012.
  62. ↑ "Questions Frequently Asked by the Public About Eclipses". Nasa. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 12 Maart 2010. Besoek op 7 Maart 2010.
  63. ↑ 63,0 63,1 63,2 63,3 O'Malley-James, Jack T.; Greaves, Jane S.; Raven, John A.; Cockell, Charles S. (2012). "Swansong Biospheres: Refuges for life and novel microbial biospheres on terrestrial planets near the end of their habitable lifetimes". International Journal of Astrobiology. 12 (2): 99–112. arXiv:1210.5721. Bibcode:2013IJAsB..12...99O. doi:10.1017/S147355041200047X.
  64. ↑ 64,0 64,1 Heath, Martin J.; Doyle, Laurance R. (2009). "Circumstellar Habitable Zones to Ecodynamic Domains: A Preliminary Review and Suggested Future Directions". [astro-ph.EP]. 
  65. ↑ 65,0 65,1 Ward & Brownlee in 2003 on pages 117-28
  66. ↑ 66,0 66,1 66,2 66,3 Franck, S.; Bounama, C.; Von Bloh, W. (November 2005). "Causes and timing of future biosphere extinction" (PDF). Biogeosciences Discussions. 2 (6): 1665–1679. Bibcode:2005BGD.....2.1665F. doi:10.5194/bgd-2-1665-2005.
  67. ↑ Bounama, Christine; Franck, S.; Von Bloh, David (2001). "The fate of Earth's ocean". Hydrology and Earth System Sciences. 5 (4): 569–575. Bibcode:2001HESS....5..569B. doi:10.5194/hess-5-569-2001.
  68. ↑ 68,0 68,1 Schröder, K.-P.; Connon Smith, Robert (1 Mei 2008). "Distant future of the Sun and Earth revisited". Monthly Notices of the Royal Astronomical Society. 386 (1): 155–163. arXiv:0801.4031. Bibcode:2008MNRAS.386..155S. doi:10.1111/j.1365-2966.2008.13022.x.
  69. ↑ Brownlee, Donald E. (2010). "Planetary habitability on astronomical time scales". In Schrijver, Carolus J.; Siscoe, George L. (reds.). Heliophysics: Evolving Solar Activity and the Climates of Space and Earth. Cambridge University Press. ISBN 978-0521112949.
  70. ↑ Li King-Fai; Pahlevan, Kaveh; Kirschvink, Joseph L.; Yung, Luk L. (2009). "Atmospheric pressure as a natural climate regulator for a terrestrial planet with a biosphere". Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America. 106 (24): 9576–9579. Bibcode:2009PNAS..106.9576L. doi:10.1073/pnas.0809436106. PMC 2701016. PMID 19487662.
  71. ↑ 71,0 71,1 71,2 71,3 Kargel, Jeffrey Stuart (2004). Mars: A Warmer, Wetter Planet. Springer. p. 509. ISBN 978-1852335687. Besoek op 29 Oktober 2007.
  72. ↑ 72,0 72,1 Li, King-Fai; Pahlevan, Kaveh; Kirschvink, Joseph L.; Yung, Yuk L. (16 Junie 2009). "Atmospheric pressure as a natural climate regulator for a terrestrial planet with a biosphere". Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America. 106 (24): 9576–9579. Bibcode:2009PNAS..106.9576L. doi:10.1073/pnas.0809436106. PMC 2701016. PMID 19487662.
  73. ↑ Waszek, Lauren; Irving, Jessica; Deuss, Arwen (20 Februarie 2011). "Reconciling the Hemispherical Structure of Earth's Inner Core With its Super-Rotation". Nature Geoscience. 4 (4): 264–267. Bibcode:2011NatGe...4..264W. doi:10.1038/ngeo1083.
  74. ↑ McDonough, W. F. (2004). Compositional Model for the Earth's Core. pp. 547–568. Bibcode:2003TrGeo...2..547M. doi:10.1016/B0-08-043751-6/02015-6. ISBN 978-0080437514. {{cite book}}: |journal= ignored (hulp)
  75. ↑ Luhmann, J. G.; Johnson, R. E.; Zhang, M. H. G. (1992). "Evolutionary impact of sputtering of the Martian atmosphere by O+ pickup ions". Geophysical Research Letters. 19 (21): 2151–2154. Bibcode:1992GeoRL..19.2151L. doi:10.1029/92GL02485.
  76. ↑ Quirin Shlermeler (3 Maart 2005). "Solar wind hammers the ozone layer". News@nature. doi:10.1038/news050228-12. {{cite journal}}: Ongeldige |ref=harv (hulp)
  77. ↑ 77,0 77,1 Adams, Fred C. (2008). "Long-term astrophysicial processes". In Bostrom, Nick; Cirkovic, Milan M. (reds.). Global Catastrophic Risks. Oxford University Press. pp. 33–47.[ISBN ontbreek]
  78. ↑ Adams 2008, pp. 33–44.
  79. ↑ Neron de Surgey, O.; Laskar, J. (1996). "On the Long Term Evolution of the Spin of the Earth". Astronomy and Astrophysics. 318: 975. Bibcode:1997A&A...318..975N.
  80. ↑ "Study: Earth May Collide With Another Planet". Fox News. 11 Junie 2009. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 4 November 2012. Besoek op 8 September 2011.
  81. ↑ Brownlee 2010, p. 95.
  82. ↑ Guinan, E. F.; Ribas, I. (2002). Montesinos, Benjamin; Gimenez, Alvaro; Guinan, Edward F. (reds.). "Our Changing Sun: The Role of Solar Nuclear Evolution and Magnetic Activity on Earth's Atmosphere and Climate". ASP Conference Proceedings. 269: 85–106. Bibcode:2002ASPC..269...85G.
  83. ↑ Kasting, J. F. (Junie 1988). "Runaway and moist greenhouse atmospheres and the evolution of earth and Venus". Icarus. 74 (3): 472–494. Bibcode:1988Icar...74..472K. doi:10.1016/0019-1035(88)90116-9. PMID 11538226.
  84. ↑ Hecht, Jeff (2 April 1994). "Science: Fiery Future for Planet Earth". New Scientist. No. 1919. p. 14. Besoek op 29 Oktober 2007.
  85. ↑ Chyba, C. F.; Jankowski, D. G.; Nicholson, P. D. (1989). "Tidal Evolution in the Neptune-Triton System". Astronomy and Astrophysics. 219 (1–2): 23. Bibcode:1989A&A...219L..23C.
  86. ↑ Cox, J. T.; Loeb, Abraham (2007). "The Collision Between The Milky Way And Andromeda". Monthly Notices of the Royal Astronomical Society. 386 (1): 461–474. arXiv:0705.1170. Bibcode:2008MNRAS.386..461C. doi:10.1111/j.1365-2966.2008.13048.x.
  87. ↑ Cain, Fraser (2007). "When Our Galaxy Smashes Into Andromeda, What Happens to the Sun?". Universe Today. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 17 Mei 2007. Besoek op 16 Mei 2007.
  88. ↑ Cox, T. J.; Loeb, Abraham (2008). "The Collision Between The Milky Way And Andromeda". Monthly Notices of the Royal Astronomical Society. 386 (1): 461–474. arXiv:0705.1170. Bibcode:2008MNRAS.386..461C. doi:10.1111/j.1365-2966.2008.13048.x.
  89. ↑ NASA (31 Mei 2012). "NASA's Hubble Shows Milky Way is Destined for Head-On Collision". NASA. Besoek op 13 Oktober 2012.
  90. ↑ Dowd, Maureen (29 Mei 2012). "Andromeda Is Coming!". The New York Times. Besoek op 9 Januarie 2014.
  91. ↑ Braine, J.; Lisenfeld, U.; Duc, P. A.; et al. (2004). "Colliding molecular clouds in head-on galaxy collisions". Astronomy and Astrophysics. 418 (2): 419–428. arXiv:astro-ph/0402148. Bibcode:2004A&A...418..419B. doi:10.1051/0004-6361:20035732.
  92. ↑ 92,0 92,1 92,2 Schroder, K. P.; Connon Smith, Robert (2008). "Distant Future of the Sun and Earth Revisited". Monthly Notices of the Royal Astronomical Society. 386 (1): 155–163. arXiv:0801.4031. Bibcode:2008MNRAS.386..155S. doi:10.1111/j.1365-2966.2008.13022.x.
  93. ↑ Powell, David (22 Januarie 2007). "Earth's Moon Destined to Disintegrate". Space.com. Tech Media Network. Besoek op 1 Junie 2010.
  94. ↑ Lorenz, Ralph D.; Lunine, Jonathan I.; McKay, Christopher P. (1997). "Titan under a red giant sun: A new kind of "habitable" moon" (PDF). Geophysical Research Letters. 24 (22): 2905–2908. Bibcode:1997GeoRL..24.2905L. CiteSeerX 10.1.1.683.8827. doi:10.1029/97GL52843. PMID 11542268. Geargiveer vanaf die oorspronklike (PDF) op 24 Julie 2011. Besoek op 21 Maart 2008.
  95. ↑ Balick, Bruce. "Planetary Nebulae and the Future of the Solar System". University of Washington. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 19 Desember 2008. Besoek op 23 Junie 2006.
  96. ↑ Kalirai, Jasonjot S.; et al. (Maart 2008). "The Initial-Final Mass Relation: Direct Constraints at the Low-Mass End". The Astrophysical Journal. 676 (1): 594–609. arXiv:0706.3894. Bibcode:2008ApJ...676..594K. doi:10.1086/527028.
  97. ↑ "Universe May End in a Big Rip". CERN Courier. 1 Mei 2003. Besoek op 22 Julie 2011.
  98. ↑ Caldwell, Robert R.; Kamionkowski, Marc; Weinberg, Nevin N. (2003). "Phantom Energy and Cosmic Doomsday". Physical Review Letters. 91 (7): 071301. arXiv:astro-ph/0302506. Bibcode:2003PhRvL..91g1301C. doi:10.1103/PhysRevLett.91.071301. PMID 12935004.
  99. ↑ Vikhlinin, A.; Kravtsov, A.V.; Burenin, R.A.; et al. (2009). "Chandra Cluster Cosmology Project III: Cosmological Parameter Constraints". The Astrophysical Journal. 692 (2): 1060–1074. arXiv:0812.2720. Bibcode:2009ApJ...692.1060V. doi:10.1088/0004-637X/692/2/1060.
  100. ↑ Murray, C.D.; Dermott, S.F. (1999). Solar System Dynamics. Cambridge University Press. p. 184. ISBN 978-0-521-57295-8. {{cite book}}: Onbekende parameter |last-author-amp= geïgnoreer (hulp)
  101. ↑ Dickinson, Terence (1993). From the Big Bang to Planet X. Camden-Oos, Ontario: Camden House. pp. 79–81. ISBN 978-0-921820-71-0.
  102. ↑ Canup, Robin M.; Righter, Kevin (2000). Origin of the Earth and Moon. The University of Arizona space science series. Vol. 30. University of Arizona Press. pp. 176–177. ISBN 978-0-8165-2073-2.
  103. ↑ Bruce Dorminey (31 Januarie 2017). "Earth and Moon May Be on Long-Term Collision Course". Forbes. Besoek op 11 Februarie 2017.
  104. ↑ 104,0 104,1 Loeb, Abraham (2011). "Cosmology with Hypervelocity Stars". Harvard University. 2011 (4): 023. arXiv:1102.0007. Bibcode:2011JCAP...04..023L. doi:10.1088/1475-7516/2011/04/023.
  105. ↑ Chown, Marcus (1996). Afterglow of Creation. University Science Books. p. 210.
  106. ↑ 106,0 106,1 106,2 Busha, Michael T.; Adams, Fred C.; Wechsler, Risa H.; Evrard, August E. (20 Oktober 2003). "Future Evolution of Structure in an Accelerating Universe". The Astrophysical Journal. 596 (2): 713–724. arXiv:astro-ph/0305211. doi:10.1086/378043. ISSN 0004-637X.
  107. ↑ "The Local Group of Galaxies". University of Arizona. Students for the Exploration and Development of Space. Besoek op 2 Oktober 2009.
  108. ↑ Adams, F. C.; Graves, G. J. M.; Laughlin, G. (Desember 2004). García-Segura, G.; Tenorio-Tagle, G.; Franco, J.; Yorke, H. W. (reds.). "Gravitational Collapse: From Massive Stars to Planets. / First Astrophysics meeting of the Observatorio Astronomico Nacional. / A meeting to celebrate Peter Bodenheimer for his outstanding contributions to Astrophysics: Red Dwarfs and the End of the Main Sequence". Revista Mexicana de Astronomía y Astrofísica (Serie de Conferencias). 22: 46–49. Bibcode:2004RMxAC..22...46A. See Fig. 3.
  109. ↑ 109,0 109,1 Adams, Fred C.; Laughlin, Gregory (1997). "A dying universe: the long-term fate and evolution of astrophysical objects". Reviews of Modern Physics. 69 (2): 337–72. arXiv:astro-ph/9701131. Bibcode:1997RvMP...69..337A. doi:10.1103/RevModPhys.69.337.
  110. ↑ Wang, Yun; Kratochvil, Jan Michael; Linde, Andrei; Shmakova, Marina (2004). "Current observational constraints on cosmic doomsday". Journal of Cosmology and Astroparticle Physics. 2004 (12): 006. arXiv:astro-ph/0409264. Bibcode:2004JCAP...12..006W. doi:10.1088/1475-7516/2004/12/006.
  111. ↑ 111,0 111,1 Davies, Paul (1997). The Last Three Minutes: Conjectures About The Ultimate Fate of the Universe. Basic Books. ISBN 978-0-465-03851-0.
  112. ↑ Fred C. Adams; Gregory Laughlin; Genevieve J. M. Graves (2004). "RED Dwarfs and the End of The Main Sequence" (PDF). Revista Mexicana de Astronomía y Astrofísica, Serie de Conferencias. 22: 46–49.
  113. ↑ Tayler, Roger John (1993). Galaxies, Structure and Evolution (2 uitg.). Cambridge University Press. p. 92. ISBN 978-0521367103.
  114. ↑ Barrow, John D.; Tipler, Frank J. (19 Mei 1988). The Anthropic Cosmological Principle. Oxford: Oxford University Press. ISBN 978-0192821478. LC 87-28148.
  115. ↑ Adams, Fred; Laughlin, Greg (1999). The Five Ages of the Universe. New York: The Free Press. pp. 85–87. ISBN 978-0684854229.
  116. ↑ 116,0 116,1 116,2 116,3 116,4 Dyson, Freeman J. (1979). "Time Without End: Physics and Biology in an Open Universe". Reviews of Modern Physics. 51 (3): 447–460. Bibcode:1979RvMP...51..447D. doi:10.1103/RevModPhys.51.447. Besoek op 5 Julie 2008.
  117. ↑ Nishino; Super-K Collaboration; et al. (2009). "Search for Proton Decay via p+ → e+Error no symbol defined and p+ → μ+Error no symbol defined in a Large Water Cherenkov Detector". Physical Review Letters. 102 (14): 141801. arXiv:0903.0676. Bibcode:2009PhRvL.102n1801N. doi:10.1103/PhysRevLett.102.141801. PMID 19392425. {{cite journal}}: Onbekende parameter |name-list-format= geïgnoreer (hulp)
  118. ↑ 118,0 118,1 Tyson, Neil de Grasse; Tsun-Chu Liu, Charles; Irion, Robert (2000). One Universe: At Home in the Cosmos. Joseph Henry Press. ISBN 978-0309064880.
  119. ↑ M. E. Caplan (7 Augustus 2020). "Black Dwarf Supernova in the Far Future" (PDF). MNRAS. 000 (1–6).
  120. ↑ K. Sumiyoshi, S. Yamada, H. Suzuki, W. Hillebrandt (21 Julie 1997). "The fate of a neutron star just below the minimum mass: does it explode?". Astronomy and Astrophysics. 334: 159. arXiv:astro-ph/9707230. Bibcode:1998A&A...334..159S. Given this assumption... the minimum possible mass of a neutron star is 0.189{{cite journal}}: AS1-onderhoud: meer as een naam (link)
  121. ↑ Carroll, Sean M.; Chen, Jennifer (27 Oktober 2004). "Spontaneous Inflation and the Origin of the Arrow of Time". 
  122. ↑ Smith, Cameron; Davies, Evan T. (2012). Emigrating Beyond Earth: Human Adaptation and Space Colonization. Springer. p. 258.[ISBN ontbreek]
  123. ↑ Klein, Jan; Takahata, Naoyuki (2002). Where Do We Come From?: The Molecular Evidence for Human Descent. Springer. p. 395.
  124. ↑ Carter, Brandon; McCrea, W.H. (1983). "The anthropic principle and its implications for biological evolution". Philosophical Transactions of the Royal Society of London. A310 (1512): 347–363. Bibcode:1983RSPTA.310..347C. doi:10.1098/rsta.1983.0096.
  125. ↑ McKay, Christopher P.; Toon, Owen B.; Kasting, James F. (8 Augustus 1991). "Making Mars habitable". Nature. 352 (6335): 489–496. Bibcode:1991Natur.352..489M. doi:10.1038/352489a0. PMID 11538095.
  126. ↑ Kaku, Michio (2010). "The Physics of Interstellar Travel: To one day, reach the stars". mkaku.org. Besoek op 29 Augustus 2010.
  127. ↑ Avise, John; D. Walker; G. C. Johns (22 September 1998). "Speciation durations and Pleistocene effects on vertebrate phylogeography". Philosophical Transactions of the Royal Society B. 265 (1407): 1707–1712. doi:10.1098/rspb.1998.0492. PMC 1689361. PMID 9787467.
  128. ↑ Valentine, James W. (1985). "The Origins of Evolutionary Novelty And Galactic Colonization". In Finney, Ben R.; Jones, Eric M. (reds.). Interstellar Migration and the Human Experience. University of California Press. p. 274.
  129. ↑ J. Richard Gott, III (1993). "Implications of the Copernican principle for our future prospects". Nature. 363 (6427): 315–319. Bibcode:1993Natur.363..315G. doi:10.1038/363315a0.
  130. ↑ Bignami, Giovanni F.; Sommariva, Andrea (2013). A Scenario for Interstellar Exploration and Its Financing. Springer. p. 23. Bibcode:2013sief.book.....B.[ISBN ontbreek]
  131. ↑ Korycansky, D. G.; Laughlin, Gregory; Adams, Fred C. (2001). "Astronomical engineering: a strategy for modifying planetary orbits". Astrophysics and Space Science. 275 (4): 349–366. arXiv:astro-ph/0102126. Bibcode:2001Ap&SS.275..349K. doi:10.1023/A:1002790227314. hdl:2027.42/41972. Astrophys.Space Sci.275:349-366,2001.
  132. ↑ Korycansky, D. G. (2004). "Astroengineering, or how to save the Earth in only one billion years" (PDF). Revista Mexicana de Astronomía y Astrofísica. 22: 117–120. Bibcode:2004RMxAC..22..117K.
  133. ↑ "Hurtling Through the Void". Time. 20 Junie 1983. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 17 Oktober 2011. Besoek op 5 September 2011.
  134. ↑ 134,00 134,01 134,02 134,03 134,04 134,05 134,06 134,07 134,08 134,09 134,10 134,11 134,12 134,13 Coryn A.L. Bailer-Jones, Davide Farnocchia (3 April 2019). "Future stellar flybys of the Voyager and Pioneer spacecraft". Research Notes of the American Astronomical Society. 3 (59): 59. arXiv:1912.03503. Bibcode:2019RNAAS...3...59B. doi:10.3847/2515-5172/ab158e.
  135. ↑ "Cornell News: "It's the 25th Anniversary of Earth's First (and only) Attempt to Phone E.T."". Cornell University. 12 November 1999. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 2 Augustus 2008. Besoek op 29 Maart 2008.
  136. ↑ Dave Deamer. "In regard to the email from". Science 2.0. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 24 September 2015. Besoek op 14 November 2014.
  137. ↑ Lasher, Lawrence. "Pioneer Mission Status". Nasa. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 8 April 2000. [Pioneer's speed is] about 12 km/s... [the plate etching] should survive recognizable at least to a distance ≈10 parsecs, and most probably to 100 parsecs.
  138. ↑ 138,0 138,1 "The Pioneer Missions". NASA. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 15 Augustus 2011. Besoek op 5 September 2011.
  139. ↑ "LAGEOS 1, 2". NASA. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 21 Julie 2011. Besoek op 21 Julie 2012.
  140. ↑ Jad Abumrad and Robert Krulwich (12 Februarie 2010). Carl Sagan And Ann Druyan's Ultimate Mix Tape (Radio). National Public Radio.
  141. ↑ "Tetrafluoromethane". Toxicology Data Network (TOXNET). United States National Library of Medicine. Besoek op 4 September 2014.
  142. ↑ "Time it takes for garbage to decompose in the environment" (PDF). New Hampshire Department of Environmental Services. Geargiveer vanaf die oorspronklike (PDF) op 9 Junie 2014. Besoek op 23 Mei 2014.
  143. ↑ Lyle, Paul (2010). Between Rocks And Hard Places: Discovering Ireland's Northern Landscapes. Geological Survey of Northern Ireland.
  144. ↑ Weisman, Alan (10 Julie 2007). The World Without Us. New York: Thomas Dunne Books/St. Martin's Press. pp. 171–172. ISBN 978-0-312-34729-1. OCLC 122261590.
  145. ↑ "Apollo 11 – First Footprint on the Moon". Student Features. Nasa. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 3 April 2021. Besoek op 25 September 2020.
  146. ↑ Meadows, A. J. (2007). The Future of the Universe. Springer. pp. 81–83.
  147. ↑ Weisman, Alan (10 Julie 2007). The World Without Us. New York: Thomas Dunne Books/St. Martin's Press. p. 182. ISBN 978-0-312-34729-1. OCLC 122261590.
  148. ↑ Zalasiewicz, Jan (25 September 2008). The Earth After Us: What legacy will humans leave in the rocks?. Oxford University Press., Review in Stanford Archaeolog Geargiveer 13 Mei 2014 op Wayback Machine
  149. ↑ 149,0 149,1 149,2 149,3 149,4 149,5 149,6 149,7 149,8 Meeus, J.; Vitagliano, A. (2004). "Simultaneous Transits" (PDF). Journal of the British Astronomical Association. 114 (3). Besoek op 2 Augustus 2016. {{cite journal}}: Onbekende parameter |last-author-amp= geïgnoreer (hulp)
  150. ↑ "Why is Polaris the North Star?". Nasa. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 25 Julie 2011. Besoek op 10 April 2011.
  151. ↑ 151,0 151,1 Plait, Phil (2002). Bad Astronomy: Misconceptions and Misuses Revealed, from Astrology to the Moon Landing "Hoax". John Wiley and Sons. pp. 55–56.
  152. ↑ Falkner, David E. (2011). The Mythology of the Night Sky. Patrick Moore's Practical Astronomy Series. Springer. p. 116. Bibcode:2011mns..book.....F. doi:10.1007/978-1-4614-0137-7. ISBN 978-1-4614-0136-0.
  153. ↑ "Calculation by the Stellarium application version 0.10.2". Besoek op 28 Julie 2009.
  154. ↑ Kieron Taylor (1 Maart 1994). "Precession". Sheffield Astronomical Society. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 23 Julie 2018. Besoek op 6 Augustus 2013.
  155. ↑ Falkner, David E. (2011). The Mythology of the Night Sky. Patrick Moore's Practical Astronomy Series. Springer. p. 102. Bibcode:2011mns..book.....F. doi:10.1007/978-1-4614-0137-7. ISBN 978-1-4614-0136-0.
  156. ↑ Komzsik, Louis (2010). Wheels in the Sky: Keep on Turning. Trafford Publishing. p. 140.
  157. ↑ Laskar, J.; et al. (1993). "Orbital, Precessional, and Insolation Quantities for the Earth From ?20 Myr to +10 Myr". Astronomy and Astrophysics. 270: 522–533. Bibcode:1993A&A...270..522L.
  158. ↑ Laskar. "Astronomical Solutions for Earth Paleoclimates". Institut de mécanique céleste et de calcul des éphémérides. Besoek op 20 Julie 2012.
  159. ↑ Aldo Vitagliano (2011). "The Solex page". University degli Studi di Napoli Federico II. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 20 Desember 2008. Besoek op 20 Julie 2012.
  160. ↑ James, N.D (1998). "Comet C/1996 B2 (Hyakutake): The Great Comet of 1996". Journal of the British Astronomical Association. 108: 157. Bibcode:1998JBAA..108..157J.
  161. ↑ Horizons output. "Barycentric Osculating Orbital Elements for Comet C/1999 F1 (Catalina)". Besoek op 7 Maart 2011.

Verwysingfout: <ref> tag with name "five ages" defined in <references> group "" has no content.
Verwysingfout: <ref> tag with name "dying" defined in <references> group "" has no content.
Verwysingfout: <ref> tag with name "Komatsu" defined in <references> group "" has no content.
Verwysingfout: <ref> tag with name "linde" defined in <references> group "" has no content.
Verwysingfout: <ref> tag with name "Berger2002" defined in <references> group "" has no content.
Verwysingfout: <ref> tag with name "Niagara Parks" defined in <references> group "" has no content.

Verwysingfout: <ref> tag with name "pressure" defined in <references> group "" has no content.

Bibliografie

wysig

Skakels

wysig
Ontsluit van "https://af.wikipedia.org/w/index.php?title=Tydlyn_van_die_verre_toekoms&oldid=2647549"