NG gemeente Beaufort-Wes

Die NG gemeente Beaufort-Wes, gestig op 16 Mei 1820, is die negende oudste gemeente van die Nederduitse Gereformeerde Kerk in die Sinode van Wes-en-Suid-Kaapland en die 12de oudste in die hele Kerk. Hoewel die NG gemeente Somerset-Wes reeds in 1819 gestig is, word Beaufort-Wes se stigtingsdatum tradisioneel as 1819 aangegee en was die gemeente, toe gemeentes tot die middel jare 70 chronologies volgens stigtingsdatum in die Jaarboek van die NG Kerke gelys is, altyd die negende gemeente van die Kaapse Sinode met Somerset-Wes in die tiende plek.

Beaufort-Wes se sowat 120 jaar oue NG kerkgebou troon vandag nog uit bo die ander geboue in die besige hoofstraat, Donkinstraat, wat 'n deel vorm van die N1- nasionale pad deur die Karoo. Die argitek was James Bisset.

Van Beaufort-Wes, wat vanweë sy ouderdom die moedergemeente van al die NG gemeentes in die Wes- en Noord-Kaapse Karoo is, het ses dogtergemeentes afgestig: Prins Albert (1842), Victoria-Wes (1843), Fraserburg (1851), Carnarvon (1874) (waarvan afgestig is: Prieska, Williston, Kenhardt, Upington (hoewel dit buite Sinodale verband gestig is en eers later by die Kaapse Kerk ingelyf is) en gedeeltes van Vosburg, Loxton en Brandvlei en laastens op 22 Junie 1949 op Beaufort-Wes self sowel Gamkavallei as Gamka-Oos op Beaufort-Wes self.

Voorgeskiedenis

Die eerste trekboere het teen 1760 die Koup en die Nuweveld binnegetrek en toe reeds is die eerste plase in die latere distrik Beaufort-Wes aangelê. In daardie jaar is die leningsplaas Hooyvlakte in de Carro, waarop die latere dorp uitgelê sou word, uitgegee. Die streek het egter nog baie jare uiters dun bevolk gebly. Selfs in 1804 was die naaste buurman van komm. Abraham de Klerk van Hooivlakte amper 100 km van sy plaasopstal af. Teen die einde van die 18de het enkele boere al veeplase ver noord van die Nuweveldberge gehad. So is die grondslag gelê vir die latere gemeente, dorp en distrik Beaufort-Wes en die gemeentes wat mettertyd van die ou moedergemeente afgestig is.

Teen 1804 was een van die mooiste en mees beboude plase in die omtrek Hooivlakte, waarop die dorp Beaufort (die -Wes het eers in 1869 bygekom) 15 jaar later aangelê sou word en wat toe in die besit van veldkommandant Abraham de Klerk was. In 1805 het De Klerk deur 'n wolkbreuk 3 000 skape verloor, maar hy was oortuig daarvan dat die skade binne twee jaar weer vergoed sou kon word. Afgesien van die beperkte afsetmoontlikhede weens die yl bevolking en reuse afstande van gevestigde markte, die roofsugtige Boesmans en wildediere, was die gebied wat die weiding en die grond betref het, ideaal vir die skaapboer.

Die Slagtersnek-rebellie van 1815 het onverwagse voordele vir die omgewing van die latere Beaufort-Wes ingehou omdat, behalwe vir die vyf wat tereggestel is, sewe na die omgewing verban is. Hulle het hulle saam met hul gesin in die Koup kom vestig, naamlik Willem Krugel, Adriaan Engelbrecht, Andries Meyer, Nicolaas Prinsloo, David Malan, Pieter Prinsloo en Maria Faber. Laasgenoemde was die weduwee van Jan Bezuidenhout, wat sy lewe in die opstand verloor het. Martha en haar 12-jarige seun het haar man se gewere tydens die rebellie een na die ander gelaai en hom getrou bygestaan tot 'n koeël uit die geweer van een van die pandoere (Khoi-soldate) hom dodelik tref en hulle oorweldig is. Die Slagtersnek-huisgesinne het saam met hul bloedverwante en vriende wat later gevolg het, ook hul aandeel gehad in die ontwikkeling van die streek en stigting van die gemeente vyf jaar later. Uit dié kring het baie van die Beaufortse Voortrekkers (1836–1838) gekom.

In die middel van die 18de eeu was daar nog net drie distrikte: die Kaapse distrik, Stellenbosch en Swellendam. Teen 1769 is die streek noord van die Swartberge as behorende tot die distrik Stellenbosch verklaar. Met die stigting van die distrik Graaff-Reinet in 1798 het die Gamka die wesgrens daarvan uitgemaak. Die gebied wes en suid van die Gamka het onder Stellenbosch bly ressorteer tot 1805 toe dit aan die nuutgestigte distrik van Tulbagh gesny is. Toe die Kaapkolonie in 1814 finaal aan Groot-Brittanje oorgemaak is, was daar sewe distrikte, naamlik voorgenoemde vyf asook Uitenhage (1804) en George (1811). Binne dié distrikte was die eerste 11 gemeentes van die NG Kerk: Kaapstad (1665), Stellenbosch (1686), Paarl (1691), (Tulbagh) (1743), Swartland (1745), Graaff-Reinet (1792), Swellendam (1798), Caledon (1811), George (1813), Uitenhage (1817) en Cradock (1818).

Die drosdye van Graaff-Reinet, Stellenbosch en Tulbagh se houvas op die afgeleë streek van die Koup en Nuweveld was uiteraard uiters swak. Daar is dus heelwat wetteloosheid gepleeg, veral deur die rondswerwende Khoi, San en Basters. Gewetenlose handelaars het byvoorbeeld 'n smokkelhandel in vuurwapens en kruit gedryf met die inboorlinge. Die wetsoortreders moes net noordwaarts oor die Oranjerivier vlug om heeltemal buite bereik van die gereg te wees.

Stigting van distrik en dorp

Veral om aan dié wetteloosheid 'n einde te bring, het lord Charles Somerset op 27 November 1818 in 'n goewerneursproklamasie die distrik Beaufort geproklameer, so genoem ter ere van sy vader, die hertog van Beaufort, na wie hy ook hertog van Beaufort Port Beaufort en Fort Beaufort genoem het. Die nuwe distrik is saamgestel uit die oostelike deel van Tulbagh, die westelike deel van Graaff-Reinet en die strook land anderkant die Sakrivier, en is onderverdeel in tien veldkornetskappe. Die distrik was geweldig uitgestrek en het 'n oppervlakte van amper 40 000 km² beslaan, oftewel 'n derde van die provinsie Wes-Kaap of nagenoeg so groot soos Switserland, Denemarke of Nederland. Buiten Beaufort (soos dit tot 1869 eers genoem is), het dit dele ingesluit van die latere distrikte Prins Albert, Fraserburg, Willowmore, Aberdeen, Murraysburg en Victoria-Wes. Dit was dan ook in die praktyk die grense van die oorspronklike gemeente Beaufort, wat in 1869 die "-Wes" bygekry het ter onderskeiding nie van 'n Beaufort-Oos, wat nie bestaan nie, maar wel van Port Beaufort en Fort Beaufort. Die geskiedskrywer George McCall Theal het na Somerset verwys as "the man who was rapidly covering the map of the Colony with the titles of his family". Hy was die tweede seun van die hertog van Beaufort en 'n broer van die markies van Worcester. Daarom kry 'n mens die volgende plekname in die Kaapkolonie: Somerset-Wes, Somerset-Oos, Port Beaufort, Fort Beaufort, Beaufort-Wes en Worcester.

Beaufort-Wes se dorpsplan, opgestel in Januarie 1820. Die kerkgebou is geleë op erf 12 op die hoek van Donkin- en Kerkstraat. Op die dorpsplan is dié erf reeds aangedui as "for the intended church".

Die here Fischer en Andries Stockenström, vader van die latere luitenant-goewerneur van die Oostelike Provinsie, ook Andries Stockenström, onderskeidelik landdroste van Tulbagh en Graaff-Reinet, moes 'n geskikte plaas uitsoek wat kon dien as dorp en setel van die nuwe distrik. Hul keuse het geval op die pragtige Hooivlakte, wat die regering toe tesame met die aangrensende Bosjesmansberg van Abraham de Klerk aangekoop het vir die bedrag van 13 333 riksdaalders, sowat £1025 11s. Die dorp is toe op eersgenoemde plaas aangelê. Aan die kort daarna aangestelde assistent-landdros J. Baird is dit opgedra om sonder verwyl die nuwe dorp uit te lê. Die goewerneur het 6 000 riksdaalders afgesonder om die bestaande opstalgeboue op Hooivlakte in orde te bring sodat dit kon dien as woonhuis vir die landdros, die predikant, die klerk van die landdros, 'n gevangenis en ander buitegeboue en woonhuise vir die ondergeskikte amptenare van die drosdy.

Stigting van die gemeente

Die uitbreiding van die NG Kerk, wat tot 1843 die besondere rol van Staatskerk in Suid-Afrika vervul het, het nie altyd tred gehou met die volksplanting nie. Behalwe die heersende skaarste aan predikante, wat die Kweekskool is eers in 1859 gestig, was dit moeilik om sonder geld in die uitgestrekte en ylbevolkte binneland gemeentes te stig. Boonop was die staat in gedurige geldnood. Teen die einde van die 18de eeu was daar net sewe gemeentes in die Kaapkolonie. Die eerste rondgaande hof van 1811 het roerend verslag gedoen oor die toestande in die afgeleë distrikte. Godsdiens en onderwys was in 'n toestand van verval, maar dit was merkwaardig dat daar onder omstandighede nog soveel tekens van beskawing was. Die kommissie het bereken dat van die sowat 34 000 kinders in die distrik Graaff-Reinet, waaronder 'n deel van die Koup en Nuweland toe geval het, hoogstens 'n honderdtal (sowat 0,3%) skoolonderwys ontvang het. Sterk op aanbeveling van dié kommissie is die gemeentes van George (1813) en Uitenhage (1817) enkele jare later gestig. Cradock het in 1818 gevolg.

Van skole was daar destyds so goed as geen sprake nie en die mense kon maar een of twee keer per jaar die paar honderd kilometer lange afstand met die ossewa aflê na die naaste kerk op Graaff-Reinet, Tulbagh, in die Paarl of Kaapstad. (Worcester sou eers in 1821 afstig.) By die eerste kind in Beaufort se oudste doopboek (1818–1827) staan "gedoopt 2 Febr. 1819 aan de Paarl". Eers vandag April 1819 is daar op Beaufort gereeld kinders gedoop. Van behoorlike geestelike bearbeiding deur die Kerk was daar so te sê geen sprake nie.

Eerste predikant: ds. John Taylor

Ds. John Taylor, Beaufort-Wes se eerste predikant.

Groot werkkring

Juis in hierdie tyd het 'n paar sendelinge van die Londense Sendinggenootskap hulle losgemaak van dié genootskap en leraarsposte in die NG Kerk aanvaar. Onder hulle was ds. John Taylor, vroeër leraar van die Presbiteriaanse Kerk in Skotland. Lord Charles Somerset was maar te gretig om van hulle gebruik te maak om in die heersende nood aan predikante te voorsien.en terselfdertyd sy plan om die NG Kerk te verengels, stukrag te gee. In dieselfde proklamasie waarin die stigting van die distrik Beaufort aangekondig word, is ook kennis gegee van die aanstelling van ds. Taylor as predikant van dié distrik. Vroeg in Desember 1818 het ds. Taylor hom reeds op Beaufort gevestig en sy werksaamhede hier begin. Hy moes nie slegs wit lidmate besoek en bearbei nie, maar ook die gekleurdes en saam met die landdros toesig hou oor die pasgestigte nedersetting op Kookfontein, wat gestig is as nedersetting of reserwe om die rondtrekkende inboorlinge te beweeg om hulle binne die grense van die Kolonie te kom vestig en 'n gevestigde lewenswyse aan te neem. Hy moes dus predikant sowel as sendeling vir 'n gebied so groot soos Nederland wees.

Omdat die regering veral van hom verwag het om mense in die distrik op te soek, was ds. Taylor se taak byna bomenslik en onmoontlik. Boonop was daar geen spoor van die "decent dwelling" wat die regering aan hom en sy gesin beloof het nie. Hy moes 'n derderangse huisie met 'n ander gesin deel. Daar was ook geen kerkgebou nie. Sir John Fraser het later vertel dat sy vader, ds. Colin Fraser, die tweede predikant, as kind vir hom vertel het: "Religious services were held at a poplar tree near where the present dam wall is; the church, a tent of wagon sails." Eers in 1820 kry die gemeente verlof om die dienste in 'n woonhuis van kmdt. Abraham de Klerk te hou. Eers laat in die jaar het dit moontlik geword. Toe Mary Moffat, die dogter van die sendeling Robert Moffat en later die vrou van die ontdekkingsreisiger David Livingstone, Beaufort in Februarie 1820 besoek, beskryf sy die plek waar ds. Taylor dienste moes hou "as only a room in a farmhouse, with two beds in it. I have been in many odd-lookig places, but never saw one like that". Herhaalde vertoë van die kerkraad "tot 't opbouwen van een simple gebouw dienende tot een kerk" het steeds op dowe ore by die owerheid geval en toe ds. Taylor in 1823 na Cradock verplaas is, het die gemeente nog geen kerkgebou gehad nie. Voorts het die goewerneur gereken die geaardheid van die distrik was van so 'n aard dat geskikte persone om die pos van diaken of ouderling te beklee, nie gevind sou kon word sodat ds. Taylor meer as anderhalf jaar sonder 'n kerkraad oor die weg moes kom. Soms was hy verskeie maande van die huis af weg met huisbesoek in die verskillende veldkornetskappe, want om almal van huis tot huis te besoek, sou minstens 18 maande duur.

Ds. Taylor lê die grondslag

Ondanks die moeilikhede het ds. Taylor die grondslae van die latere gemeente Beaufort gelê. Hy het met sorg verskillende registers (doop, huwelik, lidmaat) aangelê en noukeurig boekgehou van die gemeente se geldsake. Op 11 April 1819 het hy die eerste kindjie gedoop en wel op Kookfontein; kort daarna 'n tweede "aan huis" op die dorp. Die eerste nagmaalweek was 29 tot 30 September 1820, toe die eerste lidmate (altesaam 65) aangeneem en voorstel is. Reeds in Junie 1819 het ds. Taylor die eerste "bedestond" gehou en sedertdien was maandelikse bidure (Maandagoggend) in volle gang.

Stigtingsdatum van die gemeente

Anderhalf jaar het ds. Taylor sy werk hier verrig sonder dat daar 'n kerkraad of gemeente in die kerkregtelike sin was. Die eerste kerkraadslede, benoem deur die landdros van Graaff-Reinet, is op 16 Mei 1820 deur die goewerneur goedgekeur en op dieselfde dag is die gemeente Beaufort-Wes van owerheidsweë as gestig verklaar. Die eerste kerkraad het bestaan uit twee ouderlinge (Christiaan Bothma en M.J. van Stade) en drie diakens (Gysbert Janze, Dirk Wouter de Plooy, Dapper Goerge Stefanus de Beer). Hierna is die eerste kerkraadsvergadering op 29 September 1820 gehou toe D.G.S. de Beer die eerste diaken-kassier was. Die eerste koster was ene Frylinck. Reeds in November 1820 besluit die kerkraad om vier maal per jaar Nagmaalsfees te hou, naamlik die derde Sondag van Januarie, April, Julie en Oktober. Die fees het reeds op Vrydag begin, onder meer met die aanneem van jong lidmate wat dan die Saterdag tydens een van die voorbereidingsdienste voorgestel is. Sondag was die Nagmaalsdienste en Maandagmôre moes die kerkraadsvergadering gehou word.

Tweede predikant: ds. Colin Fraser

Ds. Colin Fraser, die tweede predikant.

Ontvangs in gemeente

Aan die begin van 1824 is ds. Taylor deur die goewerneur na Cradock verplaas. Sy laaste kerkraadsvergadering was op 5 Januarie 1824. Teen Julie van daardie jaar was die gemeente nog herderloos en oral was daar tekens van verval en agteruitgang. Die kerkraad was besorg hieroor en rig 'n dringende versoek aan lord Somerset om hulle "met een leeraar te begunstigen". Op 18 Desember 1824 sit ds. Colin Fraser voet aan wal in Tafelbaai. Hy was, soos sy voorganger, eweneens 'n Skot en sou die gemeente 38 jaar bedien, die langste van al die gemeente se leraars. Lord Somerset stel hom dadelik aan op aandrang van die Britse sekretaris van kolonies, graaf Bathurst, as leraar van die toe reeds jaar lange herderlose gemeente Beaufort. Hier het ds. Andrew Murray sr. van die gemeente Graaff-Reinet hom op 19 Januarie 1825 bevestig.

Stryd om eerste kerkgebou

Ds. Fraser woon sy eerste kerkraadsvergadering in Februarie 1825 by toe daar besluit is om 'n versoek aan die goewerneur te stuur en hom te vra om 'n kerk op Beaufort te bou met bystand van 10 000 riksdaalder omdat voorlopige kerk omtrent 80 mense kan bevat en met Nagmaal baie mense verhinder word om in te kom en buite die kerk moet bly. Die goewerneur kon dit nie toestaan nie aangesien die fondse van die Weeskamer ontoereikend was. Die kerkraad verkry toe toestemming van landdros Andries Stockenström van Graaff-Reinet om 'n kollekte vir die bou van 'n kerk te hou. Teen Desember van daardie jaar het die rondgaande kollektebrief, wat aan elkeen van die veldkornette gestuur is, reeds 3 227 riksdaalders opgelewer. Tesame met 'n bedrag in die kerkkas was daar nou 7 522 riksdaalders (sowat £578 12s.) beskikbaar en die goewerneur het dadelik toestemming verleen dat hulle maar kon begin bou. Eers het die kerkraad geskat dat die som genoegsaam sou wees, maar later het fyner berekening laat blyk die gekollekteerde bedrag was te min om 'n kerk van voldoende grootte te bou.

Nadat die gemeentes Kaapstad en Tulbagh se kerkraad nie bereid was om Beaufort met 'n lening van tussen vyf en agt duisend riksdaalders te help nie, is in Maart 1826 besluit om 'n tweede kollektetoer deur die gemeente te onderneem "voor vee als gereed geld". Op 'n gemeentevergadering enkele maande later het verskeie manslidmate hul naam op 'n intekenlys gesit ten behoewe van die kerkboufonds. Ds. Fraser het bereken die kerk sou sowat 13 150 riksdaalders (sowat £1011 10s.) kos. Hoewel die boufonds toe nog nie dié bedrag bereik het nie, het die kerkraad in Julie 1826 besluit om solank tenders te vra vir die lewering van klippe en gebakte stene. Die grondplan van die argitek C. Stritch is aanvaar en die diens van baasmesselaar Sandelands is bekom teen sowat £10 per maand met gratis huisvesting. Gerhardus du Toit moes namens die kerkraad toesig hou.

Hoeksteenlegging en inwyding

Beaufort-Wes se eerste NG kerkgebou, ingewy in 1831, in gebruik tot 1892, toe deels afgebreek.

Op 16 Oktober 1826 is die hoeksteen plegtig gelê deur sir Andries Stockenström, landdros van Graaff-Reinet. Tydens sy toespraak, soos berig in Het Nederduitsch Zuid-Afrikaansch Tydschrift van September tot Oktober 1826, het die landdros die menigte se aandag gevestig op die sigbare verandering wat in die inwoners se sedes ingetree het danksy die invloed van die godsdiens. Ds. Andrew Murray sr., wat die geleentheid kon bywoon omdat hy juis onderweg na Kaapstad was, het 'n preek gelewer en ná die sing van Psalm 132:3:

Sekerlik sal ek nie ingaan in die tent van my woning of klim op die bed wat vir my gesprei is nie;

sekerlik sal ek my oë geen slaap gun, aan my ooglede geen sluimering nie,

totdat ek ’n plek vind vir die HERE, ’n woning vir die Magtige van Jakob!

Kyk, ons het daarvan gehoor in Éfrata; ons het dit gevind in die velde van Jaär.

Laat ons na sy woning gaan, ons neerbuig voor die voetbank van sy voete.

Ps. 132:3-7 (1953-vertaling)

'n Geskikte timmerman kon nie gevind word nie en daarom moes die kerkraad afsien van die plan om die deure en vensters in 'n Gotiese styl te vervaardig. Dit is toe maar op die "gewoone wyze" uitgevoer deur timmerman W. Strümpher. Die gebou is van drie vlerke voorsien. Kort voor lank was die kontantgeld op en teen Desember 1827 was die kerkraad verplig om die bouery te staak en die goewerneur weer om geldelike steun te vra. Sy Eksellensie weier eers, maar in Oktober die volgende jaar staan hy 'n lening toe van 2 000 riksdaalders om die kerk te voltooi. Eers in 1830 kon die bouery afgehandel word. Geen rekord bestaan van die inwyding nie. Met die haelstorm op Goeie Vrydag 1831 is nie minder nie as 210 vensterruite van die nuwe kerk stukkend geslaan en het die kerkraad daartoe oorgegaan om die vensters deur die aanbring van hortjies te beskerm. Vyf jaar later is die nuwe preekstoel teen 'n koste van 1 000 riksdaalders in die kerk aangebring en die vensters van gordyne voorsien. Die argitek, C. Stritch, het die kerk in 1838 met 'n geskenk van drie lampe verryk.

Die kerkraad dit ernstig oorweeg om 'n toring aan te bou, maar toe dit blyk dat dit oor die 11 000 riksdaalders sou kos, en die kerkkas nie eers die rente op dié bedrag sou kon bekostig nie, is in Maart 1839 van dié idee afgesien. In 1843 het die kerk wel nuwe banke gekry en die nok van die dak, wat origens van strooi was, van sink voorsien. Die volgende jaar wou die kerkraad baie graag die gebou van 'n steen- of plankvloer voorsien, maar weereens het 'n gebrek aan fondse 'n stok in die wiel gesteek en die gemeente moes maar tevrede wees met die ou grondvloer.

Eerste begraafplaas

Van die moedergemeente is, buiten twee gemeentes op die dorp in 1949, vier aanliggende gemeentes in die geheel afgestig, naamlik Prins Albert, Victoria-Wes, Fraserburg en Carnarvon. Van laasgenoemde is afgestig: Prieska, Williston, Kenhardt, Upington (nie-amptelik omdat die dorp buite die Kaapkolonie geval het en dus streng gesproke nie afgestig kon word nie, maar liewer net gestig is) en gedeeltes van Vosburg, Loxton (aan wie Beaufort-Wes 'n aansienlike getal plase afgestaan het) en Brandvlei. Merweville is in 1904 uit gedeeltes van Beaufort, Laingsburg, Prins Albert en Sutherland afgestig. Beaufort het ook 31 plase aan Rietbron afgestaan, dus nog 'n gedeeltelike afstigting. Ook aan Murraysburg moes Beaufort plase afstaan. Dogtergemeentes wat dus ten volle uit Beaufort afgestig is, is Prins Albert, Victoria-Wes, Fraserburg en Carnarvon, Gamka-Oos en Gamkavallei en gedeeltelik Loxton, Merweville, Rietbron en Murraysburg.

Reeds in 1821 het die kerkraad die landdros versoek om 'n plek te bepaal wat geskik sou wees vir 'n kerkhof of 'n begraafplaas. Kort daarna is besluit om die algemene begraafplaas op die kerkgrond te mag hê, rondom die destydse "voorlopige" kerk. Teen die einde van die 1850's is hierdie grafte, waar die twee kerksale later opgerig is, met die grond gelykgemaak en is 'n nuwe begraafplaas aangelê wat vandag aan die onderpunt van Birdstraat te sien is (oorkant die dorp inkopiesentrum en langs die NG gemeente Gamka-Oos se kerkkompleks) en wat tot omstreeks die 1950's nog af en toe gebruik is. Destyds (1857) het die dorp nog nie in 'n suidelike rigting uitgebrei nie en is daar van dié kerkhof gepraat as "op een afstand van't dorp". Om dié afstand te dek was dit noodsaaklik om 'n doodskoets aan te skaf, wat destyds in Kaapstad sowat £75 gekos het. Omdat die kerkkas dit nie kon bekostig nie, is maar besluit om "de Mol Wagen van den Heer du Toit te koopen om als een provisioneele doodswagen gebruikt te worden".

Eerste orrel en orrelis

Destyds was dit nie die gebruik dat die kerkraadslede voor die erediens in die konsistorie bymekaarkom nie. Eers in Mei 1858 het die kerkraad besluit dat sy lede 'n kwartier voor die laaste klokgelui die kerk moes binnegaan om blykbaar toesig te hou oor die voorleser se werk. Hy moes kort voor die derde klokgelui die kerk binnetree, die gewone afkondigings doen en die skrifgedeelte lees waaruit die leraar later sy teks sou neem. In baie gevalle het hy ook die eerste lofpsalm opgegee en in sommige gemeentes is selfs die lees van die wet en die geloofsbelydenis aan hom toevertrou. Wanneer die predikant afwesig was, moet die voorleser 'n preek uit die een of ander predikasieboek voorlees. Voor die ingebruikneming van orrels, was hy in baie gevalle ook die voorsinger.

Tot 1849 het die Beaufortse kerk geen musiekbegeleiding by die eredienste gehad nie en moes die voorleser, soos in baie ander gemeentes, as voorsanger optree. Ongelukkig het die gemeentesang sodoende veel te wense oorgelaat. Om hierin 'n verbetering te probeer aanbring het die kerkraad in Oktober van daardie jaar daartoe oorgegaan om 'n serafyn (orreltjie) vir die gemeente aan te skaf wen die heer M. van der Burgh as orrelis aan te stel vir vyf jaar teen £30 per jaar. Om die koste van die orrelis sowel as die serafyn te bestry is elke lidmaat met een sjieling belas. Op versoek en rekening van die dorpsraad is in 1850 'n horlosie in die westelike portaal van die kerk aangebring. Die volgende jaar is ook 'n klein galery bo die deur van die suidvleuel van die kerk gebou wat as staanplek vir die serafyn moes dien. Orrelis Van der Burgh was 'n talentvolle musikus, maar sy gedrag het later soveel te wense oorgelaat dat die kerkraad hom onder sensuur moes plaas en in September 1852 as orrelis moes afdank. Enkele maande later is Tobias Johannes Myburgh in sy plek aangestel, 'n knap horlosiemaker wat op die dorp gewoon het, en hy het die gemeente tot 1868 as orrelis gedien. Hy is in Mei 1898 in die ouderdom van 71 oorlede en in die ou kerkhof begrawe, waar sy graf vandag nog te sien is.

Ds. W.A. Krige, konsulent van Beaufort tot omstreeks 1875 terwyl hy leraar op Victoria-Wes (1844-'59) en Prins Albert (1859-'83) was.

Uitgestrektheid van gemeente

Voor die wyk Swartberg in 1843 as die gemeente Prins Albert afgestig is, het die gemeente 'n gebied van sowat 52 000 km² beslaan, nagenoeg 40% so groot soos die huidige provinsie Wes-Kaap. Sover wes as die latere Prieska moes ds. Fraser sy kudde opsoek. Die noordelike grens was so te sê aan die Oranjerivier, maar hoe ylbevolk die gebied destyds nog was, blyk daaruit dat hier in 1850 maar nog net 800 lidmate en 3 000 siele was. Daar was geen paaie nie, net voetpaadjies of waspore. Ds. Fraser en 'n ouderling het gewoonlik saam te perd vertrek met 'n agterryer, wat 'n perd met die hand gelei het waarop daar 'n paksaal was met hul beddegoed, klere, togas en Nagmaalsbord, asook padkos. Die gemeente is in tien wyke (veldkornetskappe) verdeel, wat dan om die beurt besoek is en waar in die mees bevolkte dele buitedienste gehou, kinders gedoop, katkisasie geleer en geëksamineer, huwelike voltrek en die afgeleë gesinne besoek is. Ds. Fraser het baie mense teëgekom wat nog nooit 'n predikant gesien het nie en vir hom die hasepad gekies het. Hy en die ouderlinge het meer as een nou ontkoming met vol riviere, wildediere en giftige slange gehad. Die hele afstand van honderde kilometer moes hulle te perd aflê. Eers later, toe daar meer rybare paaie was, is van die ossewa of perdekar of kar gebruik gemaak.

Op die dorp moes ds. Fraser elke Sondag 'n oggend- en middagdiens waarneem. Sondagaand is daar "oefeninge" vir die ongedooptes (slawe en ander kleurlinge) gehou. Die namiddagdiens in die kerk is meesal gewy aan onderwys uit die Heidelbergse Kategismus. Volgens die oudste bestaande godsdiensverslag (1838), wat van tyd tot aan die Ring gestuur is, was die bywoning van die eredienste "zeer aanmoedigend" en het dit geblyk dat die huisgodsdiens by vele aan die toeneem was. Destyds was daar reeds twee maandelikse wyksbidure, op Swartberg en in die Nuweveld, sowel as 'n weeklikse biduur op die dorp. Droogte, masels en die wegtrek van baie saam met die Groot Trek, het in 1839 'n mate van verkoeling in die gemeente laat intree. Teen die middel 1840's was daar egter vyf bidure in die gemeente, wat elkeen onder die toesig van 'n kerkraadslid gestaan het en was die bywoning van die eredienste weer bevredigend.

Die eerste Sondagskool in die NG Kerk is in 1844 in die NG gemeente Kaapstad gestig. Enkele jare daarna moes die eerste Sondagskool op Beaufort begin het, want die godsdiensverslag van 1850 maak melding van 'n toe reeds gevestigde Sondagskool vir in die kerk vir die blanke kinders en in die "Gesticht" (oudste sendingsaal) vir kleurlingkinders.

Die herlewing (1860-'61)

In 1860 kla die godsdiensverslag oor die gemeente se geestelike doodsheid en vormlikheid (veral in die bidure) en word daar uitgesien na 'n herlewing. Kort daarna kom daar 'n oplewing in die Paarl, Wellington, Montagu, Calvinia en baie ander gemeentes van die NG Kerk wat lei tot die instelling van die jaarlikse Pinksterbidure. Dié opwekking het ook deurgedring tot alle lidmate van die Beaufortse gemeente, soos blyk 'n uittreksel van die godsdiensverslag wat ds. Fraser in 1861 by die Ring ingedien het:

In die opwekking in ander gemeentes in die land het ons gemeente blykbaar gedeel … nie alleen op ons dorp en naburige plase nie, maar in die Koup en Nuweveld en van Skilpadkop tot aan die Dwyka tref ons spore aan van die werk van die Heilige Gees … Die bidure word op die dorp en elders waargeneem, soms elke dag van die week en gereeld vier maal weekliks en op die dag van die Here word bidure oraloor gehou (vertaal uit die Hollands).

Ds. Fraser se aftrede

Ongelukkig moes ds. Fraser weens ouderdomswakheid in 1862 aftree en het die vakature byna twee jaar geduur totdat ds. Albert Zinn dit kon kom vul. Dit is miskien een van die vernaamste redes vir die afkoeling wat daarna weer begin het. So moes daar in die godsdiensverslag van 1865 weer gekla word oor "onverskilligheid omtrent die diens van die Here en gelykvormigheid aan die wêreld". Toe ds. Fraser se se akte van demissie op 12 Januarie 1863 in die teenwoordigheid van die volle kerkraad in die pastorie aan hom oorhandig word, het die konsulent, ds. W.A. Krige van Victoria-Wes, hom 'n aangename rus toegewens.

'n Rus van agt jaar is hom op Beaufort-Wes gegun, in watter tyd hy nog soms voor die gemeente opgetree het. Ná verskeie beroerte-aanvalle is hy op Sondag 25 September 1870 in die ouderdom van 74 jaar op die dorp oorlede. Twee dae later is hy die kerk begrawe waarin hy sowat 38 jaar lank die Woord bedien het. 'n Groot skare het die begrafnis bygewoon. Ds. W.P. de Villiers, Beaufort se vierde leraar, het die lykrede uitgespreek en eerw. Gething van die Engelse Kerk het die woord by die graf gevoer. Ná sy dood is daar 'n gedenksteen op sy graf, binne die destydse ringmuur van die kerk, geplaas: "Opgerigt as een blyk van achting en liefde jegens hunnen voormalige vriend en herder, door de leden dezer gemeente en anderen in wier midden hy gedurende 38 jaren het H. Evangelie bediend heeft."

Derde predikant: ds. Albert Zinn

Ds. Albert Zinn, predikant van 1864 – '66.

Mev. Marie Jane Zinn, gebore MacConachie, ds. Zinn se vrou, oorspronklik van Skotland.

Ontvangs in die gemeente

Die vakature wat met die aftrede van ds. Fraser ontstaan het, het sowat twee jaar geduur. In dié tyd het die gemeentelike en geestelike lewe baie skade gely. Met die aanvaarding van die Ordonnansie van 1843 het die goewerneur nie meer predikante na willekeur aangestel en verplaas nie, want nou het die NG Kerk vryheid van bestuur ontvang en dit het onder meer beteken dat daar in die vervolg vrye verkiesing van kerkraadslede en beroeping van predikante deur die breë of gekombineerde kerkraadsvergadering sou plaasvind. Die eerste sodanige vergadering in die geskiedenis van Beaufort-Wes se gemeente is onder voorsitterskap van die konsulent, ds. W.A. Krige van Victoria-Wes, gehou op 12 Januarie 1863 in die ou kerk om vir die eerste maal 'n leraar vir die gemeente te beroep.

Daar was wel nog verskil van mening of hulle wel tot 'n beroeping kon oorgaan omdat hulle nog nie die goewerneur se goedkeuring verkry het nie. Toe die stemme oor dié toetsvraag staak, het die kerkraad dit raadsaam geag om liewer vir eers van die beroep af te sien. Later is sekerheid verkry en op 9 Maart 1863 het die tweede gekombineerde kerkraadsvergadering byeengekom en is vir die eerste keer in die geskiedenis van Beaufort-Wes self 'n leraar beroep in die persoon van ds. Colin McKenzie Fraser, toe nog 'n teologiese kandidaat. Dié seun van ds. Fraser het egter die beroep bedank en was later jare lank die leraar op Philippolis. Hy is beroep teen 'n salaris van £400, waarvan die regering steeds £200 sou bydra. Staatstoelae het eers in 1875 opgehou.

Hierna is nie minder nie as vier onsuksesvolle beroepe uitgebring, onder meer op die later bekende dr. Andrew Murray. Eers die sesde beroep, op die jeugdige teologiese kandidaat Albert Zinn, op 4 April 1864 het geslaag. Tydens die lang vakature het eerw. Teske van die plaaslike sendinggemeente die dienste waargeneem. In Julie 1864 hou hy sy afskeidspreek in die Groote Kerk in Kaapstad en enkele weke later vertrek hy na Beaufort-Wes, waar hy op 20 Augustus 1864 georden en bevestig is. Die volgende dag het hy sy intreepreek gelewer met die tekswoord: "En Hy het die evangelie van vrede kom verkondig aan julle wat ver was en aan dié wat naby was" (Ef. 2:17 1933-vertaling). Die gemeente se blydskap en dankbaarheid om weer, ná 'n vakature van twee jaar, 'n leraar te hê, was natuurlik groot. Die Maandagoggend het hy die eerste keer sitting in die kerkraadsvergadering ingeneem.

Dood en begrafnis

Ds. Zinn was ongelukkig van kleins af swak en tenger van gestel. Die veeleisende evangeliewerk was mettertyd vir hom te veel. Hy was besonder hardwerkend, toegewyd en ernstig en het homself nooit gespaar nie. Ná 'n besondere kort dienstydperk van net oor die twee jaar is hy hier op 15 November 1866 in die jeugdige ouderdom van 28 jaar oorlede. Die onmiddellike oorsaak van sy dood was 'n akute vorm van keelontstekeing waaraan hy etlike maande lank gely het. Sy laaste kerkraadsvergadering was op 2 Julie 1866. Hy moes kort daarna siek geword het. Toe die Ring in Oktober vir sy vergadering op Beaufort-Wes byeenkom, was sy stoel langs dié van ouderling C. Smith leeg. Blykbaar is die ergste toe nog nie verwag nie, want hy word in sy afwesigheid gekies as een van die lede van die Ringskommissie en kort voor sy dood is hy nog na Bethulie in die Suid-Vrystaat beroep. Kort hierna het sy siekte egter 'n skielike en onverwagte wending geneem.

Omtrent die plegtige begrafnis en teraardebestelling het De Kerkbode onder meer berig: "Sy begrafnis is baie goed bygewoon en ons weet nie of die deelneming van die inwoners ooit hartliker was nie. Die lede van die kerkraad dra die lyk van die huis na die kerk, gevolg deur die weduwee, wat ondersteun is deur die vriendelike arts van die oorledene, dr. S. Treadwell, die distriksgeneesheer; op haar volg mnr. en mej. MacConachie ('n swaer van die oorlede predikant en onderwyser op Beaufort), di. Fraser, John Turnbull (ook 'n Skotse predikant), W. Bramley en mej. Bramley, benewens 'n groot skare mense."

Die met swart omfloerste lykskis is voor die kansel geplaas in die stampvol kerkgebou. Ds. Rossouw (van Clanwilliam) het die verrigtinge gelei. Eerw. Turnbull van die Engelse Kerk, 'n intieme vriend van ds. Zinn, het in 'n treffende rede in Engels hulde gebring aan die ontslapene as mens, Christen en evangeliedienaar. Ds. Colin Fraser, ds. Zinn se voorganger, en eerw. Teske van die sendinggemeente het ook die woord gevoer. Ds. Zinn se stoflike oorskot rus vandag nog op die kerkgrond van die gemeente waar sy graftombe nou nog te sien is. As blyk van waardering vir sy toegewyde diens, het sy vriende 'n paar jaar ná sy dood 'n gedenksteen op sy graf laat aanbring met die inskripsie: "Die Graftombe is opgerigt door publieke Inteekening als een bewys van de liefde en achting waarin de overledene gehouden was te Beaufort gedurende zyne korte en getrouwe bediening door allen die zynen vroegen dood betreuren. Dood zynde spreekt hy nog."

Vierde predikant: ds. W.P. de Villiers

Ds. W.P. de Villiers, van 1868 tot 1875 leraar op Beaufort en toe die eerste leraar van die dogtergemeente Carnarvon.

Beaufort-Wes se eerste landboutentoonstelling in 1861. Net links van die middel van die foto met sy dak tot teenaan die horison is die eerste NG kerkgebou.

Ontvangs in die gemeente

Ds. Willem Petrus de Villiers was een van die eerste leerlinge aan die Paarlse Gimnasium en een van die eerste studente aan die Kweekskool op Stellenbosch, waarna hy aan die New College in Edinburg, Skotland, gaan studeer het. Op 27 Desember 1867 is hy tot die evangeliebediening toegelaat, maar reeds op 9 Desember daardie jaar het die Beaufortse kerkraad hom beroep, wat hy natuurlik moes bedank omdat dit onwettig was. Op 13 Januarie 1868 is hy vir die tweede maal beroep teen 'n salaris van £350 per jaar, £50 meer as ds. Zinn se vergoeding. Hy neem die beroep aan en so word die vakature anderhalf jaar ná sy voorganger se dood gevul.

Die naweek met die ontvangs en bevestiging van ds. De Villiers was 'n heuglike feestyd op Beaufort-Wes, want die orrel is die Vrydagaand, 17 April 1868, ingewy. Die ou serafyn het intussen begin boedel oorgee en 'n nuwe orrel was dringend nodig. Dit was toe dat die ouderling Nicolaas Burgert van der Westhuizen na vore gekom en aangebied het om die nuwe orrel te betaal. Die orrel het reeds in Julie 1867 aangekom, waarna die kerkraad besluit het om dit oorkant die preekstoel op te sit. Die skenker se enigste voorwaarde was dat dit die wettige eiendom van die gemeente moes bly, "zoals zy nu bestaat met dezelfde kerkelyke constitutie en leer". Dié voorwaarde was in die lig van die sware stryd van destyds in die NG Kerk teen die sogenaamde vrysinnigheid van die liberale predikante wat gedreig het om die "kerkelyke constitutie en leer" in gevaar te stel.

Die Vrydagaand met die orrelinwyding het die konsulent, ds. W.A. Krige, in 'n stampvol kerk die wydingsrede uitgespreek na aanleiding van Psalm 100:2. J.S. de Villiers, 'n broer van ds. De Villiers en jare lank (1857–1875) orrelis in die Paarl, het spesiaal Beaufort toe gekom om die nuwe instrument te bespeel en om die geleentheidskoor te lei.

Ds. De Villiers se bevestiging het die Saterdagoggend om halftien plaasgevind. Hier het prof. N.J. Hofmeyr van die Stellenbosse Kweekskool die bevestigingsrede uitgespreek na aanleiding van 2 Korintiërs 5:19 en 20: "Want God was in Christus de wereld met Zichzelven verzoenende, hun zonden hun niet toerekenende; en heeft het woord der verzoening in ons gelegd. Zo zijn wij dan gezanten van Christus wege, alsof God door ons bade; wij bidden van Christus wege: laat u met God verzoenen (Statebybel)."

Aan die handeoplegging het deelgeneem: ds. W.A. Krige, prof Hofmeyr, di. Colin Fraser (emeritus) en E. du Toit (Jacobsdal). Die middag om drieuur het die pasbevestigde leraar sy intreepreek voor die groot skare gelewer oor die gespierde woorde van die apostel: "Want ik schaam mij des Evangelies van Christus niet; want het is een kracht Gods tot zaligheid een iegelijk, die gelooft, eerst den Jood, en ook den Griek (Rom. 1:16, Statebybel)." Die aand het prof. Hofmeyr die voorbereidingsdiens gelei en die volgende dag het die gemeente in groot getalle aan die Nagmaalstafel sitplek ingeneem en geluister na die boodskap van ds. Toit, 'n boesemvriend van ds. De Villiers. Die Maandagoggend het prof. Hofmeyr nog 'n laaste woord van vermaning tot die vertrekkende gemeentelede gerig. De Kerkbode het volledig oor die verrigtinge berig en sluit sy berig af met die wens dat die feesnaweek die gemeente tot seën en vrug sal strek en dat die Here die "goeie saad sal seën wat in dié dae uitgestrooi is".

Ds. De Villiers se bydrae

Toe ds. Willem Petrus de Villiers die herderstaf op Beaufort opneem, was hy maar 25 jaar oud en onervare, maar vol moed, krag en geesdrif. Hy het die geestelike en administratiewe werk in die gemeente met ywer en deursettingsvermoë aangepak. Veral het hy groot baanbrekerswerk in verband met die onderwys gedoen. Uit die staanspoor het hy, bygestaan deur die kassier, hom daarvoor beywer om die kerk se geldsake op 'n gesonde voet te kry. Met sukses maak hulle 'n begin om die kerkskuld af te betaal. Vir dié doel is vir die eerste maal in die gemeente se bestaan kerkbasaars gehou en selfs gewyde konserte. Teen Julie 1870 is die kerkskuld verminder tot £300 en daarna nog verder afgebring. Elke jaar in Januarie is gereeld verslag aan die gemeente doen band die geldelike stand. Die kerkraad kon daartoe oorgaan om die kerkgebou op te knap, die pastorie van 'n broodnodige strooidak te voorsien en ook 'n lykswa aan te skaf (1870). Die kerkraad het in hierdie tyd, soos trouens nog lank daarna, baie las gehad van bankhuurders wat versuim het om hul bankgeld te betaal en waardeur die kerkkas etlike ponde skuld gely het. Ds. De Villiers was vasberade om dié mense die les goed te leer. Daar is eenvoudig besluit om korte mette met hulle te maak en voortaan sou almal die reg verbeur om 'n kerkbank te gebruik as hulle 'n paar jaar agtereenvolgens nie huur betaal het nie. Om verstaanbare redes het dit heelwat verset uitgelok, wat die taak van die bankmeester, C.G. Smith, so bemoeilik het, dat hy bedank het weens die vele onaangenaamhede wat dit vir hom veroorsaak het. Die koster, G. Davidtz, is toe gelas om die bankboek oor te neem.

Afskeid en vertrek

In 1875 is op die ou plaas Schietfontein die dorp en gemeente Carnarvon gestig en kort daarna beroep die dogtergemeente vir ds. De Villiers, wat hom geroepe voel om die lidmate op Schietfontein te gaan help met die bou van 'n kerk, 'n pastorie, 'n nuwe gemeente en 'n nuwe dorp. Hy vra sy demissie by die kerkraad op 5 Julie 1875 aan en kry sy eervolle ontslag op Maandag 16 Augustus 1875. Die vorige dag het hy en die gemeente hartroerend van mekaar afskeid geneem. Die Gereformeerde Kerkbode het op 4 September as volg oor die afskeidsplegtigheid berig:

Op Zondag, 15 Augustus nam Ds. W.P. de Villiers afscheid van deze gemeente; onder welke hij ruim zeven jaren met zegen en vrucht gearbeid heeft. De opkomst was zeer talryk. Zijn Eerw. had tot tekst gekozen 2 Cor. XIII:11 "Voorts broeders, zijt blijde, wordt volmaakt, zijt getroost, zijt eensgezind, leeft in vrede en de God der liefde en des vredes zal met u zijn" - naar aanleiding van welke woorden hij een hartroerende rede hield. Toe de leraar van den kansel gekomen was, werd hem een hartelijke adres voorgelezen door oud-ouderling P.J. Weeber, die hem tevens een beurs overhandigde met £64, Zijn Eerw. betuigde daarvoor zijn warmen dank en zeide dat hij het beroep naar een andere plaats had aangenomen, omdat hij daar een groter arbeidsveld voor hem geopend zag en dat hij zich van God geroepen gevoelde daarheen te gaan.

Met die afskeid van die Sondagskoolkinders die agtermiddag is aan hom 'n pragtige skryfkis gegee. Die aand het hy weer sy afskeidsboodskap in die sendingkerk van eerw. Teske gegee, toe 'n "fraai servies" hom aangebied is. Maandagmôre het hy van die skool, destyds deur hom gestig en waarvoor hy soveel gedoen het, afskeid geneem. Teen twaalfuur vertrek ds. De Villiers vergesel van 'n menigte inwoners van albei rasse en waens, karre en te voet. Buite op die vlakte het hulle van hom afskeid geneem terwyl, aldus die Kerkbode-medewerker, "de leraar zijne tranen met die der gemeente mengde".

Vyfde predikant: ds. Louis Hugo

Ds. Louis Hugo, predikant van 1876 – '96.

Die openbare seunskool of "grammar school" is in 1865 geopen met die heer George MacConachie, swaer van ds. Zinn, as eerste skoolhoof.

Aankoms en bevestiging

Ná die swaar afskeid van ds. De Villiers in Augustus 1875 was die gemeente sowat agt maande lank vakant en is ds. A.A. Louw van Murraysburg as konsulent aangestel in die plek van ds. W.A. Krige, wat die gemeente baie jare lank as konsulent gedurende meer as een lang vakature gedien het. Die derde beroep, wat op 29 November dieselfde jaar uitgebring is, op ds. Louis Hugo van Ladybrand, het geslaag. In die beroepsbrief is daar na die destydse ou pastorie verwys as "een wel ingerigte woning op een wel beplante water Erf gebouwd". Ds. Hugo sou egter eers in April die volgende jaar aankom.

Die kerkraad moes reëlings tref vir sy vervoer uit die Vrystaat na die hart van die Groot-Karoo, 'n afstand van etlike honderde kilometer. Daar was toe nog geen treinspoor nie (die eerste trein sou Beaufort-Wes eers in 1880 bereik) en die kerkraad het 'n ruk lank kop gekrap. Toe daar geen vrywilligers uit die gemeente na vore tree nie, het hulle uiteindelik maar 'n span esels gehuur om die leraar en sy gesin op Ladybrand te gaan haal teen 'n koste van £100. (Toe ds. Hugo en ouderling J.F. Pienaar (oom Kootjie) 'n paar maande later na Kaapstad vervoer moes word vir die Sinodesitting, was die kerkraad verplig om 'n wa teen £50 te koop en ses esels te huur.) Op Saterdagmiddag 8 April 1876 het die gemeente met 'n menigte perdekarre uitgery om die nuwe leraar, wat deur oorvol riviere verhinder is om vroeër te kom, 'n hele ent buitekant die dorp te gaan ontmoet. Om vieruur is ds. Hugo by die pastorie verwelkom, waar oud-ouderling P.J. Weeber hom 'n adres namens die kerkraad en gemeente aangebied en die Sondagskoolkinders hom 'n welkomslied toegesing het. Dieselfde aand is hy bevestig. Behalwe die konsulent, ds. A.A. Louw, was net een ander predikant teenwoordig, ds. George Murray, die jongste van ds. Andrew Murray sr. se vyf seuns wat almal predikant geword het, van die naburige gemeente Willowmore. Die ander ringspredikante is waarskynlik deur die oorvol riviere ná die swaar reëns verhoed om teenwoordig te wees. Die volgende dag het die pasbevestigte leraar sy intreepreek gelewer.

Predikantevergoeding

Al het die Kerk deur die Ordonnansie van 1843 vryheid van bestuur gekry, sou die gemeentes nog lank daarna toelaes uit die staatskas kry waaruit onder andere 'n gedeelte van die leraar se salaris betaal moes word. Staatstoelaes vir die salaris van voorlesers, kosters en orreliste is reeds in 1845 beëindig. Beaufort het jaarliks £200 predikantsalaris van die staat ontvang. Die gemeente het self sowat £50 bygedra. Dit het vir die leraar 'n bestaanbare traktement van £350 per jaar verseker. In 1875 het albei Huise van die Kaapse Parlement egter 'n wetsontwerp, die sogenaamde "Voluntary Bill", aangeneem ingevolge waarvan die staatstoelae in die nabye toekoms gestaak sou word. Die wet het groot teenstand in kerklike kringe ontlok en het bepaal dat net die salaristoelaag van diensdoenende predikante nog betaal sou word tot hul aftrede of dood. Daarna moes die verskillende gemeentes self instaan vir die salaris van hul predikante en hul eie huishouding se finansies. So is die laaste band wat die Kerk nog enigsins aan die staat gebind het, ook verbreek.

Toe bogenoemde wetsontwerp aanvaar is, moes elke gemeente 'n fonds vir predikantsalaris stig. Beaufort het dit reeds in 1862 gedoen omdat dit geblyk het dat ds. Fraser se salaris ontoereikend was. So kon hulle sy salaris met £100 verhoog tot £350 per jaar. Met kollektes vir die fonds oral in die gemeente is so goed gevaar, dat met die beroep in April 1863 die salaris met 'n verder £50 verhoog kon word. Vanaf 1876 het die fonds bekendgestaan as die Predikants Sustentatie Fonds, wat toe reeds op byna £3 000 gestaan het. Ds. Hugo het hom uit die staanspoor beywer vir die stywing van die fonds sodat dit in 1880 reeds £4 000 bedra het. Teen 1945 was die fonds oor die £7 000 sterk.

Kollektes en preekstoel

Tydens ds. Hugo se dienstyd, in April 1879 en wel op voorstel van die diaken P.J. Weeber (latere ouderling en parlementslid), het die kerkraad besluit om nie meer die swart fluweelsakkies vir kollektes by die erediens te gebruik nie, maar met borde by die deure te kollekteer. In April 1892 besluit die kerkraad dat die gewone eredienskollekye nie meer by die deure ná die erediens sou wees nie, maar voor die sing van die slotgesang in die banke opgeneem sou word. 'n Ander ou gebruik, om Nagmaal op Kersdag uit te deel, is in Desember 1877 afgeskaf.

Die ou kelkievormige preekstoel het intussen uitgediend geraak nadat dit die gemeente sowat 55 jaar gedien het. Dieselfde heer N.B. van der Westhuizen wat in 1868 die nuwe orrel geskenk het, het na vore gekom in April 1884 en bekendgemaak dat hy van plan was om 'n nuwe preekstoel aan die gemeente te skenk. Hy het sy voorneme kort daarna uitgevoer en 'n sierlike kansel geskenk wat die ou kerk sou oorleef en ook in die nuwe diens sou doen. Die skenker het dit beskou as 'n gedagtenis aan sy eggenote wat hom kort vantevore ontval het.

Die nuwe kerk se hoeksteenlegging was in Oktober 1892. Op die agtergrond is die ou kerk, wat die gemeente 63 jaar gedien het. Twee galerye van die ou kerk is deel gemaak van die nuwe kerk en is vandag (2012) nog in gebruik, 183 jaar nadat dit opgerig is.

Gebruik van Engels

Sedert die dae van lord Charles Somerset is talle Skotse predikante en Engelssprekende onderwysers na Suid-Afrika gestuur. So was die eerste twee predikante van Beaufort Skotte en die meeste van die onderwysers Engelssprekend. In die ou goewermentskole het Hollands so te sê geen plek gehad nie. By gebrek aan 'n plaaslike, Engelse of Skotse gemeente (voor 1850) het die plaaslike Engelssprekendes in baie gevalle oorgekom na die NG Kerk. Veral om hulle en ander ingesetenes tegemoet te kom, het ds. Fraser reeds begin met Engelse dienste een maal per maand (later meer male), meestal in saans wanneer daar nie Hollandse dienste was nie. So vroeg as April 1836 het die Engelse inwoners van die dorp reeds hul eie voorleser en koster aangestel vir hul dienste en vra hul die kerkraad om hul reglemente hiervoor goed te keer. Dié Engelse dienste is blykbaar nie in die kerkgebou gehou nie, want toe ds. Fraser in Mei 1858 sy voorneme te kenne gee om Engels in die kerk te preek en die kerkraad om die gebruik van die kerk versoek, het die kerkraad egter besluit om die leraar die kerk vir dié doel te ontsê. Dis nie vandag duidelik waar die Engelse dienste toe wel gehou is nie. Die Sinode van die Kaapse Kerk het in 1834 al besluit dat, waar nodig, predikante in Engels mog preek, mits dit sonder nadeel van die Hollandse gemeente geskied en na voorafgaande verlof van die kerkraad vir die gebruik van die kerkgebou.

Algaande het Engelse dienste posgevat in baie gemeente van die Hollandse kerk. Selfs nadat die Engelse (Anglikaanse kerk, 1848) en die Skotte (Presbiteriaanse kerk, 1862) op Beaufort hul eie kerk en gemeente gekry het, het dié gebruik i die Hollandse gemeente op Beaufort voortgeduur en is gereeld in die kerk in Engels gepreek. Tydens die dienstyd van ds. Hugo, omstreeks 1868, het daar skerp meningsverskil in die gemeente oor die gebruik van Engels in die kerk ontstaan. Die Eerste Vryheidsoorlog (1880-'81), die Afrikaanse Taalbeweging (van 1875 af) en die Afrikanerbond het 'n nasionaliteitsgevoel en taalbewustheid by die Hollandssprekendes begin aanwakker. Vandaar die groeiende meningsverskil in die plaaslike gemeente. In 1886 is daar nie net dienste in Engels gehou nie, maar selfs in die Sondagskool het sekere kinders in Engels onderrig ontvang en party voornemende lidmate is selfs in dié taal gekatkiseer. In 'n lang brief aan die kerkraad het die ouderling M.F. Erasmus, sedert 1877 katkisasiemeester, ernstig beswaar gemaak teen bogenoemde gebruik van Engels, wat syns insiens gedreig het om 'n skeuring in die gemeente te veroorsaak.

Hy dreig dan ook om te bedank as die gemeente nie van sy taalbeleid afsien nie. Die gevoelens op die kerkraadsvergadering in Junie 1886 was skerp verdeel en na 'n lang bespreking het die raad met 'n meerderheid van stemme besluit dat daar nes voorheen in Engels aangeneem sal word, maar dat die leraar en twee kerkraadslede vooraf sal ondersoek instel na die redes van diegene wat daarom vra. Katkisasiemeester Erasmus het dan ook by wyse van protes kort daarna bedank en ds. Hugo moet self vir die katkisasieklas instaan. (Hoewel die gemeente se oppervlakte toe reeds aansienlik kleiner was as in die beginjare van ds. Fraser se dienstyd, danksy die afstigting van Prins Albert, Victoria-Wes, Fraserburg en Carnarvon tussen 1842 en 1875, was sy werk nie noodwendig minder nie omdat die dorp en distrik se bevolking toe nog gedurig toegeneem het.)

Mettertyd kon die stroom ten gunste van Hollands nie meer gekeer word nie. Die kerkraadsnotule van Januarie 1889 maak melding van 'n lang bespreking in sake Engelse klasse in die Sondagskool en die besluit dat die gebruik van die Hollandse taal langsamerhand algemeen in die Sondagskool gemaak sou word. 'n Jaar later was daar nog net een Engelse klas in die Sondagskool en dit was vir die klein kinders. Die Engelse eredienste is ook mettertyd heeltemal afgeskaf, iets waarin die kerk op Beaufort-Wes die Bolandse en Kaapse gemeentes ver vooruit was. Die presiese datum is nie bekend nie, maar in die kerkraadsvergadering van Oktober 1900 (tydens die Anglo-Boereoorlog) is daar gedebatteer oor die herinvoer van Engelse dienste in die kerk. Die kerkraad het sonder besluit van die saak afgestap. In die daaropvolgende jare tot 1907 is daar meer as een maal versoekskrifte met tot 150 naamtekeninge ten gunste van Engelse dienste by die kerkraad ingedien, maar "met die oog op die wrywing wat daar bestaan", is dit telkens geweier. Genl. ds. Paul Roux was later jare gewillig om sodanige dienste te hou vir kerkgangers wat nie die Hollandse taal verstaan het nie, maar dan in 'n ander lokaal as die kerk. Hiervan het blykbaar ook niks tereggekom nie en nooit is Engels weer ingevoer nie.

Herstel van kerkgebou

Op dié foto van 1884 is die NG Sendingkerk heel lings en net langsaan (regs) die stadshuis, ingewy in 1865. Onmiddellik regs daarvan is die NG kerk met sy skilderagtige vleuels en frontgewels, deur ds. Colin Fraser laat bou en ingewy toe reeds 53 jaar vantevore.

In 1877 is die pastorie herstel en opgeknap. Teen dié tyd moes noodsaaklike opknapping van die kerkgebou gedoen word. Die gemeenskap het reeds noustrop getrek, maar 'n spesiale kollekte en buitengewone kerkbasaar het die kerkraad darem in staat gestel om die nodigste herstelwerk in 1880 aan die kerk te laat doen. Daar is ook ernstig daaraan gedink om 'n ystertraliewerk om die kerkgebou te bou sowel as lampe aan te koop om die slegte stand van die beligting in 'n sekere deel van die gebou te verbeter. Teen dié tyd het die kerk ook veels te klein vir die groot gemeente geword en so vroeg as 1879 is die vergroting van die kerkgebou in die vooruitsig gestel.

Maar geeneen van dié planne kon vereers uitgevoer word nie. Die droogtes en die "drukkende tye" van die middel tagtiger jare was die vernaamste remskoen. Dit het in 'n stadium so swaar gegaan dat die salaris van die koster, orrelis en orreldrukker dit weer moes ontgeld. Ds. Hugo was grootmoedig genoeg om 'n deel van sy salaris af te staan sodat dié van die koster op die ou peil gehou kon word. In Oktober 1886 teken die skriba aan "dat daar geen geld in die kerkkas voorhande is nie". Tog het die kerkraad die geloofsmoed gehad om 'n kerkboufonds in die lewe te roep in 1887. Aan die begin van 1889 word daar ewenwel nog gekla oor die steeds voortdurende skaarsheid van geld. Eers in die loop van die volgende jaar het die tye enigsins verbeter en van toe af aan is daar erns gemaak met die insameling vir die bou van 'n nuwe kerk, 'n saak waarvoor ds. Hugo alles in die stryd gewerp het.

Beaufort se nuwe kerk

Die dienende ouderlinge lei in September 1894 die optog na die inwyding van Beaufort-Wes se nuwe NG kerkgebou.

Die kerkraadsnotule stel dit ongelukkig nie duidelik presies wanneer met die bou van die nuwe en teenswoordige kerk begin is nie. Die notule van 29 Februarie 1892 meld net terloops dat die bouwerk reeds aan die gang was. Die hoeksteen is reeds is Oktober van daardie jaar plegtig gelê. Op 'n foto wat tydens dié geleentheid geneem is, blyk die fondament van die nuwe gebou duidelik op die voorgrond, maar op die agtergrond is twee gewels en 'n gedeelte van die strooidak van die ou kerk nog sigbaar. Dié kerk is ruim 63 jaar lank as godshuis gebruik. Eers ná die hoeksteenlegging is die ou kerkgebou afgebreek en ook maar net ten dele, want twee galerye (onder andere die orrelgalery) is gelaat en later deel gemaak van die nuwe gebou en as sodanig word dit vandag nog gebruik. Nadat met die afbreek van die ou kerk begin is, het die kerkraad besluit om die eredienste in die plaaslike sendingkerk te hou. Van die Wesleyaanse gemeente is verlof verkry om met die Nagmaalsdienste van hul kerk gebruik te maak. Teen 15 Januarie 1894 het die nuwe kerk voltooiing genader en dra die kerkraad dit aan ds. Hugo op om dr. Andrew Murray van Wellington te vra om die wydingsrede met die inwyding te kom hou. Drie maande daarna is die nuwe kerkgebou verseker vir £8 000. Die formele inwyding het eers op 22 September 1894 plaasgevind.

De Kerkbode het op 28 September 1894 oor die inwyding van Beaufort se nuwe kerk berig: "Heden, 22 September, werd de nieuwe Kerk alhier ingewyd. Ds. A. Murray kwam reeds Dinsdag hier aan en had van Woensdagavond diensten. Later kwamen nog de predikanten van Victoria-West, Murraysburg en Prince Albert. Gisteren was een dag van groot gewoel, met het aankomen van al de leden der gemeente van buite, als mede van vele vreemdelingen. Heden te half tien ure werd de optocht gevormd van de deur van de pastorie, en trok men op naar de Kerk. Het gebouw met zyn toren van 150 voet hoog maakt een zeer aangenamen indruk, en is een sieraad voor het dorp. De deur werd ontsloten door Ds. A. Murray, die de Inwydingsrede hield. Eers werd het rapport der Bouw Commissie gelevert, waaruit bleek dat de kerk £13,500 gekost heeft en dat daarvan iets over de £5 000 werd afbetaald. Er rust dus een schuld van iets over £8 000 op het gebouw. Dit nog buiten £800 dat de zusters afsonderlyk besteed. De preekstoel en het orgel, die niet zoolang geleden geschonken werden aan de oude kerk, zyn in de nieuwe overgebracht en passen er zeer goed by. De Kerk bevat zowat 1 000 plaatsen, maar het getal menschen dat er in was, was zeker niet ver van 2 000. Er was een koor onder leiding van ds. Hugo, dat enige stukken van Prof. J. de Villiers uitvoerde."

Dr. Andrew Murray het 'n treffende rede uitgespreek na aanleiding van Lev. 10:2, 3: "Toen ging een vuur uit van het aangezicht des HEEREN, en verteerde hen; en zij stierven voor het aangezicht des HEEREN. En Mozes zeide tot Aäron: Dat is het, wat de HEERE gesproken heeft, zeggende: In degenen, die tot Mij naderen, zal Ik geheiligd worden, en voor het aangezicht van al het volk zal Ik verheerlijkt worden. Doch Aäron zweeg stil (Statebybel." Tydens sowel as na afloop van die diens het die gemeente die mooi bedrag van £736 aan dankoffers gegee. Die namiddag was toe voorbereidingsdiens en die volgende oggen is die heilige Nagmaal gevier. Dit was dan die einde van die luisterryke en geseënde naweek. 'n Jaar later het daar steeds 'n skuld van £7 500 op die gebou gerus. Die kerkraad het indertyd £5 500 opgeneem by mej. Hertzog van Kaapstad vir die bou van die kerk. Susanna Maria Johanna Hertzog het ook twee jaar vantevore op die hoek van Boom- en Buitekantstraat in Kaapstad 'n kompleks geboue – woonhuise, 'n skool, 'n tehuis vir bejaarde vroue en twee woonstelle – laat oprig en in 1895 nog 'n groot gebou. Van hierdie geboue was 'n sierlike kerk die middelpunt. Daarby het sy die kerk van al die nodige voorsien. Aan De Nieuwe Kerk (NG gemeente Tamboerskloof) het sy dit alles in trust gegee met die bepaling dat, wanneer daar in die buurt 'n selfstandige gemeente ontstaan, dit aan dié gemeente oorgemaak moes word. Aan die skenking het sy net twee voorwaardes verbind: Die hoeksteen moes met vrymesselaarseerbewyse gelê word en alle dienste in die kerk moes in Engels gehou word. Gelukkig het sy geen sodanige voorwaardes aan Beaufort-Wes gestel nie.

Klagstaat teen ds. Hugo

Aan die begin van 1896 het daar 'n klagstaat teen ds. Hugo ontbrand wat die gemeentelike lewe groot skade berokken en 'n pynlike indruk by baie gelaat het. Teen die einde van Maart van daardie jaar het die Ringskommissie plaaslik kom ondersoek instel na die ontevredenheid wat daar bestaan het by vooraanstaande manne van die gemeente teenoor hul leraar. Op 30 Maart, terwyl dié ondersoek nog aan die gang was, het ds. Hugo dit gerade geag om die tuig as leraar van Beaufort-Wes neer te lê. Nietemin het die kommissie, ná 'n ondersoek van nege dae, die leraar skuldig bevind en hom voorlopig geskors, hangende die uitspraak van die Ring. Intussen het die gevoelens in die gemeente baie hoog geloop. Daar was nie net groot bitterheid nie, maar 'n skeuring het gedreig aangesien "een grootte helfte" van die gemeente dit vir ds. Hugo opgeneem het. Boonop het daar op skuld van £7 000 op die nuwe kerk gerus.

Onder dié onverkwiklike omstandighede het ds. en mev. Hugo Beaufort-Wes op 30 Junie 1896 verlaat. Die landdros het die egpaar 'n paar woorde op die stasie toegespreek. Dié ongelukkige toedrag van sake kon die waardering vir die groot werk wat ds. Hugo hier verrig het, nie uithou nie. By sy vertrek het hy 'n geskenk van sowat £300 ontvang en "tranen werden gestort aan beide kanten". Die medewerker van die Kerkbode het kort daarna geskryf: "Men zal zyn werk gedurende 20 jaar alhier niet ligt vergeten." Teen die middel van Julie het die storm begin bedaar en die geseënde spesiale dienste van ds. Johannes Rudolph Albertyn van Wellington het die gees van samewerking in die gemeente gelukkig laat herleef. Die Ring van Beaufort het in Oktober op Fraserburg byeengekom en het bevind dat ds. Hugo hom aan "onmatigheid" skuldig gemaak het. Hy het bogenoemde voorlopige skorsing van die beskuldigde deur die Ringskommissie bekragtig en besluit om hom onder kerklike sensuur te plaas vir 'n tydperk van nege maande.

Ds. Hugo is later herstel en het homself beroepbaar gestel waarna hy sowat 10 jaar lank tot 1907 met seën onder melaatses op Robbeneiland gewerk het. Daar is hy op 21 Augustus 1907 oorlede en begrawe. Hy was 'n baie talentvolle man. Die Kerkbode het na sy dood van hom getuig: "Hy was een man van groote gaven en hy gaf daarvan veelvuldige blyken in zyne bediening."

Sesde predikant: ds. Pieter van der Merwe

Donkinstraat in 1905. Munisipale ordonnansies van destyds het boomplantpligte aan inwoners opgedra. Die peerbome aan die hoofstrate het veral in die lente 'n feestelike atmosfeer geskep. Enkele van die bome is tot nasionale gedenkwaardighede verklaar, maar 'n eeu ná die foto geneem is, is Donkinstraat redelik boomloos. Links op die voorgrond is Beaufort-Wes se eerste "supermark", T.A. Thwaits central dealer drapery groceries ironmongery buyer. Voor sy veranda is 'n tentagtige bousel.

Ds. Pieter van der Merwe, leraar van 1896 tot 1904, waarna hy tot 1912 leraar van die NG gemeente Boshof was.

Ds. Pieter van der Merwe het in 1882 saam met vyf ander voornemende predikante hul studie aan die Kweekskool op Stellenbosch begin. In 1886 is hy gelegitimeer en is later getroud met 'n dogter van prof. John Murray van die Kweekskool en een van ds. Andrew Murray se vyf oorlewende seuns van predikant geword het. Sy skoonpa het hom dan ook al die jare getrou bygestaan in die bediening. Ná 'n paar maande as hulpprediker op Wellington het ds. Van der Merwe in 1887 'n beroep na Britstown aangeneem, 'n gemeente wat toe maar tien jaar oud was. Hier is in 1892 'n sierlike kerkgebou deur sy bemiddeling opgerig. In sy vierde diensjaar daar aanvaar hy die beroep na Beaufort-Wes.

Die moeilikhede wat uitgeloop het op die bedanking en vertrek van ds. Hugo het 'n jammerlike verdeeldheid teweeggebring en 'n langdurige vakature kon die gemeente onberekenbare skade berokken het. Onder die voorsitterskap van die konsulent, ds. G.A. Maeder, het die kerkraad in Mei 1896 sy eerste beroep uitgebring op ds. J.R. Albertyn van Wellington, dr. Andrew Murray se kollega aldaar. Hy het dit nie aangeneem nie. Kort daarna het hy wel 'n reeks baie geseënde spesiale dienste op Beaufort-Wes kom hou wat die regte atmosfeer vir versoening en toenadering in die gemeente geskep het. Nadat ook 'n tweede beroep op ds. J.A. Louw van Heidelberg, Transvaal, misluk het, is die wakkere en gewilde ds. Pieter van der Merwe van Britstown op 24 Augustus 1896 beroep. Hy het dit aangeneem en die herderstaf vroeg in November daardie jaar opgeneem.

Die nuwe predikant en sy vrou het Vrydagmiddag 6 November per trein aangekom, die eerste predikant van Beaufort-Wes wat nie buitekant die dorp met karre en waens begroet is nie. Hy is egter nie minder hartlik deur 'n groot skare by die stasie ontvang nie en kort hierna is hom die gebruiklike welkomsadresse by die pastorie aangebied. Aan sy bevestiging die volgende oggend het, buiten ds. J.R. Albertyn van Wellington, ook deelgeneem: di. G.A. Maeder, die konsulent, J.P. van Heerden van Richmond, G.A. Scholtz van Colesberg, W.P. de Villiers van Carnarvon en eerww. L. Pienaar van Richmond, Gething en Gathercole van die plaaslike Engelse en Wesleyaanse gemeente. By dié geleentheid het die orreliste, mej. Johanna Hermans, en haar koor die pasbevestigde leraar en die gemeente vergas met die sing van "Hoe lieflik zijn op de Bergen". Die namiddag het ds. Van der Merwe sy intreeboodskap gebring aan 'n stampvol kerk. Sy tekswoorde was: "Beiden Grieken en Barbaren, beiden wijzen en onwijzen ben ik een schuldenaar. Alzo hetgeen in mij is, dat is volvaardig, om u ook, die te Rome zijt, het Evangelie te verkondigen (Rom. 1:14, 15, Statebybel)." Die aand ná die intreepreek is 'n konferensie met die gemeente gehou oor gebed. So is die gemeentelede heel aan die begin opgewek om hul leraar en sy eggenote op die vleuels van gebede te dra, een van die vernaamste voorwaardes vir 'n vrugbare evangeliebediening.

Nou het 'n rooskleurige toekoms weer op die gemeente gewag. 'n Paar maande daarna, op 24 Desember, berig die medewerker van die Kerkbode as volg: "Op tydelike gebied is die gemeente geseënd. Die veld is oraloor beklee met groen. Wat die geestelike betref, het ons ook stof tot dankbaarheid (uit die Hollands vertaal)." Binne drie jaar sou die hemelsblou deur die donker wolke van die Anglo-Boereoorlog versomber word, maar die vooruitsigte was tot op daardie tydstip goed.

Eerste Dankfeeste en hulpprediker

Toe ds. Van der Merwe hier aanland, het die gemeente 'n drukkende kerkskuld van sowat £7 000 gehad. Met voorbeeldige ywer en organisasievermoë het hy hom dadelik toegelê om hierdie skuld te verminder. Onder sy energieke leiding is daar van toe af jaarliks in September 'n groot dankfees en basaar gehou met 'n aansienlike veeveiling daarby. Vir die eerste maal in die geskiedenis van die gemeente kom daar nou sprake van dankfeeste en dankoffers. Ds. Van der Merwe en sy opvolger, ds. Paul Roux, het baie gedoen om die gemeente dankoffer-bewus te maak. So het die kerkraad in Julie 1902 besluit om die gemeente op te wek om hul dankoffers die Nagmaal in Oktober na die kerk toe te bring. Dit was destyds nog heeltemal 'n nuwe idee in die NG Kerk, wat eers later jare algemeen sou word. Dis interessant om te weet dat die gemeente in April 1897 vir die eerste maal toegetree het tot die predikante-pensioenfonds.

Die eerste sprake van 'n hulpprediker vir die groot en uitgestrekte gemeente is opgeteken in die kerkraadsnotule van April 1898. Die saak is kort daarna op 'n gemeentevergadering bespreek en in beginsel goedgekeur. Die eerste hulpprediker was ds. S.P. Helm, voorheen verbonde aan die Soutpansbergsending van die NG Kerk en as sodanig een van die eerste leraars wat namens die Kaapse Kerk "buitelandse" sending gedoen het. Na 'n kort dienstydperk moes hy in Februarie 1899 weens swak gesondheid sy werk staak. Daarna is slegs met die grootste moeite af en toe daarin geslaag om 'n hulpprediker vir 'n kort tydjie te bekom. Meestal het ds. Van der Merwe maar dié groot gemeente alleen behartig. Deur sy toedoen is Loxton (1899) (afgestig van Victoria-Wes, hoewel Beaufort-Wes verskeie plase afgestaan het) en Merweville (1904) later afgestig en is sy taak effens verlig.

In April 1899 het die kerkraad aan ds. Van der Merwe buitengewone verlof toegestaan sodat hy vakansie kon gaan hou in Europa. Die emeritus-predikant, ds. C.S. Morgan is genader om hier waar te neem, maar hy moes om die een of ander rede verhinder gewees het en toe het die kerkraad besluit om geen plaasvervanger te kry nie. Op die kerkraadsvergadering van Junie word 'n brief van die leraar uit Parys voorgelees. Met sy terugkoms uit die vreemde in Oktober is hy en sy vrou hartlik terugverwelkom en op 25 Oktober was ds. Van der Merwe weer op sy pos in die kerkraadsvergadering. Tydens sy afwesigheid was die plaaslike sendeling, eerw. P. Pienaar, behulpsaam met dienste. Die toegewyde steunpilaar-ouderling broer J.A.S. de Wet het in dié tyd die leiding geneem in die kerkraad.

Die Anglo-Boereoorlog

Kmdt. Gideon Scheepers het amper 'n maand teen die einde van 1901 in 'n tenthospitaal op Beaufort-Wes deurgebring waar hy behandel is vir die simptome van koorssiekte. By hom staan sr. Johnson. Net twee maande nadat hy op Beaufort-Wes op die trein gehelp is, is hy op Graaff-Reinet deur die Britte gefusilleer.

Ds. Van der Merwe was skaars terug toe die oorlog tussen Groot-Brittanje en die Boererepublieke uitbreek. Dit het selfs 'n nadelige uitwerking op kerklike gebied op die aanliggende Kaapkolonie gehad. Kort voor lank het die een distrik na die ander die tirannie van Krygswet ervaar. Deur 'n proklamasie van 20 Desember 1900 is krygswet dan ook in die distrik Beaufort en omliggende streke uitgeroep. Natuurlik het die inperking van lidmate se persoonlike vryheid die bywoning van gemeentelike samekomste en dienste baie bemoeilik en later was dit heeltemal onmoontlik om kerkraadsvergaderings te hou. Byna twee jaar lank (Oktober 1900 tot Julie 1902) het die kerkraad van Beaufort nie vergader nie en is die kerklike opsig en tug net met die grootste moeite gehandhaaf.

Toe die berig van die Vrede van Vereeniging in Mei 1902 rugbaar word, was daar, by al die verliese wat dit vir die Boere ingehou het, nietemin 'n sug van verligting en dankbaarheid. Eers in Julie kon die kerkraad vir die eerste keer in byna twee jaar weer byeenkom en betuig die vergadering sy dankbaarheid uit vir die besondere voorregte wat die gemeente geniet het gedurende die oorlog en noudat die vrede herstel is.

Tussen die tragiese Boere-figuur kommandant Gideon Scheepers en Beaufort-Wes het daar 'n besondere band bestaan wat deur siekte veroorsaak is. Ernstig siek en liggaamlik uitgeput deur koorssiekte moes hy hom op 11 Oktober 1901 naby Prins Albert aan die vyand oorgee. 'n Week later is hy na Beaufort-Wes gebring en vanaf 19 Oktober tot 14 November in 'n tenthospitaal verpleeg. Dié markiestent het op die teenswoordige terrein van die Hoërskool Sentraal gestaan naby die rivier. Dis vanuit dié sogenaamde hospitaal dat hy verskeie kere aan sy weduwee-moeder op Middelburg, Transvaal geskryf het.

In sy nagelate dagboek skryf hy omtrent sy verblyf hier: "Hier brachten zij mij in een tent alleen, als pasient en werd ek zeer goed behandeld, kreeg alles waarom ik vraag. Dr. Kaptein Evans en Dr. Carren deden alles om het voor my gemakkelik te maken en de verpleegsters, (met) Matrone Johnson waren de goedheid zelf … My aandacht werd hier getrokken door de groote onrust over my; 'n doorn draad heining werd om myn tent gespannen, van vier en twintig draden, en wachten met bejonetten in de tent, met 'n ander officier en twee wachten achter en voor de tent en 'n wacht langs de bomen. 'n Officier was op dienst by de wachten." Blykbaar het die Engelse gevrees die Boere sou 'n poging aanwend om hom te bevry. Net twee maande nadat Gideon Scheepers hier op die trein gelaai is, is hy deur die vyand op Graaff-Reinet gefusilleer, 'n gebeurtenis wat Olive Schreiner destyds en baie ná haar diep betreur het.

Nuwe pastorie

Beaufort-Wes se "nuwe" pastorie is in 1904 langs die vorige leraarswoning, wat 'n driekwart eeu deur die gemeente se predikant bewoon is, in Donkinstraat opgerig.

Die groot pastorie in Donkinstraat is in die tyd van ds. Van der Merwe kort ná die Anglo-Boereoorlog gebou. Die oudste pastorie, onder meer van ds. John Taylor, was die huisie by Birdstraat 107, waarin ene mnr. Du Toit ten tyde van die gemeente se 125ste bestaansjaar gebly het. Reeds in ds. Taylor se tyd het daar 'n paar groot moerbeibome voor die stoep gestaan en die dominee, so het die ou mense vir die 91-jarige oom Flippie Swarts vertel wat dié inligting oorgedra het met die skryf van Beaufort-Wes se Gedenkboek in 1945, het meer as een rooivlerkspreeu vir die pot uit hul takke in die moerbeityd doodgeskiet. Nadat ook ds. Colin Fraser die eerste vier jaar van sy bediening hier gewoon het, het die kerkraad in 1829 'n "pastorie" by Donkinstraat 102 aangekoop. Dié gebou is in 1846 en later jare veral heelwat verander en herbou, maar het in die middel van die 20ste eeu bekendgestaan as die "Ou Pastorie" en is destyds deur die kerkraad as sodanig verhuur. Teen 2012 het dit 'n supermark gehuisves. Dit het die gemeente byna 'n driekwart eeu as pastorie gedien.

In Januarie 1903 besluit die kerkraad die tyd is ryp om dadelik 'n aanvang te maak met die bou van 'n nuwe pastorie op 'n stuk grond langsaan die destydse leraarswoning. Behalwe die voorsitter het die volgende broers in die boukommissie gedien: J. Fourie, A. de Villiers, J. de Villiers, J.P. Verster, P.D. de Villiers, J.F. Pienaar en P.J. Weeber. Die diakens moes deur die gemeente gaan om vir dié doel sjieling-bydraes van elke lidmaat te kollekteer. Aangesien 'n tender van £2 390 aangeneem is, was die bedrag van £175 wat die kollektetoer ingebring het, heeltemal te min. Die kerkraad moes toe 'n volle £2 000 leen. Eers aan die begin van 1904 is die pastorie voltooi en kon ds. en mev. Van der Merwe hul intrek neem in die ruim en gerieflike woning. Die kerkraad het dit sonder versuim verseker vir £2 000, 'n aardige bedrag as in gedagte gehou word dat Molteno se indrukwekkende kerkgebou, wat op 20 April 1906 ingewy is, £7 000 gekos het.

Nagmaalsgebruik afgeskaf

In die eerste sowat 250 jaar van die Hollandse Kerke se bestaan in Suid-Afrika, soos trouens in alle Gereformeerde Kerke, was dit die gebruik om die brood en wyn by aparte Nagmaalstafels voor die kansel uit te deel. Die Nagmaalgangers, mans en vroue afsonderlik, het uit die banke opgestaan, plek geneem aan die tafel en nadat hulle bedien is, het hulle weer in die banke gaan sit om gevolg te word deur ander aan die tafel. So is met verskillende tafels aangegaan totdat almal bedien is. Die heen en weer lopery was nie juis stigtelik nie en as daarby in gedagte gehou word dat by elke tafelbediening 'n aparte "tafeltoespraak" deur die predikant gelewer is, spreek dit vanself dat so 'n Nagmaalsdiens maklik drie ure kon aanhou. Algaande is daar toe weggedoen met die ou gebruik en oorgegaan tot die gesamentlike en gelyktydige bediening van almal aan een gemeenskaplike "dis", naamlik die banke. Die heel eerste gemeente in die NG Kerk wat hierdie nuwe gebruik ingevoer het, was Riversdal, waar ds. J.R. Albertyn dit in Januarie 1888 ingevoer het. Hy is van verskillende kante af skerp hieroor aangeval en baie het beweer dat dit "onbybels en ongereformeerd" sou wees. Op die Kaapse Sinode van 1890 was dit 'n warm strydvraag en met meerderheid van stemme besluit die sinode: "Elke gemeente sal hul manier van die bediening van die Avondmaal behou soos hulle oordeel tot die meeste stigting sal dien, mits die uitwendige seremonies, voorgeskrewe in Gods Woord, nie verander nie en alle bygeloof vermy word."

Dit sou egter nog tot in die 20ste eeu duur voor dié verandering algemeen in die Kerk sou word. Die kerkraad van Beaufort-Wes het eers – en by baie lede bra teësinnig – in Julie 1904 in beginsel ten gunste van een Nagmaaltafel besluit, dit wil sê in die banke, maar nie gewaag om dit dadelik in te voer nie alvorens die kerkraadslede nie die gevoelens van die lidmate in dié saak getoets het nie. Die standpunt van ds. Van der Merwe, wat dit veral sterk bepleit het, het uiteindelik geseëvier. De Kerkbode berig in 1905, kort ná ds. Van der Merwe se vertrek: "Dit is tans hier die so ingerig dat die ganse gemeente meteens, manne en vroue saam, kommunikeer aan die eerste en enigste tafel … Die hele gemeente is hoogs in hulle skik met die verandering, wat ingevoer is deur hul vorige leraar, ds. P. van der Merwe (uit die Hollands vertaal)."

Spesiale dienste

Besoekende predikante het dan en wan die gemeente besoek besonder geseënde spesiale dienste gehou. Dr. Andrew Murray en ds, Johannes Rudolph Albertyn het in onderskeidelik 1894 en 1896 sulke dienste gehou, hoewel daar destyds nog gepraat is van naweekkonferensies. Omstreeks 1888 of 1889 het eerw. Stephanus Hofmeyr van Soutpansberg, wat as onverskillige jong man op 'n plaas naby Prins Albert tot bekering gekom het, hier 'n reeks bekeringsdienste gehou. Die evangelis Spencer Walton is daarna uit die buiteland hier verwag. In Maart 1904 was dit weer eerw. Kloppers van Prins Albert, bygestaan deur Maria Kloppers van Fordsburg, wat hier geseënde werk gedoen het waardeur 'n "heerlike oes onder jeug ingesamel is". Aangemoedig deur die ryk geestelike "vangs" onder die jeug het ds. Van der Merwe, wat altyd in die geestelike heil van jonk sowel as oud belanggestel het, kort daarna weer vir ds. Koch van Loxton genooi vir spesiale dienste, veral dié keer onder volwassenes, wat ewe geseënd was. In November 1905 vra en verkry ds. Van der Merwe weer verlof van die kerkraad om die kerkgebou in Oktober van die volgende jaar tot die beskikking te stel van drie buitelandse evangeliste van die Keswick Convention. Een van die onmiskenbare vrugte van dié oplewing in die geestelike lewe, was stygende bydraes uit die gemeente vir die destydse sending-tekort. Ds. Van der Merwe het toe reeds 'n indruk gemaak as 'n groot sendingman.

Ds. Van der Merwe groet

Ná 'n besonder vrugbare dienstyd van sowat agt jaar, het hy 'n beroep na Boshof in die Vrystaat aangeneem. Dat die afskeid op 11 Desember 1904 die gemeente swaar geval het, blyk uit hierdie aanhaling uit De Kerkbode van 15 Desember van daardie jaar (hier uit die Hollands vertaal: "Ds. P. van der Merwe neem sy afskeid van die gemeente op Sondag, die 11de van vandeesmaand na aanleiding van 'n treffende rede oor Jehovah Jireh! Aan die einde van die voormiddagdiens word hom 'n hartelike adres met 'n goeie beurs (geldskenking) aangebied … Op Maandagnamiddag ontmoet 'n groot getal susters die predikantsvrou in die kerk en bied aan haar 'n adres met 'n pragtige silwergeskenk aan. Vandag, Dinsdag, verlaat hulle die plek waar hulle albei so getrou gearbei het en met besonder veel seën, onder veel trane en met die beste seënwense. Die Ring van Beaufort sal hierdie nederige, dog wakere dienskneg van die Here baie mis … Ds. P.J. Conradie is deur die kerkraad gevra om gedurende die vakature al die dienswerk hier te doen.

Ds. Van der Merwe het sowat agt jaar met ewe groot seën in die uitgestrekte gemeente van Boshof gearbei en word in 1912 aangestel as algemene sendingsekretaris van die Vrystaatse Kerk. Hy het groot somme geld vir die sending ingesamel danksy sy ywer en organisasievermoë en sodoende die werk op 'n vaste grondslag geplaas. In 1925 dwing swak gesondheid hom om sy emeritaat te aanvaar. Hierna wy hy hom nog etlike jare aan spesiale evangeliepredikingswerk in die Kaapse Kerk, iets waarvoor hy in die wieg gelê is. In 1929 het hy vir oulaas 'n beroep aangeneem, na die Nuwe Kerk op Graaff-Reinet, waar hy werk tot hy in 1931 om gesondheidsredes verplig is om af te tree. Hy en mev. Van der Merwe gaan tree af op Somerset-Wes, waar 'n rustyd van nege jaar ds. Van der Merwe gegun is tot hy sterf op 17 Junie 1940.

Ds. A.P. Smit skryf in Beaufort-Wes se Gedenkboek van 1945 ds. Van der Merwe "het in ons kerk- en volkslewe 'n besondere plek ingeneem. Hy was iemand met 'n aantreklike, sterk en mooi karakter, 'opgewek en liefdevol, geestig en lewendig, innig en opreg – daar het u die uitstaande kenmerk in sy wese'." Dr. J.D. Kestell het hom bestempel as 'n "menslike mens" wat so opreg kon saamvoel met sy medemens. Met sy dood het die redaksie van Die Kerkbode onder andere van hom getuig (nou in Afrikaans): "Met diepe erns en toewyding het hy vriendelikheid, mensliewendheid en opgeruimdheid gepaar. Hy was eg-menslik en ongekunsteld, met die gevolg dat hy hom besonder bemind gemaak het by sy broeders evangeliedienaars, sowel as by dié wat hy in die evangelie gedien het."

Smit vervolg: "Sy organisasietalent was uitmuntend. Hy was 'n ware sielesoeker en 'n groot vriend van die kind en die jeug. Die Sondagskool was sy liefling en as predikant van Boshof het hy die Bybelklas-beweging onder die jongmense in die O.V.S. begin. Dit was hy wat die eerste tak van die Strewersbeweging op Beaufort-Wes gestig het (1897). Deur sy bemiddeling was Boshof die eerste gemeente in die Vrystaat wat 'n sendeling in die buiteland vir sy rekening gehad het. Hy het die gawe besit om mense in te span en aan die werk te sit en sy besondere takt kon hy met almal saamwerk en wat verstrooi is weer bymekaar bring. Waar hy gewerk het, het die gemeentelewe gebloei.

Sewende predikant: genl. ds. Paul H. Roux

Genl. ds. Paul H. Roux, leraar van 1905 tot 1911.

Die opvolger van ds. Van der Merwe was die merkwaardige kerk- en volksman, genl. ds. Paul H. Roux. Ná die vertrek van ds. Van der Merwe het die kerkraad nie minder nie as sewe beroepe uitgebring. Die sewende is op 7 September 1905 op ds. Paul H. Roux van Senekal in die Vrystaat uitgebring. Hy is ook 'n paar maande vantevore beroep, maar het toe bedank. Dié keer het hy die beroep aangeneem. Tydens die vakature, wat byna 'n jaar geduur het, was die kerkraad gelukkig om die diens te vekry van ds. Conradie van Gideon (die latere NG gemeente Mariental in Suidwes-Afrika. Op Vrydag 3 November 1905 is genl. Ds. Paul Roux en sy gesin hartlik deur die gemeente verwelkom. Ds. H.J.L. du Toit van Richmond het die bevestigingsrede uitgespreek. Behalwe hom het die volgende leraars aan die plegtigheid deelgeneem: di. Gustave Adolphe Maeder van Victoria-Wes (die konsulent, wat in 1907 sy emeritaat aanvaar het), P.A. Roux, J.W.L. Hofmeyr en die eerww. H.D. Kretzen en L. Pienaar asook mnre. Lock en Pegram van die plaaslike Engelse gemeenskap. Na aanleiding van die woorde van Josef aan die farao (Gen. 41:15), toe laasgenoemde hom laat roep het om sy drome uit te lê, het ds. Roux, die indrukwekkende prediker wat hy altyd was, 'n treffende intreepreek gelewer. Dit het berus op drie gedagtes: die verwagting enersyds, die onmag andersyds en die uitkoms van Bo. Die nuwe predikant, wat deur die Anglo-Boereoorlog reeds beroemd geword het, het 'n baie gunstige indruk op die gemeente gemaak en almal kon na afloop van die plegtigheid “dankbaar en blymoedig” huiswaarts keer.

Eerste Dankofferkaartjies en gedrukte programme

Ds. Roux het 'n hele paar nuwighede ingevoer. Hy was 'n groot kindervriend en die eerste Kinderfees is deur hom in April 1907 georganiseer en is daarna (altans in sy tyd) gereeld gehou. Die eerste gedrukte gemeenteprogram is deur hom aan die begin van 1907 uitgegee. Hy was ook die eerste persoon wat die dankofferkaartjie-stelsel hier ingevoer het, ook in 1907. In sy tyd, en wel die jaar vantevore, is daar vir die eerste keer 'n salaris aan die kassier (£20) uitbetaal. Dit was ook ds. Roux wat in September 1906 vir die eerste maal gesangbordjies in die kerk laat aanbring het. Onder sy leiding het die kerkraad in 1906 daartoe oorgegaan om die kerk met gas te verlig. Hierdie asetileen-ligte was 'n groot verbetering op die ou olielampe wat veral sekere dele van die kerk baie swak verlig het. Dit alles bewys die deeglikheid, organisasietalent en die sin vir gesonde vooruitgang van dié predikant. Met sy koms het die gemeente skuld van sowat £5 385 gehad en was dit nie vir sy alte vroeë siekte en dood nie, sou hy seker die skuld so goed as uitgewis het.

Ds. Roux en die sending

Ds. Roux het baie sterk gevoel vir die opvoeding, veral in die praktiese handwerk- en ambagsrigting van die minderbevoorregte volksgenoot. Aangespoor deur die stigting van 'n paar bloeiende spin-en-weefskole in die Vrystaat deur Emily Hobhouse en ander ná die Anglo-Boereoorlog, het hy hom, ongelukkig sonder veel sukses, beywer vir die stigting van 'n soortgelyke skool op Beaufort-Wes. Daar is selfs op rekening van die kerkraad ses spinwiele aangekoop en 'n onderwyseres aangestel, maar die ondersteuning was so swak – slegs vier leerlinge – dat die hele onderneming gestaak en die skool gesluit moes word. Vir hom en sy ander steunpilaar, diaken P. Martin, was dit 'n groot teleurstelling.

Maar veral was ds. Roux 'n vurige sendingman. Hy was deurdring van die dié waarheid: " 'n Gemeente sal leef namate hy sendingwerk doen." As lid van die Algemene Sendingkommissie het hy hom binne sowel as buite die gemeente vir die sending beywer. Toe daar byvoorbeeld in 1907 en 1908 deur middel van die kruistogte spesiale pogings aangewend is om de sendingfondse te styf, was hy een van die eerste wat sy medewerking aangebied het. Saam met ds. (later prof.) John du Plessis, dr. Andrew Murray en ander het hy ander gemeentes besoek om belangstelling in die sending op te wek en fondse in te samel. So het dr. Murray teen die einde van 1908 'n sendingkonferensie op Beaufort-Wes belê. Ondanks die knaende droogte wat die distrik toe geteister het (in die tydperk van 1948 en 1962, byvoorbeeld, was die distrik meer as 40% van die tyd amptelik 'n droogtegeteisterde gebied), is daar by die Sondagaanddiens nog oor die £100 ingesamel. Dit was op aandrang van ds. Roux dat die kerkraad 'n paar maande daarna die wenslikheid van die aanstelling van 'n eie buitelandse sendeling oorweeg het.

Reeds in 1907 het hy die permanente sendingkommissie uit die kerkraad laat saamstel en in samewerking met die plaaslike sendingvereniging, wat omstreeks 1889 gestig is, het hy uiteindelik die kerkraad beweeg om by wyse van proefneming spesiale geestelik werk onder die skaapherders op die buiteplase te begin (1908). Eers twee jaar later is daarin geslaag om 'n geskikte evangelis, J.J. van Noordwyk, te kry, wat met 'n trapfiets en later 'n motorfiets die skaapwagters en hul gesin op die plase besoek en geestelik bearbei het. Die plaaslike hulpsendingverenigings (Sendingvereniging, Vroue- en Mannesendingbond) het die kerkraad gehelp om die salaris te vind. Hierdie geseënde werk onder plaaswerkers moes ongelukkig met die vertrek van Van Noordwyk in April 1918 gestaak word.

Sy siekte en dood

Ds. Roux se lykstoet met die koster, Jan Zickman, vooraan, op pad na die kerk waar 2 300 mense die heengaan van dié volksman en godsman betreur het.

Ds. Roux was toe reeds liggaamlik nie meer baie sterk nie en in die bearbeiding van dié groot en uitgestrekte gemeente, wat eers in 1949 in drie verdeel sou word, het hy hulp dringend nodig gehad. Geordende hulppredikers was indertyd egter baie skaars en die kerkraad was maar te dankbaar om uiteindelik die diens te verkry van die evangelis Eksteen, wat sowat twee jaar lank van begin 1907 tot Oktober 1908 die plaaslike leraar bygestaan het en ook baie geseënde werk onder bruin mense op die plase gedoen het. Ná sy vertrek het die kerkraad geruime tyd vrugteloos gesoek na hulppredikers en eers aan die begin van 1911 het hulle daarin geslaag om – tydens die ernstige siekte en latere dood van ds. Roux – die diens te verseker van ds. C.M. Hofmeyr van Njassaland.

Ds. Roux is meer as een maal deur die Kerk op belangrike sendings uitgestuur. Buiten die kruistogte van 1907 en 1908 het hy ook in opdrag van die Ring van Beaufort 'n drie maande lange herderlike besoek aan Duits-Suidwes gebring waar daar toe nog twee gemeentes van die NG Kerk was: Gibeon (later Mariental en Moria (later Otjiwarongo. Albei gemeentes was toe reeds geruime tyd vakant en die geestelike versorging van die 44-jarige leraar en volksman van Beaufort-Wes het in 'n groot behoefte voorsien.

Sy groot liefde vir die sending het die sterk begeerte by hom laat ontstaan om 'n besoek aan die sendingvelde van die Kerk in Midde-Afrika te bring. Op 6 Junie 1910 het hy van sy kerkraad afskeid geneem en in die geselskap van ds. P.K. Albertyn van Graaff-Reinet na Njassaland vertrek. Dit was op dié reis dat die ongeluk van sy lewe hom getref het, die steek van die gevreesde tsetsevlieg was gevolg waarvan hy in Augustus die gevaarlike slaapsiekte opgedoen het. Vir sy eggenote en gemeente was hierdie treurmare 'n ontsettende skok. Op Mvera is ds. Roux in 'n uiters bedenklike toestand etlike maande lank verpleeg deur ds. Willie Hofmeyr en sy personeel. Van hier het hy hartroerende briewe aan sy gemeente stuur. Die kerkraad besluit in Oktober dat hy hom "verantwoordelik stel vir alle billike onkoste in verband met die betreurde siekte van ds. Roux en benoem die dorpskerkraadslede as 'n kommissie om handelend op te tree en te besluit wie om te stuur om ds. Roux te gaan haal, 'n geneesheer of vriend".

Teen die middel van daardie maand het mev. Roux self na Njassaland vertrek om haar siek eggenoot te gaan verpleeg en, indien moontlik, terug te bring na sy vaderland. Eers teen Kersfees kon sy die terugreis met hom waag. Met sy aankoms op Beaufort-Wes in sy ou gemeente was daar 'n groot skare vriende en belangstellendes om hom op die stasie te kom verwelkom en langs die strate het oral rye mense gestaan. In die pastorie is 'n dankstond gehou en daar was dan ook 'n (tydelike) opflikkering. Maar kort voor lank het dit sterk afgeneem. Dis toe dat ds. Roux besluit het om alle mediese hulp te staak en sy vertroue op die "hemelse Geneesheer" alleen te stel. Aan een van sy vriende het hy geskryf: "Kom ik om, zo kom ik om." Op 8 Junie 1911 is hy dan ook ná 'n smartlike lyding van tien maande oorlede.

Ds. Roux se indrukwekkende begrafnis

Ds. Paul H. Roux se begrafnis is op Sondag 11 Junie 1911 om kwart oor die drie die middag gehou. Uit die verslag in die plaaslike Courier en die gedrukte begrafnispamflet blyk dit dat dit 'n indrukwekkende plegtigheid moes gewees het. Die begrafnisstoet het die pastorie reeds om drie-uur verlaat. Vooraan was die draers en die slipdraers, gevolg deur die naasbestaandes, leraars en sendelinge van die NG Kerk, rustende kerkraadslede, die magistraat, lede van die Parlement, afdelingsraad, munisipaliteit, mediese fakulteit, skoolrade, lede van die gemeente, Sondagskoolkinders en ander belangstellendes. Die kerkgebou was veels te klein om die skare van sowat 2 300 te bevat. Die preekstoel, die galerye en die voorste banke was met roufloers bedek. Voor die preekstoel, waar die prediker sowat vyf jaar lank sulke sielsdeursoekende boodskappe gelewer het, het sy lyk in die doodskis gelê. In die roudiens en by die graf het onder andere di. G.J. Hugo (toe van die NG gemeente Colesberg en later die bekende moderator van die NG Kerk), R.D. MacDonald (voorsitter van die Ring van Beaufort) en H.J.L. du Toit (Richmond) treffende huldeblyke gebring aan die ontslapene as " 'n besondere gawe van God aan ons Kerk en volk".

Op 'n spesiale vergadering vier dae ná sy dood neem die kerkraad die volgende besluit (uit die Hollands vertaal): "Die kerkraad wens hiermee te boek te stel sy hoë waardering van die werk vir die gemeente deur haar leraar, ds. Paul H. Roux, en druk hiermee sy baie diepe droefheid uit oor die betreurde afsterwe op Donderdag 8 Junie 1911 van die so opreg geliefde en geëerde dienskneg van die Here … Ons is verstom, maar ons sal ons mond nie oopmaak nie, want die Here het dit gedoen. In hom verloor ons 'n man wat sy volk, sy Kerk en sy Heer innig liefgehad het. 'n Man van grote krag en beslistheid en van veel gebed. 'n Goeie man, vol van die Heilige Gees en die geloof. 'n Man wat vir sy kerkraad en sy gemeente geleef het – en gesterf het. Hy was 'n gawe van God aan ons. Met gebroke hart dank ons die Here inniglik vir sy gawe. Die Here het gegee, en die Here het geneem: die Naam van die Here sy geloofd. Ons sal hom nooit vergeet nie."

'n Paar jaar later is die stoflike oorskot van ds. Roux herbegrawe binne die kerkterrein en 'n gepaste naaldvormige gedenksteen ter ere van hom daar deur die kerkraad laat oprig. Op 10 Julie 1915 is hierdie gedenkteken in die teenwoordigheid van 'n groot skare deur ds. J.D. Kestell onthul. Die in 1918 gestigte dorp en gemeente Paul Roux in die Vrystaat bestendig ook die geseënde nagedagtenis van dié merkwaardige man.

Nuwe orrel

Die orrel wat N.B. van der Westhuizen in 1868 geskenk het, het intussen uitgedien geraak en reeds in September 1910 is daar spesifikasies vir 'n nuwe orrel in die kerkraadsvergadering ter tafel gelê. Op 'n gemeentevergadering van Januarie 1911 is op voorstel van ouderling P.J. Swarts besluit om 'n nuwe orrel te bestel. 'n Orrelkommissie is saamgestel uit ds. C.M. Hofmeyr en die broers C.G. Smith, P.D. de Villiers en die skriba, J.P. Verster. Laasgenoemde het 'n orrel van £1 180 by Cooper & Gill bestel. Die orrellyste van die diakens het byna £380 ingebring. Die siekte en dood van ds. Roux en die daaropvolgende tydperk van herderloosheid en ander omstandighede het meegewerk dat die orrel eers op Vrydagaand 26 Januarie 1912 by geleentheid van die Nagmaalsviering feestelik in gebruik geneem kon word. Dit was nog sowat agt maande voor die koms van ds. Steytler en in De Kerkbode van 1 Februarie 1912 gee ds. Maeder 'n interessante verslag hier (uit die Hollands vertaal): "Hierdie gemeente het heerlike feesdae deurgemaak. Reeds op die Vrydag was die dorp baie woelig vanweë 'n menigte lidmate van buite wat vir die Nagmaal dorp toe gekom het. Om agtuur die aand was die kerk stampvol, ook van 'n groot skare wat na die nuwe orrel kom luister het, wat ingewy word deur die konsulent, ds. J.G. Perold, van Victoria-Wes … Die orrelis, mnr. Van der Bent, bewys ook deur al die klassieke stukke wat hy kragtig en melodieus uitvoer, bygestaan deur 'n goed geoefende koor, watter deeglike instrument die heer Cooper gelewer en geïnstalleer het."

Die finale onkoste van die nuwe was het £1 250 en as gesê word dat daar met die inwyding nog £100 verskuldig was, dan blyk dit hoe goed die gemeente saamgewerk het vir die saak. Die kerkraad het die ou orrel dan ook net mooi vir £100 verkoop.

Agtste predikant: ds. J.G. Steytler

Ds. en mev. Steytler het hul silwerbruilof in Desember 1913 op Beaufort-Wes gevier.

Aankoms en bevestiging

Ná ds. Roux se dood het ds. C.M. Hofmeyr nog ses maande lank waargeneem tot in Januarie 1912 toe die kerkraad eervolle ontslag aan hom gegee en afskeid van hom en sy vrou geneem het. (Hy het daarna agtereenvolgens die gemeente Murraysburg en Standerton bearbei en is in Maart 1930 oorlede.) Gelukkig kon terselfdertyd die diens verseker word van prop. M.L. de Villiers, wat op Saterdag 27 Januarie 1912 hier georden is. Hy het met vrug gearbei tot die koms van ds. Johan George Steytler as vaste predikant in September 1912. Hierdie hulpprediker van Beaufort het in latere jare bekendheid verwerf onder meer deur sy toonsetting van Die Stem van Suid-Afrika. Die kerkraad het nie minder nie as nege beroepe tydens die vakature uitgebring. Die negende is op ds. Steytler van Hopefield aan die Weskus uitgebring op 15 Julie 1912 en dit het geslaag.

Die 48-jarige dominee was toe nog in die krag van sy jare en die volgende agt jaar sou hy en sy eggenote hul beste kragte aan die gemeente skenk in 'n besonder vrugbare en geseënde bediening. Omtrent sy ontvangs en bevestiging skryf De Kerkbode op 19 September 1912 as volg (uit die Hollands vertaal): "Die dae 4 en 5 September was blye dae gewees vir die gemeente Benbsp;180 by Cooper aufort-Wes. Immers kon sy toe in haar midde 'n nuwe herder en leraar verwelkom. Ds. Steytler en sy gesin het aangekom op Woensdag 4 September. Die konsulent, die besoekende leraars en die kerkraadslede het hulle amptelik by die stasie gaan ontmoet in 'n aantal motorkarre. Die gemeente, wat in groot getalle opgekom het, het hulle ingewag by die pastorie. Hier is aan ds. Steytler 'n hartlike welkomsadres voorgelees namens die Kerkraad en namens die Sondagskoolkinders, wat hom ook 'n welkomslied toegesing het. Op beide het die leraar met gepaste woorde geantwoord. Nadat die leraars saam die middagmaal in die pastorie geniet het, wat onder toesig van die susters van die gemeente van 'n goeie voorraad van allerlei eetgoed voorsien is, maak die gemeente in die namiddag by geleentheid van 'n onthaal kennis met haar leraar en sy eggenote."

Die volgende dag het die plegtige bevestiging plaasgevind, waaraan die volgende leraars deelgeneem het: di. J.G. Perold (konsulent, Victoria-Wes), Hugo (Colesberg), Hofmeyr (Murraysburg), Daneel (Fraserburg), Pienaar (Merweville) en eerww. Barnard en Tyndale van onderskeidelik die plaaslike sending- en Wesleyaanse gemeente. Eers die volgende Sondag het ds. Steytler sy intreepreek gelewer. Dit alles het die gemeente groot genoeë verskaf en "een ieder ging naar huis met dankbaar hart en met een zeer aangename indruk van den nieuwen leraar en zyn gade".

Kerkvereniging

Ná die staatkundige vereniging van die verskillende kolonies en state van Suid-Afrika met uniewording in 1910, is daar ook pogings in die werk gestel om die verskillende NG Kerke in die vier provinsies te verenig onder een bestuur. 'n Wetsontwerp met dié strekking is deur die Unieparelement geloods, maar toe tweederdes van die kerkrade in die Unie en elders in Suider-Afrika nie ten gunste van dié saak was nie, het die hele aangeleentheid deur die mat geval. Die kerkraad van Beaufort-Wes was wel ten gunste van die voorstel van vereniging en het in April 1912 as volg besluit: "De kerkeraad erkent de leiding van de hier in de stappen reeds genomen tot hereniging van onze Ned. Geref. Kerk in Zuid-Afrika en verklaart zich mits deze ten gunste van de voorgestelde vereniging."

'n Kerksaal gebou

Die Jongeliedesaal oftewel kerksaal.

Ná die stigting van die Sendingvereniging omstreeks 1889 het dié liggaam 'n Christelike vergadersaal, later ook die lokaal vir die "Armen School", gebou wat bekendgestaan het as die Ou Sendingsaal en eers in die vroeë 1940's deur die kerkraad vir £850 verkoop is. Die gebou was geleë by Donkinstraat 114. Dit was die oudste Christelike vergadersaal van die NG Kerk op Beaufort-Wes en hierin het verskillende sending- en ander Christelike verenigings hul vergaderings gehou. In Maart 1909 het die kerkraad ten gunste van die bou van 'n "Jongelieden Zaal" besluit. Genl. ds. Roux, dr. A.M. Neethling en ander lede van die toe bloeiende Christelike Jongeliedevereniging (C.J.V.) het die saak baie sterk bepleit. Dis egter telkens uitgestel en eers met die koms van ds. Steytler in September 1912 is 'n boukommissie aangestel waarin, behalwe die leraar, die broers P.D. de Villiers, J.A. Louw, A.T. Theron en C.G. Smith gedien het. Hierdie kommissie het die bou van 'n saal teen £3 500 aanbeveel, maar aangesien die distrik hom destyds in so 'n benaderde toestand weens die droogte bevind het, is dit weereens uitgestel. Met geld wat die kerkraad geleen het, is toe die volgende jaar gebou en teen Desember 1913 is die eerste eintlike kerksaal van die gemeente voltooi vir die som van £3 857, meublement ingesluit, waarvan ruim nog £6 600 verskuldig was.

Een van die eerste funksies in dié saal was die viering van die silwerbruilof van ds. en mev. Steytler in Desember 1913. In Oktober die volgende jaar is 'n blommetentoonstelling daarin gehou. In dieselfde tyd is 'n ystertraliewerk rondom die kerksaal gebou. Dié saal is vandag nog in gebruik, een van die duursame monumente van ds. Steytler in dié gemeente.

Elektriese beligting en kerktoring herbou

Teen 1918 het die plaaslike spoorwegstasie elektriese lig gehad. Daar was sprake dat die dorpsposkantoor elektriese met eersgenoemde verbind sou word en ds. Steytler het hom baie beywer om in so 'n geval elektriese lig vir die kerkgebou van die poskantoor te verkry. Die Eerste Wêreldoorlog was toe nog aan die gang en weens die hoë koste en skaarste van materiaal moes die owerheid afsien van die plan om krag na die poskantoor aan te lê. Die kerkraad moes toe maar wag op normale tye. Ná die oorlog, en wel in 1921, het die dorp toe 'n elektriese ligstelsel gekry en in April daardie jaar het die kerkraad op aanbeveling van ouderling J.P. Pienaar besluit om elektriese ligte in die kerk, saal, koshuis, pastorie en kostershuis te plaas. Benewens broer Pienaar het die broers A.C. Koch en J.H.E. Vivier hul baie hiervoor beywer. Die hele onderneming het iets oor die £400 gekos en is reeds in Junie 1921 voltooi. In Oktober die volgende jaar is ook die orrel van 'n nuwerwetse blaastoestel voorsien en het die ou orreldrukker van die toneel verdwyn. Dit was vanselfsprekend 'n groot verbetering op die asetileenligte uit ds. Roux se tyd.

Die kerktoring het mettertyd 'n wye en diep bars vertoon en in 'n brief in Mei 1919 het die stadsraad die kerkraad op die lewensgevaarlikheid daarvan gewys. Op advies van die argitek Vixeboxe en ander het die kerkraad toe op voorstel van broers W. Scheun en H.P. Eybers besluit om 'n deel van die toring te laat afbreek en herbou. Aan 'n toringkommissie is die uitvoering opgedra en teen Oktober was die werk voltooi en het die kommissie volmag gekry om alle materiaal wat van die toringbou oorgebly het, per openbare veiling te verkoop. Dié bouwerk het die kerkkas sowat £1 000 gekos, 'n aardige bedrag as in ag geneem word dat die pastorie in 1904 vir £2 000 verseker is.

Teëspoed en kerkskuld

Die onthulling van die Paul Roux-gedenkteken langs die kerk was vir 30 Oktober 1914 bepaal, maar moes uitgestel word weens die oorlog en kon eers in Julie die volgende jaar plaasvind. Diep onder die indruk van die erns van die wêreldtoestand, is op voorstel van ds. Steytler die Dingaansfees van 1914 afgesonder as 'n dag van verootmoediging en gebed. Anders as in die Tweede Wêreldoorlog, was daar tydens die Eerste Wêreldoorlog geen prysbeheer nie; daarom maak die kerkraadsnotules melding van geldskaarste en tekorte in die kerkkas, wat vererger is deur die baie aansoeke om plaaslike armeversorging. Die oorlogstoestande was ook verantwoordelik vir die vertraging van die kerkraad se planne vir die stigting van 'n koshuis vir behoeftige leerlinge asook die elektriese verligting van die dorp en daarmee saam ook die kerklike geboue. Om alles te kroon, breek die rampspoedige griep-epidemie in Oktober 1918 uit en baie slagoffers moes grafwaarts gedra word. In dié donker tyd was ds. Steytler en sy vrou 'n toring van lig en krag in die gemeente en het byvoorbeeld in Julie 1919 sowat £400 in die gemeente gekollekteer vir die "Griep Weezen Fonds".

Met die koms van ds. Steytler het daar nog 'n kerkbouskuld van 'n paar duisend pond bestaan. Dié syfer is verder aansienlik opgeskuif deur die aankoop van die nuwe orrel in 1912 (£1 180), die bou van 'n kerksaal in 1913 (£3 857), die herbou van die kerktoring in 1919 (£986), die elektrieseligstelsel vir die kerklike geboue in 1921 (£400), en ander uitgawes. Teen 1919 was die kerkskuld ver oor die £6 000. Daarbenewens het die oorlogstoestand jaarlikse tekorte in die kerkkas meegebring; meer as £400, byvoorbeeld, in 1916. Die salarisse van kerklike beamptes moes met 10 persent besnoei word in daardie jaar. Spesiale pogings is aangewend om die fondse te styf, veral ter vermindering van die groot kerkskuld. Hieraan het ds. Steytler daadwerklik meegehelp. Behalwe die uitdeel van sowat 2 000 bussies aan die bewoners van die verafgeleë geplase om hulle erediens-kollektes daarin te gooi (op die Sondae dat hulle nie by die kerk kon uitkom nie, om dit dan met Nagmaal kerk toe te bring, het ds. Steytler in 1917, vergesel van een of meer wykskerkraadslede in 'n gehuurde motor die gemeente van huis tot huis deurgegaan om vir die kerkskuld te kollekteer. Hierdeur is die skuld met sowat £1 200 verminder. Die gewone dankoffer-insameling van daardie jaar het die rekordbedrag van £848 ingebring, hoewel net 671 van 1 171 lidmate bygedra het. Dat die kerkraad die dienste van ds. Steytler op prys gestel het, blyk uit die notule van 30 November 1918: "Ouderling Smith spreekt een woord over de diensten door de leraar aan de gemeente bewezen met de collecte voor de kerkschuld en tydens de epidemie van de Spaansche influenza en stelt voor dat hem de som van £50 gegeven worde as blyk van waardering zyner diensten."

Die geldelike staat van die gemeente sou egter eers tydens die dienstyd van ds. Steytler se opvolger, ds. Johannes Rabie, werklik verbeter. Die dankofferkaartjies, indertyd deur ds. Paul Roux begin, moes in 1919 plek maak vir kollekteboekies, maar is twee jaar later daarna teruggebring. In 1919 is vir die eerste keer gebruik gemaak van skeurbladboekies ten einde behoorlik boek te hou van die geld wat kerkraadslede ontvang. Hierin is duidelik die presiese hand van ds. Steytler, wat orde in alles wou sien.

Intensiewer gemeente-bearbeiding

Ds. Steytler het hom uit die staanspoor beywer vir die meer intensiewe bearbeiding van die gemeente. Hy was 'n pastoor in die ware sin van die woord en iemand met verbasende werkkrag. Op sy aandrang het die kerkraad reeds enkele maande ná sy bevestiging (Februarie 1913) besluit om voortaan gereeld buitedienste te hou: jaarliks op Juriesfontein (Nieuwveld 3) en tweejaarliks op Hendrikskraal (Ghoup 4), Esterville (Nieuwveld 2), Putfontein en Vlakfontein (Ghoup 3). Op 'n volgende vergadering getuig die leraar van die goeie bywoning van hierdie dienste en ander bidure in die buitewyke. Om dit vir hom makliker te maak om hierdie buitewyke te besoek en te bearbei, het die kerkraad in Mei 1913 die kwessie van die aankoop van 'n vervoermiddel ernstig oorweeg. Een voorstel was ten gunste van die aanskaf van 'n kar en perde vir sowat £100 en die ander vir dié van 'n "motor car". Toe die stemme staak, het die lot ten gunste van die ou boere-vervoermiddel beslis. Drie jaar later is daar weer ernstig gedink aan die koop van 'n motor vir gemeentelike bediening, maar die swaar tye vanweë die wêreldoorlog laat die kerkraad vir die onkoste terugdeins.

Dit was toe reeds duidelik dat die groot en uitgestrekte gemeente bo die vuurmaakplek van 'n enkele leraar is. Op sterk aandrang van die Ring het die kerkraad in Julie 1918 besluit om 'n hulpprediker aan te stel, maar eers in die volgende jaar Junie kon die kerkraad prop. A.B. Wessels as hulpprediker verwelkom. Prop. Wessels, later van onder meer leraar van Merweville en konsulent van Beaufort-Wes, het ná 'n kort dienstyd van enkele maande reeds in November daardie jaar vertrek.

Nou word dit vir ds. Steytler duidelik dat die oplossing vir die gemeentelike bediening nie 'n hulpprediker nie, maar 'n medeleraar sou wees. Hy het alles in sy vermoë gedoen om die kerkraad en die gemeente in hierdie rigting op te voed. Op 'n gemeentevergadering in Julie 1920 is dan ook met meerderheid van stemme besluit ten gunste van die wenslikheid van die beroeping van 'n tweede predikant en laat die saak in die hande van die kerkraad. 'n Baie sterk minderheid het teen hierdie beginsel gestem en baie jare sou hierna verloop voor 'n tweede of medeleraar beroep sou word.

Eie buitelandse sendeling

Ds. A.F. Malan en sy gesin. Hy was predikant hier van 1941 tot 1945.

Die onderwys en opvoeding ds. Steytler sy lewe lank na aan die hart gelê. Hy was egter veral 'n sendingman en as sodanig 'n waardige opvolger van die sendingliewende ds. Roux. Onder sy leiding het die kerkraad so vroeg as September 1913 besluit om ds. Colin Murray van Mlandastasie, Njassaland, al 'n sending in die heidenveld vir die rekening van Beaufort-Wes se gemeente te neem. Eers is net 'n gedeelte, maar sedert 1919 die volle salaris van £285 van ds. Murray betaal. Die eerste eintlike sendingfees is deur ds. Steytler in Julie 1914 georganiseer en sedertdien is gereelde jaarlikse sendingbasaars en -feeste gehou, veral vir die salaris van die sendeling in die buiteland se salaris waarvoor die gemeente verantwoordelik was. So is daar in die boekjaar wat op 30 Julie 1915 geëindig het, die mooi som van £627 uitbetaal, asook £295 voor die binnelandse sendeling, soos die armesorg toe nog genoem is.

Ds. Steytler neem afskeid

Teen die middel van 1920 het ds. Steytler 'n beroep na die gemeente Piketberg ontvang en aangeneem. Op Sondag 1 Augustus het hy afskeid geneem met 'n troosvolle laaste boodskap na aanleiding van Deut. 33:27 (Statebybel): " De eeuwige God zij u een woning, en van onder eeuwige armen; en Hij verdrijve den vijand voor uw aangezicht, en zegge: Verdelg!" Veertien dae later het die volgende treffende berig in De Kerkbode verskyn (uit die Hollands vertaal): "Byna agt jaar was ds. Steytler leraar van dié gemeente. Veel, baie veel het hy in die tyd vir ons gedoen, ook sware tye met ons deurgemaak. Om maar slegs een te noem, die donker Oktobermaand 1918, toe die groep oor ons heengaan. Hoe het hy en mev. Steytler ons siekes besoek en verpleeg, die dooies begrawe, die bedroefdes getroos! Nooit het hulle aan die gevaar vir hul eie lewe gedink nie. Ja, waarlik, hulle was onder ons soos dienendes en nie om gedien te word nie. Die pastorie was vir ons altyd 'n oop huis … In die kerkraadsvergaderings was daar altyd liefde, al was daar ook klein verskille. Nie alleen was die prediking van ds. Steytler vir ons tot seën nie, maar ook sy lewe onder ons was 'n getuienis vir sy Meester."

Dogtergemeentes

Die moedergemeente se eerste kerkraad ná die afstigting van die twee dogtergemeentes in Junie 1949.

Van die moedergemeente Beaufort-Wes is, buiten twee gemeentes op die dorp in 1949, vier aanliggende gemeentes in die geheel afgestig, naamlik Prins Albert, Victoria-Wes, Fraserburg en Carnarvon. Van laasgenoemde is afgestig: Prieska, Williston, Kenhardt, Upington (nie-amptelik omdat die dorp buite die Kaapkolonie geval het en dus streng gesproke nie afgestig kon word nie, maar liewer net gestig is) en gedeeltes van Vosburg, Loxton (aan wie Beaufort-Wes 'n aansienlike getal plase afgestaan het) en Brandvlei. Merweville is in 1904 uit gedeeltes van Beaufort, Laingsburg, Prins Albert en Sutherland afgestig. Beaufort-Wes het ook 31 plase afgestaan aan Rietbron, geleë op die oop Karoovlakte op pad Willowmore toe, van wie die gemeente amptelik afgestig is; dus nog 'n gedeeltelike afstigting. Ook aan Murraysburg moes Beaufort plase afstaan. Dogtergemeentes wat dus ten volle uit Beaufort afgestig is, is Prins Albert, Victoria-Wes, Fraserburg en Carnarvon, Gamka-Oos en Gamkavallei en gedeeltelik Loxton, Merweville, Rietbron en Murraysburg.

Gelyktydige afstigtings

Die gebou van die NG gemeente Gamka-Oos, een van die moedergemeente se tweelingdogtergemeentes wat saam met Gamkavallei op 22 Junie 1949 afgestig is en kort daarna dié kerkgebou, ontwerp deur Wynand Louw in gebruik kon neem.

Dit het net 'n paar keer in die geskiedenis van die NG Kerk gebeur dat meer as een dogtergemeente tegelykertyd van 'n moedergemeente afgestig het. Die vroegste voorbeeld van tweelingdogtergemeentes was in 1906 toe die NG gemeente op Piketberg te groot en uitgestrek geraak en Aurora en Redelinghuys amper saam afgestig het: Aurora op 25 April en Redelinghuys op 26 April. Nog ’n voorbeeld van twee dogters wat ’n dag of wat uitmekaar afgestig het, was Boksburg-Oos (21 Maart 1946) en Boksburg-Wes (23 Maart 1946) van die NG gemeente Boksburg-Noord, wat omstreeks 2010 weer by Boksburg-Oos ingelyf is.

Die eerste en enigste maal dat drie gemeentes tegelykertyd van ’n moedergemeente afgestig het, was op 22 Junie 1950 op Uitenhage toe die indertydse 133 jaar oue NG gemeente Uitenhage in nie minder nie as vier dele verdeel is met die afstigting van die rekordgetal van drie dogtergemeentes: Uitenhage-Noord, Uitenhage-Oos en Uitenhage-De Mist. Dit is verder noemenswaardig dat die drie pasgebore dogters elkeen een van die drie leraars van die ou moedergemeente beroep het en al drie die beroep aanvaar het. Die moedergemeente was hierna vyf maande lank vakant tot twee medeleraars gelyktydig op 24 Februarie 1951 bevestig is.

In Durban het die NG gemeente Durban, wat vandag (2012) net in naam bestaan met skaars 30 lidmate, ook ’n tweeling afgestaan het. Die gemeente is eers in 1913 gestig, ’n volle 78 jaar nadat Durban amptelik as dorp verklaar is, maar danksy die Pakt-regering se beleid om verarmde Afrikaners in Natal te vestig, veral as spoorwegamptenare, het die gemeente van die 1930’s af telkens onhanteerbaar groot geword. In 1940 stig Noordkus af, in Julie 1941 Durban-Suid en in Desember 1941 Durban-Wes. Durban se tweeling is Berea en Port Natal, wat op 18 Julie 1945 saam die lewenslig aanskou het, maar toe albei op 15 Maart 1992 saamgesmelt het met Glenwood, maar waarvan Berea in 1997 weer afgestig het. Vier jaar later, op 2 November 1949, stig ook ’n tweeling in Pietermaritzburg af: Pietermaritzburg-Suid, deels van die ou moedergemeente Pietermaritzburg en deels van Pietermaritzburg-Wes, en Pietermaritzburg-Noord, afgestig van laasgenoemde, wat op sy beurt vroeg in die 21ste eeu by die Noord-gemeente ingelyf is.

Gamka-Oos

Die NG gemeente Gamka-Oos en Gamkavallei is gelyktydig op 22 Junie 1949 van die ou moedergemeente afgestig. Daar was 'n pastorie en 'n saaltjie waar nouliks 'n kwart van die gemeente se lidmate gehuisves kon word. Tog het die geesdrif destyds so hoog geloop dat nog dieselfde dag van die stigting die eerste kerkraadsvergadering gehou is. Onder andere sou 'n sterk uitvoerende komitee onder leiding van J.P. Coetzee saam met die konsulent, ds. J.C. du Plessis, die leiding neem. Verder word eerw. H.P. van der Merwe gevra om saam met di. J.C. du Plessis en J. Weideman as tydelike prediker op te tree. Op 18 Julie daardie jaar word besluit om die saaltjie te vergroot om 400 mense te bevat, geldelike verpligtinge geniet aandag en 'n boufonds word in die lewe geroep.

Ds. H.J. Strauss van Daniëlskuil het die beroep na die nuwe gemeente aangeneem en kom reeds op 9 Desember in die stigtingsjaar hier aan. Binne vier maande is meer as £600 ingesamel en die nodige uitrusting aangekoop. Gedurende 1950 stroom die bydraes in en nuwe geriewe word aangebring. Die vergrote saal beantwoord uitstekend aan sy doel en heel spoedig neem die gemeente sy eie Minshall-orrel in ontvangs. Vir hardhorendes skaf die gemeente 'n gehoortoestel aan en die gemeente se koor, onder leiding van mev. S. Wessels, neem sy plek in op die vergrote verhoog. Die eerste voltydse orreliste was me. A. Stals. 'n Eie kerkkantoor word ingerig om die werk van die eerste skriba-kassier, mnr. A. du Preez, te vergemaklik. Lidmate ondersteun die stelsel van wyksfunksies goed en saam met die dankoffers word sowat £400 ingesamel. Die gemeente kon al sy verpligtinge nakom, die boufonds groei en £150 word aangewend om die groot sending-tekort te help uitwis. Al die geseënde pogings laat die kerkraad besluit om ernstige aandag aan die bou van die gemeente se kerkgebou te gee.

Die gemeente handhaaf sy goeie werk in 1951, die leraar bearbei die lidmate sistematies, siekes en behoeftiges word versorg en die bywoning van die eredienste is goed. Dit was 'n jaar van buitengewone hoë wolpryse en die vrygewigheid van die boeregemeenskap neem toe. Vroeg reeds word besluit om 'n spesiale poging met die insameling van fondse aan te wend en die kerkraad besluit op 27 April 1951 om 'n kerk te bou. Die ontwerp van dié moderne siersteengebou is toevertrou aan die argitek wat tussen 1907 en 1959 vir meer as 80 ander, meesal NG kerkgeboue verantwoordelik was, naamlik Wynand Louw van die Paarl. Gamka-Oos is dan ook een van sy laaste kerkgeboue.

Gamkavallei

Die NG gemeente Gamkavallei se kerkgebou, waarvan ds. J.A.C. Weideman die hoeksteen gelê het op 22 Junie 1951.

Die NG gemeente Gamkavallei is op 22 Junie 1949 saam met NG gemeente Gamka-Oos van die moedergemeente afgestig. Die gemeente is vernoem na die Gamkarivier wat die skeiding tussen die gemeente en die moedergemeente is. Gamka beteken leeu.

Die kerkraad se eerste beroep is suksesvol uitgebring op ds. J.A.C. Weideman van die moedergemeente. Die ouderlinge van die eerste kerkraad was: eerw.. J.M.N. Breedt, E.A. Marais, J.H. Botha, J.P. van der Merwe, J.J. le Roux, J.A. Botes, C.W.A. van Zyl, J.L. Pienaar; en die diakens: G.A.V. Schreuder, J.P. du Preez, W.B. Brand, J.W. van Eck, A.I.P. van Rooyen, J.H.H. Vivier, L.D. Pienaar, C.J. Hattingh, A.G. Bedzuidenhout, H.P. Jooste en A. Esterhuizen. Die gemeente se eerste koster was E.A. Marais en na hom L.S. Koker. Die eerste skriba-kassier was G.A.V. Schreuder. As deeltydse orreliste het waargeneem Elsabe Schreuder, Nellie Olivier, mev. L. van der Merwe, mev. Louw en mev. Van Niekerk.

Die eredienste is aanvanklik waargeneem in die gebou van die Instituutsaal van die Suid-Afrikaanse Spoorweë, wat dit teen ’n verminderde tarief aan die gemeente verhuur het. Vir begrafnisse en huwelike is die moederkerk nog gebruik. Die kerkraad het ’n stuk grond in Hillside, die woonbuurt wes van die stasie en spoorlyn wat die kern van Gamkavallei vorm, teen ’n nominale bedrag van die Spoorweë aangekoop. Op hierdie terrein is eers ’n pastorie gebou en kort daarna begin met ’n sierlike kerkgebou. Ds. J.A.C. Weideman het die hoeksteen op 22 Junie 1951, die gemeente se tweede herdenking, gelê. Die moderne toringkerkgebou is van die fondament tot by die weerhaan van sierstene gebou. Die koste van die gebou, orrel en ander bykomstighede was altesaam £24 000.

Kort ná Gamkavallei se stigting is vyf wyksbidure in die distrik begin, wat deur kerkraadslede of ander lidmate gelei is. Destyds is gereeld buitedienste gehou op Letjesbosch, Amospoortjie, Jagerskraal, Middelwater, Hottentotsrivier, Boesmanskop en Brandewynsgat. Die dorpslidmate was net die Spoorweggemeenskap van Hillside, terwyl die distrikslidmate almal was tussen die Meiringspoortpad en die Nuweveldsberge. Aanvanklik was daar twee Sondagskole: op die dorp en op Letjesbosch met 224 kinders en 22 onderwysers (in 1952).

Die gemeente het in die eerste jaar ’n argief begin wat al die interessante persoonlike gelukwensings wat lidmate aan die gemeente geskryf het met sy eerste verjaardag. In die argief was ook ’n rolletjie klankdraad waarop al die verrigtinge van die hoeksteenlegging opgeneem is.

As spoorweggemeente was Gamkavallei se lot altyd ineengeweef met dié van die Spoorweë. Ná 1994 het die daaropvolgende veranderinge in die demografiese samestelling van Spoornet se werkerskorps, het Gamkavallei gekrimp tot net 188 belydende lidmate en 60 dooplidmate in 2012. In 1973 was hier 'n volle 660 belydende lidmate en 472 dooplidmate. Gamka-Oos, daarenteen, het die moedergemeente se lidmaattal (514 belydende lidmate en 119 dooplidmate in 2012) verbygesteek om in daardie jaar die grootste NG gemeente op die dorp en trouens die grootste van al Beaufort-Wes se dogters te word met 612 belydende lidmate en 192 dooplidmate.

Mev. Tibbie Steyn, 'n kleindogter van Beaufort se tweede predikant, ds. Colin Fraser, hier afgeneem omstreeks 1944. Sy was die weduwee van die laaste president van die Oranje-Vrystaat, pres. M.T. Steyn.

125-jarige jubileum

Met die viering van die gemeente se 125ste bestaansjaar in 1945 het mev. Tibbie Steyn, weduwee van die laaste president van die Oranje-Vrystaat, pres. M.T. Steyn, 'n spesiale boodskap vir die gemeente se Gedenkboek geskryf:

As kleinkind van ds. Colin Fraser, sr., en in herinnering aan die aangename besoeke van my kinderjare in die groot familiekring daar deurgebring, verheug dit my dat ek ook 'n paar woorde vir die Feesalbum van die gemeente Beaufort-Wes kan skrywe. Wat 'n voorreg om nog steeds terug te mag dink aan die bediening van Gods Woord, wat ons Boerevolk destyds tot sulke treffende feesdae opgeroep het. Ons Boerenasie was groot in sy eenvoud, gasvryheid en godsdiens.

Van harte wens ek die gemeente Beaufort-Wes geluk met die viering van sy honderd-vyf-en-twintigste jubileum, en saam met die gemeente hef ek my oë op na die berge vanwaar ons hulp kom. Ons kan nie anders as met beklemde gemoed die tydgees gadeslaan nie. Dit dreig om Gods Woord en godsdiens uit ons volkslewe te verdring. Mag die gelowige gebede ook in hierdie dae kragtig wees, sodat "Hy weer Sy wette in ons verstand sal gee en dit op ons harte sal skrywe".

Onze Rust, 18 Julie 1944

NG sendinggemeente

Eerw. A.H. Barnard, vader van die hartpionier dr. Christiaan Barnard, eerw. B.F.G. Bastiaanse en die kerkraad van die sendinggemeente afgeneem in 1931 voor die ou pastorie, wat vandag 'n museum is.

Die NG sendingkerk is as sodanig gebruik tot 1964. Dr. Chris Barnard is in 1922 in die sendingpastorie, langs die ou sendingkerk, gebore terwyl sy vader leraar van die sendinggemeente was.

Wat vandag die Verenigende Gereformeerde gemeente Beaufort-Wes is, het uit die sendingwerk ontstaan wat hier in die jaar 1818 begin het. Die eerste lede van die sendingwerkkring is op 20 September 1820 aangeneem en die eerste kind is op 19 Januarie 1841 gedoop. Die werk is deur ds. John Taylor, eerste leraar van die moedergemeente, begin. Hy was eers 'n sendeling van die Londense Sendinggenootskap. Die blanke kerkraad het die werk voortgesit tot in 1860 toe eerw. Carel Matthy as werker aangestel is en twee jaar lank die werk gedoen het. Op 21 April 1862 is die gemeente deur eerw. Paul Teske, met 'n kerkraad van een ouderling en twee diakens en 87 lidmate, gestig. Op 28 Junie die volgende jaar is eerw. Teske deur ds. W.A. Krige van Prins Albert, die konsulent van die moerdergemeente, georden omdat ds. Colin Fraser, die tweede leraar van die moedergemeente, op 12 Januarie 1863 afgetree het, maar sy opvolger, ds. Albert Zinn, eers op 20 Augustus 1864 hier bevestig is. Eerw. Teske het die werk in 'n klein "oefeningshuis" met 'n skuld van £200 daarop, begin. Dadelik het hy pogings aangewend om die gebou te vergroot, daardeur het die skuld egter toegeneem tot £400.

In 1869 het die plaaslike dam weggespoel en is die kerkgebou meegeneem deur die water. Al wat agtergebly het, was die skuld van £400. In 1871 is daar 'n ander stuk grond met die gebou daarop gekoop vir £500 wat moes dien as pastorie. Op hierdie grond is later die kerk, wat tans 'n museum is en op die blok langs die moederkerk geleë is, gebou. Hoeveel die kerk gekos het en wanneer dit ingewy is, word nie genoem in die kerkraadsnotules nie. Die preekstoel, wat die leraar self uit gips gemaak het, is vandag mog in die museum te sien. Ná 32 jaar van troue arbeid, navolgenswaardige voorbeeld en veel seën vir die gemeente is hy in die amp oorlede. In 1897 is hy deur eerw. R.D. Kretzen opgevolg, wat hier gearbei het tot in 1904, toe hy deur eerw. A.H. Barnard, die vader van die hartpionier dr. Christiaan Barnard, vervang is. Ná sy dood is dr. Barnard se as in die tuin van die eertydse sendingpastorie begrawe, wat nou 'n museum is, tesame met die aanliggende ou stadshuis op die hoek van Donkin- en Kerkstraat. Deur die uitgebreide arbeid onder die bruin bevolking op die plase was dit nodig om eerw. F.B. Bastiaanse aan te stel as tweede leraar in 1922.

Toe die lidmate van die Sendingkerk mettertyd te veel geword het vir een gemeente, is Beaufort-Wes-Oos in 1960 afgestig. In 1995 het die oorspronklike gemeente 904 lidmate gehad en die Oos-gemeente 2 500. 'n Gemeente van die destydse NG Kerk in Afrika (vir swart lidmate) is in 1969 gestig. Vandag is al drie dié gemeentes deel van die Verenigende Gereformeerde Kerk.

Kerkgebou gerestoureer

In 2009 het die kerkraad geld begin insamel om die kerkgebou te restoureer met die ook op die gemeente se 200-jarige bestaan in 2020. R1,3 miljoen is begroot vir dié projek, wat in 2015 begin het, waartydens die hele kerk van bo tot onder geverf word en die nodige herstelwerk aan die toring, gebou en loodglasvensters gedoen word. As deel van die geldinsameling het die gemeente, wat nou (2015) net een leraarsamp het, ook ’n pastorie verkoop. Die restourasie sou na verwagting einde Oktober 2015 voltooi word.

Predikante van Beaufort-Wes

Ds. Daniël Van Niekerk Theron, Beaufort-Wes se medeleraar van 1943 tot 1944, toe hy na die NG gemeente Daniëlskuil vertrek.

Ds. L.P. Spies, medeleraar van 1945 tot 1948.

Ds. J.J. van As, leraar van 1962 tot 1968.

1. John Taylor, 1818–1824
2. Colin Fraser, 1825–1862
3. Albert Zinn, 1864 – 15 November 1866 (oorlede in die amp)
4. Willem Petrus de Villiers, 1868–1875 (waarna eerste leraar van NG gemeente Carnarvon tot aftrede in 1904)
5. Louis Hugo, 1876–1896
6. Pieter van der Merwe, 1896–1904
7. Genl. Paul Roux, 1905 – 8 Junie 1911 (oorlede in die amp)
8. J.G. Steytler, 1912–1920
9. Johannes Rabie, 1921–1942
10. André Francois Malan, 1941–1944
11. Daniël Van Niekerk Theron, 1943–1944
12. Jan Christoffel du Plessis, 1945–1951
13. Lodewyk Petrus Spies, 1945–1948 (waarna eerste leraar van NG gemeente Herman Steyn op Vereeniging)
14. Jacob Andries Cornelius Weidemann, 1947–1949 (tot 1958 eerste leraar van Gamkavallei)
15. David Frederik van der Merwe, 1951–1961
16. Johannes Jacobus van As, 1962–1968
17. Charles Cumpries Bond, 1968–1972
18. Daniel Nicolaas van Zyl, 1970–1974
19. Bennie Meyer, 6 Oktober 1972–1976
20. Adriaan Albertus (Riaan) Terblanche, 1980–1998
21. Japie van Straaten, 1998 – hede

Bronne

• Dreyer, eerw. A. 1924. Eeuwfeest-Album van de Nederduits Gereformeerde-Kerk in Zuid-Afrika 1824–1924. Kaapstad: Publikatie-kommissie van de Z.A. Bijbelvereniging.
• Dreyer, eerw. A. 1932. Jaarboek van die Nederduits-Gereformeerde Kerke in Suid-Afrika vir die jaar 1933. Kaapstad: Jaarboek-Kommissie van die Raad van die Kerke.
• Hanekom, T.J. (red.), Ons Nederduitse Gereformeerde Kerk – gedenkboek by ons derde eeufees 1952. Kaapstad: N.G. Kerk-uitgewers, 1952.
• Joubert, eerw. P.P. 1932. Na vyftig jaar. 'n Jubileum-Gedenkboek van die Ned. Geref. Sendingkerk in Suid-Afrika, bevattende gegewens van sy ontstaan en ontwikkeling. Paarl: Paarlse Drukpers Maatskappy, Bpk.
• Olivier, ds. P.L. (samesteller), Ons gemeentelike feesalbum. Kaapstad en Pretoria: N.G. Kerk-uitgewers, 1952.
• Smit, ds. A.P. 1945. Gedenkboek van die Nederduitse Gereformeerde Gemeente Beaufort-Wes (1820–1945). Beaufort-Wes: N.G. Kerkraad.

Sien ook

• Lys van eerste honderd NG gemeentes in Suid-Afrika

Eksterne skakels

• Die verhaal van die ou Stadshuis Geargiveer 11 Oktober 2015 op Wayback Machine
• Foto's van die kerk, saal ens. Geargiveer 1 Mei 2014 op Wayback Machine