Wikipedia:Voorbladartikels 2010
Hierdie is die argief van al die artikel wat tydens 2010 as spogartikel op die voorblad gepryk het.
Week 1
Saffraan is 'n spesery van die blom van die Saffraankrokus (Crocus sativus), 'n krokus-spesie in die familie Iridaceae. Die blom het drie stempels, wat die distaal punte van die plant se vrugblare is. Saam met die styl, die steel wat die stigmas met die res van die plant verbind, word hierdie komponente baiekeer gedroog en in kookkuns as geur- en kleurmiddel gebruik. Saffraan, wat volgens gewig vir dekades reeds die duurste spesery ter wêreld is, is inheems aan Suidwes-Asië. Dit is vir die eerste keer in die omgewing van Griekeland verbou. Saffraan word gekenmerk deur 'n bitter smaak en 'n jodoform - of hooi-agtige geur; dit word veroorsaak deur die chemikalieë picrocrocin en safranal. Dit bevat ook die karotenoïed kleurmiddel, crocin, wat kos 'n ryk goudgeel skakering gee. Hierdie eienskappe maak saffraan 'n gesogte bestanddeel in baie voedselsoorte die wêreld oor. Saffraan het ook mediese toepassings
Week 2
.jpg)
Rembrandt van Rijn (1606-1669) was 'n Nederlandse skilder en etser. Hy word oor die algemeen as een van die beste skilders in die geskiedenis van Europese en Nederlandse kuns beskou en die belangrikste Hollandse meester van die 17de eeu. Sy bydraes tot kuns was tydens die sogenaamde Nederlandse Goue Eeu, 'n tydperk in die 17de eeu wat die hoogtepunt van die Nederlandse kultuur, wetenskap, handel en mag gevorm het. Hy het in totaal ongeveer 300 skilderye, 300 etse en 2000 tekeninge geskep. Sy werk behoort tot die Barokstyl en is beïnvloed deur die Italiaanse skilder Caravaggio (1571 - 1610). Hy was die enigste Hollandse skilder wat sy werke met sy voornaam onderteken het.
Rembrandt het reeds in sy jeug sukses behaal as 'n portretskilder, maar sy latere jare is gekenmerk deur persoonlike tragedie en finansiële teëspoed. Sy tekeninge en skilderye was egter steeds gewild tydens sy eie leeftyd en hy het 'n hoë reputasie as kunstenaar geniet. Voorbeelde van Rembrandt se grootste kreatiewe seges is sy portrette van tydgenote, selfportrette en illustrasies van Bybeltonele. Die selfportrette vorm 'n unieke en intieme biografie, waarin die kunstenaar homself sonder ydelheid en met opregtheid beskou het.
Week 3
Milwaukee is die grootste stad en belangrikste hawe van die VSA-deelstaat Wisconsin. Dit is die hoofstad van die Milwaukee-distrik en is op die suidwestelike oewer van die Michiganmeer geleë, 112 kilometer noord van Chicago.
Die eerste Europeërs wat die gebied van Milwaukee verken het, was Franse sendelinge en pelshandelaars. In 1818 het die Frans-Kanadese ontdekkingsreisiger Solomon Juneau hom in die gebied gevestig en in 1846 het Juneau se dorp saam met twee buurdorpe gesmelt om die Stad van Milwaukee te vorm. Danksy die groot getalle Duitse en ander immigrante het die stad in die 1840's en in die volgende dekades vinnig gegroei.
Week 4
Henry James (1843-1916) was 'n Amerikaans-gebore skrywer en letterkundige kritikus tydens die laat 19de en vroeë 20ste eeue. Hy het 'n groot deel van sy lewe in Europa deurgebring en het kort voor sy dood 'n Britse staatsburger geword. Hy is meestal bekend vir sy romans, novellas en kortverhale gebaseer op temas soos bewustheid en moraliteit. James was 'n veelbetekende bydraer tot die kritisering van fiksie, veral in sy aandrang dat skrywers die grootste moontlike vryheid toegestaan word om hulle siening van die wêreld aan te bied. Sy verbeeldingryke gebruik van perspektief, innerlike monoloë en moontlik onbetroubare vertellers in sy eie werke het 'n nuwe diepte en belangstelling aan verhalende fiksie gebring.
Week 5
Andries Pretorius (1798-1853) was 'n Voortrekkerleier wat 'n belangrike rol gespeel het in die vestiging van die Zuid-Afrikaansche Republiek, sowel as die vroeëre, maar kortstondige Natalia Republiek in Suid-Afrika. Hy was ook 'n sleutelfiguur in die Slag van Bloedrivier. Die adminstratiewe hoofstad van Suid-Afrika, Pretoria, is na Andries Pretorius vernoem. Sy seun, Marthinus Wessel Pretorius, was Staatspresident van die Zuid-Afrikaansche Republiek en die Oranje-Vrystaat.
Pretorius was oorspronklik 'n boer van Graaff-Reinet in die Kaapkolonie, maar het as lid van die Groot Trek die Drakensberge oorgesteek en in November 1838 in Natal aangekom. Die emigrante daar was sonder 'n erkende leier en Pretorius is gou tot kommandant-generaal verkies, waarna hy 'n mag saamgestel het om die dood van Piet Retief en sy geselskap te wreek.
Week 6
Sydney is die hoofstad van die deelstaat Nieu-Suid-Wallis in Australië en is die grootste en oudste stad in daardie land. Dit het meer as 4,3 miljoen inwoners en word dikwels as die hoofstad van Australië aangesien, alhoewel dit eintlik Canberra is.
Min stede besit so 'n presiese stigtingsdatum of so 'n kort en dramatiese geskiedenis soos Sydney. Op 18 en 26 Januarie 1788 het elf Britse skepe, wat vandag as Die Eerste Vloot bekend staan, met sowat 1 000 mense aan boord in Sydney se Botany Bay anker gegooi. Meer as 700 van hulle was gevangenes wat onder bevel van kaptein Arthur Phillip na Australië gedeporteer is. Die destydse Georgiaanse regstelsel het dikwels selfs vir klein oortredings van die wet die doodstraf opgelê. Sydney se eerste inwoners was dus nie noodwendig kriminele in die huidige betekenis van die woord nie, maar eerder arm skepsels wat tot deportasie "begenadig" is vir oortredings soos die onwettige pluk van komkommers in 'n vreemde tuin of die diefstal van 'n sakdoekie.
Week 7
Andy Warhol was 'n Amerikaanse kunstenaar, avant-garde rolprentvervaardiger, skrywer en sosiale figuur. Warhol het ook gewerk as 'n tydskrifuitgewer, musiekprodusent en akteur. Met sy agtergrond in die kommersiële kuns was Warhol een van die stigters van die Popkunsbeweging in die Verenigde State in die 1950's.
Warhol is veral bekend vir sy eenvoudige dog groter as lewensgroot, kleurkontrasterende skilderye (sifdrukwerke) van verbruikersitems, alledaagse voorwerpe soos Campbell se geblikte sop, papawerblomme en 'n piesang wat op die omslag van die musiekalbum The Velvet Underground and Nico (1967) verskyn het. Hy is ook bekend vir sy gestileerde portrette van twintigste-eeuse ikone soos Marilyn Monroe, Elvis Presley, Jacqueline Kennedy Onassis, en Elizabeth Taylor.
Week 8
Reykjavik (letterlik "Rookbaai") is die hoofstad van Ysland en ook die wêreld se mees noordelik geleë hoofstad. Die stad met meer as 117 000 inwoners lê aan die voet van die bergspits Esja en aan die suidoewer van die Faxaflóibaai (wat deel uitmaak van die Atlantiese Oseaan) en fungeer as die administratiewe, kulturele en ekonomiese sentrum van Ysland. Reykjavik huisves die meeste departemente van die Universiteit van Ysland en verskeie ander tersiêre instellings, teaters, museums en ander kulturele instellings. Die stad beskik daarnaas oor Ysland se belangrikste seehawe.
Reykjavik is volgens oorlewering in 870 deur Ingólfur Arnarson gestig, maar die huidige stad het eers in 1786 as 'n amptelike handelspos ontstaan en het in die volgende dekades stadig gegroei om eers tot 'n gewestelike en later ook nasionale handelsentrum te ontwikkel.
As gevolg van sy ligging net suid van die Noordpoolsirkel kry Reykjavik gedurende midwinter slegs vier ure se daglig per dag, terwyl die nagte in midsomer byna so helder soos die dae bly.
Week 9
'n Klooster is 'n gebouekompleks met geboue waarin mense - meestal monnike en nonne - hulle toewy aan 'n leefwyse wat van die wêreldlike sfeer afgesonder en heeltemal op die beoefening van 'n bepaalde godsdiens toegespits is.
Die huidige term "klooster" is afgelei van die Latynse claustrum (letterlik "afgeslote plek"). Later het hierdie Latynse term veral na die tipiese kruisgang van die westerse kloosterargitektuur begin verwys.
Die kloosters van monastiese ordes word deur "geestelike ouers" (abte of abdisse) gelei. Hulle oefen die gesag oor die abdy uit en is slegs aan die plaaslike biskop of regstreeks aan die pous verantwoordelik. Vanaf die 10de eeu tot by die laat Middeleeue was abdye meestal feodale instellings wat oor landgoedere beskik en politieke, regterlike en ekonomiese gesag uitgeoefen het.
Week 10
Die Berlynse Lugbrug was 'n grootskeepse militêre operasie en die eerste groot internasionale krisis in die Koue Oorlogstydperk. Vir byna 'n jaar, van 23 Junie 1948 tot 12 Mei 1949, moes die drie westelike sektore van Berlyn gedurende 'n Sowjetse blokkade van voorraad voorsien word deur die geallieerde lugmagte - die Amerikaanse Lugmag, die Britse Royal Air Force, en in 'n mindere mate ook die lugmagte van Statebondlande soos Nieu-Seeland, Australië, Kanada en die destydse Unie van Suid-Afrika.
Daagliks is meer as 2000 ton voorraad deur middel van vliegtuie na Berlyn gebring: melkpoeier, gedroogde aartappels, meel, steenkool ens. is na die burgers vervoer om die daaglikse lewe aan die gang te hou.
Week 11
Die Swabies-Alemanniese Karnaval is 'n karnaval wat in die suidweste van Duitsland, die Franse Elsas, Vorarlberg in Oostenryk en in Noord-Switserland gevier word. Dit het eers in die vroeë 20ste eeu as 'n feesviering in eie reg begin herleef, ná Swabe en Alemanne hulle weer op die karnavaltradisies van die Middeleeue en die vroeë moderne tydperk toegespits het.
Die tipiese kenmerk van die Swabies-Alemanniese Karnaval is die vermomming van die deelnemers met maskers wat gewoonlik van hout, in enkele gevalle ook van tekstiele, papier, klei, plaatstaal of draadgaas gemaak is. Deelnemers verklee hulle in fantasieryke kostuums. In sommige gebiede word die dikwels kosbare kostuums selfs as familie-erfstukke generasies lank bewaar.
Week 12
Uruguay is 'n klein land in Suid-Amerika. Dit word begrens deur Brasilië in die noorde, Argentinië met die Uruguayrivier in die weste, die Río de la Plata in die suidweste en die Atlantiese Oseaan in die suidooste. Omtrent die helfte van die bevolking woon in die hoofstad, Montevideo.
Die land is die tweede-kleinste in Suid-Amerika en een van die mees stabiele. Dit het vir 'n lang tydperk 'n soort bufferstaat tussen die gebiede van die koloniale moondhede Portugal en Spanje gevorm. Met sy onafhanklikheid in die jaar 1828 het interne geskille tot 'n fase van politieke magstryd en burgeroorloë gelei, maar uiteindelik het die land danksy die Europese immigrante uit veral Italië en Spanje tot 'n welvarende land ontwikkel, wat in Europa as 'n modelstaat of die "Switserland van Suid-Amerika" bekend gestaan het.
Week 13
Ysland is 'n Europese eilandstaat tussen Groenland en die vasteland van Europa. Dit is die kleinste en ook die mees geïsoleerde van die Skandinawiese lande. Sestig persent van die Yslandse bevolking is in die metropolitaanse gebied van die hoofstad Reykjavík in die suidweste van die land gekonsentreer.
Ysland is die grootste vulkaaneiland ter wêreld, die tweede grootste eiland in Europa en ook die mees ylbevolkte land van Europa. Alhoewel Ysland in politieke opsig deel uitmaak van Europa, lê die eiland op die geologiese grenslyn tussen Europa en Noord-Amerika, die Mid-Atlantiese Rif. Ysland het sy ontstaan dan ook aan vulkaniese uitvloeisels van hierdie rif te danke. Die aardkors breek hier op en die rif groei nog steeds jaarliks met enkele sentimeters.
Week 14
Byeboerdery is die doelbewuste taak om heuningby-kolonies te onderhou, gewoonlike in korwe deur mense. 'n Byeboer (of byekundige) mag bye aanhou om heuning en byewas te versamel, of vir die doel om landbou-oeste te bestuif, of om bye te kweek vir verkoop aan ander byeboere. Die plek waar bye gehou word is in 'n byehuis of in 'n byekamp.
Die berowing van wilde byekolonies is een van die oudste menslike aktiwiteite en word nog steeds beoefen deur inboorlingstamme in dele van Afrika, Asië, Australië en Suid-Amerika. Van die vroegste bewyse van heuningversameling van wilde kolonies is van grotskilderye, gedateer rondom 13 000 v.C.. Die roof van wildeby-heuning word normaalweg gedoen deur die temming van bye met rook en die oopbreek van bome en rotse waar die bye is, met die gevolg dat die kolonie vernietig word.
Week 15
Die Slawiese mitologie en godsdiens het oor meer as 3000 jaar ontwikkel. Daar word geglo dat dit uit 'n deel van die Steentydperk of moontlik selfs vroeër kom. Die godsdiens stem baie ooreen met ander wat uit die Proto-Indo-Europese godsdiens ontwikkel het.
Daar is geen eerstehandse rekords vir die bestudering van Slawiese mitologie nie. Ondanks 'n paar omstrede teorieë, kan daar nie bewys word dat die Slawiërs enige skryfstelsel gehad het voor hulle kerstening nie. Die rekonstruksie van antieke mites uit volksoorleweringe is 'n moeilike en ingewikkelde taak wat navorsers dikwels pootjie. Dit kan die verkeerde vertolkings, verwarring of selfs vervalsings en versinsels tot gevolg hê.
Week 16
Japan is 'n eilandstaat in Oos-Asië. Dit is geleë tussen die Stille Oseaan en die See van Japan, oos van die Koreaanse skiereiland, China en Rusland. Die land strek van die See van Okhotsk in die noorde tot by die Oos-Chinese See in die suide.
Japan bestaan uit meer as 3000 eilande, waarvan die grootstes Kioesjioe, Sjikokoe, Honsjoe en Hokkaido is. Meeste van die eilande is bergagtig en baie vulkanies; Japan se hoogste bergpiek, die berg Foedji, is byvoorbeeld 'n vulkaan. Japan het met ongeveer 128 miljoen mense die wêreld se tiende grootste bevolking. Die Groot-Tokio Gebied, wat die hoofstad Tokio en verskeie omliggende prefekture insluit, is die grootste metropolitaanse gebied ter wêreld, met meer as 30 miljoen inwoners.
Japan is as 'n reuse ekonomiese moondheid en die wêreld se tweede grootste ekonomie volgens nominale Bruto Binnelandse Produk. Japan is 'n lid van die Verenigde Nasies, G8, G4 en ESASOG, met die wêreld se vyfde grootste verdedigingsbegroting. Dit is die vierde grootste uitvoerder ter wêreld, die sesde grootste invoerder en ook 'n wêreldleier in tegnologie en masjinerie.
Week 17
,_1945.jpg)
Die Tweede Wêreldoorlog was 'n wêreldwye militêre konflik wat van 1939 tot 1945 geduur het. Die oorlog was 'n samesmelting van twee konflikte: een wat in Asië begin het as die Tweede Chinees-Japannese Oorlog en die ander wat in Europa begin het met die Inval van Pole. Die oorlog is veroorsaak deur die onbevredigende besleg van die Eerste Wêreldoorlog en die ekspansionistiese ambisies van Duitsland, Italië en Japan.
Hierdie globale konflik het meeste van die wêreld se nasies in twee kampe verdeel: die Geallieerdes en die Spilmoondhede. As gevolg van die groot skaal waarop die oorlog plaasgevind het, het meer as 60 miljoen mense omgekom, wat beteken dat dié konflik ook die dodelikste in die aangetekende geskiedenis van die mens was. Die konflik het geëindig met 'n oorwinning deur die Geallieerdes. In die nasleep daarvan het die Verenigde State van Amerika en die Sowjetunie ontwaak as die twee voorste wêreldmoondhede.
Week 18
Adam Mickiewicz (1798-1855) word algemeen as die beduidendste digter van die Poolse Romantiese beweging beskou. Naas Zygmunt Krasiński en Julius Słowacki word hy by die drie invloedrykste Poolse digters, die sogenaamde "Drie Barde" gereken.
Die werk van hierdie drie skrywers was sterk beïnvloed deur Pole se politieke situasie in die 19de eeu toe die land nie as 'n selfstandige staat bestaan het nie. Adam Mickiewicz het die lot van sy volk en sy gevoelens in digvorm gegiet - sy Pan Tadeusz (1834) het die nasionale epos van Pole geword. Sy werke was twee eeue lank 'n vaste bestanddeel van letterkundige en patriotiese opvoeding in Pole, terwyl sy digkuns groot invloed op die taal en gedagtewêreld uitgeoefen en selfs op die alledaagse taal uitgestraal het.
Week 19
Istanboel is die grootste stad in Turkye en met ’n bevolking van sowat 12 miljoen een van die grootste stede ter wêreld. Hierdie kulturele, ekonomiese en finansiële sentrum van Turkye is in die noordweste van die land aan die Bosporus-seestraat geleë en omsluit die natuurlike hawe die Goue Horing. Die stad strek oor beide die Europese kant (Thracië) en die Asiatiese kant (Anatolië) van die Bosporus en is die enigste stad ter wêreld wat op twee kontinente geleë is.
Sy geskiedenis strek oor ’n tydperk van 3 000 jaar en dit word as een van die oudste stede beskou wat steeds bestaan. In sy lang geskiedenis was Istanboel die hoofstad van die Romeinse (330–395), die Bisantynse (395–1204 en 1261–1453), die Latynse (1204–1261) en die Ottomaanse Ryk (1453–1922). Dit is aangewys as Europa se kulturele hoofstad van die jaar 2010. Die historiese dele van die stad is sedert 1985 ’n Unesco-wêrelderfenisgebied.
Week 20
Sweeds is 'n Noord-Germaanse taal wat deur meer as negemiljoen mense gepraat word, hoofsaaklik in Swede en dele van Finland, veral langs die kus en op die Ålandeilande. Dit word as onderling verstaanbaar met Noors en tot 'n mindere mate met Deens beskou. Tesame met ander Noord-Germaanse tale is Sweeds afkomstig uit Oudnoors, die gemeenskaplike taal van die Germaanse volke wat in Skandinawië gewoon het in die Wiking-tydperk.
Standaard Sweeds is die nasionale taal wat uit die Sentraal-Sweedse dialekte ontwikkel het in die 19de eeu en was teen die begin van die 20ste eeu reeds goed gevestig. Hoewel onderskeibare streeksvariëteite wat van die ouer landelike dialekte afstam steeds bestaan, is die gesproke en skryftaal uniform en gestandaardiseer. Sommige dialekte verskil heelwat van die standaardtaal in grammatika en woordeskat en dit is nie altyd onderling verstaanbaar met Standaard Sweeds nie. Hierdie dialekte is beperk tot landelike gebiede en word hoofsaaklik deur klein groepe met lae sosiale mobiliteit gepraat. Alhoewel die dialekte nie onmiddellike uitsterwing in die gesig staar nie het sulke dialekte in die vorige eeu agteruitgegaan ten spyte daarvan dat hulle deeglik nagevors is en die gebruik daarvan deur plaaslike owerhede aangemoedig word.
Week 21
Gordeldiere, ook bekend as armadille, (Dasypodidae) is klein soogdiere wat gekenmerk word aan die beenpantser in hul vel; "armadil" is afkomstig van die diere se Spaanse benaming, "armadillo", wat "klein gepantserde een" beteken. Gordeldiere is versprei oor Midde- en Suid-Amerika en woon in verskeie habitats.
Daar is ongeveer 20 verskillende gordeldierspesies, waarvan die negebandgordeldier waarskynlik die bekendste is. Merkwaardig van negebandgordeldiere is dat die wyfie telkens aan 'n geneties-identiese vierling geboorte skenk. Die grootste gordeldier is die reusegordeldier, wat tot 1,5 m lank kan word, terwyl die kleinste, die gordelmol, nie langer as 15 cm word nie. Die meeste ander spesies het 'n gemiddelde lengte van 75 cm.
Week 22
Swangerskap vind plaas wanneer 'n vrou 'n bevrugte eier in haar baarmoeder dra. Na geslagsgemeenskap word 'n eiersel deur 'n spermsel bevrug en die eier ontwikkel tydens die swangerskap tot 'n embrio en dan 'n fetus, om as baba gebore te word. 'n Vrou se swangerskap duur ongeveer 40 weke, gemeet vanaf die eerste dag van haar laaste menstruasiesiklus. Die term "swangerskap" is slegs op mense van toepassing, ander vroulike soogdiere is "dragtig".
As gevolg van die ontwikkeling van 'n nuwe lewe in haar baarmoeder, ondergaan 'n vrou se liggaam 'n aantal veranderinge, die eerste hiervan is die afwesigheid van haar maandstonde, wat dikwels vir baie vroue die eerste teken is dat hulle swanger kan wees. Ander simptome in die eerste paar maande is (oggend)naarheid, sensitiewe/opgeswelde borste, moegheid, toenemende besoeke aan die toilet en krampe of bloeding wat nie aan die menstruasiesiklus verwant is nie.
Alhoewel elke swangerskap 'n unieke verloop volg, word daar tog 'n algemene tydsverloop gebruik om die groei van die ongebore baba te beskryf, vanaf die vrystelling van die eiersel (week 1) tot geboorte (week 40).
Week 23
Frankfurt am Main is die grootste stad van die Duitse deelstaat Hesse en die vierde grootste stad in dié land.
Die stad was reeds in die Middeleeue een van Duitsland se belangrikste stede: die eerste historiese verwysing na die stad dateer uit die jaar 794 en sedert die Hoë Middeleeue het Frankfurt die status van 'n Vrye Ryksstad geniet. Tot in 1806 het die stad as die verkiesings- en kroningsstad van die keisers van die Heilige Romeinse Ryk gedien. Dit was sedert 1806 die administratiewe setel van die Duitse Bond en in 1848/49 ook die setel van die eerste Duitse parlement wat vry verkies is.
Vandag speel die stad as die setel van die Europese Sentrale Bank, die Frankfurtse Effektebeurs en die Frankfurtse Handelskou 'n belangrike rol in die wêreldekonomie. Danksy die handel en talle nywerhede is Frankfurt am Main een van die Europese stede met die hoogste bruto geografiese produk (per capita) en saam met Parys en Moskou een van die min Europese stede met 'n groot aantal wolkekrabbers in sy sentrale besigheidsdistrik.
Week 24
Zambië is 'n republiek in die noorde van suidelike Afrika. Die hoofstad is Lusaka en, met 1,4 miljoen inwoners, ook die grootste stad. Die meeste Zambiërs woon in 'n strook weerskante van die hoofpad en -spoorlyn, wat strek van Livingstone in die suide, oor Lusaka tot in die Koperstreek.
Die land word reeds duisende jare lank bewoon deur jagter-versamelaars en nomadiese stamme. Ná sporadiese besoeke deur Europese verkenners van die begin van die 18de eeu af, het die Britte Zambië geleidelik opgeëis en laat in die 19de eeu beset as die protektoraat Noord-Rhodesië, wat aanvanklik geadministreer is deur British South Africa Company.
Die protektoraat het op 24 Oktober 1964 onafhanklik geword as Zambië, wat afgelei is van die Zambezirivier, wat die land se suidelike grens uitmaak.
Week 25
Die Hubble-ruimteteleskoop is 'n ruimteteleskoop wat deur die ruimtependeltuig Discovery in April 1990 in 'n wentelbaan om die Aarde geplaas is. Die teleskoop is vernoem na die Amerikaanse sterrekundige Edwin Hubble. Dit is nie die eerste teleskoop wat in die ruimte geplaas is nie, maar wel die grootste en veelsydigste. Hubble is 'n samewerkingsprojek tussen die Amerikaanse NASA en die Europese ESA.
Aangesien Hubble buite die Aarde se atmosfeer wentel, bevat sy foto's byna geen agtergrondlig nie, wat uiters skerp beelde moontlik maak. Hubble se bekende Ultra Deep Field-foto, byvoorbeeld, is die mees gedetailleerde sigbare lig-foto wat ooit van die heelal se verste voorwerpe gemaak is. Baie Hubble-waarnemings het tot deurbrake in astrofisika gelei, soos die akkurate meting van die spoed waarteen die heelal uitsit.
Hubble is die enigste teleskoop wat ontwerp is om in die ruimte deur ruimtereisigers onderhou te word. Die laaste onderhoudsbeurt is in 2009 voltooi en daar word tans verwag dat die teleskoop nog tot 2014 in werking sal bly.
Week 26
.jpg)
Hamlet is 'n treurspel deur William Shakespeare wat waarskynlik tussen 1599 en 1601 geskryf is. Die toneelstuk speel in Denemarke af en vertel hoe prins Hamlet wraak neem op sy oom, Claudius, wat Hamlet se vader vermoor, met sy moeder getrou en die troon oorgeneem het. Hamlet bevat 'n intensiewe kartering van die loop van egte en geveinsde kranksinnigheid, van oorweldigende smart tot briesende woede, en verken temas soos verraad, wraak, bloedskande en morele korrupsie.
Ten spyte van 'n groot hoeveelheid letterkundige speurwerk word die presiese jaar waarin die toneelstuk geskryf is steeds betwis. Drie verskillende vroeë weergawes van die toneelstuk bestaan vandag en elke weergawe bevat reëls en selfs tonele wat nie in die ander voorkom nie.
Hamlet is verreweg Shakespeare se langste toneelstuk en word gereken as een van die kragtigste en invloedrykste treurspelle in die Engelse taal. Tydens Shakespeare se leeftyd was dit een van sy gewildste werke en dit het reeds 'n verskeidenheid skrywers geïnspireer, van Goethe en Charles Dickens tot James Joyce en Iris Murdoch. In die vierhonderd jaar sedert die toneelstuk se skepping is die rol deur die vernaamste akteurs (en soms ook aktrises) van elke era vertolk.
Week 27
Die Russiese Rewolusie van 1917 het die Russiese keiserryk tot 'n val gebring. 'n Voorlopige regering wat gevorm is ná die abdikasie van tsaar Nikolaas II was ondoeltreffend en ongewild en hul mag is uiteindelik deur die Bolsjewiste oorgeneem. Die rewolusie is gevolg deur die Russiese burgeroorlog (1917 tot 1922) tussen die Rooi Leër van die Bolsjewiste en rewolusionêre en die Wit Leër van die monargiste, konserwatiewe en gematigde sosialiste wat teen die drastiese hervormings van die Bolsjewiste was. Ná die burgeroorlog het die Sowjetunie in 1922 tot stand gekom.
Die rewolusie kan in drie hooftrekke verdeel word. Die eerste is die Februarie-rewolusie, wat spontaan begin het weens groot ontevredenheid oor voedseltekorte en die outokrasie van Nikolaas II, die laaste tsaar van Rusland. Dit het gelei tot die val van die 300-jaar oue Romanof-dinastie en die stigting van ’n voorlopige regering, eers onder voorsitterskap van prins Georgi Lwof en later Aleksander Kerenski van die Sosiaal-Rewolusionêre Party. Daarna was daar 'n periode van dubbele mag, waartydens die staatsmag in die hande van die voorlopige regering was terwyl politieke linkses en die laer klasse die nasionale netwerk van sowjets (rade) onder die sosialiste gesteun het. Tydens die Oktober-rewolusie het die Bolsjewiste-party onder Wladimir Lenin en die sowjets die voorlopige regering omvergewerp het en ’n drastiese verandering gebring aan die sosiale struktuur van Rusland.
Week 28
Hamburg is die tweede grootste stad in Duitsland en sy belangrikste hawe. Dit is ook een van die welvarendste in Duitsland en toon die vinnigste bevolkingsgroei van alle Duitse metropole.
Die amptelike naam van die stad, Freie und Hansestadt Hamburg ("Vrye en Hansestad Hamburg"), verwys na sy lidmaatskap in die middeleeuse Hanseatiese Bond van stede en sy besondere status as stadstaat en een van Duitsland se sestien deelstate.
Die stadstaat en administratiewe gebied van Hamburg het 'n oppervlakte van 750 km² en 1,8 miljoen inwoners, terwyl 'n bykomende 750 000 mense in die voorstede woon. Die metropolitaanse gebied van Hamburg sluit gebiede van die aangrensende deelstate Sleeswyk-Holstein en Nedersakse in, met 'n oppervlakte van 18 100 km² en sowat vier miljoen inwoners.
Hamburg lê teen drie riviere, die Alster, Bille en Elbe. Eersgenoemde vorm twee kunsmatige mere, die Binne- en Buite-Alster, wat in die hart van die middestad lê. Drie klein eilande in die Noordsee, sowat 100 kilometer noordwes van Hamburg, maak eweneens deel uit van die stadstaat.
Week 29
Die Krugerstandbeeld is 'n standbeeld op die middelpunt van Kerkplein, Pretoria, ter ere van die oud-president Paul Kruger. Die projek is oorspronklik deur Sammy Marks gefinansier; Marks was 'n groot aanhanger van Kruger en hom gesien as die verpersoonliking van die Afrikanervolk. Die beplanning vir die standbeeld is in 1895 begin, met 'n skenking van £10 000 aan die stad Pretoria en die kies van Anton van Wouw as ontwerper en beeldhouer. As gevolg van die Tweede Vryheidsoorlog en ander ontwikkelinge is die standbeeld egter eers in 1913 opgerig, in Prinsepark in Pretoria.
Dit is in 1925 geskuif na die plein voor Pretoria se hoofstasie en in 1954 na sy huidige staanplek op Kerkplein.
Week 30
Costa Rica is 'n klein republiek in Sentraal-Amerika met 'n oppervlakte van 51 100 vierkante kilometer en 'n bevolking van 4,1 miljoen mense. Die land grens in die noorde aan Nicaragua in die suidooste aan Panama, in die noorde en suide aan die Stille Oseaan en die Karibiese See in die ooste.
Die Spaanse benaming vir die land, wat letterlik "Ryk Kus" beteken, was oorspronklik baie misleidend: die gebied was tydens die Spaanse koloniale bewind die mees agtergeblewe streek in Sentraal-Amerika. Aangesien die gebied nie oor enige mineraalbronne beskik het en daar ook geen groot plantasies ontstaan het nie, is daar nouliks negerslawe ingevoer. Selfs die inheemse Indiaanse bevolking was reeds voor die koloniale tydperk baie klein, sodat Costa Rica in teenstelling met sy buurlande 'n merendeels Europese blanke samelewing gebly het.
Week 31
Silvester II (946-1003), gebore as Gerbert van Aurillac, was die 139ste pous van die Rooms-Katolieke Kerk en die eerste pous wat uit Frankryk afkomstig was. Hy was 'n geleerde en het gehelp om die Arabiese kennis omtrent wiskunde, rekenkunde en astronomie in Europa te herintroduseer. Hy het ook die gebruik van die astrolabium en die armillaarsfeer heringevoer na die Weste. As gevolg van sy band met die wetenskaplike wêreld en pogings om korrupsie binne in die kerk uit te roei, het daar baie gerugte ontstaan dat hy 'n bondgenoot van die duiwel was.
Week 32
.svg)
Die Duitse Demokratiese Republiek (DDR), ook bekend as Oos-Duitsland, het as 'n Sosialistiese Duitse "Arbeiders- en Boerestaat" tussen 1949 en 1990 op die grondgebied van die voormalige Sowjet-besettingsone in Oos-Duitsland en die Sowjet-sektor van Berlyn (of Oos-Berlyn) bestaan.
Die staat is steeds deur die Sosialistiese Eenheidsparty van Duitsland (SED, 'n samesmelting van die voormalige Kommunistiese en Sosiaal-Demokratiese Partye van Duitsland) oorheers en het in politieke en ekonomiese opsig steeds 'n deel van die Oosblok gevorm.
Die sentraal geleide ekonomie van die DDR het nie daarin geslaag om dieselfde hoë lewenstandaard as in Wes-Duitsland te skep nie, alhoewel die land as die welvarendste in die Oosblok beskou is. Om die groot stroom vlugtelinge te beperk, het die SED-regering 'n bewaakte grenslyn met Wes-Duitsland ingerig.
Die uitgebreide welvaartstelsel, wat 'n werksgeleentheid vir iedereen, bekostigbare behuising en lae pryse vir stapelvoedsel voorsien het, het ná die oliekrisis in die sewentiger- en ingevolge die globaliseringstendense van die tagtigerjare tot ekonomiese bankrotskap van die DDR gelei. Die demokratisering van die Sowjetunie in die tyd van die glasnost- en perestrojka-beleid het uiteindelik ook die politieke en militêre magsbasis van die SED-heerskappy deurbreek. Ná massabetogings in 1989 het die eerste demokratiese verkiesings in 1990 plaasgevind. In die somer van daardie jaar is ook die Wes-Duitse geldstelsel ingevoer wat die ou Mark van die DDR vervang het. Op 3 Oktober 1990 het die vyf nuwe deelstate van die DDR met die Bondsrepubliek Duitsland (ook verwys na as Wes-Duitsland) verenig.
Week 33
.jpg)
Rio de Janeiro, die tweede grootste stad in Brasilië en die hoofstad van die gelyknamige deelstaat, lê aan die Guanabarabaai in die suidooste van die land. Die Portugese naam, wat "Januarierivier" beteken, verwys na die datum van sy ontdekking (1 Januarie 1502) deur die Portugese seevaarder Gaspar de Lemos en sy destydse vergissing - hy het die baai van Rio de Janeiro as die monding van 'n rivier beskou.
Rio de Janeiro het in die tydperk tussen 1763 en 1960 as die administratiewe hoofstad van Brasilië gedien en hierdie funksie daarna aan Brasilia in die sentrum van die land afgestaan. Rio de Janeiro se huidige stadsgebied het 6 miljoen inwoners, terwyl sowat 11,7 miljoen mense in die metropolitaanse gebied van Rio woon (2007). Die bewoners word dikwels Cariocas genoem - volgens 'n term wat uit die taal van die inheemse Tupí-Guaraní-Indiane ontleen is en letterlik "die wit man se hut" beteken.
Week 34
Die Staafkerk van Borgund is 'n Noorse staafkerk wat as een van die uitmuntendste voorbeelde van die Noorse staafboukuns beskou word. Dit is een van die oudste houtgeboue in Europa en 'n trekpleister vir toeriste.
Die staafkerk is ná die jaar 1181 opgerig en aan die apostel Andreas gewy. Dit is nie in 'n dorp opgerig nie, maar op 'n afgeleë plek wat vroeër ook as vergaderplek vir die boere van die omgewing gedien het. Argeologiese ondersoeke uit 1969 en 1985 het op die bodem van die staafkerk spore van 'n nóg ouer gebou ontdek. Die kerk is tans een van die oudste bewaarde houtgeboue in Europa.
Week 35
Die Verenigde Party was van 1934 tot 1948 die regerende party van die Unie van Suid-Afrika, en van 1948 tot en met sy ontbinding in 1977 die Amptelike Opposisie in die Volksraad. Die party se uiteindelike ondergang was daaraan te wyte dat die party deur die jare "alles vir almal" wou wees en telkens nie 'n duidelike standpunt oor kernkwessies kon inneem nie. Ander faktore wat tot sy ondergang aanleiding gegee het, was dat die strydvraag oor republiekwording, iets wat die party teengestaan het, na 1961 verdwyn het, die N.P. het veral sedert 1970 meer en meer die V.P. se beleid oorgeneem, en laastens was die party se organisasie nie altyd na wense nie.
Verskeie partye het mettertyd na links en regs van die party afgestig, wat telkens die party verswak het, totdat hy uiteindelik in 1977 ontbind het
Week 36
Die Sint-Stanislaus- en Sint-Ladislauskatedraal is die Rooms-Katolieke katedraal van die aartsbisdom Vilnius, die hoofstad van Litaue. In 1985 is die eretitel Basilica minor aan die katedraal verleen.
Die katedraal is aan die voet van die burgheuwel van die grootvorstelike paleis, die Gediminas-burg, in die historiese stadskern van Vilnius geleë en staan dus op historiese grond: hier was 'n vroeë nedersetting geleë en die kerkgebou is dus nou verweef met die Litause geskiedenis. Dit is ook hier waar die grootvorste van Litaue bekroon en beduidende Litause persoonlikhede ter ruste gelê is.
Die katedraalkerk is aan die heilige biskop Stanislaus van Krakau en die heilige Ladislaus I, koning van Hongarye, gewy, twee beduidende steunpilare van die Rooms-Katolieke Kerk in die 11de eeuse oostelike Sentraal-Europa.
Week 37
Bergen is die tweede grootste stad van Noorweë en die administratiewe, ekonomiese en kulturele sentrum van Wes-Noorweë. Tydens die heerskappy van koning Olav Kyrres (1066-1093) het Bergen die eerste hoofstad van die Noorse koninkryk geword en was tot 1830 die grootste stad van Noorweë. In die Middeleeue was Bergen 'n belangrike handelshawe in Noord-Europa wat onder meer 'n belangrike rol in die stokvishandel met Sentraal-Europa gespeel het.
As 'n belangrike kulturele sentrum spog Bergen met die eerste nasionale teater wat in Noorweë geopen is en een van die oudste simfonieorkeste ter wêreld: die Filharmoniese Orkes van Bergen wat in 1765 gestig is. Bergen beskik daarnaas oor 'n groot aantal ander kulturele instellings en is die gasheerstad van die Internasionale Musiekfees van Bergen. Dit is ook die geboortestad van die bekende Noorse komponis Edvard Grieg. Danksy die ryke kuns- en kultuurlewe het Bergen in 2000 as 'n Europese kulturele hoofstad gefungeer.
Week 38
Die Paryse Metro is 'n openbare vervoerstelsel wat Parys en die omliggende stedelike gebied bedien. Dit bestaan uit 16 lyne wat hoofsaaklik ondergronds loop en altesaam 214 kilometer lank is. Dié moltreinstelsel, wat 'n simbool van Parys geword het, word gekenmerk deur die digtheid van sy netwerk in die middestad van Parys en sy homogene argitektoniese styl wat sterk deur die Art nouveau-beweging beïnvloed is.
Die eerste spoorlyn van die Paryse Metro is tydens die aanloop tot die Wêreldtentoonstelling van 1900 opgerig. Dit is 'n paar maande na die aanvang van die tentoonstelling ingehuldig. Die netwerk is daarna tot met die Tweede Wêreldoorlog vinnig in die middestad van Parys uitgebrei. Die metro vervoer vandag ongeveer 4,9 miljoen passasiers per dag.
Week 39
Die Oktoberfest in die Beierse hoofstad München (Suid-Duitsland) is die grootste volksfees ter wêreld. Dit word sedert 1810 op die Theresienwiese in die weste van München gehou en lok jaarliks meer as ses miljoen besoekers. Die plaaslike brouerye brou 'n spesiale bier, die sogenaamde Wiesn Märzen, met meer stamwort en 'n hoër alkoholgehalte vir hierdie fees.
Oktoberfeste is vroeër dikwels in Beiere gehou om die laaste voorrade Maartbier voor die begin van die nuwe brouseisoen te verbruik.
Die huidige groot Oktoberfest in München is in vergelyking met ander volks- en skuttersfeeste in Duitsland nog 'n relatief onlangse verskynsel en is vir die eerste keer op 17 Oktober 1810 gehou. Ter geleentheid van hulle bruilof op 12 Oktober 1810 het kroonprins Lodewyk I van Beiere en prinses Therese van Sakse-Hildburghausen op 'n weiland net buite München 'n groot perdewedren gehou. Die weiland word sedertdien Theresienwiese genoem, en in die plaaslike Beierse dialek word na die Oktoberfest dus ook as d' Wiesn ("die weiland") verwys.
Week 40
Carcassonne is 'n stad in die suide van Frankryk wat bekend is vir die Cité de Carcassonne, 'n goedbewaarde Middeleeuse bouwerk wat in 1997 deur UNESCO as 'n wêrelderfenisgebied aangewys is. Vanweë die stad se sentrale ligging speel dit 'n belangrike rol in die streek se handel.
Carcassonne is geleë op die oewer van die Aude-rivier en word tradisioneel in twee verdeel: die ville basse, of "onderdorp", wat aan die wesoewer van die rivier geleë is, en die ville haute, of "bodorp", wat geleë is teen die heuwel wat oor die Aude uitkyk. Vandag is dit met meer as drie miljoen toeriste per jaar een van die mees besoekte plekke in Europa.
Week 41
Die Berlynse Tempelhof-lughawe was een van die eerste moderne lughawens ter wêreld en het reeds vanaf 8 Oktober 1923 gereelde lugdienste gehanteer. In 1927 was Tempelhof die eerste lughawe ter wêreld wat sy eie moltreinstasie gekry het.
Tempelhof was een van drie ikoniese lughawens wat in Europa voor die Tweede Wêreldoorlog geopen is en het 'n sentrale rol tydens die Berlynse Lugbrug in 1948 en 1949 gespeel. Die lughawe is egter op 30 Oktober 2008 om ekonomiese en veiligheidsredes gesluit. Die hoofgebou word nog steeds onder die twintig grootste geboue ter wêreld gereken en het tot en met sy sluiting die kleinste doeanevrye winkel by enige internasionale lughawe gehuisves.
Week 42
Wes-Australië is 'n Australiese deelstaat wat die hele westelike derde van die Australiese kontinent beslaan. Dit is die land se grootste staat, maar bevat met 2,1 miljoen inwoners slegs 10% van die totale bevolking. Hiervan is 85% in die suidwestelike hoek van die staat woonagtig.
Die eerste inwoners was die inboorlinge van Australië met 'n wyd uiteenlopende taal- en etniese groepe — onder andere die Nyungah in die suidweste, die Wongai in die sentrale woestyn en die Malkana in Shark Bay. Europeërs het hul permanent begin vestig in 1826 toe Albany deur Brittanje in besit geneem is om Franse aansprake op die Westelike derde van die kontinent voor te spring. Perth is gestig as die Swanrivierkolonie in 1829 deur Britse en Ierse setlaars. Hierdie stad is ook die staat se hoofstad en is op Wes-Australië se 12 889 km-lange kuslyn geleê.
Week 43
Denemarke is geleë in Noord-Europa in die gebied wat as Skandinawië bekend staan. Dit is 'n konstitusionele monargie met Koningin Margrethe II as simboliese leier en 'n eenkamerparlement, die Folketinget. Kopenhagen is die hoofstad en grootste stad.
Denemarke is met 'n oppervlakte van sowat 43 000 vierkante kilometer die kleinste van die Skandinawiese lande, maar nogtans die mees digbevolkte en ten opsigte van sy bevolking ook die tweede grootste ná Swede. Denemarke bestaan uit die skiereiland Jutland (Deens: Jylland) - in geologiese opsig 'n uitbreiding van die Noord-Duitse Vlakte - en 'n groot aantal eilande waarvan sowat 100 bewoon is. Seeland (Deens: Sjælland), wat naby die Suid-Sweedse kus lê, is die grootste en mees digbevolkte van die eilande.
Week 44
São Paulo (Portugees vir Sint Paulus) is die hoofstad van die gelyknamige staat in suidoostelike Brasilië. Dit is geleë sowat 400 km vanaf Rio de Janeiro en 1 030 km vanaf die federale hoofstad Brasília.
Die stad het 'n oppervlakte van 1 523 vierkante kilometer met 'n bevolking van ietwat meer as 11 miljoen, wat dit die stad met die grootste bevolking in die Suidelike Halfrond maak. Negentien miljoen mense woon in die metropolitaanse gebied groter São Paulo, soos deur die regering afgebaken, wat dit een van die vyf grootste metropolitaanse gebiede ter wêreld maak.
Week 45
Afrikaans is ʼn Nederfrankiese taal wat weer tuis hoort onder die Germaanse tale. Afrikaans is een van die jongste erkende tale. Dit is op 8 Mei 1925 as ʼn amptelike taal erken, en is tans die derde jongste Germaanse taal wat amptelike status geniet, naas Faroërs (of Faroëes) wat in 1948 grondwetlik erken is en Luxemburgs (of Lëtzebuergesh) wat hierdie status in 1984 gekry het.
Afrikaans is tans een van die elf amptelike tale van Suid-Afrika en daarnaas ook ʼn belangrike taal van Namibië. Dit word deur ongeveer 6.4 miljoen mense as eerste taal gebruik. Afrikaans het uit 17de eeuse Nederlands ontwikkel en is meer as 95 persent van sy woordeskat van Nederlandse oorsprong. ʼn Klein aantal woorde is ontleen uit tale soos Maleis, Portugees, Frans, Duits, Engels en ander Afrikatale. Afrikaans het op sy beurt weer ʼn groot invloed uitgeoefen op Suid-Afrikaanse Engels en plaaslike swart tale en ʼn aantal Afrikaanse woorde is in baie ander tale opgeneem.
Week 46
Tafeltennis of pingpong, is 'n sportsoort waarin twee of vier spelers 'n ligte, hol balletjie heen en weer slaan met rakette. Die spel vind plaas op 'n harde tafel wat deur 'n net in twee helftes gedeel word. Spelers moet sorg dat 'n bal wat in sy rigting gespeel word slegs een keer hop op sy eie helfte van die tafel en moet dit terugspeel sodat dit op die helfte van die opponent hop. Punte word toegeken wanneer 'n speler misluk om die bal terug te speel binne die reëls. Spel is vinnig en verwag goeie reaksietyd. 'n Vaardige speler kan verskeie vlakke van draai op die bal verleen, wat die trajek van die bal beïnvloed en sodoende die opponent se terugspeelopsies verminder.
Die sport word gereguleer deur die Internasionale Tafeltennisfederasie (ITTF) wat in 1926 gestig is. Sedert 1988 het tafeltennis Olimpiese status, wat vier items insluit. Tussen 1998 en 2004 was die items mans- en damesenkelspel en mans- en damesdubbelspel, maar die dubbels is sedert 2008 met 'n spanitem vervang.
Week 47
Estland is 'n land in Noordoos-Europa, wat in die weste begrens word deur die Oossee, in die noorde deur die Finse Golf, in die ooste deur Rusland en in die suide deur Letland. Dit is die mees noordelike en die kleinste van die drie Baltiese lande. Estland bestaan hoofsaaklik uit bosryke heuwellande met talle mere, vleie en moerasgebiede. Inwoners praat oorwegend Estnies wat nou verwant is aan Fins en - in teenstelling met die ampstale van Letland en Litaue - deel uitmaak van die Fins-Oegriese taalgroep.
Estland is eeue lank deur Europese moondhede soos die Duitse Orde, Denemarke, Swede, Pole, Rusland en die Sowjetunie oorheers en het - ná 'n kortstondige periode as 'n onafhanklike staat tussen die twee wêreldoorloë - saam met die ander twee Baltiese lande, Letland en Litaue, in 1991 sy onafhanklikheid verklaar. Vanweë sy geografiese ligging en historiese bande met Sentraal- en Noord-Europa het Estland homself steeds as 'n voorpos van die westerse beskawing beskou. Sy huidige buitelandse beleid word dan ook deur sy nou bande met Finland en Skandinawiese lande asook sy lidmaatskap in die Noord-Atlantiese Verdragsorganisasie (NAVO) en die Europese Unie oorheers.
Week 48
Vilnius ['vilɲus] (Duits ook Wilna, Russies Вильнюс, Вильна, Pools Wilno, Jiddisj ווילנע/Wilne) is die hoofstad van Litaue en die administratiewe gewes Vilnius (Litaus: Vilniaus Apskritis). Vilnius, wat in die suid-ooste van die land aan die monding van die Vilnia-rivier in die Neris en net sowat veertig kilometer van die Wit-Russiese grens af geleë is, is ook die grootste stad van Litaue met 'n bevolking van meer as 558 000.
Vilnius het in die 13de eeu rondom 'n ou vesting ontstaan en is deur grootvors Gediminas in 1322/1323 tot die hoofstad van Litaue verklaar. Vilnius het hierdie funksie tot in die jaar 1795 vervul. Die Rooms-Katolieke bisdom Vilnius is in 1387 gestig, en in dieselfde jaar het Vilnius stadstatus volgens die Maagdenburgse Reg gekry. Die stadsmuur is in die vroeë 16de eeu voltooi.
In die tydperk tussen 1794 en 1915 het Vilnius onder Russiese heerskappy gestaan en het vervolgens tot in 1939 deel van Pole uitgemaak. In die periodes tussen 1915 en 1918 en tussen 1941 en 1944 is Vilnius deur Duitse troepe beset. Ná 'n kortstondige periode as administratiewe sentrum in 1940/1941 is Vilnius sedert 1945 die hoofstad van Litaue.
Week 49
Die Koue Oorlog (Russies: Холо́дная война́, Cholodnaja woina, Engels: Cold War; 1947–1991) was ’n langdurige toestand van politieke konflik, militêre spanning en ekonomiese mededinging wat ná die Tweede Wêreldoorlog (1939–1945) ontstaan het tussen hoofsaaklik die Sowjetunie en sy satellietstate aan die een kant en die Westerse wêreld, veral die VSA, aan die ander kant. Hoewel die twee belangrikste magte amptelik nooit regstreeks gebots het nie, het die konflik gelei tot militêre bondgenootskappe, die strategiese ontplooiing van wapens, uitgebreide hulp aan swakker lande, spioenasie, propaganda, ’n wapenwedloop, mededinging op internasionale sportgeleenthede en tegnologiese mededinging soos die Ruimtewedloop.
Hoewel hulle in die Tweede Wêreldoorlog bondgenote was teen die Spilmoondhede, het die USSR en VSA verskil oor politieke filosofie en die samestelling van die wêreld ná die oorlog terwyl hulle die grootste deel van Europa beset het. Die Sowjetunie het die Oosblok geskep met die Oos-Europese lande wat hy beset het, sommige as sosialistiese Sowjetrepublieke geannekseer en ander satellietstate gemaak. Van die laasgenoemde lande is later gekonsolideer as die Warskou-verdragslande (1955–1991). As teenvoeter vir kommunisme het die VSA en sy bondgenote verenigings soos Navo gestig.
Week 50
Die poema (Puma Concolor), voorheen bekend as bergleeu, is ’n soogdier uit die Felidae-familie, wat eie aan die Amerikas voorkom. Hierdie groot, enkellopende katsoort het die grootste omvang gebied uit alle groot wilde landsoogdiere aan die Westelike Halfrond, wat vanaf Yukon in Kanada tot die suidelike Andesgebergte van Suid-Amerika strek. As ’n aanpasbare, algemene spesie, hou die poema bykans in elke groot Amerikaanse habitat. Die poema kan uitgeken word aan sy groot, katagtige voorkoms, met 'n egalige geelbruin pels en lang stert. ’n Volwasse poema se stert kan nagenoeg een meter lank word; wat sowat ’n derde tot die helfte van sy liggaamslengte beslaan. Dit is die tweede swaarste kat op die twee vastelande, naas die jaguar. Afgesien van die poema se bonkige voorkoms, is hy die meeste aan die kleiner katsoorte verwant.
Die poema, wat meestal teen dagbreek en sononder aktief is, is ’n doeltreffende jagter wat sy prooi óf voorlê óf bekruip en dan bespring. Die dieet bestaan uit ’n groot verskeidenheid hoefdiere, waaronder takbokke, elk, Amerikaanse eland (moose), dikhoringskaap, sowel as beeste, perde en skape, veral in die noordelike dele van die Amerikas, ten prooi geval word. Nieteenstaande sal daar ook jag gemaak word op klein insekte- en knaagdierspesies. Hierdie katsoort verkies habitatte met digte onderbos en rotsagtige gebiede om hul prooi beter te bekruip, maar sal ook tuis in die oop veld wees. Die poema is territoriaal van aard, en word in lae bevolkingsdigthede aangetref. Territoriumgroottes hang grotendeels af van die terrein, plantegroei en die hoeveelheid prooi wat voorkom. Hoewel dit ’n groot roofdier is, is die poema nie noodwendig die dominante spesie in sy tuisgebied nie – daar moet onder andere om prooi meegeding word met ander roofdiere soos die jaguar, wolf, swartbeer en die grysbeer. Dit is ’n seldsame kat wat gewoonlik die mens probeer ontwyk. Die aanvalle op mense kom selde voor, ondanks ’n onlangse toename.
Week 51
Uraan is ‘n silwerwit metaalagtige chemiese element in die aktiniede reeks van die periodieke tabel, met ‘n atoomgetal van 92. Die chemiese simbool U word aan uraan voorgeskryf. ‘n Uraan-atoom het 92 protone en 92 elektrone. 6 van die elektrone is valenselektrone. Die uraankern bevat tussen 141 en 146 neutrone, wat die 6 isotope van uraan bevestig, die algemeenste hiervan is uraan-238 (146 neutrone) en uraan-235 (143 neutrone). Al hierdie isotope is onstabiel en uraan se radioaktiwiteit is redelik swak. Uraan het die tweede hoogste atoomgetal van elemente wat natuurlik voorkom, naas plutonium-244. Uraan se digtheid is omtrent 71% hoër as dié van lood, maar nie so dig soos goud of wolfram nie. In die natuur kom dit in lae konsentrasies voor (min deeltjies per miljoen) in grond, rotse en water, en word kommersieel ontgin uit uraandraende minerale soos uraniniet.
In die natuur kom uraan voor as uraan-238 (99,284%), uraan-235 (0,711%),%), en baie klein hoeveelhede uraan-234 (0,0058%). Uraan verval stadig deur die uitstraling van ‘n alfadeeltjie. Die halfleeftyd van uraan-238 is omtrent 4,47 miljard jaar en vir uraan-235 is dit 704 miljoen jaar, wat dit nuttig maak vir die datering van die Aarde se ouderdom.
Week 52
Siberië (Russies: Сиби́рь, Sibir) beslaan die grootste deel van Asiatiese Rusland. Dis ’n uitgestrekte, mineraalryke en grootliks ysbedekte gebied wat feitlik oor die hele Noord-Asië strek en reeds vanaf die 16de eeu deel van die Russiese Ryk was.
Dit sluit ’n groot deel van die Eurasiese steppe in en strek ooswaarts van die Oeralgebergte tot by die skeiding tussen die opvanggebiede van die Stille Oseaan en die Noordelike Yssee, en suidwaarts van die Noordelike Yssee tot by die heuwels van Noordsentraal-Kazachstan en die nasionale grense van Mongolië en China.
Opgrawings getuig van gesofistikeerde nomadiese beskawings wat reeds voor die Christelike era aan die oewers van al die Siberiese mere gewoon het. Tans beslaan dit sowat 77% van Rusland se grondgebied (13,1 miljoen vk. km), maar bevat slegs 25% van die land se bevolking (38 miljoen mense). Die meeste van hulle woon in die suide, al langs die Transsiberiese Spoorlyn wat Moskou in die weste met Wladiwostok in die ooste verbind. Die grootste stad is Nowosibirsk, wat met sy 1,5 miljoen inwoners ook die derde grootste stad in Rusland is.
Week 53
_large.jpg)
Saturnus is die sesde planeet van die Son af. Dit is 'n gasreus en die tweede grootste planeet in die sonnestelsel na Jupiter. Die planeet is vernoem na die Romeinse godSaturnus en sy simbool is 'n gestileerde weergawe van Saturnus se sekel (♄).
Saturnus het 'n kenmerkende ringstelsel wat hoofsaaklik uit ysdeeltjies, klipperige afval en stof bestaan. Die planeet bestaan self hoofsaaklik uit waterstof, met klein proporsies helium en spore van ander elemente. Inwendig bestaan die planeet uit 'n klein kern van rots en ys wat deur 'n dik laag waterstof en 'n gas-agtige buitelaag omhul word. Die spoed van wind kan op Saturnus tot 1800km/h bereik, wat besonders vinniger is as die spoed van wind op Jupiter. Saturnus het ook 'n planetêre magnetiese veld, die sterkte van dié veld lê tussenin die sterkte van die Aarde se magnetiese veld en die kragtiger veld om Jupiter.
Die planeet het ten minste 61 mane, waarvan Titaan die grootste is.