Nederland
- Hierdie artikel handel oor die land in Europa, wat deel uitmaak van die Koninkryk van die Nederlande, vir ander gelyknamige state, sien Nederland (dubbelsinnig).
Nederland (Nederlands: [ˈneːdərlɑnt], ; Wes-Fries: Nederlân), informeel Holland,[8] is 'n land in die noordweste van die Europese vasteland en bestaan uit 12 provinsies. Dit word begrens deur die Noordsee in die noorde en weste, België in die suide en Duitsland in die ooste; in die Noordsee grens Nederland ook aan die Verenigde Koninkryk.[9] Die hoofstad is Amsterdam en die regeringsetel is Den Haag. Die Karibiese eilande Bonaire, Saba en Sint Eustatius maak ook deel van Nederland uit. Saam met die Karibiese eilande Aruba, Curaçao en Sint Maarten vorm Nederland die Koninkryk van die Nederlande. Die land se amptelike taal is Nederlands, met Wes-Fries as 'n tweede ampstaal in die provinsie Friesland, en Engels en Papiaments as sekondêre ampstale in die Karibies Nederland. Nederlandse Nedersaksies en Limburgs is erkende streekstale (gebesig onderskeidelik in die (noord)ooste en suidooste), terwyl Romani en Jiddisj erkende minderheidstale is.[10]
| |||||
| Nasionale leuse: Je Maintiendrai (Frans) Ik zal handhaven (Nederlands) ("Ek sal handhaaf") | |||||
| Volkslied: Wilhelmus | |||||
| |||||
| Hoofstad | Amsterdam | ||||
| Grootste stad | Amsterdam | ||||
| Amptelike tale | Nederlands, Wes-Fries | ||||
| Regering | Unitêre parlementêre grondwetlike monargie Willem-Alexander Dick Schoof Fleur Agema Sophie Hermans Eddy van Hijum Mona Keijzer | ||||
| Onafhanklikheid | van die Spaanse Ryk 26 Julie 1581 30 Januarie 1648 16 Januarie 1795 16 Maart 1815 15 Desember 1954 | ||||
| Oppervlakte - Totaal - Water (%) |
41 865[1][2] km2 (134ste) 16 164 myl2 18,41 (2023)[1] | ||||
| Bevolking - 2024-skatting - 2011-sensus - Digtheid |
17 985 137[3] (68ste) 16 655 799[4] 429,6 / km2 (33ste) 1 112,7 / myl2 | ||||
| BBP (KKP) - Totaal - Per capita |
2024-skatting | ||||
| BBP (nominaal) - Totaal - Per capita |
2024-skatting | ||||
| MOI (2022) |  0,946[6] (10de) – baie hoog
| ||||
| Gini (2023) | 26,4[7](15de) – laag | ||||
| Geldeenheid | Euro (€) (EUR)
| ||||
| Tydsone - Somertyd |
MET (UTC+01) MEST (UTC+02) | ||||
| Internet-TLD | .nl | ||||
| Skakelkode | +31 | ||||
 Europa | |||||
Nederland se vier grootste stede is Amsterdam, Rotterdam, Den Haag en Utrecht.[11] Amsterdam is die land se mees bevolkte stad en amptelike hoofstad,[12] terwyl Den Haag die Stategeneraal, die Kabinet en die Hooggeregshof huisves.[13] Die Rotterdamse hawe is die besigste beide in Europa en buite Asië, net ná die Volksrepubliek China en Singapoer.[14] Die Amsterdamse Lughawe Schiphol is die belangrikste in Nederland en die derde besigste in Europa net ná Londen se Heathrow en Parys se Charles de Gaulle. Nederland is 'n stigtingslid van die Europese Unie, Eurosone, G10, NAVO, OESO en WHO, maar ook deel van die Schengengebied en die trilaterale Benelux. Dit huisves 'n aantal interregeringsorganisasies en internasionale howe, waarvan die meeste in Den Haag, wat vervolgens die "wetlike hoofstad van die wêreld" genoem word.[15]
Nederland beteken letterlik "Lae Lande" en verwys na sy lae hoogte en plat topografie, waarvan net sowat 50% 1 meter bo seevlak geleë is, en naastenby 26% benede seevlak.[16] Die meeste gebiede benede seevlak, bekend as polders, is tydens landherwinning verkry wat in die 14de eeu begin het.[17] In die omgangstaal of informeel word na Nederland as Holland verwys.[8] Met 'n bevolking van sowat 17,8 miljoen in 2023 op 'n oppervlakte van omtrent 41 500 km² — waarvan die landoppervlakte omtrent 33 600 km² — maak van Nederland met 'n bevolkingsdigtheid van 429/km² (totaal) en 529/km² (land) die twaalfde digsbevolkte land in die wêreld en die vyfde digsbevolkte in Europa. Nogtans is Nederland die wêreld se tweede belangrikste uitvoerder van voedsel en landbouprodukte (na die Verenigde State), danksy sy vrugbare grond, gematigde klimaat, intensiewe landbou en vindingrykheid.[18][19][20]
Nederland handhaaf sedert 1848 'n unitêre parlementêre grondwetlike monargie. Die land beskik oor 'n tradisie van Verzuiling en 'n lang geskiedenis van sosiale verdraagsaamheid; hulle het aborsie, prostitusie en genadedood gewettig en 'n liberale dwelmbeleid. Nederland het in 1870 die doodstraf in die burgerlike reg afgeskaf, hoewel dit eers heeltemal verwyder is totdat 'n nuwe grondwet in 1983 goedgekeur is. Nederland het reeds in 1917 die stemreg vir vroue ingevoer en in 2001 die eerste land geword om selfdegeslaghuwelike te wettig. Sy gemengde mark binne 'n gevorderde ekonomie het die elfde hoogste per kapita-inkoms wêreldwyd.[5] Nederland beklee wêreldwyd die eerste plekke wat persvryheid,[21] ekonomiese vryheid,[22] menslike ontwikkeling, lewenskwaliteit en geluk betref.[23][24] In 2019 het Nederland die tiende grootste ekonomie volgens BBP per capita gehad,[5] die tiende plek van menslike ontwikkeling[6] en die vyfde plek op die Wêreldgelukindeks beklee.[25]
Etimologie
wysigMense verwys dikwels na Nederland as Holland — die naam van die ou provinsie Holland en die gesamentlike naam van die twee huidige provinsies Noord- en Zuid-Holland, maar Holland is net 'n deel van Nederland, soos Engeland net 'n deel van die Verenigde Koninkryk is.
Nederland en die Lae Lande
wysig_Famiano_Strada_c1647.jpg)
Beide die streek Lae Lande (bestaande uit België, Nederland en Luxemburg) en die land Nederland het dieselfde toponiem. Plekname met Neder (of lage), Nieder, Nether (of low) en Nedre (in Germaanse tale) en Bas of Inferior (in Romaanse tale) word dwarsdeur Europa gebruik. Hulle word soms in 'n deiktiese verhouding tot 'n hoër grond wat vervolgens Upper, Boven, Oben, Superior of Haut genoem word, geplaas. In die geval van die Lae Lande/Nederland is die geografiese ligging van die laer streek min of meer stroomaf en naby die see. Die geografiese ligging van die boonste streek het oor die tyd heen egter aansienlik verander, afhangende van die ligging van die ekonomiese en militêre mag wat die Lae Lande oorheers het. Die Romeine het tussen die Romeinse provinsies stroomaf Germania Inferior (hedendaags dele van België en Nederland) en stroomop Germania Superior (hedendaags dele van Duitsland) onderskei. Die benaming "laag" vir die streek het in die 10de eeu weer verskyn, toe die Hertogdom Neder-Lotharinge die meeste van hierdie gebied beslaan het.[26][27] Maar hierdie keer is die ooreenstemmende "boonste" streek Opper-Lotharinge in die hedendaagse Noord-Frankryk geleë.
Die hertoë van Boergondië, wat die Lae Lande in die 15de eeu beheer het, het die term les pays de par deçà ("die lande hier") vir die Lae Lande in teenoorstelling van les pays de par delà ("die lande daar") vir hul oorspronklike tuisland Boergondië in die hedendaagse sentraal-oostelike Frankryk gebruik.[28] Onder Habsburgse heerskap het Les pays de par deçà in pays d'embas ("land hieronder") verander,[29] 'n deiktiese uitdrukking in verhouding tot ander Habsburgse besittings soos Hongarye en Oostenryk. Dit is in Nederlandse kontemporêre amptelike dokumente as Neder-landen vertaal.[30] Vanuit 'n streeksoogpunt was Niderlant in die laat Middeleeue ook die gebied tussen die riviere Maas en Ryn. Die gebied Oberland ("Hoogland") was in hierdie deiktiese konteks die gebied rondom Keulen.
Vanaf die middel-16de eeu het die "Lae Lande" en "Nederland" hul oorspronklike deiktiese betekenis verloor. Albei was nes Vlaandere waarskynlik die mees gebruikte benamings 'n pars pro toto vir die Lae Lande, veral in die Romaanse tale van Europa. Die Tagtigjarige Oorlog (1568–1648) het die Lae Lande in 'n onafhanklike noordelike Nederlandse Republiek (of verlatyns as Belgica Foederata, "Federale Nederland", die voorloper van Nederland) en 'n Spaansbeheerde Suidelike Nederlande (verlatyns as Belgica Regia, "Koninklike Nederland", die voorloper van België) verdeel. Die Lae Lande verwys nou in sy geheel na die drie lande Nederland, België en Luxemburg, alhoewel dié term in die meeste Romaanse tale na Nederland verwys. Dit word sinoniem met die meer neutrale en geopolitiese term Benelux gebruik.
Holland
wysig
In verskeie tale, insluitende Afrikaans, word na Nederland soms as Holland verwys. Die streek Holland bestaan uit Noord- en Zuid-Holland, twee van die nasie se twaalf provinsies, voorheen 'n enkele provinsie, nog vroeër, die County Holland, 'n oorblyfsel van die ontbinde Friese Koninkryk. Na die agteruitgang van beide die Hertogdom Brabant en die County Vlaandere het Holland die ekonomies en polities leidende county in die Lane Lande geword. Die klem op Holland tydens die stigting van die Nederlandse Republiek, die Tagtigjarige Oorlog en die Anglo-Nederlandse oorloë van die 16de, 17de en 18de eeue het van Holland die pars pro toto van die hele land gemaak, wat nou as informeel[31] of selfs inkorrek beskou word.[32][33] Die gebruik van die term Holland vir die hele Nederland word deur die meeste Nederlanders verwerp.[verwysing benodig] Nogtans word die naam "Holland" vir die Nederlandse nasionale sokkerspan, insluitende in Nederland gebruik,[34] en die Nederlandse regering se internasionale webwerwe vir beide toerisme en handel lui "holland.com" en "hollandtradeandinvest.com".[35][36] In 2020 het die Nederlandse regering egter aangekondig dat hulle in die toekoms net as "Nederland" sal optree.[37]
Geskiedenis
wysig- Die hoofartikel vir hierdie afdeling is: Geskiedenis van Nederland.
| Staatskundige geskiedenis van die Nederlande | ||
| Noordelike Nederlande | Suidelike Nederlande | Heilige Romeinse Ryk & Duitse Bond |
| Goue van Oos-Francië | Goue van Wes-Francië | Goue van Oos-Francië |
|
Luik | ||
1384  Boergondiese Nederlande | ||
1482  Habsburgse Nederlande | ||
| 1543 Sewentien Provinsies (vanaf 1566 in opstand) | ||
1588  Republiek die Sewe Verenigde Nederlande |
1585 Spaanse Nederlande | |
1713  Oostenrykse Nederlande | ||
| 1795 Bataafse Republiek |
1794  Eerste Franse Republiek | |
1806  Koninkryk Holland | ||
| 1810 |
1804
| |
| Eerste Franse Keiserryk | ||
| 1813 Vorstendom die Nederlande |
1814 Generaal- Goewernement | |
| 1815 Verenigde Koninkryk die Nederlande |
1815  Groothertogdom Luxemburg | |
1830 Koninkryk die Nederlande |
1830  Koninkryk België |
1848 & 1867 Groothertogdom Luxemburg |
Voorgeskiedenis (voor 800 v.C.)
wysig
Met die einde van die laaste Ystydperk het die huidige tydperk begin, die Holoseen (9700 v.C. – hede). Gedurende hierdie tydperk het die temperatuur en daarmee saam die seevlak gestyg, wat tot die oorstroming van die Noordseebeken gelei het. Die moerasagtige rivierdelta wat later Nederland genoem sou word, was egter nog min aantreklik en die bewoning daarvan bly aanvanklik beperk op aangepaste jagter-versamelaars. Vanuit Suidwes-Asië het tussen 8000 en 6700 jaar gelede landbou oor die hele Europa begin versprei. Aangesien die deltagebied 'n randgebied was, het die Neolitikum relatief laat begin en was veral beperk op die hoër loessgronde. Nedersettings het begin vorm, maar stede, soos hulle in die sentrum van die Ou Wêreld begin vorm het, was nog heeltemal onbekend.
Die voorgeskiedenis van die huidige Nederland is gekenmerk deur die see en riviere wat die laagliggende gebied gereeld oorspoel het. Die oudste menslike oorblyfsels (Neanderdaller) is in hoërliggende gebiede gevind, naby Maastricht, en volgens ramings sowat 250 000 jaar oud.[38] Aan die einde van die Weichsel-Ystydperk het die Nomadiese laat Neopaleolitiese Hamburg-beskawing (ca. 13 000–10 000 v.C.) in die gebied begin rendiere met spere jaag, maar die latere Ahrensburg-beskawing (ca. 11 200–9500 v.C.) het van pyl en boog gebruik gemaak. Van die Mesolitiese Maglemose-beskawing (ca. 8000 v.C.) is die wêreldwyd oudste kano in Drenthe gevind.[39]
Die inheemse laat Mesolitiese jagter-versamelaars van die Swifterbantbeskawing (ca. 5600 v.C.) was verbind aan die Suid-Skandinawiese Ertebølle-beskawing en sterk geheg aan riviere en oop water.[40] Tussen 4800 en 4500 v.C. het die Swifterbant-mense van die naburige Bandkeramiese beskawing die gebruik van veetelt begin oorneem, en vanaf 4300 tot 4000 v.C. die gebruik van landbou.[41] Die Tregterbekerbeskawing (ca. 4300–2800 v.C.), wat verwant was aan die Swifterbantbeskawing, het dolmen, groot steengraafmonunente in Drenthe, opgerig. Daar was 'n vinnige en gladde oorgang van die Tregterbekerlandboubeskawing na die pastoralistiese Pan-Europese Toubekerbeskawing (ca. 2950 v.C.). In die suidweste het die Seine-Oise-Marne-beskawing — wat verwant was aan die Vlaardingenbeskawing (ca. 2600 v.C.), 'n skynbaar meer primitiewe beskawing van jagter-versamelaars — tot in die Neolitiese tydperk voortbestaan, voordat hulle ook deur die Toubekerbeskawing vervang is.
Vir die daaropvolgende Klokbekerbeskawing (2700–2100 v.C.) is verskeie oorsprongsgebiede vermoed, insluitende die Iberiese Skiereiland, Nederland en Sentraal-Europa.[42] Hulle het metaalwerk in koper, goud en later brons ingevoer en internasionale handelsroetes geopen wat nog nie voorheen gesien is nie, soos die ontdekking van koperartefakte weerspieël, aangesien dié metal normaalweg nie in Nederlandse bodem aangetref word nie. Uit die groot aantal vondse van skaars bronsartefakte in Drenthe blyk dit, dat dié stad in die bronstydperk (2000–800 v.C.) 'n belangrike handelsentrum was. Die Klokbekerbeskawing het plaaslik ontwikkel in die Doringdraadbekerbeskawing (2100–1800 v.C.) en later die Elpbeskawing (ca. 1800–800 v.C.),[43] 'n argeologiese beskawing uit die Midde-Bronstydperk met erdewerk van 'n lae gehalte as 'n kenmerk. Die aanvanklike fase van die Elpbeskawing is gekenmerk deur grafheuwels (1800–1200 v.C.) wat baie ooreenstemmings toon met kontemporêre grafheuwels van Noord-Duitsland en Skandinawië en glo verwant was aan die Grafheuwelbeskawing in Sentraal-Europa. In die daaropvolgende fase is, na aanleiding van die Urnveldbeskawing (1200–800 v.C.) se gebruike, dooies veras, hul as in urne geplaas en op velde begrawe. Die suidelike gebiede is daarna deur die verwante Hilversumbeskawing (1800–800 v.C.) gekenmerk, wat blykbaar van die vorige Doringdraadbekerbeskawing kulturele bande met Brittanje geërf het.
Kelte, Germaanse stamme en Romeine (800 v.C.–410 n.C.)
wysig
Kerngebied van die Hallstatt-beskawing (6de eeu v.C.)
Grootste Keltiese magsuitbreiding in die 3de eeu v.C.
Lusitaanse gebied van Iberië waar die presiese Keltiese invloed nie duidelik is nie
"Ses Keltiese nasies" wat ook tans nog met 'n beduidende aantal sprekers van Keltiese tale spog
Huidige Keltiese taalgebied
Vanaf 800 v.C. het die Ystertydperk-Keltiese Hallstatt-beskawing invloedryk geword en die Hilversumbeskawing vervang. Ystererts het 'n mate van welvaart meegebring en was dwarsdeur die land beskikbaar, insluitende moerasyster. Smede het met brons en yster van nedersetting tot nedersetting gereis en goedere op aanvraag versinsel. Die Vorstengraf van Oss (700 v.C.) is gevind in 'n grafheuwel, die grootste van sy aard in Wes-Europa en het 'n ysterswaard met 'n inlegsel van goud en koraal bevat. Deur die invoering van nuwe tegnologieë vir metaalverwerking kon voedsel meer doeltrefend versamel word, wat tot die stigting van 'n elite gelei het wat hulself met anderer sake besig gehou het. Die belangrikste spesialisasie was dié van spirituele leiers wat gevare kon raaksien of selfs kon afwend. Daarrondom het sentra van toenemende welvaart ontstaan, aanvanklik om die gode tevrede te stel. Ter beskerming is tydelike krygers as 'n soort weermag aangestel, wat egter gaandeweg meer mag verkry het. Relatief egalitêre samelewings het op die manier adellik met 'n aristokratiese bestuur geword. Dit was onder andere van toepassing op die Kelte, vir wie die latere Nederland 'n randgebied was en die aansluitende Tène-beskawing (ca. 450 v.C. tot en met die Romeinse tydperk in die eerste eeu v.C.). Aangetrokke deur die Keltiese welvaart het in die tweede eeue v.C. Germane — waarvan die onderskeid met die Kelte nie baie duidelik is nie — na weste getrek.
Die verslegtende klimaat in Skandinawië rondom 850 v.C. het in 650 v.C. verder vererger en glo die migrasie van Germaanse stamme uit die noorde aangehits. Teen die tyd was die migrasie afgesluit en rondom 250 v.C. het 'n aantal algemene kulturele en taalkundige groepe ontstaan.[44][45] Die Noordsee-Germaanse Ingaewone het die noordelike deel van die Lae Lande bevolk. Hulle sou later in die Frisii en die vroeë Sakse ontwikkel.[45] 'n Tweede groep, die Weser-Ryn-Germane (of Istwaeone), het langs die Middel-Ryn en Weser uitgebrei en die Lae Lande suid van die groot riviere bevolk. Dié groep het stamme bevat wat later in die Saliese Franke sou ontwikkel.[45] Die Keltiese La Tène-beskawing het oor 'n wyer gebied uitgebrei, insluitende die suidelike dele van die Lae Lande. Sommige geleerdes het al gespekuleer dat dalk 'n derde etniese identiteit en taalgroep, nòg Germaans nòg Kelties, in Nederland tot die Romeinse verowering bestaan het, die Ystertydperk-Noordwesblokbeskawing,[46][47] wat uiteindelik deur die Kelte in die suide en die Germaanse volke uit die ooste opgeneem is.
Die eerste skrywer wat die kus van Holland en Vlaandere beskryf het, was die Griekse aardrykskundige Pitheas, wat in ca. 325 v.C. beskryf het dat in hierdie gebiede "meer mense in die stryd teen water omkom as in die stryd teen mense."[48] Tydens die Galliese Oorloë tussen 57 tot 53 v.C. is die gebied suid en wes van die Ryn deur Romeinse troepe onder Julius Caesar verower.[47] Met die aankoms van die Romeine het die Protohistorie van die Lae Lande begin. Caesar beskryf twee belangrike Keltiese stamme wat in die hedendaagse Suid-Nederland was: die Menapii en die Eburone. Hy beskryf ook hoe hy twee Germaanse stamme in die gebeid van die Betuwe vernietig het in wat nou die slag van Kessel genoem kan word. Ná aanvanklike pogings om die Ryk tot aan die Elbe uit te brei, het vanaf 47 n.C. die Ryn die permanente noordelike grens, oftewel Limes, van die Romeinse Ryk geword. Noemenswaardige stede het langs die Limes Germanicus ontstaan: Nijmegen en Voorburg. Oorspronklik deel van Gallia Belgica het die gebied suid van die Limes deel van die Romeinse provinsie Germania Inferior geword. Die gebied noord van die Ryn, bevolk deur die Frisii, het buite die Romeinse Ryk gebly (maar nie buite sy teenwoordigheid en gesag nie), terwyl die Germaanse grensstamme Batawiërs en Cananefates in die Romeinse kavallerie gedien het.[49] Die Batawiërs het tydens die Bataafse rebellie in die vierkeiserjaar van 68/69 n.C. teen die Romeine in opstand gekom, maar hulle is eindelik verslaan. Gedurende die daaropvolgende twee eeue, tot rondom 250, was dit vreedsaam in die Rynprovinsies. Met die opname in die Romeinse Ryk het 'n tydperk van ekonomiese groei en 'n sterk bevolkingstoename begin, die Pax Romana ("Romeinse vrede"). Deur die uitbreiding van die padnetwerk en die skeepvaart het die mobiliteit en daarmee saam die handel toegeneem, ondersteun deur die toenemende beskikbaarheid van muntgeld. Die Romeinse pantheon is bekendgestel, maar voordat die Christendom die oorheersende godsdiens geword het, was daar veral 'n mengelmoes van Heidense kultusse. Die Batawiërs het later met ander stamme gemeng en die Konfederasie van die Saliese Franke gevorm, wie se identiteit in die eerste helfte van die derde eeu verskyn het.[50] Die Saliese Franke verskyn in Romeinse tekste as beide bondgenote en vyande. In die vierde eeu is hulle deur die Konfederasie van die Sakse uit die ooste gedwing om oor die Ryn in Romeinse gebied te beweeg. Vanaf hul nuwe tuiste in Wes-Vlaandere en Suid-Nederland het hulle die Engelse Kanaal oorgesteek. Romeinse troepe het vrede in die gebied herstel, maar hulle het die Franke nie verdryf nie; die Franke is tot in die bewind van keiser Julianus (358) gevrees, toe die Saliese Franke toegelaat is om hulle as foederati ("bondgenote") in Toxandrië te vestig.[50] Daar is vermoed dat ná verslegtende klimaatstoestande en die Romeinse ontrekking uit die gebied die Frisii as laeti ("krygsgevangenes") in ca. 296 verdwyn en die kusgebied vir die volgende twee eeue grootliks onbevolk agtergelaat het.[51] Onlangse opgrawings in Kennemerland toon egter duidelike bewyse vir 'n permanente bewoning.[52][53]
Vroeë Middeleeue (411–1000)
wysig- Die hoofartikel vir hierdie afdeling is: Frankiese Ryk.
Die Germaanse druk op die Limes het egter toegeneem. Die Volksverhuising, wat sowat twee eeue geduur het, het 'n tydperk van instabiliteit ingelui. In 406 is die Ryngrens oorgesteek. Daarop het 'n tydperk van agteruitgang gevolg, waarvan die Romeinse Ryk nie meer kon herstel nie en die fragmentasie van Europa wat tot op hede te siene is, het begin. Die bevolking en handel het afgeneem; geld het in onbruik verval. Nadat die Romeinse regering in die gebied in duie gestort het, het die Franke hul gebiede in talle koninkryke uitgebrei. Teen die 490's het Clovis I al hierdie gebiede in die Suidelike Nederlande verower, in een Frankiese Ryk verenig en vanaf daar sy veroweringe in Gallië voortgesit. Tydens hierdie uitbreiding het die Franke suid migreer en eindelik die Vulgêrlatyn van die plaaslike bevolking oorgeneem.[45] Die kulturele kloof het met die feit toegeneem, dat Franke ook in hul oorspronklike tuisland in die noorde (d.w.s. Suid-Nederland en Vlaandere) aangebly het, en Ou Frankies bly praat het, wat teen die negende eeu in Oudnederlands sou ontwikkel.[45] 'n Nederlands-Franse taalgrens het vervolgens ontstaan.[45][54]
Noord van die Franke het die klimatiese toestande verbeter en gedurende die Volksverhuising het Sakse en die nou verwante Angele, Jute en Frisii hulle in die kusgebiede gevestig.[55] Baie het na Engeland aanbeweeg en bekend geword as Angelsakse, maar na diegene wat aangebly het, is as Friese verwys en hul tale word Fries genoem, na die land wat voorheen deur Frisii bevolk is.[55] Fries is eens langs die hele Suidkus van die Noordsee gebesig, en dit is onder die lewende tale van die kontinentale Europa steeds die taal wat die naaste verwant is aan Engels. Teen die sewende eeu het 'n Friese koninkryk (650–734) onder die konings Aldgillis en Redbad met sy sentrum in Utrecht verskyn,[55][56] terwyl Dorestad 'n bloeiende handelssentrum was.[57][58] Tussen 600 en ongeveer 719 het die Friese en Franke dikwels oor hierdie stede in oorlog gekom. In 734 is die Friese in die Slag van die Boarn ná 'n reeks oorloë eindelik verslaan. Met die goedkeuring deur die Franke het die Angelsaksiese sendeling Willibrord die Friese gekersten. Hy het die Aartsbisdom van Utrecht gestig en die eerste biskop van die Friese geword. In 754 is sy opvolger, Sint Bonifatius, egter deur die Friese in Dokkum vermoor.
Keiser Karel die Grote (768–814) het na die Friese in die noorde eindelik ook die Sakse in die ooste verslaan; waarop 'n tweede kerstening plaasgevind het. In die volgende eeue sou die Christendom aan die omstandighede aanpas en die samelewing volledig deurdring. Onder Karel die Grote was die Lae Lande nie meer 'n randgebied nie; dit het egter naby die sentrum van die Frankiese Ryk geleë. Die Frankiese Karolingiese Ryk het homself op die Romeinse Ryk geskoei en 'n groot deel van Wes-Europa beheer. In 843 is dit egter in drie dele verdeel: Oos-, Middel- en Wes-Frankiese Ryk. Die grootste deel van die hedendaagse Nederland het deel gevorm van die Middel-Frankiese Ryk, 'n swak koninkryk onderhewig aan talle afskortings en anneksasiepogings deur sy sterker bure. Dit het van Friesland in die noorde tot die Koninkryk Italië in die suide gestrek. Rondom 850 het Lotarius I van die Middel-Frankiese Ryk die Wiking Rorik van Dorestad as heerser oor die grootste deel van Friesland erken.[59] Toe die Middel-Frankiese Ryk in 855 opgedeel is, is die land noord van die Alpe aan Lotarius II oorhandig en het vervolgens bekend gestaan as Lotaringe. Ná sy afsterwe in 869 is Lotaringe in Bo- en Benede-Lotaringe verdeel; laasgenoemde het die Lae Lande ingesluit wat in 870 as 't ware deel gevorm het van die Oos-Frankiese Ryk, hoewel dit effektief onder beheer was van Wikings, wat toegeslaan het op die grotendeels weerlose Friese en Frankiese dorpe langs die Friese kus en riviere. Rondom 879 het 'n ander Wiking-veldtog onder Godfrid, hertog van Friesland die Friese eilande binnegeval. Die veldtogte deur die Wikings het die gesag van die Franse en Duitse here in die gebied laat krimp. Weerstand teen die Wikings, al dan nie, is ontbied deur plaaslike adellikes, wie se mag vervolgens toegeneem het, en wat tot die opbreking van Benede-Lotaringe in verskeie halfonafhanklike state gelei het. Een van hierdie plaaslike adellikes was Gerolf van Holland, wat die gesag in Friesland oorgeneem het nadat hy gehelp het om Godfrid te vermoor en die Wikingherskap beëindig het.
Hoë Middeleeue (1000–1384)
wysig
Die Heilige Romeinse Ryk (die opvolger van Oos-Francië en toe Lotaringe) het gedurende die 10de en 11de eeu die grootste deel van die Lae Lande beheer, maar was nie in staat om politieke eenheid te bewerkstellig nie. Magtige plaaslike adellikes het hul stede, graafskappe en hertogdomme in privaat koninkryke omgeskep en min sin van verpligting teenoor die keiser gehad. Holland, Hainaut, Vlaandere, Gelre, Brabant en Utrecht was in 'n toestand van 'n byna voortdurende oorlog of het paradoksaal genoeg personele unies gevorm. Die taal en kultuur van die grootste deel van die bevolking wat in die Graafskap Holland gebly het, was oorspronklik Fries. Toe die Frankiese vestiging vanaf Vlaandere en Brabant gevorder het, het die gebied vinnig Oudnederlands geword. Die res van Frisië in die noorde (nou Friesland en Groningen) het sy onafhanklikheid bewaar en oor sy eie instellings beskik (gesamentlik die "Friese vryheid" genoem), wat gegrief het op die instelling van die feodale stelsel.
Rondom 1000 n.C., as gevolg van 'n aantal landboulike ontwikkelinge, het die ekonomie spoedig begin groei, en die hoër produktiwiteit het landbouers in staat gestel om meer land te bewerk of om handelaars te word. Stede het rondom kloosters en kastele gegroei, en 'n merkantiele middelklas het in hierdie stedelike gebiede begin ontwikkel, veral in Vlaandere en later ook in Brabant. Ryk stede het ook sekere voorregte van die monarg vir hulleself begin koop. In praktyk het dit beteken dat Brugge en Antwerpen kwasi-onafhanklike republieke in hul eie regte geword het wat later in van die belangrikste stede en hawens van Europa sou ontwikkel.
Rondom 1100 n.C. het landbouers uit Vlaandere en Utrecht onbewoonde moerasagtige land in die Westelike Nederland begin dreineer en bewerk wat die opkoms van die Graafskap Holland as magssentrum teweeg gebring het. Gedurende die Hoekse en Kabeljause twiste (Nederlands: Hoekse en Kabeljauwse twisten) tussen 1350 en 1490 is oor die titel Graaf van Holland gebaklei. Die Kabeljause faksie het uit die meer progressiewe stede bestaan, terwyl die Hoekse faksie deur konserwatiewe adellikes gevorm is. Hierdie adellikes het hertog Filips die Goeie van Boergondië — wat ook graaf van Vlaandere was — genooi om Holland te verower.
Boergondiese, Habsburgse en Spaanse Nederlande (1384–1581)
wysig
-NL.svg)
,_Johann_Jakob_Wick_(cropped).jpg)
In 1433 is die meeste van die Keiserlike en Franse leengoedere in die hedendaagse Nederland en België in 'n personele unie onder Filips die Goeie, Hertog van Boergondië, verenig. Die Huis van Boergondië en hul Habsburgse erfgename sou die Lae Lande vanaf 1384 tot 1581 beheers. Voor die Boergondiese unie het die Nederlanders hulself met hul stad, waarin hulle gebly het, of hul plaaslike hertogdom of graafskap geïdentifiseer. Die Boergondiese tydperk het die pad na nasieskap gebaan. Die nuwe heersers het Nederlandse handelsbelange verdedig, wat toe spoedig ontwikkel het. Die vloot van die Graafskap Holland het die vloot van die Hansebond herhaaldelik verslaan. Amsterdam het gegroei en gedurende die 15de eeu die primêre handelshawe in Europa vir graan uit die Baltiese lande geword. Amsterdam het graan aan die belangrikste stede in België, Noord-Frankryk en Engeland verskaf. Hierdie handel was noodsaaklik, aangesien Holland homself nie langer aan graan kon voorsien nie. Gronddreinering het die veen van die voormalige vleilande laat afneem tot 'n vlak wat te laag was om dreinering te handhaaf.
Onder die Habsburger Karel V, keiser van die Heilige Romeinse Ryk en Koning van Spanje, is alle leengoedere in die huidige Nederland verenig in die Sewentien Provinsies, wat ook die grootste deel van die huidige België, Luxemburg en bykomende gebiede in die huidige Frankryk en Duitsland ingesluit het (met uitsondering van die Prinsbisdom Luik). Gedurende hierdie periode het die Protestantisme in Nederland sterk opgekom. Dit was vir die seun van Karel V, Filips II, 'n streng katoliek, onverteerbaar. Die Spaanse inkwisisie het meedoënloos in die Nederlande geheers met onthoofdinge en brandstapels om die ketters uit te roei. Dit het groot ontevredenheid in Nederland veroorsaak en tot 'n opstand gelei. Stadhouer Willem van Oranje het probeer om Filips II te oortuig om die inkwisisie te staak en vir godsdiensvryheid gepleit. Filips II het egter 'n Spaanse leër gestuur om die opstand te onderdruk. Willem van Oranje het teen sy wil leier van die opstand geword, wat in 1568 tot die Tagtigjarige Oorlog sou ontwikkel. Die opstand het nes godsdienstige ook politieke en ekonomiese oorsake gehad.[60] Die vlak van felheid aan albei kante kan met die berig van 'n Nederlandse kronis verduidelik word:[61]
Daar is meer as een keer gesien hoe mans hul eie broers ophang wat in die geledere van die vyand gevange geneem is … 'n Spanjaard het in hul oë opgehou om mens te wees. By een geleentheid het 'n sjirurg by Veer die hart van 'n Spaanse gevangene uitgesny, dit aan die voorkant van 'n vaartuig vasgespyker en die inwoners gevra om hul tande daarin te kom vasmaak, wat baie met groot tevredenheid gedoen het.
Die aanvoerder van die Spaanse leër, Fernando Álvarez de Toledo, het genadeloos gepoog om die Protestantse beweging in die Nederlande te onderdruk. Nederlanders is deur die "Bloedraad" en sy Spaanse soldate "lewend verbrand, gewurg, onthoof of begrawe". Afgesnyde koppe en onthoofde lyke is langs strate en paaie vertoon om die bevolking tot onderdanigheid te terroriseer. De Toledo het met die regstelling van 18 600 mense gespog,[62][63] maar hierdie syfer sluit nie diegene in wat deur oorlogvoering en hongersnood omgekom het nie.
Die eerste groot belegging was De Toledo se poging om Haarlem te verower en daarmee Holland in twee te sny. Dit het vanaf Desember 1572 tot die volgende somer geduur, toe Haarlemers op 13 Julie eindelik oorgegee het met die belofte dat die stad van plundering gespaar sou bly. Dit was 'n bepaling wat De Toledo nie kon eerbied nie, toe sy soldate, kwaad van die verskuldigde betaling en die ellendige omstandighede wat hulle gedurende die lang, koue maande van die veldtog verduur het, gemuit het.[64] Op 4 November 1576 het Spaanse tercio's Antwerpen verower en dit aan die ergste plundering in die Nederlandse geskiedenis onderwerp. Die burgers het verset, maar hulle is oorwin; seweduisend van hulle is afgemaai; duisend geboue is afgebrand; mans, vrouens en kinders is in 'n bloedwaan doodgemaak deur soldate wat skree Santiago! España! A sangre, a carne, a fuego, a sacco! ("Sint James! Spanje! Tot bloed, tot die vleis, tot vuur, tot brand!)[65]
As gevolg van die Brandstigting van Antwerpen het afgevaardigdes uit die Rooms-Katolieke Brabant, Protestantse Holland en Zeeland in Gent ooreengekom om hulle by Utrecht en Willem van Oranje te skaar, alle Spaanse soldate uit Nederland te dryf en 'n nuwe regering vir die Nederlande te vorm. Juan van Oostenryk, die nuwe Spaanse goewerneur, is aanvanklik gedwing om toe te gee, maar hy het binne maande tot aktiewe vyandighede teruggekeer. Toe die gevegte hervat is, het die Nederlanders by koningin Elizabeth I van Engeland vir hulp gevra, maar sy het aanvanklik by haar verpligtinge teenoor die Spanjaarde uit die Verdrag van Bristol in 1574 gestaan. Die resultaat was dat in 1578 die volgende grootskaalse geveg in Gembloers plaasgevind het, wat die Spaanse magte maklik gewen en minstens 10 000 rebelle doodgemaak het, terwyl die Spaanse min verliese gely het.[66] Ná die nederlaag van Gembloers het die suidelike van die Sewentien provinsies (vandag in Noord-Frankryk en België) hulself van die rebelle in die noorde gedistansieer en met die Unie van Arras in 1579 hul lojaliteit teenoor Filipps II van Spanje beklemtoon. In reaksie daarop het die noordelike van die Sewentien provinsies die Unie van Utrecht (ook in 1579) gesluit en hulself verplig om mekaar te ondersteun in hul verdediging teen die Spaanse leër.[67] Die Unie van Utrecht word beskou as die grondslag van die moderne Nederland, alhoewel die staatsvorm nog herhaaldelik sou verander.
In 1579 het Spaanse troepe Maastricht afgebrand, meer as 10 000 burgerlikes vermoor en sodoende die rebellie verder aangehits.[68] Op 26 Julie 1581 het die noordelike provinsies se Stategeneraal die Wet van afswering (Plakkaat van Verlatinghe) goedgekeur, waarin hulle hul onafhanklikheid verklaar en Filips II as heersende monarg in die noordelike provinsies amptelik afgesit het.[69] Hierdeur is vir die eerste keer 'n "deur God geïntroneerde koning" afgesit.[70] Deur die gebreek aan 'n ander geskikte heerser is met die Justificatie of Deductie in 1588 die soewereiniteit aan die Stategeneraal oorgedra en die Republiek van die Sewe Verenigde Nederlande met 'n Stadhouer as staatshoof gestig. Die Spaanse koning Filips II kon uit die hulpbronne uit Spanje, Spaans-Amerika, Spaans-Italië en Spaans-Nederland voordeel trek. Die Protestantse koningin Elizabeth I van Engeland het met die Nederlandse stryd teen die Spaanse gesimpatiseer en 'n weermag van 7 600 soldate ter ondersteuning van die Nederlanders in hul oorlog teen die Rooms-Katolieke Spanje ontplooi.[71] Engelse troepe onder die Earl of Leicester en toe Lord Willoughby het teen die Spaanse in Nederland onder Alexander Farnese in 'n reeks grootliks besluitelose optrede te staan gekom en sodoende 'n groot hoeveelheid aan Spaanse troepe vasgebind en aan die Nederlanders tyd gegee om hul verdediging te herorganiseer.[72] Die oorlog het tot in 1648 geduur, toe Spanje onder koning Filips IV op 15 Mei 1648 in die Vrede van Münster die onafhanklikheid van die sewe noordelike provinsies eindelik erken het. Met hierdie vredesverdrag is ook die Dertigjarige Oorlog in die Heilige Romeinse Ryk beëindig en Switserland se onafhanklikheid erken. Dele van die suidelike provinsies het de facto kolonies van die nuwe republikeinse merkantiele ryk geword, maar in Spaanse hande gebly. Die grens wat nou die grens tussen Nederland en België is, is so vasgelê.
Nederlandse republiek (1581–1795)
wysig- Die hoofartikels vir hierdie afdeling is: Republiek van die Sewe Verenigde Nederlande, Goue Eeu en Nederlandse koloniale ryk.
Ná hul onafhanklikheidsverklaring het die provinsies Holland, Zeeland, Groningen, Friesland, Utrecht, Overijssel en Gelderland 'n Konfederasie gevorm. Al hierdie hertogdomme, heerskappye en provinsies was outonoom en het hul eie regerings gehad, die Provinciale Staten. Die Stategeneraal, die konfederale regering, was in Den Haag gesetel en het uit verteenwoordigers van elkeen van die sewe provinsies bestaan. Die ylbevolkte streek Drenthe was ook deel van die republiek, hoewel dit nie aan een van die provinsies behoort het nie. Daarbenewens het die republiek gedurende die Tagtigjarige Oorlog 'n aantal sogenoemde generaliteitslande in Vlaandere, Brabant en Limburg beset. Hul bevolking was meestal Rooms-Katoliek, hierdie gebiede het nie oor hul eie regeringsstrukture beskik nie en is as 'n buffersone tussen die Republiek en die Spaanse Nederland gebruik.[73]
Die Nederlandse Republiek het die feodale stelsel verwerp en 'n kapitalistiese struktuur gekry. Dit het gelei tot sterk vooruitgang in die ekonomie en wetenskap. Die windmeule is ontwikkel en maak industrie en ook, nog belangriker, die inpoldering van land moontlik waardeur gebiede onder die seespieël vinnig drooggemaak kon word. Ontwikkeling in die skeepsboukuns het handel met verafgeleë lande moontlik gemaak. Tydens die Goue Eeu, wat vir die grootste deel van die 17de eeu aangehou het, het die Nederlandse koloniale ryk tot een van die belangrikste seevarende en ekonomiese magte gegroei, langs Portugal, Spanje, Frankryk en Engeland. Wetenskap, weermag en kuns (veral die Nederlandse skildery) was onder die mees bekende wêreldwyd. Teen 1650 het die Nederlanders oor sowat 16 000 handelskepe beskik.[74] Die Verenigde Oos-Indiese Kompanjie en die Nederlandse Wes-Indiese Kompanjie het kolonies en handelsposte dwarsdeur die wêreld gestig, en selfs die suidelike dele van Taiwan beheer (1624–1662 en 1664–1667). Die Nederlandse nedersetting in Noord-Amerika het in 1614 met die stigting van Nieu-Amsterdam in die suidelike deel van die huidige Manhattan begin. Op 6 April 1652 het die Nederlander Jan van Riebeeck Kaapstad in die Nederlandse Kaapkolonie gestig. Die Nederlandse kolonies in Suid-Amerika is langs die talle riviere in die vrugbare Guyanavlaktes gestig, waaronder die Kolonie Surinam (nou Suriname). In Asië het die Nederlanders Nederlands-Indië (nou Indonesië) en die enigste handelspos in Japan, Dejima, gestig. Gedurende die tydperk van Proto-industrialisering het die Nederlandse koloniale ryk 50% van die tekstiel- en 80% van die sy-invoere uit die Indiese Mogolryk ontvang, veral uit sy mees ontwikkelde streek Bengal Subah.[75][76][77][78]
Baie ekonomiese historici beskou die Nederlande as die eerste volledige kapitalistiese land wêreldwyd. In die vroegmoderne Europa het dit die welvarendste handelstad (Amsterdam) en die eerste voltydse aandelebeurs gehad. Die vindingrykheid van sy handelaars het gelei tot die ontwikkeling van versekerings- en aftreefondse, maar ook verskynsels soos die konjunktuur, die wêreld se eerste kapitaalinflasie, die tulpemanie van 1636–1637, en die wêreld se eerste beerklopjagter, Isaac Le Maire, wat pryse ondertoe gedwing het deur voorraad te stort en dan teen afslag terug te koop.[79] Die internasionale mag van Nederland het so vinnig toegeneem dat die Engelse besorg geraak het en in 1652 die eerste van die vier Engels-Nederlandse oorloë uitgebreek het, waartydens die Nederlanders in die tweede van hul kolonie Nieu-Nederland ontneem is. In 1672 – in Nederlands bekend as Rampjaar – het die Nederlandse Republiek gelyktydig oorlog teen Frankryk, Engeland en drie Duitse bisdomme gevoer. Op see kon hulle die Engelse en Franse vlote suksesvol daarvan verhinder, om die westelike oewers te bereik. Op land is hulle egter amper volledig deur die uit die ooste komende Franse en Duitse leërs beset. Hulle het daarin geslag om die gety te draai deur dele van Holland te laat oorstroom, maar hulle kon nooit hul ou glorie terugkry nie en het gedurende die 18de eeu 'n algemene agteruitgang beleef, met ekonomiese mededinging deur Engeland en 'n langdurige twis tussen die twee hooffaksies in die Nederlandse samelewing, die Republikeinse Staatsgezinden, en die ondersteuners van die stadhouer, die Prinsgezinden.[80]
Bataafse Republiek en Koninkryk (1795–1890)
wysig- Die hoofartikels vir hierdie afdeling is: Bataafse Republiek, Koninkryk van Holland, Verenigde Koninkryk van die Nederlande en Koninkryk van die Nederlande.
In die derde Engels-Nederlandse oorlog is die Engelse oorwin en stadhouer Willem III van Oranje-Nassau het die Engelse troon bestyg. Die ekonomiese sentrum het egter na Londen verskuif. Dit het tot ontevredenheid in die republiek gelei, en baie burgers het vir die oorgang na 'n sterker demokratiese bedeling gepleit wat tot 'n vierde oorlog gelei het. Dit het die republiek so verswak, dat dit teen die Franse rewolusionêre troepe geen weerstand kon ontbied nie. Met die gewapende ondersteuning deur die rewolusionêre Frankryk het Nederlandse Republikeine op 19 Januarie 1795 die Bataafse Republiek uitgeroep, wat op die Franse Republiek geskoei was en die Nederlanders in 'n eenheidstaat saamgevat het. Die stadhouer Willem van Oranje moes na Engeland vlug. Die Engelse het die Franse besetting gebruik en enkele kolonies, waaronder die Nederlandse Kaapkolonie van Nederland gevat. In 1806 is die Koninkryk van Holland deur Napoleon Bonaparte as 'n marionetkoninkryk met sy broer Louis Bonaparte as koning gestig om die Nederlande meer effektief te beheer. Koning Louis Bonaparte het egter probeer om die Nederlandse belangstellings teen dié van sy broer te beskerm en hy is op 1 Julie 1810 gedwing om te abdikeer. Die keiser het 'n weermag ontplooi en die Nederlande het deel van die Franse Keiserryk geword totdat Napoleon gedurende herfs 1813 in die Slag van Leipzig verslaan is.
William Frederick, seun van die laaste stadhouer, het in 1813 na Nederland teruggekeer en homself tot Soewereine Prins van die Nederlande verklaar. Twee jaar later het die Kongres van Wene die Suidelike Nederlande by die noorde gevoeg om 'n sterk land aan die noordelike grens van Frankryk te stig; hulle het ook Nederlands-Indië teruggekry, maar nie die Kaapkolonie nie. William Frederick het in 1815 hierdie verenigde Nederlande tot 'n koninkryk verhef en homself as koning Willem I van Nederland geproklameer. Daarbenewens het Willem in ruil vir sy Duitse besittings oorerflike Groothertog van Luxembourg geword. Sedert 1581 het die Suidelike Nederlande van die noorde in kulturele opsig egter verskil en die Franstalige burgers in die suide het in opstand gekom. Die lae populariteit van koning Willem I het dit moontlik gemaak dat sy die Vlaamse boerebevolking vir hulle saak kon win. In 1830 breek in Brussel 'n opstand uit en die staat België word uitgeroep. Die suide het in 1830 as België onafhanklik geword (in 1839 deur die Noordelike Nederland erken, toe die Koninkryk van die Nederlande volgens 'n dekreet gestig is). Die huidige staatsvorm van Nederland het in 1848 ontstaan, toe die mag aan die parlement toegeken is. Die personele unie tussen Luxemburg en Nederland is in 1890 ontbind, nadat Willem III sonder oorblywende manlike erfgenaam oorlede is. Opvolgingswette het verhoed dat sy dogter koningin Wilhelmina die volgende Groothertogin kon word.
Die Belgiese Rewolusie tuis en die Java-oorlog in Nederlands-Indië het die Nederlande amper aan die rand van bankrotskap gebring. In 1830 is egter die Kultuurstelsel ingevoer; in Nederlands-Indië moes 20% van die dorpsgrond gewy word aan regeringsgewasse vir uitvoer. Dié beleid het aan die Nederlanders enorme rykdom besorg en die kolonie selfonderhoudend gemaak.
In 1863 het die Nederlande slawerny in sy kolonies afgeskaf.[81] Slawe in Suriname het eers in 1873 volledige vryheid verkry, aangesien die wet bepaal het dat daar 'n verpligte oorgang van tien jaar moes plaasvind.[82]
Wêreldoorloë en later (1890–hede)
wysig- Die hoofartikels vir hierdie afdeling is: Eerste Wêreldoorlog en Tweede Wêreldoorlog.
Nederland was in staat om gedurende die Eerste Wêreldoorlog neutraal te bly, deels omdat die invoer van goedere deur Nederland noodsaaklik was vir die Duitse oorlewing tot die Britse Vloot se blokkade in 1916.[83] Dit het tydens die Tweede Wêreldoorlog verander, toe Nazi-Duitsland Nederland op 10 Mei 1940 binnegeval het. Die Rotterdamse Blitz het die hoofgroep van die Nederlandse leër gedwing om vier dae later oor te gee. Tydens die Duitse besetting is meer as 100 000 Jode[84] saamgetrek en na Nazi-konsentrasiekampe vervoer; net min van hulle het die Holocaust oorleef. Nederlandse werkers is vir dwangarbeid in Duitsland in diens geneem, burgerlikes in die weerstand is in vergelding vir aanvalle op Duitse soldate vermoor en die platteland is vir kos geplunder. Alhoewel daar duisende Nederlanders was wat hul lewens op die spel geplaas het deur Jode vir die Duitsers weg te steek, het meer as 20 000 Nederlandse fasciste by die Waffen-SS aangesluit,[85] en aan die Oosfront geveg.[86] Politieke medewerkers was lede van die fascistiese NSB, die enigste wettige politieke party in die besette Nederland. Op 8 Desember 1941 het die Nederlandse regering in ballingskap oorlog teen Japan verklaar,[87] maar hulle kon nie die Japannese besetting van Nederlands-Indië verhoed nie.[88] In 1944–45 was die Eerste Kanadese leër, wat Kanadese, Britse en Poolse soldate ingesluit het, verantwoordelik vir die bevryding van 'n groot deel van Nederland.[89] Kort na die Bevrydingsdag het die Nederlanders 'n koloniale oorlog teen die nuwe Republiek Indonesië gevoer.
In 1954 het die Wet vir die Koninkryk van die Nederlande (Statuut voor het Koninkrijk der Nederlanden), wat die gevolg was van internasionale druk om dekolonisering uit te voer, die politieke struktuur van Nederland hervorm. Die Nederlandse kolonies Surinam en Curaçao het saam met die Europese land op 'n gelyke basis lande binne die koninkryk geword. Indonesië het sy onafhanklikheid in Augustus 1945 verklaar (erken in 1949), en was derhalwe nooit deel van die hervormde koninkryk nie. Suriname het in 1975 gevolg. Ná die oorlog en die opkomende Koue Oorlog het Nederland die tydperk van neutraliteit verlaat en nouer bande met sy buurlande aangeknoop. Nederland was een van die stigtingslede van Benelux, Navo, Euratom en die Europese Steenkool- en Staalgemeenskap, wat later in die EEG (Gemeenskaplike mark) en later die Europese Unie sou ontwikkel.
Emigrasiepogings wat deur die regering ná die oorlog aangemoedig is om die bevolkingsdigtheid te verminder het 500 000 Nederlanders aangespoor om die land te verlaat.[90] Die 1960's en 1970's was gekenmerk deur groot sosiale en kulturele veranderinge, soos 'n vinnige deversuiling wat gekenmerk is deur die verval van die ou verdeeldheid op politieke en godsdienstige gebied. Jongmense, en veral studente, het tradisionele sedes verwerp en aangedring op veranderinge in sake soos vroueregte, seksualiteit, ontwapening en omgewingskwessies. In 2002 is die euro as geldeenheid ingevoer en in 2010 is die Nederlandse Antille ontbind. Daar is 'n referendum op elke eiland gehou om hul toekomstige status te bepaal. Vervolgens het die eilande Bonaire, Sint Eustatius en Saba (die BES-eilande) nouer bande met Nederland gesluit. Dit het ná die ontbinding van die Nederlandse Antille tot die inkorporasie van die drie eilande by Nederland as spesiale munisipaliteite gelei. Die spesiale munisipaliteite word onder die sambreelterm Karibiese Nederland saamgevat. Sedertdien vorm Nederland saam met Aruba, Curaçao en Sint Maarten die Koninkryk van die Nederlande.
Politiek
wysigStaatsvorm
wysig
.jpg)
Nederland is 'n grondwetlike monargie met 'n parlementêre stelsel. Die setel van die Tweede Kamer en de regering is in Den Haag. Die staatshoof is koning Willem-Alexander en die eerste minister Dick Schoof (die Schoof-kabinet bestaan sedert 2 Julie 2024). Die parlement bestaan uit twee kamers, naamlik die Tweede Kamer, wat regstreeks deur die volk verkies word, en die Eerste Kamer, wat deur die provinsiale state gekies word. Laasgenoemde word op sy beurt ook weer regstreeks deur die volk verkies. Die Tweede Kamer bestaan uit 150 parlementslede, die Eerste Kamer uit 75 parlementslede. Die Nederlandse parlement word gekenmerk deur 'n veelvoud klein politieke partye. 'n Koalisie tussen sodanige partye is altyd noodsaaklik ten einde 'n regering te kan vorm. Demokrasie leef dus by uitstek in Nederland, maar 'n nadeel van so baie partye is dat die koalisieregerings wat na 'n verkiesing gevorm word, dikwels onstabiel is. As so 'n koalisie tot 'n val kom, moet 'n nuwe verkiesing uitgeroep word, met die gevolg dat Nederland in die verlede verskeie kere vervroegde verkiesings moes hou.
Kroon
wysig- Die hoofartikel vir hierdie afdeling is: Nederlandse monargie.
Die Kroon word gevorm deur die monarg en die kabinetministers. Die ministers en hulle staatssekretarisse (adjunkministers) vorm saam die ministerraad. Die monarg word binne die Kroon volledig ingelig oor alle politieke sake van die dag. Die monarg se mag is egter beperk. Hy het eintlik net 'n raadgewende stem. Dit is die bedoeling dat die monarg bo die politiek staan. Hy is neutraal en verteenwoordig die volk. Tog bepaal die Nederlandse grondwet dat die monarg onskendbaar is en dat die ministers verantwoordelik is. Die ministers kan dus deur die parlement (en dus indirek deur die volk) ter verantwoording geroep word as die monarg byvoorbeeld die wet sou oortree.
Wetgewingsproses
wysig'n Besluit kan ingedien word deur die regering of 'n willekeurig Tweede-Kamerlid. Hierna volg 'n stemming in die Tweede Kamer. 'n Besluit kan in die Tweede Kamer uitgebreid bespreek en verander word totdat dit goedgekeur word.
Hierna volg 'n goedkeuring in die Eerste Kamer. Die Eerste Kamer doen alleen 'n toetsing of 'n besluit strydig is met die grondwet, andere wette en internasionale verdrae. Die Eerste Kamer kan alleen ja of nee stem, in geval van nee gaan die besluit terug na die Tweede Kamer.
- Sien ook: Lys van kabinette van Nederland
Laere owerheid
wysigNederland se laere owerheid bestaan uit provinsies, munisipaliteite en waterskappe.
Provinsies
wysig- Die hoofartikel vir hierdie afdeling is: Provinsies van Nederland.
_-_nl.svg)
Nederland is onderverdeel in twaalf provinsies. Die laaste provinsiale wysiging was in 1986 waarby Flevoland, waarvan die drooglegging voltooi is in 1968, sy eie bestuur gekry het.
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
.svg){kind=small}
-Flag.svg){kind=small}
- Sien ook: Vlae van provinsies van Nederland
Munisipaliteite
wysig- Die hoofartikels vir hierdie afdeling is: Lys van munisipaliteite in Nederland en Lys van nedersettings in Nederland.
Nederland is verder verdeel in 345 munisipaliteite (2024), waarvan drie in die Karibiese gebied: die Karibiese Nederland.
Die tien grootste stede is:
| Stad / munisipaliteit |
Bevolking (2023) |
|---|---|
| Amsterdam | 918 000 |
| Rotterdam | 664 000 |
| Den Haag | 563 000 |
| Utrecht | 368 000 |
| Eindhoven | 244 000 |
| Groningen | 238 000 |
| Tilburg | 228 000 |
| Almere | 223 000 |
| Breda | 186 000 |
| Nijmegen | 182 000 |
Waterskappe
wysigNederland is ook verdeel in 21 waterskappe wat die waterbeheer toepas.
Geografie
wysig
Wat baie besoekers aan Nederland opval is die ekstreme platheid van die landskap – veral in die weste waar die land onder seespieël lê (laagste punt: 6,76 meter onder seespieël (Nieuwerkerk aan den IJssel)). In die ooste lyk dit effe minder plat, maar steeds redelik plat. Slegs Limburg is heuwelagtig, die hoogste punt is die Vaalserberg met 322 m.
Groot stukke land is uit water gewin; tydens die Suiderseewerke is die provinsie Flevoland geheel uit die Suidersee gewin. Water maak 'n belangrike deel uit van die oppervlak van Nederland, ongeveer 18% bestaan uit water.
'n Ander belangrike waterboukundige projek is die Deltawerke, wat na 'n watersnoodramp in 1953 begin is om Zeeland te beskerm teen oorstrominge. Die Deltawerke omvat baie indrukwekkende waterwerke soos die Oosterscheldekering en die Haringvlietdam.
'n Aantal van die groot riviere mond in Nederland uit in see. Die Ryn kom Nederland by Tolkamer binne, waar die Waal by Nijmegen aftak en 70% van die water afneem. By Westervoort vertak die Ryn die IJssel en by Wijk bij Duurstede gaan die Ryn oor in die Lek. Die ou rivierbedding van die Ryn staan vandag bekend as die Kromme Ryn, maar vervoer geen noemenswaardige waterhoeveelhede meer nie. Die Lek mond uit in die Nieuwe Waterweg.
Die Maas kom in Suid-Limburg by Wezet Nederland binne en stroom noordwaarts. By Mook buig die rivier af in westelike rigting om uiteindelik uit te mond in die Hollands Diep wat in verbinding staan met meerdere andere watere.
Die Skelde kom Nederland ten noorde van Antwerpen binne en verbreed tot die Westerschelde.
Ekonomie
wysig.jpg)
Nederland se ekonomie is een van die suksesvolstes en doeltreffendstes wêreldwyd. Ondanks sy relatief klein bevolking en oppervlakte het die land tot een van die wêreld se tien grootste uitvoerders en een van die welvarendste nasies ontwikkel. Die bruto finansiële bates van Nederlandse huishoudings beloop 292 persent van die bruto geografiese produk, terwyl die ekonomie tussen 1990 en 2009 met byna 50 persent gegroei het.[91]
Die Nederlandse ekonomie is 'n tipiese dienste-ekonomie, ongeveer 73% van die bevolking werk in die dienstesektor (met vervoer, logistiek en finansiële dienste as die belangrikste bedrywe), 25% in die industrie en 2% in die landbou. Soos in baie westerse lande vind 'n proses van deïndustrialisasie plaas, waarby tegnologies laagwaardige industrieë verhuis na lae-lonelande in Oos-Europa en Asië. Die Nederlandse ekonomie is baie internasionaal, belangrike uitvoervennote is Duitsland, Frankryk, die Verenigde Koninkryk, Italië en die Verenigde State. Belangrike invoervennote is Duitsland, die Verenigde State, België, die Volksrepubliek China, Frankryk en die Verenigde Koninkryk. 4% van die Suid-Afrikaanse uitvoer gaan na Nederland, maar dit speel op die Nederlandse invoerbalans slegs 'n klein rol.
Vervoer
wysigNederland beskik oor 'n digte snelwegnetwerk. Die hoofare is die A1 van Amsterdam na die Duitse grens by Hengelo, die A2 van Maastricht na Amsterdam, die A4 van Delft na Amsterdam, die A12 van Den Haag na die Duitse grens by Emmerik, die A13 van Rotterdam na Den Haag en die N50/A50 van Emmeloord na Eindhoven. Die hoeveelheid verkeer in die Randstad is 'n groot probleem, 'n dag waarop meer as 500 km aan verkeersknope ontstaan is geen uitsondering nie.
Daar is ook 'n digte spoorwegnet, met groot knooppunte in Utrecht, Rotterdam, Amsterdam en Amersfoort, met elk baie verbindings in alle rigtings. Die Nederlandse Spoorweë maak baie gebruik van dubbeldektreine om die verkeersstroom van reisigers te hanteer.
Via die seehawe van Rotterdam is Nederland 'n belangrike deurvoerland vir die res van Europa. Groot seeskepe meer aan in Rotterdam waar hulle vrag in kleinere binneskepe oorgelaai word. Via die Ryn kan 'n belangrike deel van Europa bereik word. Ruolie uit die Midde-Ooste word in Rotterdam via 'n uitgebreide pypleidingstelsel verder Europa in vervoer.
Landbou
wysigNederland se sterk uitvoergerigte landbousektor, wat tien persent van alle werkgeleenthede verteenwoordig, speel tradisioneel 'n belangrike rol en het van die land die tweede grootste uitvoerder van agrariese produkte ter wêreld gemaak. Die landboubedryf lewer tien persent van die bruto geografiese produk en twee derdes van die oorskot op die handelsrekening op. Duitsland is die belangrikste invoerder van produkte soos blomme en kaas.
Sowat 55 persent van Nederland se totale oppervlakte word vir landboudoeleindes gebruik, terwyl kweekhuise 70 000 hektaar beslaan. In die Westland word groot hoeveelhede vrugte in kasse verbou, in die suide en ooste van die land word groot hoeveelhede vee aangehou.
Grondstowwe
wysigNederland beskik oor steenkool-, aardolie- en veral aardgasreserwes. Die aardgasveld in Slochteren behoort tot die grootste in die wêreld en Nederland beklee die 20ste plek op die lys van lande met die grootste gasreserwes. Dit is 'n belangrike nasionale inkomstebron en gasleidinge vanuit Slochteren loop tot in Italië.
'n Ander grondstof wat 'n rol in die nywerheid speel is sout. Dit word gewin rondom Hengelo en is 'n bron van chloor vir die chemiese industrie.
Kommunikasie
wysig
Die telefoonnetwerk is in hande van 'n voormalig staatsbedryf, KPN. Omdat dit feitelik 'n monopolie is, is daar wetgewing wat ander maatskappye regte toestaan om teen 'n wetlike tarief toegang tot die fisieke telefoonlyne te verkry, waardeur op hulle eie netwerke hulle eie dienste aan kan bied. Die telefoonnetwerk bestaan vir ongeveer 25% uit digitale ISDN-lyne en vir 75% uit tradisionele analooglyne.
Nederland het ook 'n groot aantal selfoongebruikers, 11 miljoen. Drie selfoonnetwerke bedryf mobiele GSM-kommunikasie.
Televisie gaan vir die grootste gedeelte analoog (PAL) deur middel van kabels. Die proses van digitalisering is in aan die gang maar die wet van die remmende voorsprong is hier van toepassing, dit word ernstig gehinder deur die relatief goeie kwaliteit beeld wat die analoogtelevisiekabels lewer. Die televisie-uitsendings oor die lug is sedert 2006 wel digitaal.
Internet is vandag danksy 'n groot aantal verskaffers wat lae pryse veroorsaak het grotendeels breëband via televisiekabel en ADSL, sodat ongeveer 60% van die gesinne tans 'n breëbandaansluiting het. Omdat Amsterdam wêreldwyd 'n belangrike knooppunt is, is daar gedurende die .com-periode groot hoeveelhede optiese vesel ondergronds gelê, wat 'n uitgebreide infrastruktuur aan hoofsnelweë opgelewer het, wat op sy beurt weer verskaffers van bedienerhuisvesting ("server hosting") na Nederland getrek het.
Demografie
wysigTale
wysig
Die amptelike taal van Nederland is Nederlands. In die provinsie Friesland is Wes-Fries 'n amptelike taal, naas Nederlands. Nedersaksies en Limburgs geniet erkenning as streekstale. Wes-Fries word gepraat in die provinsie Friesland, dit word deur so te sê iedereen in die provinsie verstaan en ongeveer 'n derde van die bevolking daar as primêre omgangstaal gebruik. Die oorgangsgebied tussen die Nederlandse en Nedersaksiese taalgebied begin oostelik van die provinsie Utrecht, maar Nedersaksies word eintlik net in die mees oostelike dele van die land algemeen gepraat. Limburgs word veral in die provinsie Limburg gepraat waarby dit in die suidelike deel van die provinsie sterk van Nederlands begin afwyk. Hoewel die bespreking van of Limburgs 'n taal of 'n dialek is nog voltrek moet word, is die gebruik van Limburgs baie sterk – in Limburg word dit gewoonlik as primêre omgangstaal gebruik. Vrywel die gehele Nederlandse bevolking praat Nederlands op moedertaalvlak.
Naas die inheemse tale het Nederland 'n hoop immigrante gekry wat hulle tale meegebring het, wat tot gevolg het daar hier en daar bietjie Sranantongo (= Surinaams), Arabies of Turks gepraat word, veral in die groot stede. Gebrekkige kennis van Nederlands in hierdie groepe besorg die regering die laaste jare groot hoofbrekens. Die oorsaak hiervan is dat 'n groot aantal van die eerste generasie Turkse en Marrokkaanse immigrante (wat as gasarbeiders na Nederland gekom het) na selfs veertig jaar in Nederland nogsteeds nie die Nederlandse taal magtig is. Die kinders van hierdie immigrante leer dan nie in hulle eie ouerhuise om Nederlands te praat nie en gevolglik het hulle 'n groot taalagterstand as hulle skool toe gaan.
Kuns en kultuur
wysigLiteratuur
wysig
Die Nederlandse literatuur is tans baie lewendig en trek 'n hoop lesers in die binne- en buiteland. Bekende skrywers is onder meer Simon Vestdijk, Gerard (van 't) Reve, Harry Mulisch, Cees Noteboom, Willem Frederik Hermans, Jan Wolkers en Hella S. Haasse.
Bekende skrywers uit die verlede is Pieter Corneliszoon Hooft (1581–1641), Louis Couperus, Multatuli en die digters Joost van den Vondel, Willem Kloos en Frederik van Eeden.
Rolprentbedryf
wysigDanksy 'n subsidie wat baie effektief geblyk te wees het, het die rolprentbedryf in Nederland die laaste jare besonder sterk gegroei, waarby tans (2005) die aantalle films in produksie in die tientalle loop. Enkele suksesvolle rolprente van die afgelope jare sluit in Minoes, De Tweeling, Pietje Bell, Passievrucht en Zwartboek (Blackbook).
'n Beroemde Nederlandse rolprnet uit die sewentigerjare is Soldaat van Oranje deur regisseur Paul Verhoeven. Nederlandse regisseurs is ook in die Engelstalige mark aktief, 'n voorbeeld van 'n rolprent wat deur 'n Nederlandse regisseur Jan de Bont gemaak is, is Speed.
Ondanks die goeie produksie van Nederlandstalige rolprente is Engelstalige rolprente in die bioskope tog in die meerderheid, wat met ondertitels gekyk word.
Musiek
wysigDie Nederlandse musiekbedryf gaan tans (2005) 'n rustige periode deur. 'n Aantal musiekgroepe het gestop en ander raak uit die mode. Baie produktiewe periodes was die begin van die tagtigerjare en halfweg die negentigerjare.
Bekende kunstenaars en groepe van die onlangse verlede sluit in Anouk, Doe Maar, Frank Boeijen, Het Goede Doel, Marco Borsato, Di-Rect, Jan Smit, Guus Meeuwis, De Kast, Nick & Simon, 3JS, Bløf, Ali B, De jeugd van Tegenwoordig, Stef Bos en Acda en De Munnik.
Op radiostasies word musiek in verskillende tale gedraai, ook hier is Engels sterk verteenwoordig. Die Nederlandstalige aanbod verskil per uitsender, op Radio 2 en 100%NL is dit byvoorbeeld 'n groot deel van die aanbod, op Sky Radio word Nederlands alleen gehoor as daar 'n groot Nederlandstalige treffer is. 'n Ander taal wat reëlmatig gehoor word is Fries en ook Italiaans, Frans en Duits is af en toe hoorbaar oor die radio.
Kuns
wysigNederland het baie bekende skilders, bekende meesters is onder meer Rembrandt van Rijn (1606–1669), Salomon van Ruysdael (1602–1670), Frans Hals, Johannes Vermeer, Judith Leyster, Jan Steen en Vincent van Gogh. Bekende kunstenaars uit die onlangse tydperk is Piet Mondriaan en Maurits Escher en die kunsvervalser Han Van Meegeren.[92]
Sport
wysig
Sokker is die gewildste spansport in Nederland, gevolg deur veldhokkie en vlugbal. Ysskaats, tennis, gimnastiek en gholf is die gewildste individuele sporte. Inheemse sportsoorte soos fierljeppen, beugelen, kaatsspel, klootschieten, kolven en korfball word ook gespeel.
Die Nederlandse nasionale sokkerspan is een van die gewildste sokkerspanne met sterk mededinging teen buurlande soos België, Duitsland, Engeland en Frankryk. Ten spyte van hul rykdom aan individuele talente kon die Nederlandse elftal net een internasionale titel verower en die UEFA Europa-beker 1988 wen. Hulle het drie keer die eindstryd van die FIFA Sokker-Wêreldbeker gehaal (in 1974, 1978 en 2010), maar nog nie die titel verower nie. Nederland se hoogste sokkerliga is die Eredivisie, gevolg deur die Eerste Liga, Tweede Liga, Derde Liga en die Vierde Liga.
Krieket was voorheen 'n gewilde sport, maar is deur sokker verbygesteek, terwyl krieket in onlangse jare weer gewildheid verwerf het. Die Nederlandse nasionale krieketspan het tot dusver vir vyf krieketwêreldbekertoernooie gekwalifiseer (in 1996, 2003, 2007, 2011 en 2023). Nederland was medegasheer van die Krieketwêreldbeker 1999, maar het nie daaraan deelgeneem nie. Hulle het ook vir ses T20I-wêreldbekertoernooie gekwalifiseer (in 2009, 2014, 2016, 2021, 2022 en 2024). Tydens die T20I-wêreldbeker 2009 het Nederland Engeland verslaan,[93] asook Suid-Afrika tydens beide die T20I-wêreldbeker 2022[94] en die Krieketwêreldbeker 2023.[95]
Die Nederlandse vroue se nasionale veldhokkiespan is die suksesvolste nasionale span op die Hokkiewêreldbeker en het die toernooi tot dusver nege keer gewen (in 1974, 1978, 1983, 1986, 1990, 2006, 2014, 2018 en 2022). Hul eweknie vir mans het die Hokkiewêreldbeker tot dusver drie keer gewen (in 1973, 1990 en 1998).
Rugby word ook in Nederland gespeel, maar die Nederlandse nasionale rugbyspan het tot dusver nog nie vir 'n rugbywêreldbekertoernooi gekwalifiseer nie. Hulle ding in die Europese Rugbykampioenskap met ander opkomende rugbyspanne mee.
Nederland het al verskeie groot sportgeleenthede soos die Olimpiese Somerspele 1928 en die UEFA Europa-beker in 2000 (saam met België) gehuisves.
Vakansiedae
wysig
| Datum | Afrikaanse naam | Nederlandse naam | Opmerking |
|---|---|---|---|
| 1 Januarie | Nuwejaarsdag | Nieuwjaarsdag | Begin van die nuwe jaar |
| Maart/April | Paasfees | Pasen | Nederlanders vier Paasfees oor twee dae. |
| 27 April | Koningsdag | Koningsdag | Koningsdag word gevier op die verjaardag van die koning, Willem-Alexander. |
| 4 Mei | Herdenking van die Dooies | Dodenherdenking | Herdenking vir die mense wat gesneuwel het in die Tweede Wêreldoorlog en in andere oorloë. |
| 5 Mei | Bevrydingsdag | Bevrijdingsdag | Viering van die oorwinning oor Duitse magte in 1945 tydens die Tweede Wêreldoorlog. |
| 40 dae ná Paasfees | Hemelvaartsdag | Hemelvaartsdag | Hemelvaart van Jesus |
| 7 weke ná Paasfees | Pinkster | Pinksteren | Nederlanders vier Pinkster oor twee dae. |
| 5 Desember | Sinterklaas | Sinterklaas | Sinterklaas, 'n voorganger van Vader Kersfees gee geskenke vir kinders. |
| 25 Desember, 26 Desember | Kersfees, Welwillendheidsdag | Kerstmis, Tweede kerstdag | Nederlanders vier Kersfees oor twee dae. |
| 31 Desember | Oujaarsaand | Oudejaarsdag | Einde van die ou jaar |
Verwysings
wysig- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 (nl) "AlleCijfers". Statistieken Nederland. Besoek op 2 Julie 2024.
- ↑ (nl) "Waaruit bestaat het Koninkrijk der Nederlanden? – Rijksoverheid.nl". Ministerie van Algemene Zaken. 19 Mei 2015. Besoek op 2 Julie 2024.
- ↑ (nl) "Bevolkingsteller". Sentrale Statistiekkantoor. 2 Julie 2024. Besoek op 2 Julie 2024.
- ↑ (en) "Dutch Census 2011 Analysis and Methodology" (PDF). Sentrale Statistiekkantoor. 19 November 2014. p. 9. Besoek op 2 Julie 2024.
- ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 5,4 5,5 (en) "Netherlands". Internasionale Monetêre Fonds. April 2024. Besoek op 2 Julie 2024.
- ↑ 6,0 6,1 (en) "Human Development Report 2023/2024" (PDF). United Nations Development Programme. 13 Maart 2024. Besoek op 2 Julie 2024.
- ↑ (en) "Gini coefficient of equivalised disposable income – EU-SILC survey". Eurostat. Besoek op 2 Julie 2024.
- ↑ 8,0 8,1 (en) "Netherlands vs. Holland". Nederlandse Kantoor vir Toerisme en Kongresse. 18 Oktober 2012. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 24 November 2020. Besoek op 24 November 2020.
- ↑ (en) "Netherlands boundaries in the North Sea". Departement van Verdediging. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 7 Julie 2017. Besoek op 15 Augustus 2014.
- ↑ (en) "Welke erkende talen heeft Nederland?". Rijksoverheid. 11 Januarie 2016. Besoek op 2 Julie 2024.
- ↑ (nl) "Gemeentegrootte en stedelijkheid". CBS. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 16 Desember 2019. Besoek op 16 Desember 2019.
- ↑ (nl) Dutch Wikisource. "Grondwet voor het Koninkrijk der Nederlanden". Chapter 2, Article 32. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 21 April 2020. Besoek op 3 Julie 2013.
- ↑ (en) Permanent Mission of the Netherlands to the UN. "General Information". Geargiveer vanaf die oorspronklike op 5 Oktober 2013. Besoek op 26 Junie 2013.
- ↑ (en) Rotterdam Port Authority (1 Junie 2014). "Port Statistics 2013". Persberig. 8. Archived from the original on 8 Augustus 2019. https://web.archive.org/web/20190808001139/https://www.portofrotterdam.com/sites/default/files/Port-statistics-2013.pdf. Besoek op 28 Junie 2014.
- ↑ (en) van Krieken, Peter J.; David McKay (2005). The Hague: Legal Capital of the World. Cambridge University Press. ISBN 978-90-6704-185-0.
- ↑ (en) Schiermeier, Quirin (5 Julie 2010). "Few fishy facts found in climate report". Nature. 466 (170): 170. doi:10.1038/466170a. ISSN 0028-0836. PMID 20613812.
- ↑ (en) How it Works: Science and Technology. Marshall Cavendish. 2003. p. 1208. ISBN 978-0-7614-7323-7.
- ↑ (nl) "Netherlands: Agricultural exports top 80 billion Euros". Geargiveer vanaf die oorspronklike op 31 Maart 2020. Besoek op 25 Januarie 2015.
- ↑ (en) (RVO), Netherlands Enterprise Agency (17 Julie 2015). "Agriculture and food". hollandtrade.com. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 1 Januarie 2016. Besoek op 26 Augustus 2016.
- ↑ (en) "How the Netherlands Feeds the World". National Geographic Society. September 2017. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 14 Mei 2020. Besoek op 15 Januarie 2020.
- ↑ (en) "2016 World Press Freedom Index – RSF". Rsf.org. 1 Februarie 2017. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 22 Mei 2020.
- ↑ (en) "Netherlands". Geargiveer vanaf die oorspronklike op 10 Mei 2013. Besoek op 10 Mei 2013.
- ↑ (en) Helliwell, John; Layard, Richard; Sachs, Jeffrey (20 Maart 2017). World Happiness Report 2017 (PDF). Verenigde Nasies se Volhoubare ontwikkelingsoplossingsnetwerk. ISBN 978-0-9968513-5-0. Geargiveer vanaf die oorspronklike (PDF) op 12 Julie 2017. Besoek op 18 Junie 2017.
- ↑ (en) "2016 World Happiness Report" (PDF). Worldhappiness.report. Geargiveer vanaf die oorspronklike (PDF) op 19 Februarie 2018. Besoek op 3 Augustus 2017.
- ↑ (en) "World Happiness Report 2019". World Happiness Report. Besoek op 2 Julie 2024.
- ↑ (en) "Franks". Columbia Encyclopedia. Columbia University Press. 2013. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 19 Augustus 2016. Besoek op 1 Februarie 2014.
- ↑ (en) "Lotharingia / Lorraine (Lothringen)". 5 September 2013. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 1 November 2019. Besoek op 1 Februarie 2014.
- ↑ (en) Wim Blockmans; Walter Prevenier (3 Augustus 2010). The Promised Lands: The Low Countries Under Burgundian Rule, 1369–1530. University of Pennsylvania Press. pp. 85–. ISBN 978-0-8122-0070-6.
- ↑ (en) Elton, Geoffrey Rudolph (1990). The New Cambridge Modern History: Volume 2, The Reformation, 1520–1559. ISBN 978-0-521-34536-1.
- ↑ (nl) Van der Lem, Anton. "De Opstand in de Nederlanden 1555–1609;De landen van herwaarts over". Geargiveer vanaf die oorspronklike op 10 Oktober 2017. Besoek op 11 Maart 2013.
- ↑ (en) "Telegraph style book: places and peoples". The Daily Telegraph. Londen. 12 April 2008. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 21 Mei 2020. Besoek op 31 Maart 2014.
- ↑ (en) "The Reuters Style Guide". Geargiveer vanaf die oorspronklike op 21 Mei 2020. Besoek op 31 Maart 2014.
- ↑ (en) "The BBC News Styleguide" (PDF). Geargiveer vanaf die oorspronklike (PDF) op 27 Februarie 2012. Besoek op 31 Maart 2014.
- ↑ (en) "The Guardian style guide" (PDF). Londen. Geargiveer (PDF) vanaf die oorspronklike op 17 Mei 2020. Besoek op 31 Maart 2014.
- ↑ (en) Netherlands Tourism "Holland vs Netherlands – Is the Netherlands the same as Holland?"
- ↑ (en) "Holland vs Netherlands: Everything you need to know". Explore Holland. 17 Januarie 2020. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 23 Mei 2020. Besoek op 17 Januarie 2020.
- ↑ (en) "Why Dutch Officials Want You to Forget the Country of Holland". The New York Times. New York. 13 Januarie 2020. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 7 Maart 2020. Besoek op 15 Januarie 2020.
- ↑ (en) Roebroeks, Wil; Sier, Mark J.; Nielsen, Trine Kellberg; Loecker, Dimitri De; Parés, Josep Maria; Arps, Charles E. S.; Mücher, Herman J. (7 Februarie 2012). "Use of red ochre by early Neandertals". Proceedings of the National Academy of Sciences. 109 (6): 1889–1894. Bibcode:2012PNAS..109.1889R. doi:10.1073/pnas.1112261109. PMC 3277516. PMID 22308348.
- ↑ (nl) Van Zeist, W. (1957), "De steentijd van Nederland", Nieuwe Drentse Volksalmanak 75: 4–11
- ↑ (nl) Louwe Kooijmans, L.P. (1998). "Trijntje van de Betuweroute, Jachtkampen uit de Steentijd te Hardinxveld-Giessendam" (PDF). Spiegel Historiael (33 uitg.): 423–428.
- ↑ (nl) "Prehistoric agricultural field found in Swifterbant, 4300–4000 BC". Volkskrant. 24 Augustus 2007. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 19 September 2009.
- ↑ (en) Fokkens, Harry; Nicolis, Franco, reds. (2012). Background to beakers : inquiries in regional cultural backgrounds to the Bell Beaker complex. Leiden: Sidestone. p. 131. ISBN 978-90-8890-084-6.
- ↑ (en) Harry, Fokkens. "The Periodisation of the Dutch Bronze Age: a Critical Review" (PDF). Open Access Leiden University. Argeologiefakulteit, Leiden. Geargiveer vanaf die oorspronklike (PDF) op 10 Oktober 2017. Besoek op 7 Julie 2017.
- ↑ (en) The New Encyclopædia Britannica, 15th edition, 22:641–642
- ↑ 45,0 45,1 45,2 45,3 45,4 45,5 (nl) de Vries, Jan W., Roland Willemyns en Peter Burger (2003). Het verhaal van een taal. Amsterdam: Prometheus. pp. 12, 21–27. ISBN 9789053331866.
{{cite book}}: AS1-onderhoud: meer as een naam (link) - ↑ (de) Hachmann, Rolf, Georg Kossack en Hans Kuhn (1986). Völker zwischen Germanen und Kelten. pp. 183–212. ISBN 978-3-656-02897-0.
{{cite book}}: AS1-onderhoud: meer as een naam (link) - ↑ 47,0 47,1 (en) Lendering, Jona. "Germania Inferior". Livius.org. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 7 Junie 2020. Besoek op 6 Oktober 2011.
- ↑ (en) Lendering, Jona. "The Edges of the Earth (3) – Livius". www.livius.org. Besoek op 28 Februarie 2019.
- ↑ (en) Roymans, Nico (2005). Ethnic Identity and Imperial Power: The Batavians in the Early Roman Empire. Amsterdam: Amsterdam University Press. pp. 226–227. ISBN 9789053567050.
- ↑ 50,0 50,1 (en) Previté-Orton, Charles (1952). The Shorter Cambridge Medieval History (vol. I uitg.). pp. 51–52, 151. ISBN 978-1-135-83625-2.
- ↑ (en) Grane, Thomas (2007), "From Gallienus to Probus – Three decades of turmoil and recovery", The Roman Empire and Southern Scandinavia–a Northern Connection! (PhD thesis), Kopenhagen: Universiteit van Kopenhagen, p. 109
- ↑ (en) De Koning, Jan (2003). Why did they leave? Why did they stay? On continuity versus discontinuity from Roman times to Early Middle Ages in the western coastal area of the Netherlands. In: Kontinuität und Diskontinuität: Germania inferior am Beginn und am Ende der römischen Herrschaft; Beiträge des deutsch-niederländischen Kolloquiums in der Katholieke Universiteit Nijmegen, (27 tot 30 Junie 2001). Walter de Gruyter. pp. 53–83. ISBN 978-3-11-017688-9.
- ↑ (en) Vaan, Michiel de (15 Desember 2017). The Dawn of Dutch: Language contact in the Western Low Countries before 1200. John Benjamins Publishing Company. pp. 42–44. ISBN 9789027264503.
- ↑ (en) Blom, J. C. H. (30 Junie 2006). History of the Low Countries. Berghahn Books. pp. 6–18. ISBN 978-1-84545-272-8.
- ↑ 55,0 55,1 55,2 (en) Bazelmans, Jos (2009), "The early-medieval use of ethnic names from classical antiquity: The case of the Frisians", in Derks, Ton; Roymans, Nico, Ethnic Constructs in Antiquity: The Role of Power and Tradition, Amsterdam: Amsterdam Universiteit, pp. 321–337, ISBN 978-90-8964-078-9, archived from the original on 30 Augustus 2017, https://books.google.com/books?id=fM_cmuhmSbIC&pg=PA321, besoek op 3 Junie 2017
- ↑ (nl) "Frisii en Frisiaevones". Bertsgeschiedenissite.nl. 25 Augustus 2002. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 3 Oktober 2011. Besoek op 6 Oktober 2011.
- ↑ (nl) Willemsen, A. (2009). Dorestad. Een wereldstad in de middeleeuwen. Zutphen: Walburg Pers. pp. 23–27. ISBN 978-90-5730-627-3.
- ↑ (en) MacKay, Angus; David Ditchburn (1997). Atlas of Medieval Europe. Routledge. p. 57. ISBN 978-0-415-01923-1.
- ↑ (en) Baldwin, Stewart. "Danish Haralds in 9th Century Frisia". Besoek op 9 Oktober 2011.
- ↑ (de) Christoph Driessen (2009). Geschichte der Niederlande, Von der Seemacht zum Trendland. Regensburg. p. 18. ISBN 978-3-7917-2173-6.
{{cite book}}: AS1-onderhoud: plek sonder uitgewer (link) - ↑ (en) Motley, John (1859). The Rise of the Dutch Republic, Volume 2. pp. 25.
On more than one occasion men were seen hanging their own brothers, who had been taken prisoners in the enemy's ranks... A Spaniard had ceased to be human in their eyes. On one occasion, a surgeon at Veer cut the heart from a Spanish prisoner, nailed it on a vessel's prow, and invited the townsmen to come and fasten their teeth in it, which many did with savage satisfaction.
- ↑ (en) "Twentieth Century Atlas – Historical Body Count". necrometrics.com.
- ↑ (en) Clodfelter, Micheal (9 Mei 2017). Warfare and Armed Conflicts: A Statistical Encyclopedia of Casualty and Other Figures, 1492–2015, 4th ed. McFarland. p. 16. ISBN 978-0-7864-7470-7. Besoek op 11 November 2020.
- ↑ (en) Arnade, Peter J. (2008). Beggars, Iconoclasts, and Civic Patriots: The Political Culture of the Dutch Revolt. p. 237. ISBN 978-0-8014-7496-5.
- ↑ (en) Durant, Will; Durant, Ariel (1961). The Age of Reason Begins: A History of European Civilization in the Period of Shakespeare, Bacon, Montaigne, Rembrandt, Galileo, and Descartes: 1558–1648. p. 451. ISBN 978-0-671-01320-2.
- ↑ (en) Gillespie, Alexander (2017). The Causes of War: Volume III: 1400 CE to 1650 CE. Bloomsbury Publishing. p. 131. ISBN 978-1-5099-1765-5.
- ↑ (en) Motley, John Lothrop (1855). The Rise of the Dutch Republic (III uitg.). New York: Harper Bros. p. 411. ISBN 978-1-4400-8471-3.
- ↑ (en) Nolan, Cathal J. (2006). The Age of Wars of Religion, 1000–1650: An Encyclopedia of Global Warfare and Civilization, Volume 1. Greenwood Publishing Group. p. 247. ISBN 978-0-313-33045-2.
- ↑ (en) Motley, John Lothrop (1855). The Rise of the Dutch Republic (Vol. III uitg.). New York: Harper Bros. p. 508. ISBN 978-1-4400-8471-3.
- ↑ (de) Christoph Driessen (2009). Geschichte der Niederlande, Von der Seemacht zum Trendland. Regensburg. pp. 50f. ISBN 978-3-7917-2173-6.
{{cite book}}: AS1-onderhoud: plek sonder uitgewer (link) - ↑ (en) Willson, David Harris (1972). History of England. New York: Holt, Rinehart & Winston. p. 294. ISBN 978-0-03-085315-9.
- ↑ (en) Ground Warfare: An International Encyclopedia, Volume 1. ABC-CLIO. 2002. p. 45. ISBN 978-1-57607-344-5.
- ↑ (en) Prak, Maarten (22 September 2005). The Dutch Republic in the Seventeenth Century: The Golden Age. Cambridge University Press. p. 66. ISBN 978-1-316-34248-0.
- ↑ (en) "The Middle Colonies: New York". Digital History. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 14 Januarie 2012. Besoek op 14 Januarie 2012.
- ↑ (en) Junie T. Tong (2016). Finance and Society in 21st Century China: Chinese Culture Versus Western Markets. CRC Press. p. 151. ISBN 978-1-317-13522-7.
- ↑ (en) John L. Esposito, red. (2004). The Islamic World: Past and Present. Vol. 1: Abba – Hist. Oxford University Press. p. 174. ISBN 978-0-19-516520-3.
- ↑ (en) Nanda, J. N (2005). Bengal: the unique state. Concept Publishing Company. p. 10. ISBN 978-81-8069-149-2.
- ↑ (en) Om Prakash (2006). John J. McCusker (red.). Empire, Mughal. pp. 237–240. Besoek op 3 Augustus 2017.
{{cite book}}:|work=ignored (hulp) - ↑ (en) Sayle, Murray (5 April 2001). "Japan Goes Dutch". London Review of Books. Vol. 23, no. 7. pp. 3–7.
- ↑ (en) Koopmans, Joop W. (5 November 2015). Historical Dictionary of the Netherlands. Rowman & Littlefield. p. 233. ISBN 978-1-4422-5593-7.
- ↑ (en) Finkelman and Miller, Macmillan Encyclopedia of World Slavery 2:637
- ↑ (en) "Dutch involvement in the transatlantic slave trade and abolition". ascleiden.nl. 24 Junie 2013. Besoek op 25 Februarie 2021.
- ↑ (en) Abbenhuis, Maartje M. (2006). The Art of Staying Neutral. Amsterdam University Press. ISBN 90-5356-818-2.
- ↑ (en) "93 trains". kampwesterbork.nl. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 7 Desember 2004. Besoek op 7 Desember 2004.
- ↑ (nl) "Nederlanders in de Waffen-SS". www.waffen-ss.nl. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 10 Oktober 2017. Besoek op 25 Februarie 2021.
- ↑ (en) MOOXE from Close Combat Series. "Indonesian SS Volunteers". Closecombatseries.net. Besoek op 28 Oktober 2011.
- ↑ (en) "The Kingdom of the Netherlands declares war with Japan". ibiblio. Besoek op 2 Oktober 2009.
- ↑ (en) "Indonesia: World War II and the Struggle For Independence, 1942–50; The Japanese Occupation, 1942–45". Library of Congress. 1992. Besoek op 9 Februarie 2007.
- ↑ (en) (1944). Video: Allies Set For Offensive. Universal Newsreel. URL besoek op 21 Februarie 2012.
- ↑ (en) "Netherlands".. Encyclopædia Britannica. URL besoek op 2 Julie 2024.
- ↑ (de) Duitse Departement van Buitelandse Sake: Nederland – Ekonomie Geargiveer 30 Julie 2010 op Wayback Machine
- ↑ (en) www.meegeren.net
- ↑ (en) "Netherlands Stun England in T20 World Cup Thriller". News18. 5 Junie 2009. Besoek op 2 Julie 2024.
- ↑ (en) Shashank Kishore (6 November 2022). "Shock defeat ends South Africa's World Cup as Netherlands script famous win". ESPNcricinfo. Besoek op 2 Julie 2024.
- ↑ (en) Firdose Moonda (17 Oktober 2023). "South Africa spooked as Dutch do the World Cup double". ESPNcricinfo. Besoek op 2 Julie 2024.
Bronnelys
wysig- Algemeen
- (en) "Netherlands". Encyclopædia Britannica. Besoek op 2 Julie 2024.
- (en) "Netherlands". Central Intelligence Agency. Besoek op 2 Julie 2024.
- (en) "Netherlands country profile". BBC. Besoek op 2 Julie 2024.
Eksterne skakels
wysig| Wikimedia Commons bevat media in verband met Nederland. |
| Sien Nederland in Wiktionary, die vrye woordeboek. |
- (en) Toerisme-inligting oor Nederland op Wikivoyage
- (nl) Amptelike webwerf van die Nederlandse owerheid
- (en) Amptelike toerismewebwerf
- (nl) CBS – Nederlandse buro van statistiek
- (en) Reisgids van Nederland Geargiveer 15 Junie 2006 op Wayback Machine
