Wikipedia:Voorbladartikels 2016
Hierdie is die argief van al die artikel wat tydens 2016 as spogartikel op die voorblad gepryk het.
2016
wysigWeek 1
Victoria (Alexandrina Victoria; 24 Mei 1819 – 22 Januarie 1901) was van 20 Junie 1837 koningin van die Verenigde Koninkryk van Groot-Brittanje en Ierland en van 1 Mei 1876 die eerste Keiserin van Indië van die Britse heerskappy tot met haar dood. Sy het 63 jaar en 7 maande regeer, langer as enige ander Britse monarg behalwe haar agter-agter-kleindogter Elizabeth II.
Hoewel sy die troon bestyg het in ’n tyd toe die Verenigde Koninkryk reeds ’n gevestigde grondwetlike monargie was waarin die monarg min politieke mag gehad het en invloed uitgeoefen het met die raad van die eerste minister, was sy steeds ’n baie belangrike simboliese figuur van haar tyd. Die periode van haar bewind is bekend as die Victoriaanse tydperk, ’n era van nywerheids-, maatskaplike, ekonomiese, politieke, militêre en tegnologiese vooruitgang in die Verenigde Koninkryk.
Victoria, wat feitlik ten volle van Duitse afkoms was, was die dogter van prins Edward, die Hertog van Kent en prinses Victoria van Sakse-Koburg-Saalfeld; die kleindogter van George III en die broerskind van haar voorganger, William IV. Sy is opgevoed deur haar oom, wat later koning Leopold I van België geword het.
Sy het huwelike vir haar 9 kinders en 42 kleinkinders oor die hele Europa gereël; dit het haar die titel "ouma van Europa" besorg. Sy was die laaste monarg van die Huis van Hannover; haar seun koning Edward VII het tot die Huis van Sakse-Koburg en Gotha behoort.
Week 2
Die Winteroorlog (Fins: talvisota, Sweeds: vinterkriget, Russies: Зимняя война (transliterasie: Zimnjaja woina); ook bekend as die Sowjet-Finse Oorlog 1939–1940 (Russies: Советско-финская война, Sowjetsko-Finskaja woina 1939–1940)) het uitgebreek toe die Sowjetunie Finland op 30 November 1939 aanval, drie maande na die begin van die Tweede Wêreldoorlog. As gevolg hiervan is die Sowjetunie op 14 Desember uit die Volkebond geskop. Die Sowjetleier, Josef Stalin, het verwag dat die hele land teen die einde van die jaar oorwin sou wees, maar die Finse weerstand was te sterk vir die Sowjetmagte, wat drie keer so groot was. Finland het uitgehou tot in Maart 1940, toe 'n vredesverdrag geteken is waarvolgens omtrent 11% van Finland se grondgebied en 30% van sy ekonomiese bates aan die Sowjetunie afgestaan is.
Die gevolge van die oorlog was gemeng. Alhoewel die Sowjetmagte uiteindelik deur die Finse verdediging kon breek, het nóg die Sowjetunie nóg Finland ongeskaad uit die konflik getree. Sowjetverliese aan die front was geweldig en die land se internasionale aansien het daaronder gely. Erger nog: die vegvermoë van die Rooi Leër is bevraagteken, wat bygedra het tot Adolf Hitler se besluit om Operasie Barbarossa van stapel te stuur. Op die ou einde het die Sowjetmagte nie in hulle hoofdoel geslaag om Finland te verower nie, maar hulle het aansienlik grond aan die Ladogameer gewen. Die Finne het hulle soewereiniteit behou en aansienlike internasionale guns gewen.
Die vredesverdrag van 15 Maart het Frans-Britse planne verydel om troepe deur Noord-Skandinawië te stuur om Finland te help. Die Geallieerde planne was ook daarop gemik om Duitse toegang tot Noord-Swede se ystererts te verhoed.
Duitsland se inval in Denemarke en Noorweë op 9 April 1940 (Operasie Weserübung) het daarna die wêreld se aandag afgelei na die stryd vir beheer oor Noorweë.
Die Winteroorlog was 'n militêre ramp vir die Sowjetunie. Stalin het egter uit die fiasko geleer en besef dat politieke beheer oor die Rooi Leër nie meer moontlik was nie. Na die oorlog het die Kremlin 'n proses begin waarvolgens gekwalifiseerde offisiere heraangestel is en die leër se magte gemoderniseer is, 'n besluit wat die Sowjetunie in staat sou stel om die Duitse inval die hoof te bied. Alhoewel dit nie spesifiek beproef is nie, was die leërs van Frankryk, Brittanje en die VSA waarskynlik ook nie gereed vir ’n winteroorlog nie. In die Ardenne-aanval teen die einde van 1944 is duisende Amerikaanse troepe byvoorbeeld gestrand gelaat deur weerstoestande wat matig was in vergelyking met dié van die Skandinawiese winter.
Week 3
Libië (Arabies: ليبيا, Lībyā), amptelik die Staat Libië (دولة ليبيا, Awanak n Libya; ⵜⴰⵎⵓⵔⵜ ⵏ ⵍⵉⴱⵢⴰ Tamurt n Libya), is 'n land in Noord-Afrika. Libië is geleë tussen Egipte in die ooste, Soedan in die suid-ooste, Tsjad en Niger in die suide en Algerië en Tunisië in die weste. Met 'n oppervlakte van 1,8 miljoen km² (waarvan 90% woestyn is) is Libië die vierde grootste land in Afrika. Libië se hoofstad, Tripoli, is die tuiste van 1,7 miljoen van die land se totale bevolking van 5,7 miljoen mense. Die drie tradisionele dele van die land is Tripolitanië, die Fezzan en Sirenaïka.
Die naam "Libië" is 'n inheemse naam en verskyn ook in antieke Egiptiese tekste as 
, (R'bw of Liboe), waar daar verwys word na een van die Berberstamme wat wes van die Nyl woon. Die Griekse naam vir die stamlede was Libyes en die land se naam het Λιβύη, getranslitereer as "Libuee", geword. In antieke Griekeland het die term 'n breër betekenis gehad wat die hele Noord-Afrika wes van Egipte ingesluit het.
Libië het een van die hoogste BBP (koopkragpariteit) per capita in Afrika. Dié posisie is grootliks te danke aan die land se groot petroleumreserwes en lae bevolking.
Die land was tussen 1969 en 2011 onder leiding van Kolonel Moeammar al-Ghaddafi, wie se buitelandse beleid hom dikwels in konflik met die Weste en regerings van ander Afrika-lande gebring het. Libië het egter in 2003 enige ambisies vir kernwapens laat vaar en buitelandse betrekkinge is tans minder netelig.
Libië se vorige vlag was die enigste nasionale vlag wat slegs uit een kleur bestaan, met geen ontwerp, ampstekens of ander detail nie.
Week 4
Die Rugbywêreldbeker 2007 was die sesde Rugbywêreldbeker, die wêreldkampioenskap wat sedert 1987 elke vier jaar gehou word. Frankryk het van 7 September tot 20 Oktober 2007 as gasheer van die toernooi opgetree. Frankryk se bod om die toernooi aan te bied is in 2003 bo Engeland s'n verkies.
Ses-en-tagtig nasies het deelgeneem aan die streekskwalifiserende rondtes wat in 2004 begin het. Die agt kwarteindfinaliste van die Rugbywêreldbeker 2003 het outomaties gekwalifiseer. Twaalf ander lande het by hulle aansluit vir die groepstadium van die kompetisie. Portugal was die enigste debutantnasie by die 2007-Wêreldbeker.
Twintig nasies het oor 44 dae in 48 wedstryde gespeel. Twee-en-veertig wedstryde is in tien stede in Frankryk gespeel, vier in Cardiff, Wallis, en twee in Edinburg, Skotland.
Die 2007-kampioenskap het begin met 'n wedstryd tussen die gasheer Frankryk en Argentinië op 7 September by die Stade de France in Saint-Denis buite Parys. Die Argentyne het verras deur die gasheer te klop, 'n prestasie wat hulle later sou herhaal toe hulle die bronsmedalje gewen het deur Frankryk op 19 Oktober vir 'n tweede keer te klop. Op 20 Oktober 2007 is die eindstryd ook by die Stade de France-stadion gespeel. Suid-Afrika se Springbokke het Engeland met 15 punte teen 6 verslaan wat die land sy tweede Rugbywêreldbekertitel besorg het. Die telling, waarin geen drieë gedruk is nie, is behaal met vier strafskoppe deur Percy Montgomery en een deur Francois Steyn, teenoor die twee van Engeland se Jonny Wilkinson.
Week 5
Die Airbus A380 is ’n dubbeldek, vier-enjin passasiersvliegtuig wat deur EADS (Airbus S.A.S.) vervaardig word. Dit is die grootste passasiersvliegtuig ter wêreld en meeste lughawens moes hul fasiliteite opgradeer om dit te kan akkommodeer as gevolg van sy grootte. Dit het vir die eerste keer op 27 April 2005 van Toulouse, Frankryk opgestyg. Na ’n aantal oponthoude word die eerste kommersiële vlug op 25 Oktober 2007 deur Singapore Airlines onderneem. Vir ’n groot deel van die vliegtuig se ontwikkeling het dit bekend gestaan as die Airbus A3XX. Die bynaam Superjumbo word met die A380 geassosieer.
Die A380 se boonste dek strek oor die hele lengte van die romp. Dit laat 50% meer kajuitvloerspasie toe as in die volgende grootste passasiersvliegtuig, die Boeing 747-400, en verskaf sitplek aan 525 passasiers in standaardkonfigurasie of tot 853 passasiers in volledige ekonomieklas-konfigurasie. Twee A380 modelle word te koop aangebied. Die A380-800, die passasiersmodel, is die grootste passasiersvliegtuig ter wêreld, selfs groter as die Boeing 747, en die A380-800F, die vragmodel, wat ontwerp is as een van die grootste vragvliegtuie met ’n gelyste vragkapasiteit wat slegs deur die Antonof An-225 oortref word. Die A380-800 is ontwerp vir 'n reikafstand van 15 700 km (8 500 seemyl), genoeg om ononderbroke van New York na Hongkong te vlieg, teen ’n kruissnelheid van Mach 0,85 (ongeveer 900 km/h op kruishoogte).
Week 6
Perikles (c. 495 – 429 v.C., Grieks: Περικλῆς, menend "omgewe van glorie") was 'n prominente en invloedryke staatsman, redenaar en generaal van antieke Athene tydens die stad se goue era — spesifiek die tydperk tussen die Persiese en Peloponnesiese oorloë. Hy het aan sy moederskant afgestam van die gesaghebbende en histories invloedryke Alkmaionide-familie.
Perikles het sodanige grondige invloed op die Atheense samelewing gehad dat Thukydides, sy eietydse historikus, hom aangeslaan het as die "eerste burger van Athene". Perikles het die Deliese bond omskep in 'n Atheense ryk en sy landgenote gelei tydens die eerste twee jaar van die Peloponnesiese oorlog. Sy Atheense ampstermyn, min of meer van 461 tot 429 v.C., is soms bekend as die "Era van Perikles", alhoewel die tydperk wat so aangedui word, ook 'n tydperk van so vroeg as die Persiese oorloë kan insluit, tot selfs so laat as die volgende eeu.
Perikles het die kunste en literatuur aangemoedig; dit was die hoofrede waarom Athene beskou is as die opvoedkundige en kultuursentrum van die antieke Griekse wêreld. Hy het 'n ambisieuse bouprojek ingelei wat verantwoordelik is vir die meerderheid oorblywende strukture van die Akropolis (insluitend die Parthenon). Hierdie projek het die stad verfraai, die stad se leierstatus sigbaar tentoongestel, asook werk verskaf aan die inwoners daarvan. Benewens het Perikles die Atheense demokrasie so aangevuur dat die kritici hom 'n populis genoem het.
Week 7
Die differensiaalrekening is in wiskunde een van die hoofvelde van analise. Die sentrale tema van die differensiaalrekening is die berekening van lokale veranderinge van funksies, soos hulle hellings en raaklyne. Dit is nou verwant aan die integraalrekening, waarmee dit saam onder die begrip infinitesimaalrekening of kalkulus saamgevat kan word.
Die grondleggende begrip waarop differensiaalrekening gebaseer is, is die afgeleide waarde of bloot afgeleide van 'n funksie (Engels: derivative, Duits: die Ableitung). Daar kan aan die afgeleide as die raaklyn of helling van 'n funksie se grafiek gedink word. In hoër dimensies word die afgeleide veralgemeen tot 'n raakoppervlakte of raakvolume, en in die mees veralgemene geval word die afgeleide deur die lineêre afbeelding beskryf wat die funksie die beste lokaal benader.
Die afgeleide is die verhouding (of eweredigheidssfaktor) tussen 'n nietig-klein verandering van die funksiewaarde as gevolg van 'n nietig-klein verandering van die invoerwaarde. Byvoorbeeld, as (so y is 'n funksie van x) dan kan die helling by 'n punt op die grafiek benader word deur:
Waar die nietig-klein verandering in die funksie se waarde is en die nietig-klein verandering in die invoerwaarde is.
Differensiaalrekening het talle toepassings in wiskunde en veral toegepasde wiskunde (soos die natuurwetenskappe, ingenieurswese, ekonomie, ens). In hierdie velde word dit gebruik om te beskryf hoe waardes relatief tot mekaar verander (byvoorbeeld, hoe saamgestelde rente aanwas namate tyd verbygaan, of hoe 'n gebuigde balk se rigting langs sy lengte af verander). Nog 'n toepassing is die optimering van 'n differensieerbare funksie deur sy maksima en minima (hoogste en laagste punte) te vind. Hierdie punte stem ooreen met die plekke waar die funksiewaarde nie meer verander nie, en die afgeleide nul is.
Week 8
Chili (Spaans: Chile [ˈtʃile] ), amptelik die Republiek van Chili (República de Chile [reˈpuβlika ðe ˈtʃile] ), is ’n unitêre presidensiële grondwetlike republiek geleë aan die suidwestelike kus van Suid-Amerika. Chili strek in 'n noord-suidrigting oor ’n afstand van sowat 4 300 kilometer, terwyl dit op sy breedste in 'n oos-wesrigting maksimaal 400 kilometer van die weskus tot by die grens met Argentinië strek. Dié land behels verskillende klimaatsones wat van tropiese woestyne in die noorde tot by die koel gematigde en subpolêre woudsones van Suid-Chili strek.
Chili word in die weste deur die Stille Oseaan, in die noorde deur Peru, in die noordooste deur Bolivië, in die ooste deur Argentinië en in die suide deur die Suidelike Oseaan begrens. Die Straat van Magellaan, wat volledig onder Chili se beheer val, bied dié land ook toegang tot die Atlantiese Oseaan in die ooste. Naas sy vastelandgebiede maak ook die Paaseiland (of Rapa Nui) in die Stille Oseaan, die eiland Salas y Goméz, die Juan-Fernández-eilandgroep met Robinson-Crusoe-eiland, die Desventuradas-eilande en die eilandgroepe van Ildefonso en Diego-Ramirez in die suide deel uit van Chileense grondgebied. Dié land maak daarnaas ook aanspraak op ’n gebied in Antarktika (Antártica Chilena) met ’n oppervlakte van sowat 1,266 miljoen vierkante kilometer rondom die Antarktiese Skiereiland.
Danksy die ekonomiese beleid en vryemarkhervormings van Augusto Pinochet se demokratiese opvolgers het Chili tot een van die welvarendste lande in Latyns-Amerika en mees stabiele nasies in Suid-Amerika ontwikkel. Volgens die Verenigde Nasies se Menslike ontwikkelingsindeks (MOI) is Chili tans dié land met die hoogste lewensgehalte in Latyns-Amerika. Chili is een van die belangrikste koperprodusente ter wêreld, ’n beduidende uitvoerder van wyn en ook een van Suid-Afrika se grootste mededingers op die internasionale vrugtemark.
Week 9
Gaius Plinius Secundus (23 n.C. – 25 Augustus 79), beter bekend as Plinius die ouere, was 'n Romeinse outeur, natuurkundige en natuurfilosoof, asook 'n vloot- en weermagkommandeur van die vroeë Romeinse ryk, en persoonlike vriend van keiser Vespasianus. Sy vryetyd is grootliks aan studies gewy; aan die beskrywings van sy ondersoeke en veldwaarnemings van natuurlike en geografiese verskynsels, waaruit hy 'n ensiklopediese werk, die Naturalis Historia saamgestel het, wat as 'n toonbeeld aanvaar is in vele aanverwante werke daarna. Plinius die jongere, sy susterskind, het só na hom verwys in 'n brief aan die historikus Tacitus:
Vanuit my eie oogpunt gesien, ag ek diegene geseënd vir wie, as 'n vergunning van die gode, dit beskore is om òf te doen wat beskrywenswaardig is, òf te skryf wat lesenswaardig is; en uitermate geseënd diesulkes wat beskik oor beide voorregte. Onder die laasvermelde garde sal my oom getel word, danksy sy eie en ook jou lektuur.
Plinius verwys hier daarna dat Tacitus op 'n tans verlore werk van sy oom, Geskiedenis van die Germaanse Oorloë, aangewese was. Plinius die ouere is oorlede op 25 Augustus 79 n.C., tydens 'n reddingspoging om 'n vriend en sy familie van die nabye van Berg Vesuvius te ontruim, kort na die uitbarsting daarvan die stede Pompeji en Herculaneum uitgewis het. 'n Heersende wind het hul skip verhoed om weer van die strand terug te keer. Hy het inmekaargesak en gesterf, en sy metgeselle het dit later toegeskryf aan giftige gasse. Maar aangesien hulle self daardeur ongedeerd gelaat is, kan natuurlike oorsake nie uitgesluit word nie.
Week 10
Skaak is 'n bordspel vir twee spelers. Die huidige vorm van die spel het in Suidelike Europa ontstaan tydens die tweede helfte van die 15de eeu nadat dit ontwikkel het uit soortgelyke en baie ouer spelle met Indiese en Persiese oorsprong. Vandag is skaak een van die gewildste bordspele ter wêreld en word dit deur miljoene mense tuis, in klubs, aanlyn, per pos, en in toernooie gespeel.
Skaak word gespeel op 'n vierkantige bord wat verdeel is in agt rye en agt kolomme, met 64 indiwiduele blokkies wat tradisioneel lig en donker gekleur is. Elke speler het 16 stukke, wat bestaan uit agt pionne, twee torings, twee lopers, twee ruiters, een dame en een koning. Elke stuk skuif op sy eie manier. Die twee kante word onderskei deur kontrasterende kleure. Die doel van die spel is om die koning van die opponent in skaakmat te plaas.
Georganiseerde skaakkompetisies het in die 16de eeu begin en het sedertdien aansienlik ontwikkel. Alhoewel dit nie 'n Olimpiese sport is nie, word skaak wel deur die Internasionale Olimpiese Komitee as 'n sport erken. Die eerste amptelike Wêreldskaakkampioen, Wilhelm Steinitz, het sy titel in 1886 verwerf. Die huidige wêreldkampioen is Magnus Carlsen van Noorweë. Teoretici het sedert die spel se ontstaan uitgebreide skaakstrategieë en taktiek ontwikkel.
Een van die doelstellings van vroeë rekenaarwetenskaplikes was om 'n skaakprogram te ontwikkel. Hedendaagse skaak word sterk beïnvloed deur die vermoëns van skaakprogramme en die vermoë om aanlyn teen ander spelers te speel. In 1997 het Deep Blue die eerste rekenaar geword om 'n heersende skaakkampioen te verslaan in 'n wedstryd waarin dit teen Garry Kasparov gewen het.
Die woord skaak kom van die Persiese woord sjah, wat koning beteken. Ook die woord mat is Persies en beteken hulpeloos.
Week 11
Marcus Tullius Cicero (uitspraak in Klassieke Latyn: ˈkikeroː; 3 Januarie 106 v.C. – 7 Desember 43 v.C.) was 'n Romeinse filosoof, staatsman, regsgeleerde, politieke teoretikus en Romeinse konstitusionalis. Hy is binne 'n ryk munisipale familie van ridderstand gebore, en is algemeen as een van Rome se vernaamste redenaars en prosaskrywers beskou.
Hy het die Romeine bekendgestel aan die hoofstrominge van Griekse filosofie en het 'n Latynse woordeskat daarvoor opgestel, wat neologismes bevat het soos humanitas, qualitas, quantitas en essentia, en hom onderskei as 'n taalkundige, vertaler en filosoof. Alhoewel hy ‘n imponerende redenaar en suksesvolle regsgeleerde was, het Cicero nogtans sy politieke loopbaan voorgehou as sy vernaamste onderskeiding. Vandag, word hy hoofsaaklik geëer vir sy humanisme en filosofiese en politieke geskrifte. Sy aansienlike korrespondensie, grootliks aan sy vriend Atticus gerig, was besonder invloedryk, en het die kuns van verfynde briefskrywing aan die Europese kultuur bekendgestel. Cornelius Nepos, biograaf van Atticus in die eerste eeu v.C., het opgemerk dat Cicero se briewe sodanige rykdom van besonderhede bevat "rakende die ingesteldhede van leiersfigure, die foute van generaals en die omwentelinge van die regering" dat die leser daarvan weinig bykomende geskiedskrywing van die era benodig. Cicero se toesprake en briewe is van die belangrikste eietydse bronne wat oorleef rakende die laaste dae van die Romeinse Republiek.
Gedurende die woelinge in die laaste helfte van die eerste eeu v.C., wat gekenmerk is deur burgeroorloë en die diktatorskap van Gaius Julius Caesar, was Cicero 'n voorstander vir 'n terugkeer na die tradisionele republikeinse regeringsvorm. Sy loopbaan as staatsman is egter gekenmerk deur inkonsekwente beleid en ‘n wispelturigheid in sy standpunte na gelang van die politieke klimaat. Sy besluiteloosheid kon miskien aan sy sensitiewe en beïnvloedbare geaardheid toegeskryf word; hy was geneig tot oorreaksie in die aanskyn van politieke en private veranderinge. "Sou hy maar in staat wees om voorspoed met groter selfbeheersing te verduur en teëspoed met meer vasberadenheid!" het sy tydgenoot C. Asinius Pollio, ‘n Romeinse staatsman en historikus, van hom geskryf. Cicero het ‘n teenstander van Marcus Antonius geword, en ‘n reeks toesprake teen hom gerig. Hierna is hy as ‘n vyand van die staat geag en is voëlvry verklaar deur die tweede driemanskap, wat hom in die jaar 43 v.C. om die lewe gebring het.
Week 12
Die Verenigde State van Amerika (dikwels afgekort tot Verenigde State, VS of VSA, Engels: United States of America), in die omgangstaal ook net Amerika genoem, is 'n land in die Westelike Halfrond, wat uit vyftig deelstate en talle eilandgebiede bestaan. 48 van sy deelstate lê in Sentraal-Noord-Amerika tussen die Stille Oseaan in die weste en die Atlantiese Oseaan in die ooste en word in die noorde deur Kanada en in die suide deur Meksiko begrens, die deelstaat Alaska lê in die noordweste van die Noord-Amerikaanse vasteland en grens in die ooste aan Kanada, en die deelstaat Hawaii is 'n eilandgroep in die middel van die Stille Oseaan. Die land beslaan altesaam veertig persent van die Noord-Amerikaanse vasteland.
Die Verenigde State van Amerika is 'n federale presidensiële grondwetlike republiek met 'n tweekamerparlement, die Kongres, wat uit die Senaat en die Huis van Afgevaardigdes bestaan. Die hoofstad van die VSA is Washington, D.C., wat nie deel uitmaak van een van die vyftig state nie, maar in die federale Distrik Columbia geleë is.
Die Verenigde State is met meer as 9,8 miljoen vierkante kilometer (meer as 3,8 miljoen vierkante myl) en met sowat 322 miljoen inwoners die derde grootste land ter wêreld ten opsigte van sy oppervlakte en bevolking. Met 'n bruto geografiese produk van meer as 15 094 miljard VSA-$ (94 140 miljard ZAR) in 2011 is die VSA die grootste ekonomie ter wêreld.
Die land, wat oorspronklik deur die stamme van die Eerste Nasies bewoon is, het danksy grootskaalse immigrasie van dwarsoor die wêreld tot een van die etnies, sosiaal en godsdienstig mees diverse lande ter wêreld ontwikkel.
Die Verenigde State is deur dertien kolonies gestig, wat na aanleiding van die Amerikaanse Rewolusionêre Oorlog hulle onafhanklikheid van Groot-Brittanje op 4 Julie 1776 verklaar en hulle grondwet, die Artikels van die Konfederasie, op 1 Maart 1781 bekragtig het. Die huidige grondwet is op 17 September 1787 aangeneem. Die oppervlakte van die VSA is gedurende die 19de eeu deur gebiede, wat van Frankryk en Meksiko gekoop is, aansienlik uitgebrei. Met die ekonomiese agteruitgang van die Sowjetunie in 1991 het die VSA die enigste oorblywende supermoondheid geword. Die land oefen nog steeds 'n oorheersende ekonomiese, politieke, kulturele en militêre invloed dwarsoor die wêreld uit.
Week 13
Apartheid, soms geëufemiseer tot afsonderlike ontwikkeling, verwys na 'n politieke bestel, ideologie en beleid wat op rasseklassifikasie gegrond is en tussen 1948 en 1994 as amptelike beleid in Suid-Afrika gegeld het. Die woord apartheid dui oorspronklik op 'n toestand van apart of afgesonder wees. Met die implementering van die Nuwe Benadering van P.W. Botha in 1984 na afloop van die referendum in 1983, is 'n beleid van magsdeling daargestel waarmee tentatiewe stappe gedoen is om ander groepe by die regering te betrek. Dit het egter steeds die swart meerderheid uitgesluit en is deur die meeste mense in Suid-Afrika en in die buiteland verwerp. Onder apartheid is lede van verskillende rasse geskei en is swart mense stemreg binne die sogenaamde "wit" Suid-Afrika ontsê. Die invoer van die beleid veroorsaak oneindige leed aan miljoene Suid-Afrikaners deur gedwonge verskuiwings, beperkings op beweging, indiensneming en gewelddadige onderdrukking van die vryheidstryd. Vele ander wette en reëlings soos die Groepsgebiedewet, Ontugwet en die Wet op Afsonderlike Geriewe dra by tot die daaglikse vernedering van swart en gekleurde mense.
In 'n manifes van dr Daniël François Malan (leier van die Nasionale Party 1948-1954) op die vooraand van die algemene verkiesing in eersgenoemde jaar, word die term apartheid vir die eerste keer gebruik om die beleid van die Nasionale Party aan te dui. Daarmee wou die Party die voortbestaan van die afsonderlike identiteit van elke ras in Suid-Afrika verseker. Blankes, Indiërs, swartes en bruines sou afsonderlik naas mekaar tot ontwikkeling gebring word.
Die negatiewe element van hierdie beleid en die verloop daarvan is hoofsaaklik die diskriminasie teen sogenaamde nie-blankes. Dit het duidelik geword dat die politieke mag sedert 1948 die Europese (wit) groepe bevoordeel het, terwyl die ander groepe afgesonder is ten opsigte van politieke deelname, en deelname aan maatskaplike voordele en ekonomiese bedrywighede. Ten opsigte van die swart mense was die verklaarde beleid om die vernaamste etniese groepe te skei in hulle eie gebiede. Hulle moes daar as selfversorgende eenhede ontwikkel. Die gebiede was egter nie geskik vir die vorming van volwaardige state nie en finansiering deur die Apartheidsregering was onvoldoende om die Groot Apartheid-visie te verwesenlik.
Verskeie woordsamestellings het ontstaan om aanduidend te wees van stelsels wat die gevolg van apartheid was: apartheidsregering, met sy apartheidspolitiek en apartheidsbeleid; apartheidspolisie en apartheidsweermag. Die term dra in die algemeen 'n skeldende ondertoon, juis omdat die uitoefening van die apartheidsbeleid tot soveel onreg en lyding binne die onderdrukte groep gelei het.
In Engeland het simpatiseerders met die lot van die onderdrukte groepe in 1969 onder leiding van die anti-apartheidsaktivis Peter Hain, 'n bybetekenis geskep: "apart hate" is gebruik om aan te dui dat daar 'n element van haat geheers het om 'n onderdrukte groep in die Suid-Afrikaanse sosiaal-politieke bedeling te vestig. Hierdie verwikkeling het die wêreld soos 'n veldbrand getref en die uitwerking was uiters nadelig vir die Suid-Afrikaanse regering, wat vertrou het op eufemismes, gebore uit 'n beleid van segregasie, om sy politieke ontwerp van swart tuislande en selfbeskikking in afgesonderde state te bevorder.
Die fokus op apartheid het wêreldwyd só 'n oorweldigende gevolg gehad, dat die term spoedig opgeneem is as leenwoord in ander tale, eerder as om nuutskeppings te maak.
Die apartheidtydvak kom finaal tot 'n einde met die eerste nie-rassige algemene verkiesing in Suid-Afrika in 1994, wat oortuigend deur die ANC gewen word. Die verkiesing word gevolg deur die inhuldiging van Nelson Mandela as Suid-Afrika se eerste swart president en die saamstel van 'n regering van nasionale eenheid waarin die leiers van die vernaamste opposisiepartye, die Nasionale Party en die IVP, adjunkpresidentsposte en ander kabinetposte beklee.
Week 14
.svg)
Die nasionale vlag van Kanada is op 15 Februarie 1965 amptelik in gebruik geneem. Die vlag vertoon drie vertikale bane in rooi, wit en rooi met ’n rooi elfpuntige esdoringblaar in die middel van die wit baan.
Die aanvaarding van die vlag in 1965 was die eerste keer dat ’n nasionale vlag vir Kanada gekies is om die Unievlag te vervang. Die Rooi Kanadese Vaandel is nie-amptelik gebruik sedert die 1890’s en is in 1945 deur ’n algemene maatreël van bestuur goedgekeur vir gebruik "waarookal die plek of geleentheid hom voordoen om ’n kenmerkende Kanadese vlag te laat wapper." In 1964 het die eerste minister Pearson ’n komitee aangewys om die vraagstuk op te los. Dit het gelei tot ’n ernstige debat oor die verandering van die vlag. Uit drie opsies is George Stanley en John Matheson se esdoringontwerp wat gebaseer was op die vlag van die Koninklike Militêre Kollege van Kanada, gekies. Die vlag is die eerste keer op 15 Februarie 1965 ten toon gestel; hierdie datum word jaarliks gevier as die Nasionale Kanadese Vlagdag.
Baie verskillende vlae is geskep vir gebruik deur Kanadese amptenare, regeringsliggame en militêre magte. Die meeste van hierdie vlae maak op die een of ander manier van die esdoringblaarmotief gebruik deur die Kanadese vlag in die skildhoek te hê of deur esdoringblare in die ontwerp te gebruik. Die Koninklike Unievlag is ook ’n amptelike vlag in Kanada en word gebruik as simbool van Kanada se lidmaatskap van die Britse Statebond, en die verbintenis tot die Kroon. Die Unievlag is steeds ’n element in ander Kanadese vlae waaronder die provinsiale vlae van Brits-Columbië, Manitoba en Ontario.
Week 15
Hawaii (Engels: State of Hawaii, Hawais: Mokuʻāina o Hawaiʻi), 'n vulkaniese eilandgroep wat sewe groot bewoonde en 125 kleiner onbewoonde eilande behels, is die 50ste en mees westelike van die Amerikaanse deelstate. Alhoewel die grootste eiland, wat met sy kenmerkende driehoeksvorm byna twee derdes van die totale oppervlak beslaan, ook die naam Hawaii dra, bly Oʻahu met die hoofstad Honolulu die belangrikste en mees digbevolkte eiland - en ook steeds die hoofbestemming vir miljoene toeriste. Ter onderskeiding van die eilandgroep word die eiland Hawaii deur die plaaslike bewoners dikwels Big Island (Groot Eiland) genoem. Hawaii se bynaam is Die Aloha-staat (Engels: The Aloha State).
Hawaii lê suid van die deelstaat Alaska, noord van die Franse eiland Tahiti in Frans-Polinesië en sowat 3 700 kilometer wes van die Amerikaanse vasteland. Alhoewel die eilandgroep polities deel uitmaak van Noord-Amerika, vanweë sy ligging noord van die ewenaar en in geografiese opsig ook nie by die Suidsee-eilande gereken word nie, behoort dit ten opsigte van sy inheemse bevolking en beskawing wél tot Polinesië en vorm dit die noordelike punt van die Polinesiese Driehoek.
Die bewoners van die huidige Amerikaanse deelstaat is 'n mengelmoes van Europese en Oosterse nasies en rasse, terwyl die oorspronklike Polinesiese bewoners vandag in die minderheid is.
Ondanks sy ligging in die Noordelike Stille Oseaan naby die Kreefskeerkring en byna 2 400 kilometer noord van die ewenaar word Hawaii in die algemeen veral deur toeriste as 'n tipiese Suidsee-eiland gereken en dikwels met 'n sorgvrye paradys geassosieer. Gevolglik het Honolulu met sy bekende Waikiki-strand al dekades gelede 'n sinoniem vir moderne Amerikaanse massatoerisme geword. Sowat 60 persent van alle besoekers kom tans uit die Verenigde State en Japan. Nogtans het Hawaii sy natuurskoon danksy die omgewingsbewustheid van sy inwoners bewaar.
Week 16
Die nasionale vlag van die Verenigde State is op 4 Julie 1960 amptelik in gebruik geneem. Die vlag vertoon dertien horisontale bane in rooi en wit afwisselend met ’n blou reghoek in die skildhoek waarop daar 50 vyfpuntige wit sterre is.
Een van die mees gebruikte Amerikaanse simbole is die Amerikaanse vlag. Vir baie inwoners van die Verenigde State verteenwoordig die vlag alle vryhede en regte wat in die Grondwet van die Verenigde State (die sg. handves van Regte ((en) Bill of Rights) vervat word en bied dit ook veral individuele vryhede soos uiteengesit in die Amerikaanse Onafhanklikheidsverklaring.
Oor die simboliek van die ontwerp het die Amerikaanse Kongres in 1977 ’n boek die lig laat sien met die volgende omskrywing daarin: "Die ster is ’n simbool van die hemelse en Goddelike doel waarop die mens hom sedert onherinnerbare tye gerig het; die streep is simbolies vir die ligstrale van die son." George Washington het blykbaar gesê: "Ons het die sterre uit die hemel gekry, die rooi van ons moederland, geskei deur wit bane sodat ons kan sien dat ons van haar afgeskei het, en die wit bane sal in die toekoms ingaan en Vryheid verteenwoordig."
Vir baie mense staan die rooi en wit respektiewelik vir die bloed van diegene wat hul lewens neergelê het vir die ideaal en gawe van vryheid.
Ou en beskadigde vlae word verbrand in ’n eenvoudige seremonie. Die vlae word tydens betogings teen die Verenigde State ook dikwels met opset verbrand. Sommige groepe in die VSA stel dan ook voor om die verbranding van die vlag weens politieke redes strafbaar te maak.
Die vyftig sterre op die vlag verteenwoordig die 50 Amerikaanse deelstate en die dertien bane verteenwoordig die oorspronklike dertien kolonies wat teen die Britse Monargie gerebeleer het en sodoende die eerste dertien state van die Unie geword het.
Week 17
Die Rugbywêreldbeker 2007 was die sesde Rugbywêreldbeker, die wêreldkampioenskap wat sedert 1987 elke vier jaar gehou word. Frankryk het van 7 September tot 20 Oktober 2007 as gasheer van die toernooi opgetree. Frankryk se bod om die toernooi aan te bied is in 2003 bo Engeland s'n verkies.
Ses-en-tagtig nasies het deelgeneem aan die streekskwalifiserende rondtes wat in 2004 begin het. Die agt kwarteindfinaliste van die Rugbywêreldbeker 2003 het outomaties gekwalifiseer. Twaalf ander lande het by hulle aansluit vir die groepstadium van die kompetisie. Portugal was die enigste debutantnasie by die 2007-Wêreldbeker.
Twintig nasies het oor 44 dae in 48 wedstryde gespeel. Twee-en-veertig wedstryde is in tien stede in Frankryk gespeel, vier in Cardiff, Wallis, en twee in Edinburg, Skotland.
Die 2007-kampioenskap het begin met 'n wedstryd tussen die gasheer Frankryk en Argentinië op 7 September by die Stade de France in Saint-Denis buite Parys. Die Argentyne het verras deur die gasheer te klop, 'n prestasie wat hulle later sou herhaal toe hulle die bronsmedalje gewen het deur Frankryk op 19 Oktober vir 'n tweede keer te klop. Op 20 Oktober 2007 is die eindstryd ook by die Stade de France-stadion gespeel. Suid-Afrika se Springbokke het Engeland met 15 punte teen 6 verslaan wat die land sy tweede Rugbywêreldbekertitel besorg het. Die telling, waarin geen drieë gedruk is nie, is behaal met vier strafskoppe deur Percy Montgomery en een deur François Steyn, teenoor die twee van Engeland se Jonny Wilkinson.
Week 18
Die nasionale vlag van Meksiko is op 16 September 1968 amptelik in gebruik geneem. Die vlag vertoon drie ewe breë vertikale bane in groen, wit en rooi met die wapenskild van Meksiko in die middel van die wit baan.
Hoewel die betekenis van die kleure na verloop van tyd verskeie kere verander het, het die kleure sedert die Meksikaanse Onafhanklikheidsoorlog (1810–1821) in gebruik gebly. Die huidige vlag is in 1968 aangeneem aangesien die Meksikaanse wapen toe die laaste keer gewysig is. Die huidige wet op die nasionale simbole, die Ley sobre el Escudo, la Bandera y el Himno Nacionales is sedert 1984 van krag.
Die afbeelding van die wapen is gebaseer op ’n eeue-oue Asteekse legende. Hierdie legende lui dat die god Huitzilopochtli die Asteke opdrag gegee het om hul mitiese blyplek Aztlan te verlaat en na ’n plek gaan waar hulle ’n meer sou vind waarin ’n eiland van klippe sou wees. Op die eiland sou ’n turksvyboom staan met ’n arend daarop wat besig is om ’n slang te eet. Die Asteke sou verskeie jare rondtrek op soek na die eiland, totdat hulle in 1325 die plek uiteindelik ontdek het. Hulle het hulle nuwe hoofstad, Tenochtitlan, hier gestig. Vandag is Meksikostad op hierdie plek.
Hoewel die wapens volgens heraldiese reëls nie werklik ’n wapen is nie, beskou die Meksikaanse regering dit as sodanig.
Week 19
Die pikkewyne (Spheniscidae) is 'n groep seevoëls uit die Suidelike Halfrond wat nie kan vlieg nie. Hulle verteenwoordig die enigste familie in die orde Sphenisciformes wat onder die Neognathae tel - 'n superorde van voëls waar die kake eers relatief onlangs in die evolusionêre geskiedenis gevorm het.
Die duikers (Gaviiformes) en stormvoëlagtiges (Procellariiformes) vorm waarskynlik hulle stamverwante sustersgroepe.
Pikkewyne is maklik onderskeibaar van alle ander voëls en is uitstekend aangepas tot 'n lewe in die see en deels om in die koudste dele van die wêreld te oorleef.
Pikkewyne kom voor in die oopsee van die suidelike halfrond. Hulle word veral in die kuswater van Antarktika, in Nieu-Seeland, suidelike Australië, Suid-Afrika, in die suide van Suid-Amerika die nabygeleë Falkland-eilande en langs die weskus op tot by Peru sover noord as die Galápagos-eilande by die ewenaar aangetref. As koudliewende voëls word hulle slegs in tropiese gebiede aangetref waar daar koue seestrome is; dit is byvoorbeeld die geval aan die weskus van Suid-Amerika met die Humboldtstroom en in Suid-Afrika met die Benguelastroom aan die Kaapse Skiereiland.
Die meeste soorte bly iewers tussen die 45ste en 60ste suidelike breedtegraad; die grootste enkele konsentrasie is in Antarktika en nabygeleë eilande.
Die eintlike habitat van pikkewyne is die oop see, waarvoor hulle anatomies uitstekend aangepas is. Hulle keer slegs na die kus terug om te broei; daar leef hulle in rotsagtige kuste van die suidelike kontinente, in koel woude van die gematigde gebiede, op subtropiese sandstrande, op grootliks plantlose lawavelde, subantarktiese grasveld of selfs op die ys van Antarktika. Terwyl die tropiese soorte oordgetrou is, trek ander in die winter verskeie honderd kilometer om na hulle broeigebiede terug te keer.
Week 20
Die nasionale vlag van Suid-Afrika is op 20 April 1994 in die Staatskoerant afgekondig en op 27 April 1994 amptelik in gebruik geneem. Die vlag vertoon ’n swart driehoek met geel fraiings teen die vlagpaal, ’n groen gaffel (horisontale “Y”) met wit fraiings met sy tande teen die vlagpaal loop in die helfte van die vlag ineen en dan tot in die wapperkant. Bo die groen gaffel is ’n rooi trapesium en daaronder is ’n blou trapesium.
Die vlag van Suid-Afrika is die enigste vlag ter wêreld wat ses verskillende kleure in sy ontwerp het (dit sluit skakerings van een kleur in ’n vlag uit). Daar is geen amptelike simboliek aan die vlagkleure verbonde nie. Rooi, wit en blou, die kleure van Nederland en die Verenigde Koninkryk wie se setlaars die land gedurende die koloniale tydperk geregeer het, is geïntegreer met die kleure van die ANC (wat die vernaamste versetbeweging teen die rassistiese regering was), naamlik swart, geel en groen. Die gaffel (Y) beteken dat Suid-Afrika vorentoe die toekoms moet ingaan met die verskillende rassegroepe as een, of dat die hede en die verlede saamvloei.
Met die aanvang van die nuwe regering in 1994 het Suid-Afrika ook ’n nuwe vlag gekry om die nuwe verenigde nasie te simboliseer. Die vlag is ontwerp deur Frederick Brownell, destydse staatsheraldikus van Suid-Afrika.
Week 21
Die maan is die enigste natuurlike satelliet van die aarde en die vyfde grootste in ons sonnestelsel, na Ganimedes (Jupiter), Titan (Saturnus), Kallisto en Io (albei satelliete van Jupiter). Dit het geen ander formele naam as "die maan" nie, alhoewel dit soms Luna (Latyns vir maan) genoem word om dit te onderskei van die algemene term "maan". Luna (soms ook Diana) is die Romeinse godin van die maan, diere en jag. Haar tradisionele simbool is die groeiende of halfmaan.
Daar is nóg 'n atmosfeer nóg lopende water (sover bekend) op die maan, sodat biologiese organismes hier nooit kon ontwikkel nie. Die gebrek aan 'n atmosfeer verseker ook dat die oppervlakte van die maan in sy oorspronklike toestand bewaar bly. 'n Aansienlike massa water is in die permanente skadus van kraters naby die suidpool in 'n bevrore vorm aanwesig.
Met die Apollo 11-maansending op 21 Julie 1969 het die maan die eerste hemelliggaam in ons sonnestelsel geword waarop mense geland het.
Die maan se gemiddelde afstand van die aarde af is 384 403 kilometer (238 875 myl). Die verste afstand, wat die maan kan bereik, is sowat 407 000 kilometer, en van die kortste – soos bereik op 22 Julie 2005 en weer in die jaar 2007 – is 357 290 kilometer. Die kortste afstand wat ooit gemeet is, is 356 000 kilometer.
Weens die kleiner afstand lyk die skyf van die maan net so groot te wees soos dié van die groter, maar verderafgeleë son (sy afstand van die aarde is 150 miljoen kilometer). Hierdie toevallige gelykheid het tot die gesamentlike verering van maan en son in baie kulture gelei; dit beteken egter ook dat die maan vir 'n aardse waarnemer die sonskyf tydens 'n volledige sonsverduistering heeltemal kan bedek.
Die aarde en die maan is deur die wedersydse swaartekrag aan mekaar "gebind" en gedra hul soos 'n dubbelplaneet. Aangesien die aarde se massa sowat 81 keer groter is as dié van die maan, lê die sentrum van die swaartekrag sowat 1 700 kilometer diep onder die aarde se oppervlakte.
Die "maanskyn", wat 'n mens vanuit die aarde waarneem, is net 'n swak weerkaatsing van die sonlig (die grootste deel van die lig word deur die donker materie van die oppervlakte geabsorbeer).
Week 22
Barnsteen of amber is 'n deursigtige, deurskynende of ondeursigtige, meestal goudgeel tot geelbruin edelsteen wat uit die verharde, gefossileerde hars van prehistoriese naaldbome gevorm is.
Barnsteen het tussen 50 en 260 miljoen jare gelede uit die taai vloeiende hars van bome ontstaan waarvan die bas gewond en daarna met hars verseël is om dit teen skadelike mikro-organismes te beskerm. Die hars het geleidelik tot 'n vaste, amorfe (dit wil sê nie-kristalliene) materiaal ontwikkel. Alhoewel barnsteen geen mineraal of gesteente is nie (dit is van organiese oorsprong en brandbaar), word dit nogtans as edelsteen beskou waaruit reeds in die vroeë geskiedenis van die mensheid sierade of kunswerke vervaardig is. Sommige van die oudste voorwerpe uit barnsteen, wat in Egipte ontdek is, is meer as 6 000 jaar oud.
Die mees befaamde pronkstuk uit barnsteen was die sogenaamde Barnsteenkamer in die Katharina-paleis naby Sint Petersburg wat uit die goudgeel Baltiese barnsteen vervaardig is en waarna dikwels as die Agste Wonder van die Wêreld verwys word. Dit het gedurende die Tweede Wêreldoorlog spoorloos verdwyn, maar kon tussen 1979 en 2003 deur Russiese deskundiges met behulp van geskiedkundige foto's uit Baltiese barnsteen gerekonstrueer word.
Terwyl barnsteen vroeër ook vir geneeskundige doeleindes gebruik is, het dit veral vir paleontoloë wetenskaplike betekenis aangesien klein diere en plantstukkies dikwels in vloeibare boomhars vasgevang en gefossileer is. Hulle is oor 'n tydperk van miljoene jare in barnsteenklontjies gepreserveer.
Deskundiges klassifiseer die meer as 250 verskillende soorte barnsteen volgens hulle vindplek, ouderdom en veral volgens die plante wat dit geproduseer het.
Week 23
Kaapstad (Engels: Cape Town, Xhosa: iKapa) is saam met Pretoria (die uitvoerende hoofstad) en Bloemfontein (die geregtelike hoofstad) een van die drie hoofstede (as wetgewende hoofstad) van die Republiek van Suid-Afrika en setel van die parlement. Dit is ook die administratiewe en parlementêre hoofstad van die Wes-Kaap en die tweede grootste stad in Suid-Afrika. Die Kaapstad Internasionale Lughawe is die tweede grootste in die land.
Kaapstad lê aan die suidpunt van Afrika en word ook die Moederstad van Suid-Afrika genoem. Die stad is oorspronklik as 'n verversingspos vir Nederlandse skepe op pad na Oos-Afrika, Indië en die Verre Ooste aangelê. Dit was ook een van die eerste permanente Europese nedersettings suid van die Sahara. Hier is waar die leier van die Goringkhoina in 1652 met die Hollanders van die Verenigde Oos-Indiese Kompanjie (in destydse Nederlands: Vereenigde Oostindische Compagnie, VOC) kontak gemaak het.
Van 'n klein hawe het Kaapstad vinnig tot die grootste stad in Suid-Afrika ontwikkel, wat eers met die goudstormloop aan die Witwatersrand in 1887 deur die nuutgestigte Johannesburg verbygesteek is. Nogtans huisves Kaapstad volgens die sensus van 2011 met 'n bevolking van 1,3 miljoen die grootste Afrikaanssprekende gemeenskap van enige stad in Suid-Afrika. Dit is ook die enigste groot stad in die land waar Bruin Suid-Afrikaners 'n relatiewe meerderheid van die bevolking vorm.
Kaapstad is danksy sy natuurskoon en sy ligging aan die voet van die wêreldbekende Tafelberg vandag een van die mees gesogte internasionale toeristebestemmings en 'n gunstelingstad van die internasionale rolprent- en advertensiebedryf.
Week 24
Die ysbeer (Ursus maritimus) is 'n beerspesie wat van nature in die omgewing van die Noordpool voorkom en die alfa-roofdier in die omgewing is. Sy dik lae vet en pels beskerm hom teen die koue en sy deursigtige pels, wat lyk asof dit wit of roomkleurig is, kamoefleer hom teen sy prooi. Die beer het 'n kort stert en klein ore wat hitteverlies help verminder en 'n relatiewe klein kop en 'n lang, keëlvormige liggaam wat dit makliker maak om te swem. Die ysbeer is van nature aangepas by 'n habitat van land, water en ys en is afhanklik van die pakys, drywende ysskotse en die seelewe vir oorlewing.
Wetenskaplikes glo dat die geprojekteerde vermindering van die Poolse dryfys, as gevolg van aardverwarming, 'n negatiewe impak op die spesie kan hê en selfs binne hierdie eeu nog tot hulle uitsterwing kan lei. Die bevolkingssyfers het tot met 20% gedaal in die afgelope jare, die gemiddelde gewig van ysbere het afgeneem en die welpies se oorlewingsgetalle het ook skrikwekkend gedaal.
Week 25
Rooiplein (Russies: Красная плoщадь, Krásnaja plósjtsjad) is ’n plein in Moskou. Met die historiese geboue al om die plein is dit die bekendste plein in die stad en een van die bekendstes ter wêreld. Dit skei die Kremlin, die eertydse keiserlike vesting en tans die amptelike woning van die president van Rusland, van die historiese handelsbuurt bekend as Kitai-gorod. Verder bevat dit die beroemde Sint Basilius-katedraal, die Lenin-mausoleum, die GUM-afdelingswinkel, die Moskouse Historiese Staatsmuseum en vele ander historiese geboue.
Omdat van Moskou se grootste strate van hier in alle rigtings uitwaaier en later snelweë word, word Rooiplein dikwels beskou as die hart van Moskou en die hele Rusland. Die plein en die Kremlin is sedert 1990 saam ’n Unesco-wêrelderfenisgebied.
Week 26
Francis William Reitz Jr. (Swellendam, 5 Oktober 1844 – Kaapstad, 27 Maart 1934) was 'n Suid-Afrikaanse prokureur, politikus, staatsman, digter en skrywer oor staatsreg, lid van die parlement van die Kaapkolonie, Hoofregter en vyfde Staatspresident van die Oranje-Vrystaat, Staatsekretaris van die Zuid-Afrikaansche Republiek ten tyde van die Anglo-Boereoorlog en die eerste president van die Senaat van die Unie van Suid-Afrika.
Reitz het 'n baie uiteenlopende politieke en regsloopbaan gehad wat oor meer as veertig jaar gestrek het en in vier verskillende politieke entiteite afgespeel het: die Kaapkolonie, die Oranje-Vrystaat, die Zuid-Afrikaansche Republiek en die Unie van Suid-Afrika. Reitz is in Kaapstad en Londen as prokureur opgelei en het begin deur as prokureur en diamantprospekteerder voordat hy aangestel is as Hoofregter van die Oranje-Vrystaat. Reitz het 'n belangrike rol gespeel in die modernisering van die regstelsel en die staat se administratiewe organisasie in die Oranje-Vrystaat. Hy was terselfdertyd ook 'n prominente openbare figuur en was betrokke in Afrikaanse- en Afrikanerkulturele bewegings en kulturele lewe in die geheel.
Reitz was 'n gewilde persoon weens sy politieke bedrywighede en sy openlikheid. Toe Staatspresident Brand in 1888 skielik oorlede is het Reitz die presidensiële verkiesing onbestrede gewen. Nadat hy in 1895 herverkies is en hy 'n reis na Europa onderneem het, het hy baie siek geword en moes aftree. In 1898, nadat hy herstel het, is hy aangestel as die Staatsekretaris van die Zuid-Afrikaansche Republiek en het hy 'n leidende politieke figuur geword tydens die Anglo-Boereoorlog. Na die oorlog het hy vrywilliglik in ballingskap gegaan omdat hy onwillig was om getrouheid aan die Britte te betoon. Etlike jare later het hy na Suid-Afrika teruggekeer en weer 'n regsfirma geopen in Pretoria. In die vroeë 1900's het hy weer by die politiek betrokke geraak en met die verklaring van die Unie van Suid-Afrika in 1910 is hy verkies tot die eerste president van die Senaat.
Reitz was sy lewe lank 'n belangrike figuur in die kulturele lewe van die Afrikaners, veral deur sy gedigte en ander publikasies.
Week 27
Kaliningrad (Russies: Калининград, Pools: Królewiec, Litaus: Karaliaučius, tot 1946: Königsberg, Russies: Кёнигсберг) is die hoofstad van die gelyknamige Russiese eksklawe (Kaliningrad-oblast), wat sowat 1 289 kilometer van Moskou af tussen Pole en Litaue aan die Oossee lê, met sowat 441 376 inwoners (2013). 'n Seekanaal van sowat 32 kilometer verbind die stad met die Oossee.
Die huidige Russiese stad het uit die bouvalle van die oorspronklik Duitse Koningsberg (Königsberg) ontstaan wat eeue lank die hoofstad van die Duitse provinsie Oos-Pruise was en in die laaste fase van die Tweede Wêreldoorlog deur Britse en Russiese bomaanvalle vernietig is.
Tot in 1991 kon die stad weens politieke omstandighede nie sy tradisionele rol as brug tussen die oostelike en westelike lande van die Oossee waarneem nie, en ook sy toerismebedryf was dekades lank uitsluitlik gemik op Russiese besoekers. Vandag staan die stad weer oop vir internasionale handel en toerisme, alhoewel die geografiese ligging as Russiese eksklawe binne die Europese Unie 'n aantal probleme skep.
Week 28
Pole (Pools: Polska [ˈpɔlska] ), amptelik die Republiek van Pole (Pools: Rzeczpospolita Polska ), is 'n land in Sentraal-Europa. Dit grens aan Duitsland, Tsjeggië, Slowakye, Oekraïne, Wit-Rusland, Rusland en Litaue. In administratiewe opsig word Pole in 16 woiwodskappe (pl. województwo, enkelvoud województwa) verdeel.
Sy geografiese ligging het 'n beduidende invloed op Pole se dikwels onstuimige historiese ontwikkeling uitgeoefen. Magtige buurlande soos Rusland en Duitsland het verskeie kere geleenthede waargeneem om Pole binne te val en te beset. Die Tweede Wêreldoorlog het die mees onlangse grensveranderings meegebring – terwyl Pole in die ooste gebiede met swak grond aan die destydse Sowjetunie moes afstaan, het Duitse gebiede met ryk landbougrond en 'n goed ontwikkelde infrastruktuur in die weste en noordooste onder Poolse administrasie gekom. Sedert 1945 vorm die Oder- en Neiße-riviere die westelike grenslyn met Duitsland.
Aangesien die geografiese sentrum van Europa naby Vilnius in Litaue geleë is, maak Pole deel uit van Sentraal-Europa. Dikwels word na lande soos Pole, Tsjeggië en Hongarye as oostelike Sentraal-Europa verwys – 'n term wat ook benadruk dat al hierdie state voormalige Oosbloklande is en almal in die 1990's 'n proses van politieke en ekonomiese hervormings begin het.
Pole is 'n stigterslid van die Verenigde Nasies en die OVSE en het in 1996 by die OESO, op 12 Maart 1999 by die NAVO en op 1 Mei 2004 by die Europese Unie aangesluit.
Week 29
Die Namibiese volksmoord 1904 word beskou as die eerste volksmoord van die 20ste eeu. Dit het plaasgevind in Duits-Suidwes-Afrika (hedendaagse Namibië) van 1904 tot 1907 gedurende die sg. Wedloop om Afrika. Op 12 Januarie 1904 het die Herero's onder Samuel Maharero in opstand gekom teen die Duitse koloniale regering waarin Duitse setlaars ook gesterf het. In Augustus het die Duitse generaal Lothar von Trotha die Herero's verslaan in die Slag van Waterberg en hulle die woestyn van Omaheke ingedryf waar die meeste van hulle weens dors omgekom het. In Oktober het die Namas ook die wapen opgeneem teen die Duitsers en het hulldieselfde lot oorgekom as die Herero's. In geheel is tussen 24 000 en 65 000 Herero's (geraam op 50% na 70% van die totale Hererobevolking) en 10 000 (50% van die totale Namabevolking) doodgemaak. Die volksmoord is gekenmerk deur wydverspreide dood deur hongersnood en die inname van water wat deur die Duitsers in die Namibwoestyn met gif behandel is.
In 1985 het die Whitaker-verslag van die Verenigde Nasies Duitsland se poging tot die uitwissing van die Herero- en Namavolke van Suidwes-Afrika as een van die eerste volksmoorde van die 20ste eeu erken. Die Duitse regering het in 2004 amptelik vir die gebeure om verskoning gevra. Op 10 Julie 2015 het die Duitse regering as regsopvolger van die Duitse Keiserryk die gebeure amptelik as volksmoord erken.
Week 30
Wallonië (Frans: Wallonie [walɔni], Duits: Wallonie(n), Nederlands: Wallonië [ʋaːˈloːni.ə] , Waals: Walonreye [walɔnʀɛj]; Luxemburgs: Wallounesch) is een van die drie Belgiese geweste (régions). Dit bestaan hoofsaaklik uit die Franssprekende gebiede van die land (met uitsondering van die Brusselse Hoofstedelike Gewes) en die gebied van die Duitstalige Gemeenskap in die ooste.
Die term "Wallonië" (aanvanklik nog as Wallonnie gespel) is eers in 1844 geskep en destyds deur die Belgiese skrywer Joseph Grandgagnage (1797–1877) gebruik om na die tuisland van die Franssprekende Belge te verwys. Dit het al hoe meer gebruiklik geword nadat die nasionale beweging van Vlaandere begin het om die Nederlandssprekende noorde van België - en nie net die geskiedkundige provinsie Wes-Vlaandere nie - "Vlaandere" te noem. Voor 1844 is Belgiese skilders meestal "Vlaams" en Belgiese soldate "Waals" genoem sonder om hulle moedertaal in ag te neem.
Die term "Waal" bestaan egter reeds sedert die 15de eeu en is afgelei van 'n plaaslike antieke Keltiese stam se Latynse en Germaanse name (Volcae en Walha, sien die hoofstuk Geskiedenis voor 1830). Dit verskyn vir die eerste keer in 15de eeuse kronieke. In Duitsland was die term al vroeër in gebruik; die destydse beskrywing van 'n slag in die jaar 1302 verwys na "die Walen".
Week 31
Die leeu (Panthera leo) (IFA: ♂: 'le:u 'le:ou 'liu ♀: le:'uən le:'vən / le:uvəifi) is 'n soogdier van die familie Felidae en een van die vier "groot katte" in die genus Panthera. Dit is die tweede grootste katspesie naas die tier. Mannetjies kan maklik herken word aan hulle maanhare en weeg tussen 150 en 250 kg. Wyfies weeg tussen 120 en 150 kg. Leeus kom in die natuurlike omgewing tans in Afrika, suid van die Sahara, en in Asië voor. In Asië word ’n kritieke bedreigde oorblywende bevolking in die Gir-woud Nasionale Park gehou, waar hulle reeds vroeër in Noord-Afrika en Suidwes-Asië uitgesterf het. Tot en met die laat Pleistoseentydperk, omstreeks 12 000 jaar gelede, was die leeu die wydverspreidste groot landsoogdier neffens die mens. Hulle was oor die meeste van Afrika verspreid, regoor Eurasië, wat vanaf Wes-Europa tot Indië gestrek het, sowel as in die Amerikas tussen Yukon en Peru.
In die natuur word leeus tussen 10 en 14 jaar oud, terwyl dié in gevangenskap tot oor die 20 jaar oud kan word. In die natuur sal leeumannetjies selde ouer as tien jaar word, omrede die beserings wat deur voortdurende gevegte onder hulle opgedoen word grootliks hul lewensverwagting laat afneem. Leeus geniet 'n warm klimaat en jag in groepe. Hulle is tipies woonagtig in die savanne en grasvelde, hoewel hulle ook die bos en woud as tuiste kan aanneem. Wat ongewoon van leeus is, in vergelyking met ander katsoorte, is dat hulle ’n sosiale spesie is. ’n Trop leeus bestaan uit bloedverwante wyfies en nakomelinge en ’n klein aantal volwasse leeumannetjies. Troppe leeuinne sal gewoonlik saam jag en groot hoefdiere as prooi aanval. Leeus is roofdiere heel boaan die voedselketting, maar sal by geleentheid ook aas. Ewenwel dit buite leeus se aard is om op mense jag te maak, is daar die enkele gevalle wat wel opgeteken is.
Die leeu is ’n kwesbare spesie, omrede daar ’n moontlik onherroeplike bevolkingsafname van tussen 30 en 50 persent die afgelope twee dekades slegs op die Afrika-vasteland plaasgevind het. Die leeubevolking is onhoudbaar buite aangewese reservate en nasionale parke. Hoewel die oorsaak van die afname nie ten volle begryp kan word nie, speel habitatsverlies en botsings met die mens na bewering tans die grootste rol. Leeus is sedert die antieke Romeinse tyd al in dieretuine aangehou en bly vanaf die laat agtiende eeu van oraloor ’n groot aantrekkingskrag. Dieretuine span oor die wêreld heen saam om teelprogramme daar te stel met die oogmerk om die bedreigde Asiatiese subspesies van uitwissing te red.
Week 32
Frederick “Fritz” Joubert Duquesne (soms geskryf as Du Quesne en uitgespreek in Afrikaans as Doe-kein) (21 September 1877 – 24 Mei 1956) was ’n Suid-Afrikaanse Boeresoldaat, krygsgevangene, grootwildjagter, joernalis, oorlogskorrespondent, Anglofoob, makelaar, saboteur, spioen en avonturier wie se haat vir die Britte hom gedryf het om vrywillig in albei Wêreldoorloë vir Duitsland te spioeneer. As Boerespioen was hy bekend as die Swart Luiperd en hy is ook bekend as die man wat Kitchener se dood veroorsaak het aangesien hy beweer dat hy in 1916 die HMS Hampshire gesaboteer en laat sink het waarop Lord Kitchener was op weg na Rusland. As Duitse spioen was sy kodenaam DUNN. In 1942 is hy en 32 ander lede van die Duquesne Spioenasiesindikaat skuldig bevind in die grootste spioenasieverhoor in die geskiedenis van die Verenigde State.
Week 33
Paaseiland (Spaans: Isla de Pascua, Rapa Nui: Rapa Nui) is ’n eiland in die Stille Oseaan wat sedert 1888 aan Chili behoort. Dit is 3 526 km wes van Chili, 4 251 km oos van Frans-Polinesië en 2 078 km oos van die Pitcairneilande.
Polinesiërs het waarskynlik tussen 700 en 1100 n.C. op Paaseiland gaan woon en ’n vooruitstrewende kultuur geskep, soos blyk uit die eiland se talle moai-klipstandbeelde en ander artefakte. Menslike bedrywighede, die vestiging van die Polinesiese rot op die eiland en oorbevolking het daartoe gelei dat alle bome geleidelik afgekap en natuurlike hulpbronne uitgeput is. Dit het die Paaseiland-beskawing aansienlik verswak.
Teen die tyd dat Europeërs in 1722 op die eiland aangekom het, het die bevolking afgeneem tot tussen 2 000 en 3 000 nadat daar net ’n eeu vroeër na raming sowat 15 000 eilandbewoners was.
Europese siektes en die Peruviaanse slawehandel in die 1860's het die Rapa Nui-bevolking verder laat afneem, totdat daar in 1877 net 111 oor was.
Paaseiland is een van die mees afgeleë eilande ter wêreld. Die naaste bewoonde stuk grond, met sowat 50 bewoners in 2013, is Pitcairneiland (sowat 2 075 km); die naaste dorp met ’n inwonertal van meer as 500 is Rikitea, op die eiland Mangareva (sowat 2 606 km). Die naaste deel van ’n vasteland is in Sentraal-Chili (3 512 km).
Paaseiland is in 1888 deur Chili geannekseer en is sedert 2007 ’n spesiale gebied van dié land. Administratief val dit onder Chili se Valparaíso-streek. Meer spesifiek is dit die enigste munisipaliteit van die provinsie Isla de Pascua. Volgens die 2012-sensus het die eiland sowat 5 800 bewoners, waarvan omtrent 60 persent afstammelinge van die inheemse Rapa Nui-volk is.
Die hoofstad en grootste stad is Hanga Roa. Die eiland is veral bekend vir sy groot moai-standbeelde en vorm die oostelike punt van die Polinesiese Driehoek. Paaseiland se Rapa Nui Nasionale Park is in 1995 deur Unesco as wêrelderfenisgebied aangewys.
Week 34
Sosialistiese realisme (soms afgekort tot Sosrealisme) was 'n kunsstroming wat in 1932 deur die Sentrale Komitee van die Kommunistiese Party van die Sowjetunie as verpligtend vir die produksie van literatuur, beeldende kuns en musiek gestel is. Dit het later vir die hele sosialistiese stelsel van die Oosbloklande verpligtend geword.
Kunstenaars is opgeroep om die "werklikheid in sy rewolusionêre ontwikkeling... waaragtig en konkreet-histories uit te beeld". Gedurende Josef Stalin se bewind is literêre vormeksperimente en abstrakte kuns ten strengste afgekeur en kunstenaars verplig om die sosialistiese werklikheid volgens 'n partygebonde sienswyse uit te beeld. Hierdie werklikheid is in die kuns gevolglik geïdealiseer en mooier voorgestel as wat dit regtig was. Sodoende het kunstenaars – naas skrywers veral skilders en argitekte – in 'n toenemende mate staatspropaganda oorgedra. Hulle is ingespan om Stalin se leiersrol te bevestig en die mite van 'n nuwe "Goue Tydperk" te skep wat deur die "nuwe, sosialistiese mens" ingelui sou word. Kunstenaars sou dus werke skep wat hul eie tyd bewus glorifiseer.
Sosialistiese realisme het die Sowjet-kunslewe as amptelike doktrine tot die ontbinding van die Sowjetunie in 1991 oorheers. Dit het kort ná die einde van die Tweede Wêreldoorlog sy sterkste uitwerking op die kunste gehad. Eers ná Stalin se afsterwe in Maart 1953 is die staat se riglyne vir kunstenaars ietwat verslap en afwykings toegelaat, alhoewel openbare optredes en uitstallings van kunstenaars steeds gesensureer is. Sedert die 1980's het kunstenaars in Oosbloklande in nouer aanraking met die kunslewe van westerse lande gekom wat 'n regstreekse invloed op die Oos-Europese kunswêreld begin uitoefen het. Sodoende het Sosialistiese realisme as die heersende kunsstroming reeds voor die politieke omwenteling in die Oosblok vanaf 1989 gekwyn.
Week 35
Skerryvore (afgelei van die Skots-Gaeliese Sgeir Mhòr wat "Groot Skeer" of "Eilandrots" beteken) is 'n afgeleë rif wat aan die weskus van Skotland, 19 kilometer suidwes van die eiland Tiree geleë is. Skerryvore is ook die naam van die vuurtoring op die skeer (eilandrots), wat met groot moeite tussen 1838 en 1844 deur Alan Stevenson gebou is.
Teen 'n hoogte van 48 m is dit die hoogste vuurtoring in Skotland. Die kusstasie was by Hynish op Tiree (wat nou 'n museum huisves), maar is later verskuif na Erraid, wes van Mull. Die afgeleënheid van die terrein het beteken dat opsigters ekstra betaling in goedere ontvang het. Die lig het ononderbroke sedert 1844 gebrand totdat 'n brand in 1954 vir vyf jaar bedryf in die wiele gery het. Die vuurtoring is in 1994 geoutomatiseer.
Week 36
Malawi (Chichewa: Malaŵi), voorheen bekend as Njassaland, is ’n republiek in Suidoos-Afrika wat heeltemal deur land omring word. Teen 118 500 km² is dit een van die kleinste lande in Afrika, maar dit het ’n verskeidenheid landskappe en ’n wildlewe wat sy belangrikheid as toeristebestemming verhoog. Sowat ’n vyfde van sy oppervlakte word deur die Malawimeer beslaan; dit is die derde grootste meer in Afrika en die tiende grootste ter wêreld.
Malawi grens aan Zambië in die noordweste, Tanzanië in die noordooste en Mosambiek in die suide, suidooste en suidweste. Dit het ’n geraamde bevolking van 16 777 547 (Julie 2013). Sy hoofstad is Lilongwe, wat ook die grootste stad is, en die tweede grootste is Blantyre. Die naam kom uit die Maravi-taal. Die land is ook algemeen bekend as die "Warm Hart van Afrika".
Migrerende Bantoevolke het die gebied omstreeks die 10de eeu betrek. In die laat 15de eeu is die Maravi-ryk gestig. Die Maravi's het later bekend gestaan as die Chewa – ’n etniese groep wat vandag steeds die meerderheidsbevolking in die land is.
In die 19de eeu het Skotse sendelinge, onder wie David Livingstone, in Malawi aangekom. Hulle was die eerste Europeërs wat die lang en moeilike tog deur die vasteland van Afrika in 1859 voltooi het. In 1891 het Brittanje die gebied gekoloniseer en in 1953 het Njassaland, ’n Britse protektoraat, ’n protektoraat binne die semi-onafhanklike Federasie van Rhodesië en Njassaland geword. Die federasie is in 1963 ontbind en in 1964 is die protektoraat oor Njassaland opgehef. Die land het onder koningin Elizabeth II onafhanklik geword en die naam is na Malawi verander. Twee jaar later het dit ’n republiek geword.
Ná Malawi se onafhanklikwording het dit ’n eenpartystaat geword met Hastings Banda as president. Hy was lewenslange staatshoof tot in 1994, toe sy lewenslange presidentskap beëindig en hy die land se eerste demokratiese verkiesing verloor het. Peter Mutharika is die huidige president en Malawi is nou ’n demokratiese veelpartystaat. Dit het ’n klein militêre weermag met ’n leër, vloot en lugmagvleuel. Die buitelandse beleid is pro-Westers en sluit positiewe diplomatieke betrekkinge met die meeste lande in, asook deelname aan verskeie internasionale organisasies soos die Verenigde Nasies, Britse Statebond en Suider-Afrikaanse Ontwikkelingsgemeenskap.
Malawi is een van die wêreld se swaks ontwikkelde lande. Die ekonomie is afhanklik van landbou en daar is ’n groot plattelandse bevolking. Die regering leun swaar op buitelandse hulp vir ontwikkeling, hoewel dié behoefte (en die hulpaanbiedinge) sedert 2000 afneem. Sedert 2005 skenk die land aandag aan die uitbreiding van die ekonomie, die verbetering van opvoeding en gesondheidsdienste, omgewingsbewaring en om finansieel onafhanklik te word.
Die lewensverwagting in die land is laag en die babasterftesyfer hoog. MIV/vigs kom algemeen voor en dit stel groot eise aan die werkmag en die regering se uitgawes. Hoewel streekkonflik voorheen van tyd tot tyd voorgekom het, is daar sedert omstreeks 2008 ’n groeiende gevoel van ’n Malawi-nasionaliteit.
Week 37
Tahiti (Frans: [taˌiti]) is die grootste van die Bowindse Eilande in Frans-Polinesië; dié Franse oorsese gebied is deel van die Geselskapseilande in die Stille Oseaan.
Die eiland word in twee dele verdeel: die groot noordwestelike deel, Tahiti Nui, en die klein suidoostelike deel, Tahiti Iti. Die eiland is deur vulkaniese aktiwiteit gevorm en is hoog en bergagtig, met omringende koraalriwwe. Die bevolking is 183 645 (volgens die 2012-sensus), die grootste van die eilande van Frans-Polinesië; dit is sowat 68,5% van die totale bevolking.
Tahiti is die ekonomiese, kulturele en politieke sentrum van Frans-Polinesië. Die hoofstad, Papeete, is aan die noordweskus geleë. Die Franse oorsese gebiede se enigste internasionale lughawe is 5 km van die middestad af.
Polinesiërs het hulle tussen 300 en 800 n.C. op die eiland gevestig. Hulle maak sowat 70% van die eilandbewoners uit; die res is wit mense, Chinese en van gemengde afkoms.
Die eiland was deel van die Koninkryk Tahiti totdat dit in 1880 deur Frankryk geannekseer is en dit ’n Franse kolonie geword het. Inheemse Tahitiane is eers in 1946 toegelaat om wetlik Franse burgers te word. Frans is die enigste amptelike taal, hoewel Tahitiaans (Reo Tahiti) algemeen gepraat word.
Tahiti het skilderagtige strande met swart sand, berge en woude. Klapperbome groei aan die kus. Dit het onder meer bekend geword omdat die Franse skilder Paul Gauguin ’n paar jaar hier gewoon en gewerk het.
Week 38
Die Topkapi-paleis (Turks: Topkapı Sarayı) of in Ottomaanse Turks: طوپقپو سرايى, gewoonlik getranslitereer as "Topkapi") is ’n paleis in Istanboel, Turkye. Dit was vier eeue lank die amptelike woning van die Ottomaanse sultans, van 1465 tot 1856.
Die paleis is ook gebruik vir staatsgeleenthede en koninklike vermaak en is vandag ’n groot toeriste-attraksie. Dit huisves ook die heiligste relieke van die Moslem-wêreld, soos die profeet Mohammed se mantel en swaard. Topkapı-paleis vorm deel van die monumente van die "historiese gebiede van Istanboel" wat in 1985 ’n Unesco-wêrelderfenisgebied geword het – dit word beskryf as "die beste voorbeeld[e] van ensembles paleise van die Ottomaanse tydperk."
Aanvanklike bouwerk het in 1459 begin op bevel van sultan Mehmet II, die veroweraar van die Bisantynse Konstantinopel. Die paleis is ’n kompleks wat bestaan uit vier binnehowe en talle geboue. Op die hoogtepunt van sy bestaan as keiserlike paleis het tot 4 000 mense daar gewoon en het dit ’n groter gebied as tans beslaan met ’n lang kuslyn. Dit is deur die eeue uitgebrei, met baie restourasies soos ná die aardbewing van 1509 en die brand van 1665. Daar was moskees, ’n hospitaal, bakkerye en ’n munt. Die direkte vertaling van die naam is "Kanonpoort-paleis"; dit is genoem na ’n poort daar naby wat nie meer bestaan nie.
Topkapı-paleis het teen die einde van die 17de eeu algaande minder belangrik geword toe sultans verkies het om meer tyd in hulle nuwe paleise aan die Bosporus deur te bring. In 1856 het sultan Abdülmecid I besluit om die hof na die nuwe Dolmabahçe-paleis te skuif – die eerste paleis in die stad wat in ’n Europese styl gebou is. Sekere funksies, soos die koninklike tesourie, moskee, biblioteek en munt het egter in die Topkapı-paleis gebly.
Ná die einde van die Ottomaanse tydperk in 1921 is die paleis op 3 April 1924 in ’n museum van die Ottomaanse tydperk verander. Dit het honderde kamers, maar net die belangrikstes is vir die publiek oop. Dit is vol voorbeelde van die Ottomaanse argitektuur en bevat groot versamelings porseleinware, klere, wapens, juweliersware, Ottomaanse miniatuur-skilderye, manuskripte met Islamitiese kaligrafie en muurbeelde.
Week 39
Eugène Henri Paul Gauguin (7 Junie 1848 – 8 Mei 1903) was ’n Franse postimpressionistiese kunstenaar. Hy het nie werklik erkenning gekry tot ná sy dood nie, maar word nou geloof vir sy eksperimentele gebruik van kleur en die sintetistiese styl, wat onderskei kan word van impressionisme. Sy werk het dié van die Franse avant-garde en baie moderne kunstenaars beïnvloed, byvoorbeeld dié van Pablo Picasso en Henri Matisse. Gauguin se kuns het ná sy dood gewild geword, deels danksy die pogings van die kunshandelaar Ambroise Vollard, wat uitstallings van sy werk gereël of help reël het. Baie van sy skilderye was in besit van die Rus Sergei Sjtsjoekin en ander belangrike versamelaars.
Hy was ’n belangrike figuur in die simbolistiese beweging as ’n skilder, beeldhouer, keramiekkunstenaar en skrywer. Sy gebruik van kleur het regstreeks tot die sintetistiese styl in moderne kuns gelei, terwyl sy uitbeelding van die inherente bedoeling van die mense in sy skilderye die weg gebaan het na primitivisme en die terugkeer na die landelike. Hy was ook ’n belangrike voorstander van houtgraverings en houtsneewerk as kunsvorms.
Week 40
Suid-Afrika is 'n republiek aan die suidpunt van Afrika. Dit grens in die noorde aan Namibië (967 km grens), Botswana (1840 km grens) en Zimbabwe (225 km grens), en in die noordooste aan Mosambiek (491 km grens) en Swaziland (430 km grens). Lesotho (909 km grens) vorm 'n enklawe binne die grense van Suid-Afrika.
Suid-Afrika is een van die mees etnies diverse lande in Afrika. Die land het meer Europese immigrante ontvang as enige ander land in Afrika en het die hoogste bevolking van Europese, Indiese en gemengde afkoms. Rasse- en etniese stryd was nog altyd 'n groot deel van die geskiedenis en politiek van die land. 'n Ander belangrike faktor in die ontwikkeling van die land is die ryk mineraalbronne waaroor die land beskik. Die land se ekonomie is die grootste en mees ontwikkelde op die kontinent met moderne infrastruktuur oor die hele land.
Rassekonflik tussen die wit minderheid en die swart meerderheid het die land se geskiedenis en politiek oorheers. Die tema het 'n hoogtepunt bereik met die apartheidsbewind tussen 1948 en die negentien-negentigs. Nadat die Nasionale Party in 1948 aan bewind gekom het, is verskeie stelsels ingestel gegrond op eie rasse-ontwikkeling. Wette wat suiwer op eie rasse-ontwikkeling gegrond is, is vanaf 1990 afgeskaf na 'n lang en soms gewelddadige stryd teen apartheid waarin swart mense die leiding geneem het. Wit, Bruin en Indiër-Suid-Afrikaners het egter ook deelgeneem en buitelandse druk was 'n belangrike faktor in die uiteindelike aftakeling van apartheid.
Die dramatiese verandering in die politieke stelsel is egter op die ou einde op wonderbaarlike wyse relatief vreedsaam bewerkstellig. Suid-Afrika is een van die min lande in Afrika (en die res van die ontwikkelende lande) wat nie 'n staatsgreep ondergaan het nie. Die veelpartysamesprekings, waarvolgens die nuwe Suid-Afrika in plek gestel is, het gelei tot die ontwikkeling van die grondwette met stewige beskerming van menseregte. Ongelukkig beskerm die Grondwet van Suid-Afrika nie die Afrikaner op die veld van die arbeidsgebied en privaatsektor nie, omdat die grondwet toelaat dat die huidige regering Swart Ekonomiese Bemagtiging en Regstellende aksie teen die Afrikanerminderheid ingestel kon word. Dit beteken dat Afrikaners nie staatskontrakte kan kry nie, tensy hulle hul besighede verdeel en 'n 51 persent aandeel aan 'n swart besigheidsman gee.
Vandag word daar gereeld na Suid-Afrika as die Reënboognasie verwys – 'n term wat aanvanklik deur Aartsbiskop Desmond Tutu bedink is en later op uitgebrei is deur die toenmalige president Nelson Mandela – as 'n metafoor vir die land se nuutgevonde multikulturele diversiteit na die beëindiging van die skeiding wat deur die apartheidsideologie meegebring is. Suid-Afrika is die eerste, en sover enigste, land wat kernwapens ontwikkel het en daarna vrywillig sy hele kernwapenprogram ontbind het.
Week 41
Bordeaux (Frans: [bɔʁˈdo], Oksitaans-Gaskonies: Bordèu, Baskies: Bordele) is 'n stad in die suidweste van Frankryk met 'n bevolking van 241 287 (in 2012). Bordeaux is die administratiewe hoofstad van die région (gewes) Nieu-Akwitanië en die département Gironde en die sentrum van die metropolitaanse gebied Arcachon-Bordeaux-Libourne met 'n totale bevolking van 1,25 miljoen. Die inwoners word in Frans Bordelais genoem. Bordeaux is die grootste stad in die département Gironde, die région Akwitanië en die negende grootste in Frankryk. Die stedelike agglomerasie van Bordeaux is die sesde grootste in die land.
Danksy die plaaslike wingerde het Bordeaux reeds in die Middeleeue, maar veral vanaf sy "goue tydperk" in die 18de eeu internasionale bekendheid verwerf. As die hoofstad van die voormalige provinsie Guyenne (wat grootliks met die huidige gewes Akwitanië ooreenkom) het Bordeaux deel uitgemaak van Gascogne. Die stad is teen die rand van die landskap Landes de Gascogne geleë.
Bordeaux se Lune-hawe is deur Unesco in Junie 2007 as wêrelderfenisgebied gelys. Dit was een van die gasheerstede van die Rugbywêreldbeker 2007 wat vir die eerste keer in 'n Franssprekende land gehou is.
Week 42
Wallies (Wallies: Cymraeg [kəmˈrɑːɨɡ] of y Gymraeg [ə ɡəmˈrɑːɨɡ]) behoort tot die Britoniese tak van die Keltiese tale. Wallies word deur moedertaalsprekers in die westelike deel van Groot-Brittanje in Wallis (Wallies: Cymru), 'n minderheid op die Walliese grens en deur die Walliese immigrante gemeenskap (Y Wladfa) in die Chubut-provinsie in Patagonië in Argentinië, gepraat. Daar is ook sprekers in die res van die wêreld, vernaamlik in Engeland, die Verenigde State, Kanada, Australië en Nieu-Seeland. Wallies is nouverwant aan Kornies en Bretons en meer verlangs aan Iers-Gaelies, Manx-Gaelies en Skots-Gaelies.
Aan die begin van die 20ste eeu het ongeveer die helfte van die bevolking van Wallis Wallies as 'n alledaagse taal gepraat. Teen die einde van die eeu het die persentasie gedaal tot ongeveer 20%. Die mees onlangse sensussyfers (2001) deur die Walliese Taalraad, gee aan dat 582 400 (20,8% van die bevolking van Wallis) Wallies kon praat en dat 457 946 (16,3%) dit kon praat, lees en skryf. Dit kan vergelyk word met 508 100 (18,7%) in 1991. Die gebruik van Engels het oor dekades gelei tot 'n afname in die aantal Walliese sprekers. Sedert die invoer van die Walliese Taalwet 1993, wat Wallies gelyke status met Engels in die openbare sektor in Wallis gee, het die agteruitgang verlangsaam.
Letterkundige tekste in Wallies bestaan sedert 1100. Tans is daar 'n bloeiende literatuur in Wallies.
Week 43
Pius IX was die 255ste pous van die Rooms-Katolieke Kerk vir 31 jaar, 11 maande en 23 dae, van 1846 tot 1878. Na Petrus (35 jaar) was hy die langsregerende pous tot dusver (2016).
Onder Pius IX kom die wêreldlike mag van die pous tot ‘n einde. Die Rooms-Katolieke Kerk verloor die bestuur oor die hele Kerklike Staat ingesluit die stad Rome aan die nuwe koninkryk Italië. Vanaf 1870 beskou Pius homself as die gevangene van die Vatikaan en weier hy alle samewerking met die Italiaanse staat.
In 1854 kondig Pius IX die dogma van die Onbevlekte Ontvangenis van Maria af. As hoof van de Kerk roep Pius die Eerste Vatikaanse Konsilie (1869–1870) byeen, waarop die onfeilbaarheid van die pous as dogma goedgekeur word. Tydens sy lang pontifikaat word 206 nuwe bisdomme opgerig.
In die jaar 2000 word Pius deur Pous Johannes Paulus II salig verklaar. Dit het baie kritiek uitgelok veral omdat sy houding jeens die Jode nie onomstrede was nie.
Week 44
Die hadj (soms gespel gadj; Arabies: الحجّ) is ’n jaarlikse Islamitiese pelgrimstog, of bedevaart, na Mekka wat elke Moslem wat fisiek en finansieel daartoe in staat is, minstens een keer in sy of haar leeftyd moet onderneem. Dit is een van die Vyf Pilare van die Islam.
Die hadj is een van die grootste jaarlikse byeenkomste van mense in die wêreld. Dit is ’n demonstrasie van die solidariteit van Moslems en hul aanbidding van een God (Allah).
Die bedevaart vind plaas van die 8ste tot die 12de (of soms 13de) Dhu'l Hidjdja, die laaste maand van die Islamitiese kalender. Omdat dit ’n maankalender is in teenstelling met die Gregoriaanse kalender, ’n sonkalender, is die Islamitiese jaar sowat 11 dae korter as ’n Gregoriaanse jaar, en daarom verskil die Gregoriaanse datum van die hadj van jaar tot jaar. Ihram is die naam van die spesiale spirituele toestand waarin pelgrims twee wit stukke naatlose materiaal dra en hulle van sekere dade weerhou.
Die hadj word verbind met die lewe van die profeet Mohammed uit die 7de eeu, maar Moslems glo die pelgrimsritueel na Mekka dateer van duisende jare gelede uit die tyd van Abraham. ’n Paar miljoen mense besoek Mekka vir die week van die hadj en voer ’n aantal rituele uit: Hulle loop sewe keer antikloksgewys om die Kaäba (die vierkantige gebou in die middel van Al-Masdjid al-Haram in Mekka, en die rigting van gebed), loop of hardloop heen en weer tussen die heuwels Safa en Marwa, drink uit die Zamzam-put, gaan vir ’n nagwaak na Berg Arafat, bring ’n nag deur op die vlakte van Moezdalifa en voer ’n simboliese steniging van die duiwel uit deur klippe na drie pilare te gooi. Die pelgrims skeer dan hul hare, doen mee aan ’n ritueel van diereoffering en vier die drie dae lange fees Eid-oel-Adha.
Pelgrims besoek Mekka ook ander tye van die jaar om dié rituele uit te voer. Dit word soms oemra, of ’n "mindere pelgrimstog", genoem. Hulle moet egter steeds die hadj onderneem as hulle kan.
Week 45
Sydney is die hoofstad van die deelstaat Nieu-Suid-Wallis in Australië en is die grootste en oudste stad in daardie land. Dit het 'n bevolking van byna 5 miljoen (2015) en word dikwels as die hoofstad van Australië aangesien, alhoewel dit eintlik Canberra is.
Min stede besit so 'n presiese stigtingsdatum of so 'n kort en dramatiese geskiedenis soos Sydney. Op 18 en 26 Januarie 1788 het elf Britse skepe, wat vandag as Die Eerste Vloot (The First Fleet) bekend staan, met sowat 1 000 mense aan boord in Sydney se Botanybaai anker gegooi. Meer as 700 van hulle was gevangenes wat onder bevel van kaptein Arthur Phillip na Australië gedeporteer is.
Die destydse Georgiaanse regstelsel het dikwels selfs vir klein oortredings van die wet die doodstraf opgelê. Sydney se eerste inwoners was dus nie noodwendig kriminele in die huidige betekenis van die woord nie, maar eerder arm skepsels wat tot deportasie "begenadig" is vir oortredings soos die onwettige pluk van komkommers in 'n vreemde tuin of die diefstal van 'n sakdoekie.
Week 46
Frankryk (Frans: France [fʁɑ̃s]), amptelik die Franse Republiek (République française [ʁepyblik fʁɑ̃sɛz]), is 'n sentralistiese, demokratiese land in Wes-Europa, begrens deur België, Luxemburg, Duitsland, Switserland, Italië, Monaco, Spanje en Andorra.
Frankryk is 'n stigterslid van die Europese Unie (en tans volgens sy oppervlakte ook die grootste lidland) asook 'n stigterslid van die NAVO en die Verenigde Nasies. In 1999 is die Euro-geldeenheid ingevoer en in 2002 die Euro-banknote en -muntstukke.
Naas die metropolitaanse (Europese) gebied van Frankryk is daar oorsese gebiede in die Karibiese See (onder meer 'n gedeelte van die eiland Saint-Martin), Suid-Amerika (Frans-Guyana), Noord-Amerika (Saint-Pierre en Miquelon), in die Indiese Oseaan (Mayotte en Réunion) en in Oseanië (Frans-Polinesië en Wallis en Futuna).
Die naam Frankryk is afgelei van die Franke, 'n Germaanse volk wat die gebied ná die einde van die Romeinse Ryk verower het.
Die land, wat meer as dubbel so groot is soos die Verenigde Koninkryk, het ná die Tweede Wêreldoorlog 'n vinnige groei van sy stedelike gebiede beleef. Desondanks is die grootste deel van die land plattelandse gebiede, en die landbousektor speel tradisioneel 'n baie belangrike rol in die binnelandse politiek van Frankryk.
Die land se lang en ryk geskiedenis bly lewendig in sy Romeinse ruïnes, middeleeuse katedrale en stede. Die erfenis van die tydperk voor die Franse Rewolusie van 1789 sluit talle 18de eeuse kastele (châteaux) in. Frankryk is met jaarliks meer as 75 miljoen besoekers die belangrikste toeristebestemming ter wêreld.
Week 47
Perth is die hoofstad van Wes-Australië, een van die federale deelstate in Australië. Die stad het 'n bevolking van meer as tweemiljoen mense (2014) wat Perth die grootste stad in die deelstaat Wes-Australië maak. Tot soveel as 'n driekwart van die deelstaat se bevolking woon in Perth en omliggende streke. Die stad het ook die vierde grootste bevolking in Australië. Die bevolkingsgroei van Perth is konsekwent hoër as die nasionale gemiddeld in Australië.
Perth is in 1829 deur Kaptein James Stirling as die politieke sentrum van die vrye setlaars van die Swanrivierkolonie gestig. Perth was sedertdien die setel van die regering in Wes-Australië.
Die metropolitaanse gebied is geleë in Suidwes-Australië in 'n gedeelte wat bekend staan as die Darling Range. Die sentrale sakekern en die woongebiede van Perth is aan die oewer van die Swanrivier geleë. Perth deel die vyfde plek op die tydskrif The Economist se ranglys van die wêreld se mees leefbare stede.
Week 48
Die pylsterteend (Anas acuta) is 'n algemene en wydverspreide eend wat oor groot dele van Noord-Amerika, Europa en Asië voorkom, asook in sekere streke in Afrika. Die spesie kom ook voor in 'n klein strekie in Suidelike Afrika en word dus ook as 'n Suider-Afrikaanse voël beskou. Hulle is streng nomadies. Buite die paarseisoen is hulle hoogs gesellig en vorm groot gemengde swerms met ander eende.
Eilandbevolkings het afgesplinter en ontwikkel in aparte spesies soos Eaton se Pylsterteend (Anas eatoni), 'n nabyverwante spesie waarvan twee vorme op die Kergueleneilande (Anas eatoni eatoni), en Crozeteilande (Anas eatoni drygalskyi) in die Suidelike Indiese Oseaan gevind word. In beide gevalle ontwikkel die manlike voēls nie volle broeivere nie.
Bedreigings vir die pylsterteend sluit in: voëlgriep en verlies van watergebiede as gevolg van ontwikkeling, besoedeling en indringerplante.
Week 49
Die Vaderland was 'n Afrikaanse middagblad in Johannesburg van 1936 tot 1988.
Dit was die eerste Afrikaanse dagblad in die stad en tydens sy hele bestaan 'n vurige ondersteuner van die Nasionale Party, buiten van 1934 tot 1939 toe dit die Verenigde Party ondersteun het omdat genl. J.B.M. Hertzog hom toe in daardie party bevind het. Gevolglik het Kaapse Nasionaliste in 1937 Die Transvaler in Johannesburg opgerig as spreekbuis van die Gesuiwerde Nasionale Party. Tot en met die verskyning van Beeld in 1974 was Die Transvaler Johannesburg se enigste Afrikaanse oggendblad en Die Vaderland die enigste Afrikaanse middagblad. Die koms van Beeld het in 1983 tot die sluiting van Oggendblad en Hoofstad in Pretoria gelei, in 1988 tot die inlywing van Die Vaderland by Die Transvaler en uiteindelik in 1993 ook tot die sluiting van Die Transvaler, Perskor se laaste Afrikaanse dagblad toe die maatskappy nog net The Citizen uitgegee het.
Week 50
Bernau bei Berlin (volledige amptelike naam ter onderskeiding van gelyknamige nedersettings sedert 1999, algemeen kort Bernau) is 'n stad in die administratiewe distrik Barnim van die Duitse deelstaat Brandenburg, sowat tien kilometer noord-oos van Berlyn, met 'n oppervlakte van 103,73 vierkante kilometer en 'n bevolking van 36 547 (soos op 31 Desember 2014). Die stad is sedert die vroeë 1920's in die openbare vervoerstelsel van Berlyn geïntegreer.
Bernau het reeds omstreeks 1300 stadstatus gekry en het in die middeleeue vir sy lakens en bier bekend gestaan. In 1432 het die stad danksy sy stadsmuur en die heldemoed van sy bewoners die aanval van 'n Boheemse Hussiete-leër afgeweer -'n gebeurtenis wat jaarliks met 'n groot Hussiete-fees en optog herdenk word.
Week 51
Fotosintese is 'n belangrike biochemiese proses waarmee plante, alge, en sommige bakterieë die energie van sonlig benut om voedsel te vervaardig. Die meeste lewende organismes is per slot van rekening direk of indirek afhanklik van fotosintese vir hulle voedsel. Dit is verantwoordelik vir die vervaardiging van suurstof wat 'n groot deel van die aarde se atmosfeer uitmaak. Organismes wat energie omskakel deur middel van fotosintese word fototrowe genoem. Daar word geraam dat meer as die helfte van alle fotosintese wat op aarde plaasvind nie vanaf plante afkomstig is nie maar vanaf bakterieë en alge.
Week 52
Die Ortodokse Kerk, amptelik die Ortodoks-Katolieke Kerk en algemeen bekend as die Oosters-Ortodokse Kerk, is die tweede grootste Christelike denominasie in die wêreld, met ’n geskatte 300 miljoen aanhangers hoofsaaklik in Belarus, Bulgarye, Siprus, Georgië, Griekeland, Masedonië, Moldowa, Montenegro, Roemenië, Rusland, Serwië en die Oekraïne, lande waarin die meeste Christene Oosters-Ortodoks is. Die Kerk beskou homself as die "Een, Heilige, Katolieke en Apostoliese Kerk" wat 2 000 jaar gelede deur Jesus Christus en sy dissipels gestig is.
Die Ortodokse Kerk bestaan uit verskeie outokefale kerkliggame (elk met ’n eie hoof) wat geografies en nasionaal verskil, maar teologies ooreenstem. Elke outokefale liggaam, wat dikwels maar nie altyd nie tot ’n nasie beperk is, word gelei deur ’n sinode van biskoppe en is administratief selfregerend.
Die Ortodokse Kerk kan sy ontwikkeling terugherlei deur die Bisantynse en die Romeinse Ryk na die vroegste kerk wat deur Paulus en die ander dissipels gestig is. Dit beoefen wat dit glo die oorspronklike, antieke tradisies is en glo in groei sonder verandering.
Die doel van Ortodokse Christene van hul doop af is om deur hul hele lewe nader aan God te groei. Dié proses word "teose" of "vergoddeliking" genoem en is ’n spirituele pelgrimstog waarin elke mens daarna streef om deur Jesus Christus heiliger en meer "soos Christus" te word.
Die Bybelse teks wat deur die Ortodokse Kerk gebruik word, sluit in die Septuagint (die antieke Griekse vertaling van die Hebreeuse Bybel) en die Nuwe Testament. Dit sluit in die deuterokanonieke boeke (boeke van die Ou Testament wat nie deel is van die Hebreeuse Bybel nie) wat gewoonlik deur die Protestante verwerp word en ’n klein aantal ander boeke wat nie deel is van die Westerse kanonieke boeke nie. Ortodokse Christene gebruik die woord "Anagignoskomena" (’n Griekse woord wat "leesbaar" of "leeswaardig" beteken) vir die tien boeke wat hulle aanvaar maar nie deel is van die Protestantse Ou Testament van 39 boeke nie. Hulle word beskou as eerbiedwaardig, maar nie op dieselfde vlak as die Hebreeuse kanonieke boeke nie.
Ortodokse Christene glo die Skrif is deur die Heilige Gees aan die menslike skrywers daarvan geopenbaar. Die Skrif is egter nie die bron van die kerk se tradisies nie, maar eerder die teenoorgestelde: Die Bybelse teks het uit die kerktradisies ontstaan.
Ikone versier die mure van Ortodokse kerke en hagiografieë (die beskrywings van heiliges se lewe) bedek dikwels die hele binnekant van die kerke. Die meeste Ortodokse kerke het ’n area wat opsygesit word vir gebede deur gesinne met ikone van Christus, die Maagd Maria en die heiliges gewoonlik aan die oostemure.