Wikipedia:Voorbladartikels 2014
Hierdie is die argief van al die artikel wat tydens 2014 as spogartikel op die voorblad gepryk het.
2014
wysigWeek 1
Die biologiese en geologiese toekoms van die Aarde kan min of meer bepaal word deur die uitwerking van verskeie langtermyninvloede te voorspel. Dit sluit in chemiese veranderings op die Aarde se oppervlak, die afkoeling van die Aarde se kern, swaartekragwisselwerkings met ander voorwerpe in die Sonnestelsel en die toenemende ligsterkte van die Son. ’n Onsekere faktor in hierdie berekenings is die voortdurende uitwerking van tegnologie wat deur die mens geskep is soos geo-ingenieurswese, wat groot veranderings aan die planeet kan meebring. Die huidige uitwissing van plante en diere word deur tegnologie veroorsaak en die uitwerking daarvan kan tot vyf miljoen jaar duur. Tegnologie kan ook tot die uitsterwing van die mens lei en veroorsaak dat die Aarde terugkeer na ’n stadiger pas van evolusie wat net deur langtermyn- natuurlike prosesse geraak sal word.
Oor ’n tydperk van honderdmiljoene jare hou onvoorsiene gebeurtenisse in die ruimte ’n risiko in vir die biosfeer, en dit kan ook lei tot ’n massa-uitwissing. Dit sluit in botsings met komete of asteroïdes met ’n deursnee van 5-10 km of meer asook ’n groot sterontploffing, bekend as ’n supernova, binne ’n radius van 100 ligjare van die Son af. Ander grootskaalse gebeurtenisse is makliker om te voorspel. Dit sluit in globale verhitting en die voorspelling dat die planeet steeds deur ysperiodes sal gaan totdat die Kwartêre Ystydperk tot ’n einde kom. Hierdie ysperiodes word veroorsaak deur die eksentrisiteit, aksiale variasies en presessie van die Aarde se wentelbaan. Binne 250-350 miljoen jaar sal plaattektoniek ook lei tot die ontstaan van ’n superkontinent, en binne 1,5-4,5 miljard jaar sal die Aarde se aksiale variasies chaoties raak en lei tot ’n verandering van tot 90° in die Aarde se aksiale helling.
In die volgende vier miljard jaar sal die ligsterkte van die Son algaande toeneem en lei tot ’n toename in die bestraling wat die Aarde bereik. Dit sal ’n afname van koolstofdioksied (CO2)-vlakke in die atmosfeer veroorsaak. Oor sowat 600 miljoen jaar sal die CO2 daal tot onder die vlak wat nodig is vir fotosintese en min plante sal dit oorleef. Eindelik sal alle plante uitgeroei wees. Dit sal feitlik alle dierelewe laat uitsterf, aangesien plante die basis vorm van die voedselketting op Aarde.
Week 2
Georgië (Georgies: საქართველო, Sakartwelo) is 'n Eurasiese land in die Kaukasus en is geleë aan die ooskus van die Swartsee. Sy buurstate sluit in Rusland (noord), Turkye en Armenië (suid) en Azerbeidjan (oos). Die hoofstad is Tbilisi. Die land het ’n oppervlakte van 69 700 km2 en ’n bevolking van byna 4,7 miljoen.
Georgië het ’n demokraties verkose staatshoof. Sedert 2013 is dit Giorgi Margwelasjwili. Danksy onder meer die vorige president, Micheil Saakasjwili, se goeie betrekkinge met die Verenigde State vorder Georgië goed in sy poging om 'n Navo-lidland te word. Dit is onder groot protes van Rusland, wat Georgië en ander oud-Sowjetstate steeds as deel van sy invloedsfeer beskou.
Koninkryke wat in die gebied geleë was, Iberië en Kolchis, het in die 4de eeu n.C. reeds die Christelike geloof aanvaar. Vandag is 80% van die inwoners Georgies-Ortodokse Christene, terwyl 2% Russies-Ortodoks en 4% van die Armeens-Apostoliese Kerk is.
Georgië het die hoogtepunt van sy politieke en ekonomiese mag in die 11de tot 12de eeu bereik toe Iberië en Kolchis in die Koninkryk van Georgië verenig is. In die begin van die 19de eeu is Georgië deur die Russiese Ryk geannekseer. Ná ’n kort tydperk van onafhanklikheid ná die Russiese Rewolusie van 1917, het die Sowjetunie Georgië in 1921 beset en het dit die Georgiese Sosialistiese Sowjetrepubliek geword. Ná onafhanklikwording in 1991 het die land verskeie ekonomiese terugslae gehad wat ververger is deur onrus in dele van die land. Dit het voortgeduur tot met die Roosrewolusie van 2003, waarna ’n nuwe regering demokratiese en ekonomiese hervormings ingestel het.
Die land is lid van verskeie internasionale organisasies. Dit bevat twee de facto onafhanklike streke, Abchasië en Suid-Ossetië, wat beperkte internasionale erkenning gekry het ná die Russies-Georgiese Oorlog van 2008.
Week 3
Cristina Elisabet Fernández de Kirchner (* 19 Februarie 1953 in La Plata), algemeen bekend as Cristina Kirchner of kort CFK, dien sedert 10 Desember 2007 as president van Argentinië.
Cristina Kirchner, 'n boorling van La Plata in die provinsie Buenos Aires, is die weduwee van die vroeëre president Néstor Kirchner. Sy is die sewende Peronis en die eerste vrou wat as Argentynse staatshoof verkies is, asook die tweede vrou ná Isabel Martínez de Perón (1974-1976) wat hierdie amp beklee. Kirchner is op 28 Oktober 2007 vir haar eerste ampstermyn verkies en vier jaar later vir 'n tweede termyn herverkies. Tydens haar politieke loopbaan is sy as afgevaardigde in die Argentynse parlement (een termyn) en as nasionale senator (drie ampstermyne vir die provinsies Santa Cruz en Buenos Aires) verkies.
Binne die breë spektrum van politieke strominge in die Peronistiese Party (Partido Justicialista) word Cristina Fernández de Kirchner, net soos haar wyle man, by die nuwe linkses gereken. Argentynse politiek is, veral tydens Kirchner se tweede ampstermyn, deur toenemende polarisering en magskonsentrasie in hande van die president en haar seun Máximo (wat geen politieke amp beklee nie, maar as invloedryke raadgewer optree) gekenmerk.
Week 4
Los Angeles is 'n groot, uitgestrekte metropool aan die weskus van die Verenigde State en die administratiewe setel van die Los Angeles-distrik (Los Angeles County).
Die stad is in 1781 deur die Spaanse kaptein Rivera y Moncada onder die naam El Pueblo de Nuestra Señora Reina de los Ángeles de la Porciúncula ("Stad van Onse Dame, Koningin van die engele van die Porciúncularivier") gestig, maar dit is eers op 4 April 1850 - vyf maande voordat Kalifornië amptelik tot die Unie toegelaat is - as 'n munisipaliteit geïnkorporeer.
Dit is die grootste stad in Kalifornië, en op een na die grootste stad in die Verenigde State, met 'n inwonertal van 3 800 000 (soos op 1 Julie 2010). In die metropolitaanse gebied van Los Angeles (wat Los Angeles, San Bernardino, Riverside, Ventura en Orange County bevat) woon meer as 17 miljoen mense met uiteenlopende etniese en ekonomiese agtergronde. Die stad word as die prototipe van 'n toekomstige metropool beskou wat alle voor- en nadele van 'n uitgestrekte metropolitaanse gebied in hom verenig.
Die stad, waarvan die naam dikwels afgekort word tot LA, is 'n wêreldsentrum vir sake en internasionale handel, vermaak, kultuur, media, mode, wetenskap, tegnologie en onderwys. Dit is die setel van bekende professionele liggame, kulturele organisasies en tersiêre onderwysinstellings soos die University of Southern California en die University of California en een van die kragtigste ekonomiese spilpunte in die VSA.
Los Angeles word gelys as die wêreld se derde welvarendste en vyfde magtigste en invloedrykste metropool wat in die VSA net deur New York oortref word. Die gekombineerde statistieke gebied (combined statistical area, CSA) van Los Angeles het in 2008 'n bruto metropolitaanse produk van $831 miljard gegenereer wat van die stad die derde grootste ekonomiese sentrum ter wêreld na die Groter Tokio-gebied en die metropolitaanse gebied van New York maak.
Met Hollywood het Los Angeles daarnaas tot die "Wêreldhoofstad van Vermaak" ontwikkel en speel steeds 'n leidende rol in die rolprent-, televisie-, videospeletjie- en musiekbedryf. Die belangrikheid van die plaaslike vermaakbedryf maak van Los Angeles en sy voorstede gewilde woonplekke vir bekende vermaakpersoonlikhede.
Week 5
Die Slowaakse Republiek of Slowakye (Slowaaks: Slovensko) is 'n jong republiek in Sentraal-Europa wat op 1 Januarie 1993 met die ontbinding van Tsjeggo-Slowakye gevorm is.
Die land word begrens deur Tsjeggië (die tweede opvolgerstaat van Tsjeggo-Slowakye) in die weste, Pole in die noorde, Oekraïne in die ooste, Hongarye in die suide en Oostenryk in die suidweste. Die hoofstad Bratislava is ook die grootste stad in die land.
Die land is grotendeels bergagtige gebied, wat tydens die twintigste eeu 'n geheel gevorm het met die taalkundige en kulturele nou-verwante Tsjeggië, wat egter 'n heel ander ontwikkeling meegemaak het. Slowakye het eeue lank deel uitgemaak van Hongarye. Die emansipasie van die Slowaakse volk het later ontwikkel.
Slowakye is tans een van die lidstate van die Europese Unie. Die bevolking het op 18 Mei 2003 in 'n referendum vir toetreding gestem. Dit het uiteindelik plaasgevind op 1 Mei 2004. Sedert 29 Maart 2004 is Slowakye ook 'n lidstaat van die Noord-Atlantiese Verdragsorganisasie (NAVO). Op 1 Januarie 2009 is die Euro as geldeenheid ingevoer.
Week 6
Die seekoei (Hippopotamus amphibius) is 'n groot, oorwegend plantetende Afrika-soogdier, een van slegs twee bestaande spesies in die familie "Hippopotamidae", (vanaf die Grieks ἱπποπόταμος -- hippopotamos, waar hippos "perd" beteken en potamos "rivier" beteken). Die ander spesie is die pigmie-seekoei.
Die seekoei is halfwaterliewend en woon in groepe van vyf tot dertig diere in riviere en mere in Afrika suid van die Sahara. Bedags verkoel hy homself deur in die water of modder te bly. Voortplanting en geboorte gebeur ook hier; met territoriale bulle wat waghou oor hulle stukkie water. Die diere verskyn teen skemer aan wal om gras te vreet. Hoewel groepsverband en -gebied in die water geld, vreet seekoeie alleen op land, sonder beskerming van grondgebied.
Alhoewel hulle op varke en ander gelyktonige hoefdiere lyk, is hul naaste bestaande familie die setaseë (walvisagtiges, soos tornyne, bruinvisse, walvisse, ensovoorts). Die gedeelde voorvader van die walvisse en seekoeie het ongeveer sestig miljoen jaar gelede van die ander gelyktonige hoefdiere afgeskei. Die vroegste bekende seeikoeifossiele, van die genus Kenyapotamus in Afrika, dateer terug na ongeveer 16 miljoen jaar gelede.
Die seekoei is herkenbaar aan sy vaatjievormige borskas, enorme bek en tande, haarlose liggaam, stompiebene en geweldige grootte. Dit is ongeveer dieselfde grootte as die witrenoster; slegs olifante is deurgaans swaarder. Ten spyte van die bonkige vorm en kort bene kan 'n seekoei maklik vir 'n mens weghardloop (of stormloop). Teen kort afstande is 'n snelheid van 48 km per uur aangeteken, veel vinniger as 'n olimpiese naelloper. Die seekoei word beskou as Afrika se gevaarlikste soogdier en is van die wêreld se aggressiefste diere. Daar is nog 'n geskatte 125 000 tot 150 000 seekoeie regdeur Afrika (suid van die Sahara) oor, met die grootste bevolkings in Zambië (40 000) en Tanzanië (20 000 - 30 000). Hulle bly bedreig as gevolg van wilddiewery, vir hul vleis en ivoorslagtande, en as gevolg van die verlies van hul habitat. Hulle word deur die IUBN geklassifiseer as 'n kwesbare spesie.
Week 7
Keulen (Duits: Köln, Frans en Engels: Cologne) is die vierde grootste stad van die Bondsrepubliek Duitsland en die grootste stad van die westelike deelstaat Noordryn-Wesfale. Die stad aan die Ryn gaan terug op 'n Romeinse nedersetting en is met sy meer as 2 000-jarige geskiedenis een van die oudste stede in Duitsland. Sedert 30 Junie 2010 is Keulen die vierde miljoenestad in Duitsland ná Berlyn, Hamburg en München.
Vandag is Keulen die ekonomiese, kulturele en geskiedkundige sentrum van die Rynland. Die Universiteit van Keulen en ander hoëronderwysinstellings het altesaam meer as 85 000 studente. Sy ligging aan die Ryn, die belangrikste Duitse rivier, en by die kruispunt van belangrike handelsroetes maak van Keulen ook 'n eersterangse Europese vervoersentrum. Die stad is naas New York een van die belangrikste sentrums van die internasionale kunshandel.
Vrolikheid word as een van die tipiese Rynlandse eienskappe beskou, en dit vind veral neerslag in Keulen se losbandige Karnavaltyd, wat met die optogte op Rosenmontag sy hoogtepunt bereik. Keulen staan daarnaas bekend as een van die belangrikste sentrums van gay- en lesbiese kultuur in Duitsland. Meer as 175 000 Keulenaars is van buitelandse afkoms, en die stad is dus nog steeds 'n smeltkroes van vele kulture. Keulen huisves een van die grootste Turkse gemeenskappe in Duitsland en is ook die setel van 'n aantal Islamitiese organisasies.
Week 8
Sider of appelbier is die generiese naam vir verskillende soorte gegiste sap en wyn wat van appels of pere gepers is. Die woord is afgelei van die Hebreeuse sjékár wat eintlik "sterk drank" beteken. Ook die Griekse sikera en Latynse sicera verwys eerder na geesryke dranke. Die Romeine het hul olyf- en wynperse aangepas vir die maak van vrugtewyn. Die Afrikaanse sider is van die Nederlandse cider (Middel-Nederlands sidere) afkomstig, wat op sy beurt weer 'n Franse leenwoord is.
Daar is argeologiese bewyse wat staaf dat antieke beskawings in Europa en Asië al omtrent 6500 v.C. kennis van sidermakery gehad het. Oor die eeue heen het mense fynere tegnieke van sidermaak ontwikkel en meer aandag gegee aan sekere faktore wat die smaak van sider beïnvloed.
Die Romeine het reeds 'n verskeidenheid wyne, wat van vrugte gemaak is, geken, veral in die geweste waar gewone wyn nie verbou kon word nie. Hulle het ook appelwyn gegis om 'n alkoholiese drank te verkry wat volgens Romeinse bronne egter slegs geneeskundig aangewend is.
Teen die 6de eeu n.C. was daar reeds bekwame brouers, wat naas bieragtige dranke ook sider gemaak het. In Wes-Europa is sider reeds sedert die middeleeue gepers; dokumente uit die tyd van Karel die Grote (omtrent 800 n.C.) lys appelwyn as een van die produkte wat op sy landgoedere gemaak is. Die eerste Europese verwysings na sider dateer uit die 6de eeu n.C. Aangesien die drank aanvanklik meestal van wilde appels en pere gemaak is word dit met baie heuning soet gemaak - die wilde vrugte se suikergehalte is te laag om hulle te laat gis.
Eufemia von Kudriaffsky verduidelik in haar boek Die historische Küche (Die geskiedenis van die kookkuns), wat in 1880 in Wene, Pest en Leipzig verskyn het, dat die 16de-eeuse Engelse sider uit die graafskap Hertfordshire nie met die huidige soorte sider vergelyk kan word nie. Hierdie sider behoort tot die gewildste dranke in die Elisabethaanse tydperk en sou volgens 'n destydse kenner die mond "brand soos vonkelwyn, die vlam trek soos nafta en die maag verwarm soos brandewyn".
Die huidige sider uit Engeland en Ierland is - soos die Franse cidre normand en die Spaanse cidra eerder 'n soort gedeeltelik vergiste mos. Daarenteen is die Duitse Apfelwein 'n egte alkoholiese drank wat tydens die winter daar ook heet en met heuning en Calvados vermeng gedrink word. By Trier word dit ook der Viez genoem en in Hesse Appelwoi. Amerikaanse sider is gewoonlik alkoholvry (sweet cider) of word duidelik as alkoholiese drank gemerk (hard cider).
Week 9
Ds. Andrew Murray (9 Mei 1828 op Graaff-Reinet, Oos-Kaap tot 18 Januarie 1917 op Wellington, Wes-Kaap) was moontlik die voorste godsdienstige skrywer wat Suid-Afrika al opgelewer het.
Ds. Murray was 'n seun van ds. Andrew Murray sr., een van die vroegste Skotse predikante wat deur lord Charles Somerset na Suid-Afrika gebring is om dié goewerneur se verengelsingsbeleid te help invoer en die tekort aan predikant in die NG Kerk aan te vul. Saam met sy oudste broer, John, is hy op vroeë leeftyd na Skotland om in die teologie te studeer. Hy ontvang in 1845 op 17-jarige leeftyd sy graad van die Universiteit van Aberdeen, keer ná verdere studie terug na Suid-Afrika, en word in 1849 die eerste predikant van die NG gemeente Bloemfontein, die sogenaamde Tweetoringkerk. Hy was lank feitlik die enigste predikant van die Hollandse kerke in die Vrystaat, maar bou doeltreffende kerkorganisasie op om die hele Republiek te dek, selfs ook tot in die latere Transvaal.
Elf jaar later (1860) aanvaar hy 'n beroep na Worcester. Murray het 'n reeks boeke geskryf na aanleiding van sy betrokkenheid by 'n vurige teologiese polemiek oor beweerde liberale neigings van di. J.J. Kotzé van die NG gemeente Darling en T.F. Burgers, die latere president van Transvaal. Hy verhuis ná enkele jare in Kaapstad in 1871 na die Bolandse dorp Wellington, waar hy steeds 'n leidende rol in kerksake speel as leraar van die NG gemeente Wellington, onder meer as moderator, en steun verleen aan die stigting van die destydse Hugenote-seminarie en talle ander onderwysinstellings, regstreeks of onregstreeks. As skrywer het hy 'n groot leserspubliek gehad, veral in Engeland en die Verenigde State, waar Engelse vertalings van sy boeke vandag nog verkoop word. Hy sterf in 1917, op byna 90-jarige ouderdom.
Daar is onder meer 'n standbeeld van hom voor NG kerk op Wellington en die Groote Kerk opgerig. Talle Engelssprekende gemeentes van die NG Kerk dra vandag sy naam, byvoorbeeld Andrew Murray-gemeente Bloemfontein, die tweetalige Johannesburgse gemeente Andrew Murray Congregation (voorheen die NG gemeente Johannesburg-Noord) en Andrew Murray-gemeente Pretoria, asook die Engelstalige gedeelte van die NG gemeente Windhoek. Die kinderhuis op Wellington, Huis Andrew Murray is ook na hom genoem. Dit het ontstaan uit die nywerheidskool wat ds. Murray omstreeks 1898 gestig het ná 'n reis deur die Karoo waartydens hy bewus geraak het van die groot aantal dogters wat sonder skoolopleiding of werk op die plase gewoon het. Die eerste gebou is in 1898 in Murraystraat, ook na hom genoem, opgerig en 36 dogters van die Unie en sendelinge vanuit Rhodesië en Njassaland is daar opgelei. In 1937 het die departement van gesondheid en welsyn beheer oor kinderversorging oorgeneem en het die huis 'n semi-staatskinderhuis vir wees en sorgbehoewende kinders geword.
Week 10
Die nasionale vlag van Nieu-Seeland is in 1869 ontwerp en amptelik op 12 Junie 1902 aanvaar. Die vlag vertoon ’n Blou Britse vaandel met vier vyfpuntige rooi sterre met wit fraaiings wat die Suiderkruis voorstel.
Nieu-Seeland se eerste vlag, die vlag van die Verenigde Stamme van Nieu-Seeland, is aanvaar voordat Nieu-Seeland ’n Britse kolonie geword het. Dit is gekies deur ’n vergadering van Māori-hoofmanne in 1834 en het uit ’n Kruis van Sint Joris met ’n ander kruis in die skildhoek met vier sterre op ’n blou veld bestaan. Met die stigting van die kolonie in 1841 het die gebruik van Britse vaandels begin. Die huidige vlag was ontwerp en aanvaar vir beperkte gebruik in 1869 en het in 1902 die amptelike vlag geword. Dit is die Britse Blou vaandel, waarin ’n gestileerde voorstelling van die Suiderkruis is wat die vier grootste sterre uitbeeld. Elke ster verskil effens van die ander in grootte. Die Union Jack in die skildhoek herinner aan Nieu-Seeland se koloniale bande met die Verenigde Koninkryk.
Die verhouding van die vlag is 1:2 en die kleure is rooi (Pantone 186C), blou (Pantone 280C), en wit. Die verhouding en kleure is identies aan die Unievlag.
Week 11
Carl Otto Hager (Dresden, 16 Oktober 1813 - Stellenbosch, 7 Oktober 1898) was 'n Duitse argitek, portretskilder en baanbrekerfotograaf wat veral bekend geraak het in Suid-Afrika vir die ontwerp van talle kerkgeboue van die Nederduitse Gereformeerde Kerk.
Hy was een van die grootste eksponente van die Neogotiese boustyl in Suid-Afrika, maar talle van die kerke wat hy ontwerp het, is intussen gesloop, onder meer dié op Carnarvon, Fraserburg, Willowmore (dit is onseker of hy dit wel ontwerp het), Caledon, Ceres en Heidelberg, Kaap. Van die mooistes wat behoue gebly is, is dié op Stellenbosch, Piketberg, Ladismith, Somerset-Oos en Pearston. Hy het ook kerke in die Vrystaat ontwerp, maar die name daarvan het vergete geraak. Al ander noemenswaardige geboue wat waarvoor hy verantwoordelik was, is die Kweekskool (intussen ingrypend verander) en die neoklassieke Ou Hoofgebou van die universiteit op Stellenbosch.
Week 12
Die Kryt-Paleogeen-uitwissing (K-Pg-uitwissing) was een van die "Groot Vyf" uitwissingsvoorvalle in die Aarde se geskiedenis toe driekwart van die Aarde se plante en diere, insluitende alle nie-vlieënde dinosourusse, 66 miljoen jaar gelede binne ’n geologies kort periode uitgesterf het. Die uitwissing dui die grens aan tussen die geologiese periodes Kryt (die laaste periode van die Mesosoïese Era) en Paleogeen (die eerste periode van die Kainosoïese Era).
In die geologiese rekord word die uitwissing aangedui deur ’n dun rotslaag, die Kryt-Paleogeen-grens, wat regdeur die wêreld in see- en aardrotse gevind word. Dit bevat hoë vlakke van die metaal iridium, wat seldsaam in die aardkors is, maar volop in asteroïdes voorkom.
Daar word algemeen geglo die K-Pg-uitwissing is veroorsaak deur ’n groot komeet of asteroïde wat die Aarde getref het en ’n katastrofale uitwerking op die omgewing gehad het, insluitende ’n lang impakwinter (weens stof en as wat die Son se strale afkeer), wat dit vir plante onmoontlik gemaak het om fotosintese uit te voer. Dié teorie is ondersteun deur die ontdekking van die 18 km wye Chicxulub-krater in die laat 1970's in die Golf van Meksiko, wat onteenseglik bewys het dat die K-Pg-grens afval van ’n asteroïde-impak verteenwoordig. Die feit dat die uitwissing op dieselfde tyd plaasgevind het as die impak, is ook ’n bewys dat die uitwissing deur die asteroïde veroorsaak is.
’n Groot verskeidenheid spesies het in die K-Pg-uitwissing omgekom. Die bekendste slagoffers was die nie-vlieënde dinosourusse. Ander organismes is egter ook erg geraak, soos soogdiere, voëls, pterosourusse, akkedisse, insekte, en plante. In die oseane is groot seereptiele, visse, haaie, weekdiere en baie soorte plankton swaar getref. Daar word geraam dat tot 75% van die spesies op Aarde kon verdwyn het.
Die verwoesting wat deur die uitwissing veroorsaak is, het egter ook evolusiegeleenthede geskep. Ná die voorval het baie diergroepe skielike en groot veranderings ondergaan en is nuwe lewensvorme geskep wat die ekologiese nisse gevul het wat deur die uitwissing leeg gelaat is. Soogdiere het veral in die Paleogeen gediversifiseer en nuwe vorms aangeneem soos perde, walvisse, vlermuise en primate. Voëls, visse en dalk akkedisse het ook versprei.
Week 13
William Philip Schreiner (Wittebergen-reservaat, distrik Herschel, Kaapkolonie, 30 Augustus 1857 tot Llandrindod Wells, Wallis, 28 Junie 1919) was 'n Suid-Afrikaanse prokureur, regsadviseur, prokureur-generaal, eerste minister van die Kaapkolonie, senator van die Unie van Suid-Afrika en hoë kommissaris in Londen, hoewel hy waarskynlik veral onthou word as die broer van Olive Schreiner, die eerste skrywer in Suid-Afrika wat Engelse prosa van eersterangse kaliber opgelewer het. Hy en sy suster, onderskeidelik hul ouers se negende en tiende kind, was die skranderste van die kroos van twaalf.
William Schreiner het 'n leidende rol gespeel in die laaste twee dekades van die 19de eeu wat uitgeloop het op die Suid-Afrikaanse Oorlog. Nadat hy weens verdeeldheid in sy kabinet oor die Suid-Afrikaanse Oorlog as eerste minister van die Kaapkolonie moes bedank, het hy eers weer in 1908 tot die aktiewe politiek teruggekeer en nooit weer 'n leidende rol gespeel soos in die 19de eeu nie. Dr. W.J. de Kock skryf in Heldegalery: "Sy loopbaan was nie skouspelagtig nie, en tog was hy 'n man wat aan sy tydgenote bekend was nie alleen as briljante advokaat en regsgeleerde nie, maar as 'n waarlik goeie mens wat die eienskappe van deeglikheid, mensliewendheid en karaktervastheid in die politieke lewe en in openbare aangeleenthede as bates aangewend het." Hy noem Schreiner se lewe "mooi" en sê dit is gekenmerk deur "hardwerkendheid en deeglikheid, gepaard met vriendelikheid teenoor almal met wie hy in aanraking gekom het". 'n Vriend, adv. Ralph Close, het kort ná Schreiner se dood gesê: "Whatever he said, all men believed him, that as he spake so he thought, and whatever he did, that he did with a good intent."
Week 14
_(pd).jpg)
Die geskiedenis van die Aarde het betrekking op die ontwikkeling van die planeet Aarde, van sy vorming tot die hede. Feitlik alle vertakkings van die natuurwetenskap het bygedra tot ’n begrip van die hoofgebeure in die Aarde se verlede. Die planeet is omtrent ’n derde so oud soos die heelal. ’n Enorme aantal biologiese en geologiese veranderings het in dié tyd plaasgevind.
Die Aarde het sowat 4,54 miljard (4,54×109) jaar gelede gevorm deur akkresie van die newel waaruit die Son ontstaan het. Vulkaangasse het moontlik die aanvanklike atmosfeer gevorm, maar dit het feitlik geen suurstof bevat nie en sou giftig gewees het vir mense en die meeste vorme van moderne lewe. Die grootste deel van die Aarde was gesmelt vanweë uiterste vulkaanaktiwiteite en gereelde botsings met ander hemelliggame. Een baie groot botsing het vermoedelik die kanteling van die Aarde se as en die vorming van die maan veroorsaak. Mettertyd het die Aarde afgekoel en ’n soliede kors gevorm, wat meegebring het dat water op die oppervlak kon bestaan.
Die eerste lewensvorme het tussen sowat 3,8 en 3,5 miljard jaar gelede ontstaan. Die vroegste getuienis van lewe op Aarde is grafiet wat biogenies blyk te wees in 3,7 miljard jaar oue metamorfe gesteentes wat in Wes-Groenland ontdek is en fossiele in 3,48 miljard jaar oue sandsteen wat in Wes-Australië ontdek is.
Fotosintetiese lewe het blykbaar sowat 2 miljard jaar gelede ontstaan en die atmosfeer met suurstof gevul. Die lewensvorme het meestal klein en mikroskopies gebly tot sowat 580 miljoen jaar gelede, toe komplekse, veelsellige lewe ontstaan het. Tydens die Kambriese Periode was daar ’n "Kambriese Ontploffing", waarin lewe vinnig gediversifiseer het in die meeste groot filums.
Geologiese veranderings het konstant plaasgevind sedert die Aarde se vorming, en net so het die lewe voortdurend verander. Spesies het aanhou ontwikkel en so het nuwe vorme ontstaan; hulle het gesplits in dogterspesies of het uitgesterf weens ’n voortdurend veranderende planeet. Plaattektoniek het ’n groot rol gespeel in die vorming van die Aarde se oseane, sowel as die lewe daarin. Die biosfeer het weer ’n belangrike invloed gehad op die atmosfeer en ander abiotiese toestande op die planeet, soos die vorming van die osoonlaag, die toename in suurstof en die vorming van grond.
Week 15
Modernisme is 'n denkrigting wat die mens se vermoë om die geboude en ontwerpte omgewing met behulp van wetenskaplike kennis, tegnologie en praktiese eksperimentering te skep, verbeter, dekonstrueer en hervorm herbevestig – dus in wese beide progressief en optimisties. Die term dek baie politiese, kulturele en kuns bewegings wat hulle oorsprong in die veranderinge in die Westerse samelewing teen die einde van die 19de eeu en die begin van die 20ste eeu het. Breedweg beskryf modernisme 'n reeks hervormende kulturele bewegings in kuns en argitektuur, musiek, literatuur en die toegepaste kunste wat te voorskyn gekom het in die dekades voor 1914. Moderne (kwantum en relatiwistiese) fisika, moderne (analitiese en kontinentale) filosofie en moderne getalteorie teorie in wiskunde word egter ook beskou as deel van die periode. Met die aangryp van verandering en die teenwoordige behels modernisme die werk van denkers, insluitend kunstenaars, skrywers en ontwerpers wat gerebelleer het teen negentiende eeuse akademiese en historiese tradisies, en die nuwe ekonomiese, maatskaplike en politiese aspekte van 'n ontluikende volledige geïndustrialiseerde wêreld gekonfronteer het. Party mense verdeel die twintigste eeu in bewegings aangedui deur Modernisme en Postmodernisme, terwyl ander dit as apekte van dieselfde beweging sien.
Modernisme het as 'n neiging te voorskyn gekom in die middel van die negentiende eeu in Wes-Europa. Die oorsprong daarvan kan gevind word in die gedagte dat "tradisionele" vorms van kuns, literatuur, maatskaplike organisasie en die alle-daaglikse lewe verouderd geword het; dit was daarom noodsaaklik om hulle weg te vee. In die opsig is dit geïnspireer op vroeëre revolusionêre bewegings insluitend liberalisme en kommunisme. Modernisme moedig die herondersoek van elke aspek van bestaan aan, van handel tot filosofie, met die doel om uit te vind wat vooruitgang "terughou", en dit te vervang met nuwe, en daarom beter, maniere om dieselfde doelstelling te bereik. In wese het die modernistiese beweging geredeneer dat die nuwe realiteite van die industriële en gemeganiseerde era permanent en op hande was en dat mense hulle wêreldbeskouing moes aanpas om te aanvaar dat wat nuut was ook goed en mooi was.
Week 16
Noorweë (Noors: Norge in Riksmål/Bokmål en Noreg in Nynorsk) is 'n Noord-Europese land. Dit is in die weste van die Skandinawiese skiereiland geleë en strek oor 'n afstand van meer as 1 600 kilometer van die Noordkaap na Lindesnes in die suide. Dit grens in die Arktiese noorde aan die Russiese Federasie en Finland, en vanaf Lapland in die noorde tot by die Skagerrak in die suide aan Swede.
By sy wydste punt strek die land oor 'n afstand van sowat 430 kilometer in wes-oostelike rigting, terwyl die Arktiese hawestad Narvik slegs agt kilometer van die Sweedse grens af lê. Sowat 'n derde van die land lê binne die Noordpoolsirkel, maar trek in klimatiese opsig voordeel uit die warm Golfstroom se matigende effek: Die seehawens van die Arktiese kuslyn soos Hammerfest en Kirkenes bly in die meeste winters ysvry.
Noorweë is die sesde grootste land in Europa, maar ook een van sy ylbevolkstes met slegs 14 inwoners per vierkante kilometer. Die bevolking is oneweredig oor die land versprei, met groot konsentrasies in die kusgebiede van Suid- en Wes-Noorweë. Die hoofstad van Noorweë is Oslo. Ander belangrike stede is Bergen, Trondheim en Stavanger. Hierdie vier stedelike sentra behels sowat 'n kwart van die Noorse bevolking, terwyl groot dele van die sentrale berggebiede en die noordelike landsdele ongerep en byna onbewoon is.
Noorweë is 'n grondwetlike monargie. Die huidige koning is Harald V; premier is Erna Solberg. Noorweë was 'n selfstandige koninkryk van die 9de eeu tot 1397, waarna dit in die Unie van Kalmar opgeneem is saam met Denemarke en Swede. Toe Swede in 1521 die Unie verlaat het, het Noorweë 'n provinsie van Denemarke geword. Dit het onder Deense gesag gebly tot dit in 1814 in Sweedse hande oorgegaan het. Noorweë het daarmee 'n eie grondwet en meer selfbestuur gekry. In 1905 het Noorweë weer 'n onafhanklike staat met koning Haakon VII as staatshoof geword.
Week 17
Die term Kathaar (ook gespel Kataar of Kathar, letterlik die "Reine", afgelei van Grieks katharos "rein") verwys na 'n aanhanger van die Christelike beweging, wat tussen die 11de en 14de eeu veral in Suid-Frankryk, Italië, Katalonië en Duitsland uitgebrei het. Dikwels word in plaas van Kathare ook die naam Albigense (of Albigensers) gebruik - 'n verwysing na die Suid-Franse stad Albi, 'n bolwerk van die Katharisme. Die Kathare is deur die Inkwisisie vervolg en in 'n bloedige kruistog uitgewis.
Die Kathare was naas die Orde van die Tempeliers een van twee religieuse bewegings wat deur die 13de eeuse Rooms-Katolieke Kerk en die Noord-Franse owerhede as 'n uitdaging beskou en uitgewis is. Maar terwyl die Tempelridders alle beskuldigings summier van die hand gewys het en ontsteld was oor die aanklagtes teen hulle, was die Kathare bereid om hul lewens te offer vir die leerstellings wat hulle as die ware Christelike geloof beskou het.
Die Noord-Franse kruistog teen die Kathare van Suid-Frankryk is uiteindelik eerder om politieke en ekonomiese as om religieuse redes gevoer en was 'n tipiese voorbeeld van Middeleeuse magsbeleid. Nogtans het die Kathare sentrale dogmas van die Rooms-Katolieke Kerk bevraagteken en verwerp; hulle het die stamgod Jehovah van die Bybelse Ou Testament as wraaksugtig en primitief beskou en sodoende 'n nuwe Christelike boodskap verkondig wat die gesag van die Rooms-Katolieke Kerk regstreeks bedreig het.
Week 18
Die tierluislang (Python molurus) is die kollektiewe benaming vir die Indiese en Birmaanse luislang. Dit is 'n slangsoort van die Luislange (Pythonidae) en word by die geslag Egte Luislange (Python) ingedeel. Twee subspesies word erken, wat heel onlangs ook as afsonderlike spesies beskou word: die Indiese luislang (Python molurus molurus) en die Birmaanse luislang (P. m. bivittatus). Die donker subspesie, die Birmaanse luislang, is met 'n bevestigde lengte van meer as vyf meter een van die grootste slange ter wêreld. Die verspreidingsgebied sluit groot dele van die tropiese en subtropiese Suid- en Suidoos-Asië in. Die spesie bly in 'n wye verskeidenheid van beboste habitats, nie te ver van water nie en ten minste soms ook in die randgebiede van menslike nedersettings. Vir enkele dekades lank het onwettige vrylatings in die natuur veroorsaak dat 'n indringerbevolking in Florida, 'n VSA-deelstaat, ontstaan het.
Na die grootte van die luislang wissel die dieet van klein tot medium, bitter selde tot groot gewerwelde diere soos jong swynherte en volgroeide luiperds. Die tierluislange is soos al die slangsoorte van die genus Python eierlêend (ovipaar) en behoort tot die soort waar die wyfie die broeitemperatuur deur spierbewings reguleer. Weens verdelging voor die voet en habitatvernietiging verklaar die IUBN die spesie as gevoelig (near threatened).
Week 19
Oscar Ribeiro de Almeida Niemeyer Soares Filho (15 Desember 1907 – 5 Desember 2012) was 'n Brasiliaanse argitek wat as een van die belangrikste figure van die internasionale moderne argitektuur beskou word. Niemeyer was 'n baanbreker wat onder meer met die boukundige moontlikhede van gewapende beton geëksperimenteer het. Die Internasionale Styl, wat deur die Duitse Bauhaus-beweging begin is, het in die tropiese klimaat van Brasilië danksy Niemeyer 'n nuwe dimensie van openheid en vryheid gekry.
Niemeyer se geboue word deur baie dinamiese vorms en sinlike boë gekenmerk (die laasgenoemde elemente het reeds in die Brasiliaanse barok-styltydperk 'n beduidende rol gespeel het), en sommige van sy bewonderaars verwys na Niemeyer eerder as 'n beeldhouer van monumente as 'n argitek. Die argitektuurkritikus Paul Andreas van die Duitse Argitektuurmuseum (DAM) in Frankfurt, wat in 2003 die grootste Duitse retrospektiewe uitstalling oor Niemeyer se werk gekoördineer het, beskou die vrye vorms van Niemeyer se betongeboue as een van die belangrikste bydraes tot die argitektuurgeskiedenis van die 20ste eeu.
Sy beduidendste projek, die nuwe Brasiliaanse hoofstad Brasília, wat hy saam met Lucio Costa ontwerp het, is deur UNESCO in 1987 as wêrelderfenisgebied aangewys.
Terwyl Niemeyer self steeds beklemtoon het dat argitektuur nie net funksioneel moet wees nie, maar met sy kreatiwiteit ook die verbeelding van mense moet kan uitdaag, beweer kritici dat sy geboue nie aan mense se behoeftes voldoen nie, dikwels steriel en amper sielloos gebly het en eerder deur kommunistiese ideale gekenmerk is. Niemeyer het egter steeds ontken dat argitektuur in staat sou kon wees om maatskaplike hervorming te bevorder en die ontwerp van 'n gebou met die skepping van 'n kunswerk vergelyk.
Week 20
Parasetamol (ook bekend as asetaminofeen in die VSA) is 'n gewilde pynstiller en koorswerende middel. Die middel is afkomstig van koolteer en, anders as fenasetien, 'n outydse pynstiller wat parasetamol as metaboliet gebruik het, is dit nie kankerwekkend nie. Inteendeel: oor die algemeen verdra die menslike liggaam parasetamol goed en word baie van die newe-effekte van aspirien nie aangetref nie. Dit is oor die toonbank verkrygbaar en word dikwels gebruik vir die afwering van koors, hoofpyn en ander klein pyne en skete. Dit word ook saam met ander nie-steroïede anti-inflammatoriese middels (soos ibuprofeen) of opioïediese pynstillers gebruik om ernstiger pyn te behandel. Parasetamol is ook 'n hoofbestanddeel in verskeie geneesmiddels vir verkoue en griep.
Indien slegs die voorgeskrewe dosis geneem word, is parasetamol oor die algemeen veilig om te gebruik, maar 'n akute oordosis kan moontlik lewensgevaarlike lewerskade veroorsaak; in seldsame individue kan 'n normale dosis dieselfde gevolg hê. Parasetamolvergifting is die vernaamste oorsaak van akute lewerversaking in die Westerse wêreld en is verantwoordelik vir 'n groot deel van die totale dwelmoordosisse in die Verenigde Koninkryk, die Verenigde State, Australië en Nieu-Seeland. 'n 2008-studie het ook aangedui dat die inname van parasetamol deur babas moontlik tot 'n verhoogde risiko vir die latere ontwikkeling van asma mag lei.
Week 21
Gotenburg (Sweeds: Göteborg, [ˌʝøtəˈbɔrʲ]), is die tweede grootste stad van Swede en die vyfde grootste in Skandinawië met 'n bevolking van sowat 'n halfmiljoen in die stad (Sweeds: tätorten) en meer as 900 000 in die metropolitaanse gebied van Storgöteborg ("Groot-Gotenburg"). Gotenburg is aan die weskus van Swede naby die monding van die rivier Göta älv in die Kattegat geleë.
Die geografies gunstige ligging halfpad tussen Stockholm, Kopenhagen en Oslo het van Gotenburg die beduidendste seehawe vir vrag- en passasierskepe in Noord-Europa gemaak. Die Gotenburghawe hanteer met jaarliks 30 miljoen ton vrag 'n groot deel van Swede se in- en uitvoere en moderne passasierskepe van rederye soos Stena Line en Scandinavian Seaways doen hier aan en vervoer jaarliks meer as vier miljoen passasiers uit Denemarke, Duitsland, die Verenigde Koninkryk en Nederland na Swede. Die tradisionele skeepsbou het vanweë die sterk mededinging uit die Verre-Ooste lankal agteruitgegaan, maar Gotenburg is nog steeds 'n beduidende nywerheidsentrum en die tuiste van groot maatskappye soos die motorvervaardiger Volvo, SKF (koeëllaers) en Hasselblad (kameras) se hoofkwartiere. Die ryk kulturele lewe het van Gotenburg een van die leidende kunsmetropole in Skandinawië gemaak.
Die huidige stad is reeds die tweede wat die naam Gotenburg dra. Die historiese voorloper is deur koning Karl IX op die nabygeleë eiland Hisingen gestig en in 1611 deur Deense en Noorse troepe verwoes. Vanaf 1621 is op inisiatief van koning Gustav II Adolf 'n nuwe stad deur Nederlandse ingenieurs opgerig. Die terrein is opsetlik gekies - die Deense koning Christiaan, 'n aartsvyand van Gustav II Adolf, was hier in oorlogstye nie in staat om sy swaar kanonne te gebruik nie.
Gotenburg is volgens die tipiese voorbeeld van 'n Nederlandse stad uit die 16de en 17de eeu met kanale, twintig brûe en 'n vesting beplan en gebou. Die eerste stadsraad het naas sewe Swede en 'n Skot ook uit tien verteenwoordigers van die plaaslike Nederlandse bevolking bestaan. Alhoewel twee kanale intussen toegegooi is om plek te maak vir twee strate, Östra en Västra Hamngatan, het die stadsentrum van Gotenburg sy Nederlandse karakter grotendeels bewaar.
Week 22
Nedersakse (Duits: Niedersachsen, Nederduits: Neddersassen, Saterfries: Läichsaksen) is 'n deelstaat in die noorde van Duitsland. Volgens sy oppervlakte van 47 634,9 vierkante kilometer en sy bevolking van 7,8 miljoen is Nedersakse die grootste deelstaat van Noord-Duitsland en die tweede grootste in Duitsland ná Beiere.
Alhoewel die moderne deelstaat Nedersakse eers so onlangs soos November 1946 met die samesluiting van Hannover, Oldenburg, Brunswyk en Schaumburg-Lippe geskep is, het die naam Nedersakse 'n lang historiese tradisie wat tot in die tyd van die groot volksverhuisings tussen die 3de en 7de eeu terugdateer - 'n periode toe die Sakse, 'n Germaanse stam, hulle hier gevestig het.
Hannover is met sowat 500 000 inwoners die hoofstad en grootste stad van Nedersakse. Die twee grootste stede van Noord-Wes-Duitsland, Hamburg en Bremen, speel eweneens 'n baie belangrike rol vir Nedersakse, aangesien hulle metropolitaanse gebiede ook na Nedersakse uitgebrei het.
Week 23
Die nasionale vlag van Armenië is op 24 Augustus 1990 amptelik in gebruik geneem. Die vlag vertoon ’n horisontale driekleur in rooi, blou en oranje. Armenië het hierdie ontwerp van die nasionale vlag tussen 1918 en 1921 gebruik en weer in 1990 die vlag aanvaar.
Die huidige vlag is deur die Armeense Opperste Sowjet goedgekeur. Op 15 Junie 2006 is die Wet op die Nasionale Vlag van Armenië gepromulgeer deur die Armeense Nasionale Vergadering, waardeur die gebruik van die vlag gereguleer word.
Deur die geskiedenis was daar baie variasies van die Armeense vlag in gebruik. In antieke tye is die Armeense dinastieë voorgestel deur verskillende simboliese diere wat op die vlae gepryk het. In die twintigste eeu is verskeie Sowjetvlae gebruik om Armenië te verteenwoordig.
Week 24
’n Kamera is ’n optiese instrument wat beelde registreer wat in die kamera gestoor of na ’n ander plek oorgedra kan word, of albei. Dit kan stilfoto's wees of bewegende beelde soos video's of rolprente. Die term "kamera" kom van die woorde camera obscura (Latyn vir "donker kamer"), ’n vroeë metode om beelde te projekteer. Die moderne kamera het uit die camera obscura ontwikkel. Dit werk baie soos die menslike oog.
Nadat die camera obscura eeue lank gebruik is om kunstenaars te help teken en skilder asook om nie-permanente foto's te neem, is die eerste permanente foto in 1826 deur die Franse uitvinder Joseph Nicéphore Niépce geneem met ’n houtbokskamera. Hy was die eerste persoon wat daarin geslaag het om beelde te fikseer en so permanent te maak.
Die eerste kamera wat vir kommersiële gebruik vervaardig is, was ’n daguerreotipe-kamera, wat ontwikkel is danksy ’n proses wat deur die Fransman Louis Daguerre uitgevind is. Sedertdien het die tegnologie vir kameras en lense aansienlik verbeter.
Verskeie verstellings is met die meeste moderne kameras moontlik, waarmee die fokus, beligtingstyd en grootte van die lensopening gestel kan word. Verskillende soorte kameras met ’n verskeidenheid filmformate is verkrygbaar, van grootformaat- tot kompakte kameras. Met die ontwikkeling van digitale kameras en slimfone het die gewildheid van kameras wat film gebruik, grootliks afgeneem.
Week 25
Oekraïne (Oekraïens: Україна) is ‘n land in Oos-Europa wat in die suide aan die Swart See, in die ooste aan Rusland, in die noorde aan Wit-Rusland en in die weste aan Pole, Slowakye, Hongarye, Roemenië en Moldowa grens.
Oekraïne is die tweede grootste land in Europa ná die Russiese Federasie en die grootste wat in sy geheel in Europa lê. Die hoofstad is Kiëf (soos dit in Russies bekend staan; in Westerse publikasies word gaandeweg oorgeskakel na die Oekraïense Kyiv). Ten noorde van Kiëf lê Tsjornobil (vroeër bekend onder sy Russiese naam Tsjernobil) wat met die kernramp van 1986 verbind word. Drie groot riviere deurkruis die land, die Dnipro (in die weste tot onlangs hoofsaaklik bekend onder sy Russiese naam Dnjepr), die Dnister en die Donets.
Volgens oorlewerings was Kiëf-Roes, 'n ryk wat deur Skandinawiese Warangiërs in die 9de eeu gestig is, die eerste histories gedokumenteerde Oos-Slawiese staat. Dit het in die middeleeue tot 'n magtige ryk ontwikkel, maar later, in die 12de eeu, verbrokkel. Teen die middel van die 14de eeu het Oekraïense gebiede onder die bewind van drie vreemde moondhede gestaan - die Goue Horde, die Grootvorstedom Litaue en die Koninkryk Pole. Ná die Groot Nordiese Oorlog (1700-1721) het Oekraïense gebiede deel geword van 'n aantal streeksmoondhede. In die 19de eeu is die grootste deel van die land by die Russiese Ryk ingelyf, terwyl die res onder Oostenryks-Hongaarse bewind gestaan het.
Ná die Eerste Wêreld- en die Russiese Burgeroorlog is Oekraïne deur gewapende konflikte geteister, terwyl tussen 1917 en 1921 verskeie pogings onderneem is om die land as onafhanklike staat te herstel. Ondanks internasionale erkenning het Oekraïne onder Sowjet-Russiese invloed gekom om op 30 Desember 1922 as Oekraïense Sosialistiese Sowjetrepubliek een van die stigtersrepublieke van die Sowjetunie te word. Kort voor en ná die Tweede Wêreldoorlog is gebiede langs die westelike grens by die Oekraïense SSR ingelyf. In 1954 het die Krim-skiereiland onder Oekraïense administrasie gekom. Die Oekraïense SSR was in 1945 een van die stigterslede van die Verenigde Nasies.
Oekraïne het sy onafhanklikheid ná die verbrokkeling van die Sowjetunie in 1991 herwin. Die oorskakeling na 'n markekonomie was 'n moeilike proses wat met 'n lang resessie gepaard gegaan het. Die globale ekonomiese krisis in 2008 het die land nog eens in 'n resessie gedompel. Intussen toon die Oekraïense bruto binnelandse produk hoë jaarlikse groeisyfers. Oekraïne het tot 'n belangrike mark van globale betekenis ontwikkel en was in 2011 die derde grootste graanuitvoerder ter wêreld.
Week 26
Die nasionale vlag van Azerbeidjan is op 9 November 1918 amptelik in gebruik geneem. Die vlag vertoon ’n horisontale driekleur in rooi, blou en groen met ’n wit sekelmaan en agtpuntige ster in die middel van die rooi baan.
Tussen 1920 en 1991 het Azerbeidjan ’n ander vlag gebruik omdat die land toe deel uitgemaak het van die Sowjetunie. In die Azerbeidjanse Grondwet word na die vlag verwys en die vlag word ook twee keer genoem in die Azerbeidjanse volkslied. Op land word die vlag as burgerlike, staats- en oorlogsvlag; op see word dit gebruik as die burgerlike, staats- en vlootvaandel asook as die vlootgeus. Die vlag geniet ook amptelike status in die Nachitsjewanse Outonome Republiek.
’n Presidensiële bevel het 9 November, die datum waarop die vlag in 1918 aanvaar is as die nasionale vlag van die Azerbeidjanse Demokratiese Republiek, as die nasionale vlagdag vasgestel.
Week 27
Hesse (Duits: Hessen) is met 'n oppervlakte van meer as 21 000 km² die sewende grootste deelstaat van Duitsland. Sy bevolking van ses miljoen is in die Ryn-Main-streek van Suid-Hesse saamgetrek. Hier is ook vier van Hesse se vyf grootste stede geleë - die administratiewe hoofstad Wiesbaden, Frankfurt am Main, Darmstadt en Offenbach. Noord-Hesse het 'n meer landelike karakter met 'n laer bevolkingsdigtheid. Die grootste nedersetting in die noordelike landsdeel is Kassel.
Die vroegste spore van menslike gemeenskappe dateer van die Würm-ystydperk sowat 50 000 jaar gelede. Die Romeine, wat die gebied van die huidige Suid-Hesse by hul ryk ingelyf het, het diep spore gelaat, onder andere met die Limes Germanicus, die versterkte noordelike grens van die Romeinse Ryk met vestings, forte en wagtorings wat oor 'n afstand van 500 kilometer tussen die Ryn en die Donau geloop het. Een van die grensforte, die Kastell Saalburg in die Taunus-bergreeks, is in die Wilhelminiese tydperk as museum herbou.
Die middeleeue leef voort in die vakwerkboukuns en nou straatjies van klein stede en dorpe. Middeleeuse stadskerne het onder meer in Marburg, Limburg, Alsfeld en Michelstadt bewaar gebly, net soos sakrale geboue soos die 13de eeuse Elisabethkerk in Marburg wat as die oudste Gotiese kerk in Duitsland beskou word. Belangrike domkerke het ook in Limburg, Fulda en Wetzlar ontstaan. Frankfurt se Paulskerk het met die demokratiese nasionale vergadering van 1848 bekendheid verwerf. Darmstadt in Suid-Hesse het omstreeks 1900 onder andere met die kunstenaarskolonie Mathildenhöhe tot een van die belangrikste sentra van die Jugendstil-kunsbeweging in Duitsland ontwikkel.
Ná die Tweede Wêreldoorlog het Frankfurt am Main tot een van die beduidendste ekonomiese en finansiële metropole van Duitsland gegroei. Sy stadsilhoeët met talle wolkekrabbers is uniek in Duitsland.
Week 28
Die Krim, as politieke entiteit op subnasionale vlak die Outonome Republiek van Krim (Oekraïens: Автономна Республіка Крим, Avtonomna Respublika Krim; Russies: Автономная Республика Крым, Avtonomnaja Respublika Krim; Krim-Tataars: Qırım Muhtar Cumhuriyeti, Къырым Мухтар Джумхуриети), is 'n skiereiland aan die noordkus van die Swartsee en 'n outonome republiek in Oekraïne wat sedert 2014 deur Rusland opgeëis word.
Die Krim-skiereiland verskil nie net in klimatiese opsig van die res van Oekraïne nie. Opvallend is die verskeidenheid kulturele invloede wat aan 'n lang lys van vreemde veroweraars te danke is. Die skiereiland se strategiese ligging in die Swartsee en sy vrugbare landbougrond het steeds weer die aandag van vreemde moondhede getrek. So is die gebied gedurende sy vroeë geskiedenis deur Cimmeriërs, Grieke en Romeine (wat dit Taurica genoem het), Skitiërs, Krim-Gote, Hunne, Bulgare, Chasare, Kiëf-Roes, Bisantyne, Kiptsjakke, Ottomaanse Turke, die Tatare van die Goue Horde en die Mongole ingeneem en oorheers.
Ná die verbrokkeling van die Sowjetunie het die Krim steeds deel van Oekraïne gebly en 'n outonome parlementêre republiek gevorm wat oor sy eie grondwet beskik en in ooreenstemming met Oekraïense wette geregeer is. In Maart 2014 het die plaaslike regering Krim eensydig onafhanklik verklaar. Ná 'n omstrede referendum, waartydens 'n meerderheid kiesers ten gunste van die aansluiting by die Russiese Federasie gestem het, is die skiereiland de facto by Rusland ingelyf.
Die stad Simferopol, wat reeds in die antieke tydperk bestaan het en as basis vir die Sowjet-Russiese Swartseevloot gefungeer het (tans is dit die hoofbasis vir die Russiese Swartseevloot), dien as hoofstad van die Krim en as administratiewe setel van die plaaslike regering. Die outonome republiek met 'n oppervlakte van 26 081 km² het 'n bevolking van twee miljoen, waaronder 60 persent etniese Russe en 25 persent etniese Oekraïners. 77 praat Russies as moedertaal, tien persent Oekraïns.
Week 29
Dinosourusse was langer as 160 miljoen jaar die oorheersende landdiere, van laat in die Trias-periode (ongeveer 230 miljoen jaar gelede) tot aan die einde van die Kryt-periode (ongeveer 65 miljoen jaar gelede), toe die meeste uitgesterf het tydens die Kryt-Paleogeen-uitwissing. Fossielrekords dui daarop dat voëls tydens die Jura-periode uit Theropoda-dinosourusse ontwikkel het en die meeste paleontoloë beskou hulle as die enigste dinosourus-klade wat tot vandag nog lewe.
Dinosourusse is ’n groep diere wat baie van mekaar verskil. Paleontoloë het met behulp van fossiele wêreldwyd reeds meer as 500 afsonderlike genera geïdentifiseer wat saam meer as 1 000 spesies bevat. Sommige dinosourusse was herbivore, terwyl ander karnivore was. Sommige was tweevoetig, ander viervoetig en nog ander kon tussen hierdie twee posture wissel. Baie spesies het uitvoerige skeletveranderings ondergaan, soos benerige pantsers, horings of kruine. Alhoewel hulle oor die algemeen as groot diere bekend is, was baie dinosourusse so groot soos mense of selfs kleiner. Die meeste het neste gebou en eiers gelê.
Die naam "dinosourus" is vir die eerste keer in 1842 deur sir Richard Owen gebruik en is afgelei van die Griekse deinos en sauros, letterlik "vreeslike" of "wonderlike akkedis". Vir die eerste helfte van die 20ste eeu het wetenskaplikes geglo dinosourusse was stadige, dom, koudbloedige diere. Navorsing en ontdekkings sedert die 1970's dui egter op aktiewe diere met ’n verhoogde metabolisme en verskeie aanpassings vir sosiale interaksie.
Sedert die eerste dinosourusfossiel vroeg in die 19de eeu gevind is, is saamgestelde dinosourusskelette ’n gewilde trekpleister in museums regoor die wêreld. Hulle het ook ’n plek in die wêreldkultuur en bly steeds gewild: as onderwerp vir gewilde boeke en rolprente soos Jurassic Park of nuusitems wat dikwels in die media gedek word.
Week 30
Die blouwalvis (Balaenoptera musculus) is 'n seesoogdier wat tot die suborde Mysticeti (baard- en baleinwalvisse) behoort. Met 'n lengte van tussen 23 en 30,5 m en 'n massa van tot 136 ton, is dit die grootste dier op aarde. Die blouwalvis se liggaam is lank en slank, met 'n kleur wat wissel tussen blou en grys op sy rug en 'n ligter onderkant. Daar word onderskei tussen minstens drie subspesies: B. m. musculus, wat in die noorde van die Atlantiese en Stille Oseane aangetref word, B. m. intermedia, wat in die Suidelike Oseaan aangetref word, en B. m. brevicauda ('n dwergsubspesie), wat in die Indiese Oseaan en suide van die Stille Oseaan aangetref word. Dis moontlik dat B. m. indica, wat in die Indiese Oseaan voorkom, ook 'n subspesie is. Soos in die geval van ander baardwalvisse, bestaan die blouwalvis se dieet hoofsaaklik uit planktonkrefies ('n soort skaaldier), asook klein vissies en soms pylinkvis.
Aan die begin van die twintigste eeu was blouwalvisse volop in byna al die planeet se oseane. Vir meer as 40 jaar is hulle egter byna tot uitsterwing gejag, totdat die internasionale gemeenskap in 1966 besluit het om die diere te beskerm. 'n 2002-verslag beraam dat daar toe wêreldwyd tussen 5 000 en 12 000 blouwalvisse was, in vyf afsonderlike groepe. Slegs tussen 1 150 en 4 500 ware blouwalvisse kom na raming tans in die Suidelike Halfrond voor terwyl die aantal dwergblouwalvisse wêreldwyd moontlik sowat 10 000 beloop. Voor walvisvangs toegeneem het, was die grootste bevolking in die Antarktiese gebied, wat ongeveer 239 000 getel het. Ongeveer 13 000 dwergblouwalvisse en meer as 330 000 Antarktiese blouwalvisse is tydens die walvisvangsjare gejag, wat daartoe gelei het dat die huidige bevolkings slegs 'n klein breukdeel van die oorspronklike bevolking is, met ongeveer 2 000 walvisse in elke groep in die noordoostelike Stille Oseaan, die Antarktiese gebied en die Indiese Oseaan. Daar is twee groepe in die Noord-Atlantiese Oseaan en minstens nog twee in die Suidelike Halfrond.
Week 31
Die nasionale vlag van die Filippyne is op 19 Mei 1898 amptelik in gebruik geneem. Die vlag vertoon ’n wit driehoek aan die vlagpaalkant met ’n goue sterre in elke hoek en ’n goue son in die middel en twee ewe hoë bane in blou bo en rooi onder op die wapperkant.
Die vlag van die Filippyne is reghoekig met ’n gelykhoekige driehoek wat gelykheid en broederskap voorstel; ’n horisontale blou baan wat vrede, waarheid en geregtigheid voorstel; en ’n horisontale rooi baan wat patriotisme en dapperheid voorstel. In die middel van die wit driehoek is ’n goue son met agt strale wat eenheid, vryheid, volksdemokrasie en soewereiniteit voorstel. Elke straal stel een van die eerste agt provinsies voor wat die Filippynse Rewolusie in 1896 teen Spanje begin het. Ambrosio Rianzares Bautista wat die Filippynse Onafhanklikheidsverklaring geskryf het en wat dit per geleentheid van die proklamasie op 12 Junie 1898 gelees het, het die agt provinsies as Manila, Cavite, Bulacal, Pampanga, Nueva Ecija, Tarlac, Laguna en Batangas geïdentifiseer. Die drie vyfpuntige sterre stel die drie vernaamste eilande waar die revolusie begin het, voor, nl. Luzon, Panay en Mindanao, soos genoem in die Onafhanklikheidsverklaring van 1898.
Die simboliek wat in die Onafhanklikheidsverklaring van 1898 toegeken is verskil van die huidige amptelike verduideliking. Volgens die dokument stel die wit driehoek die embleem van die Katipunan, die geheime vereniging wat Spaanse oorheersing teengestan het, voor. In die dokument staan dat die vlag se kleure die vlag van die Verenigde State herdenk as ’n uiting van dank vir Amerikaanse beskerming teen die Spanjaarde gedurende die Filippynse Rewolusie. Daar staan ook dat een van die drie sterre die eiland Panay voorstel, eerder as die hele Visayas. Die proklamasie verklaar ook dat die son die reuse treë voorstel wat deur die seuns van die land gemaak is op die pad van vooruitgang en beskawing. Voorts word Bataan in die plek van Tarlac genoem as een van die agt provinsies wat deur die son se strale voorgestel word.
Week 32
_(Cropped).png)
Marlene Dietrich [maɐˈleːnə ˈdiːtrɪç] (* 27 Desember 1901 in Schöneberg naby Berlyn; † 6 Mei 1992 in Parys; gebore Marie Magdalene Dietrich) was 'n gebore Duitser wat bekend geraak het as 'n aktrise en sangeres.
In die vroeë dertigerjare het sy internasionale erkenning behaal met rolprente soos Der blaue Engel. Sy was dan ook die eerste Duitse aktrise wat 'n suksesvolle loopbaan in Hollywood begin het. Tydens die Tweede Wêreldoorlog het sy die Verenigde State se militêre optrede teen Nazi-Duitsland gesteun nadat sy reeds in 1939 Amerikaanse burgerskap aanvaar het. Sy het haar ná haar loopbaan aan die openbare lewe onttrek en is in 1992 in haar Paryse woonstel oorlede. Sy is in haar geboortestad Berlyn ter ruste gelê.
Marlene Dietrich het nie net haar beeld as wêreldster selfbewus opgebou nie, maar was daarnaas ook deur haar buitengewone androgiene uitstraling gekenmerk, waarmee sy 'n onweerstaanbare aantrekkingskrag op sowel vroue asook mans uitgeoefen het. Sy het dikwels in mansklere opgetree - in haar tyd 'n rewolusionêre en gewaagde onderneming. In die 1930's wou die Paryse owerhede haar selfs toegang tot die middestad weier omdat sy mansklere gedra het, maar was nie in staat om hierdie verbod af te dwing nie. Marlene het derhalwe in die periode tussen die twee wêreldoorloë 'n voorbeeld van die vroue- en gay-beweging geword - en daarnaas ook 'n nuwe modestyl vir vroue geskep.
Week 33
Anne Frank (12 Junie 1929 – Maart 1945) was 'n Joodse meisie, gebore in Frankfurt am Main in Duitsland. Sy het postuum internasionale bekendheid verwerf met die publisering van haar dagboek, waarin sy haar ervaringe tydens die Duitse besetting van Nederland tydens die Tweede Wêreldoorlog aangeteken het.
Anne het in 1933 saam met haar familie na Amsterdam verhuis, na die Nazi's se gesag in Duitsland versterk het. Met die Duitse besetting van Nederland, wat in 1940 begin, was hulle daar vasgevang: siende dat die vervolging van die Joodse bevolking toegeneem het, het die familie in Julie 1942 ondergeduik in weggesteekte kamer van haar vader, Otto Frank, se kantoorgebou. Na twee jaar is hulle, saam met ander mense wat ook daar geskuil het, verraai en vervoer na 'n konsentrasiekamp. Anne Frank het sewe maande na haar arrestasie gesterf aan tifus in die Bergen-Belsen-konsentrasiekamp in Nedersakse, slegs enkele dae na die dood van haar suster, Margot Frank. Haar vader, die enigste oorlewende van die groep, het ná die oorlog na Amsterdam teruggekeer, waar hy ontdek het dat haar dagboek behoue gebly het. Sy pogings het in 1947 tot die publisering daarvan gelei. Dit is uit die oorspronklike Nederlands vertaal en vir die eerste keer in 2007 in Afrikaans uitgegee as Die Agterhuis.
Die dagboek, wat Anne op haar dertiende verjaardag ontvang het, beskryf haar lewensloop van 12 Junie 1942 tot 1 Augustus 1944. Dit is reeds na baie ander tale vertaal en is een van die wêreld se mees gelese boeke, asook die basis vir verskeie rolprente en toneelstukke. Die kwaliteit van Anne Frank se skrywes is ook erken en sy het deur die jare ontwikkel tot een van die bekendste en mees bespreekte slagoffers van die Joodse volksmoord.
Week 34
Vermont ([vɚˈmɑnt], Engels: State of Vermont) is 'n deelstaat in die noordooste van die Verenigde State van Amerika met 'n oppervlakte van 24 923 km² en 'n bevolking van 625 741 (2010). Vermont is ten opsigte van sy bevolking die tweede kleinste VSA-deelstaat na Wyoming. Sy hoofstad is Montpelier (7 855 inwoners, 2010), die grootste stad is Burlington.
Vermont is die tweede grootste, maar ook enigste landgebonde deelstaat in Nieu-Engeland en spog met 'n natuurskoon wat onder meer die Green Mountains-bergreeks in die weste en die Champlainmeer in die noordweste insluit. Die staat is bekend vir die kleure wat sy bosgebiede in die nasomer vertoon en sy eersterangse ski-oorde. Die staat lok jaarliks sowat agt miljoen toeriste.
Vermont word begrens deur Massachusetts in die suide, New Hampshire in die ooste, New York in die weste en die Kanadese provinsie Quebec in die noorde. Dit is 'n oorwegend landelike deelstaat, maar is nogtans strategies geleë tussen die metropolitaanse gebiede van Montreal, Boston en New York.
'n Aantal stamme van die Eerste Nasies soos die Abenaki, Algonkin en Irokese was die eerste bewoners van die gebied. Later het Frankryk aanspraak gemaak op die gebied van die huidige Vermont, maar uiteindelik het dit ná die Franse se neerlaag in die koloniale oorloë teen Brittanje 'n Britse besitting geword.
Vermont het 'n tyd lank 'n omstrede gebied gebly, maar danksy hulle Green Mountains Boys-burgermag het setlaars uit die destydse Province of New Hampshire uiteindelik die oorhand gekry. Ná veertien jaar se onafhanklikheid as Republiek van Vermont was Vermont die veertiende staat wat by die Verenigde State aangesluit het. Vermont is een van slegs vyf state of dele van state wat vroeër as 'n onafhanklike nasie bestaan het - naas Kalifornië, Hawaii, Texas en die Florida-parogieë van Louisiana. Vermont se geskiedenis besit 'n lang lys onafhanklike denkers en liberale politici soos Ethan Allen, Matthew Lyon, George Aiken, Jim Jeffords en Bernie Sanders.
Week 35
Ganesja (Sanskrit: गणेश; ), wat ook as Ganapati en Winajaka bekend staan, is een van die bekendste en geliefdste Hindoegode. Sy gelykenis word oral in Indië aangetref en Hindoesektes aanbid hom ongeag van ander affiliasies. Aanbidding van Ganesja is nie slegs tot Hindoes en Indië beperk nie, maar kom wydverspreid voor, ook onder Djains en Boeddhiste.
Ganesja word maklik geïdentifiseer as die god met 'n olifantkop. Hy word oor die algemeen vereer vir die wegneem van hindernisse en as die Heer van Beginpunte en Heer van Hindernisse (Wignesja, Wignesjvara), beskermheilige van die kunste en wetenskappe en die dêwa (god) van intellek en wysheid. Hy word vereer aan die begin van rituele en seremonies en word opgeroep as die Beskermer van Letters tydens skryfsessies. Verskeie tekste dokumenteer mitologiese anekdotes geassosieer met sy geboorte en dade en verduidelik sy eiesoortige ikonografie.
Ganesja het as 'n afsonderlike goddelikheid ontwikkel in duidelik-herkenbare vorm in die 4de en 5de eeue, tydens die Ghoepta-tydperk en het eienskappe van Wediese en voor-Wediese voorgangers geërf. Hy het vinnig gewild geword en is in die 9de eeu plegtig ingesluit in die vyf hoofgode van Smartisme ('n Hindoe-denominasie). Aanhangers van die Ganapatja-sekte, wat Ganesja as die allerhoogste goddelikheid geïdentifiseer het, het tydens dié tydperk ontstaan. Die hoofgeskrifte toegewy aan Ganesja is die Ganesja-poerana, die Moedgala-poerana en die Ganapati Atharvasjirsa.
Week 36
Leonardo di ser Piero da Vinci (1452 – 1519) was 'n Italiaanse veelweter: 'n wetenskaplike, wiskundige, ingenieur, ontleedkundige, uitvinder, skilder, beeldhouer, argitek, tuinkundige, musikant en skrywer. Hy is gebore in Vinci, 'n dorp in Florence, as die buite-egtelike seun van 'n notaris, Piero da Vinci, en 'n plattelandse meisie, Caterina. Hy het opleiding ontvang in die ateljee van die bekende Florentynse skilder Verrocchio. 'n Groot gedeelte van sy vroeë werkende lewe was in die diens van Ludovico il Moro, in Milaan, waar verskeie van sy belangrikste werke geskep is. Hy het ook in Rome, Bologna en Venesië gewerk, maar het sy laaste jare in Frankryk deurgebring, in die tuiste wat deur koning Frans I aan hom gegee is.
Leonardo was, en is, hoofsaaklik beroemd vanweë sy skilderwerk. Twee van sy werke, die Mona Lisa en Die Laaste Avondmaal, het reeds albei die unieke eer te beurt geval om die bekendste, mees geïllustreerde en mees nageskilderde portret en religieuse skildery van alle tye genoem te word. Slegs Michelangelo se Skepping van Adam is naastenby so bekend. Leonardo se tekening van die Vitruviaanse Man is ook 'n ikoniese beeld. Daar is moontlik 15 skilderye wat behoue gebly het: die klein getal is te wyte aan Leonardo se konstante (en dikwels rampspoedige) eksperimentering met nuwe tegnieke en sy chroniese getalm. Nietemin word hierdie klein aantal werke, saam met sy notaboeke, wat tekeninge en wetenskaplike diagramme bevat, en sy idees oor die aard van skilder beskou as 'n bydrae aan skilders van latere geslagte waarmee slegs dié van sy tydgenoot Michelangelo kan meeding.
As 'n ingenieur was baie van Leonardo se idees sy eie tyd vooruit: in konsep het Leonardo 'n helikopter, 'n tenk, die gebruik van gekonsentreerde sonenergie, 'n sakrekenaar, 'n kru teorie oor plaat-tektonika en baie ander konsepte uitgevind. Relatief min van sy eie ontwerpe was ooit gebou of enigsins uitvoerbaar tydens sy eie leeftyd. maar sommige van sy kleiner uitvindings, soos 'n outomatiese spoelopwenner en 'n masjien wat die trekvastheid van draad toets, het die vervaardigingswêreld onbesonge betree. As 'n wetenskaplike het hy die stand van kennis in die gebiede van ontleedkunde, siviele ingenieurswese, optika en waterloopkunde besonders bevorder.
Week 37
Die Sonnestelsel bestaan uit die Son en die ander hemelliggame wat deur swaartekrag daaraan gebind is en daarom wentel. Die hemelliggame in ons sonnestelsel bestaan uit die agt planete, hulle 166 bekende mane, vyf dwergplanete en biljoene ander klein liggame. Hierdie klein liggame, of klein sonnestelselvoorwerpe (KSV's), sluit asteroïdes, ysige Kuiper-gordelvoorwerpe, komete, meteoroïdes en interplanetêre stof in. Die Aarde is die derde planeet van die Sonnestelsel.
Die gekarteerde streke van die Sonnestelsel is die Son, vier aardse binnenste planete, die asteroïdegordel, vier buitenste planete (die gasreuse), die Kuiper-gordel en die verstrooide skyf. Die teoretiese Oort-wolk bestaan moontlik op 'n afstand ongeveer duisend maal verder as die gekarteerde streke.
Die vloei van plasma vanaf die Son (deur die sonwind) deurdring die Sonnestelsel. Dit skep 'n stellêre windbel in die interstellêre medium, genaamd die helio- of sonsfeer, wat tot in die middel van die verstrooide skyf strek.
Die planete in die Sonnestelsel (in volgorde van hulle afstand van die Son) is: Mercurius, Venus, Aarde, Mars, Jupiter, Saturnus, Uranus en Neptunus.
Met die ingang van 2009 is vyf kleiner voorwerpe as dwergplanete geklassifiseer. Ceres is in die asteroïdegordel en vier ander wentel om die Son agter Neptunus: Pluto (voorheen as die negende planeet geklassifiseer), Haumea, Makemake en Eris.
Ses van die planete en drie van die dwergplanete word deur natuurlike satelliete omwentel. Daar word gewoonlik na hierdie satelliete as "mane" verwys, soos die Aarde se eie maan. Al die buitenste planete word deur planetêre ringe van stof en ander partikels omring.
Week 38
Die Sonnestelsel bestaan uit die Son en die ander hemelliggame wat deur swaartekrag daaraan gebind is en daarom wentel. Die hemelliggame in ons sonnestelsel bestaan uit die agt planete, hulle 166 bekende mane, vyf dwergplanete en biljoene ander klein liggame. Hierdie klein liggame, of klein sonnestelselvoorwerpe (KSV's), sluit asteroïdes, ysige Kuiper-gordelvoorwerpe, komete, meteoroïdes en interplanetêre stof in. Die Aarde is die derde planeet van die Sonnestelsel.
Die gekarteerde streke van die Sonnestelsel is die Son, vier aardse binnenste planete, die asteroïdegordel, vier buitenste planete (die gasreuse), die Kuiper-gordel en die verstrooide skyf. Die teoretiese Oort-wolk bestaan moontlik op 'n afstand ongeveer duisend maal verder as die gekarteerde streke.
Die vloei van plasma vanaf die Son (deur die sonwind) deurdring die Sonnestelsel. Dit skep 'n stellêre windbel in die interstellêre medium, genaamd die helio- of sonsfeer, wat tot in die middel van die verstrooide skyf strek.
Die planete in die Sonnestelsel (in volgorde van hulle afstand van die Son) is: Mercurius, Venus, Aarde, Mars, Jupiter, Saturnus, Uranus en Neptunus.
Met die ingang van 2009 is vyf kleiner voorwerpe as dwergplanete geklassifiseer. Ceres is in die asteroïdegordel en vier ander wentel om die Son agter Neptunus: Pluto (voorheen as die negende planeet geklassifiseer), Haumea, Makemake en Eris.
Ses van die planete en drie van die dwergplanete word deur natuurlike satelliete omwentel. Daar word gewoonlik na hierdie satelliete as "mane" verwys, soos die Aarde se eie maan. Al die buitenste planete word deur planetêre ringe van stof en ander partikels omring.
Week 39
Egiptiese mitologie is die versameling mites van Antieke Egipte wat die optrede van die Egiptiese gode beskryf as ’n manier om die wêreld te verstaan. Mites verskyn dikwels in antieke geskrifte en kuns, veral in godsdienstige materiaal soos gesange, rituele tekste, begrafnistekste en tempelversierings. Dié bronne bevat selde ’n volledige weergawe van ’n mite en beskryf dikwels net ’n kort deel daarvan.
Die Egiptenare het, geïnspireer deur die siklusse in die natuur, die huidige tyd beskou as ’n reeks herhalende patrone, terwyl die vroegste periodes in tyd lineêr was. Mites speel af in die vroegste tye en bepaal die patroon vir die siklusse van die hede. Huidige gebeure herhaal die gebeure in die mites en hernu so maät, die basiese orde van die heelal. Van die belangrikste episodes van die mitiese verlede is die skeppingsmites waarin die gode die heelal uit ’n oerchaos vorm; die verhale van die bewind van die songod, Ra, op aarde; en die Osiris-mite oor die gevegte van die gode Osiris, Isis en Horus teen die ontwrigtende god Set. Gebeure in die teenswoordige tyd wat as mites beskou kan word, is Ra se daaglike reis deur die wêreld en die ander kant van die wêreld, die Doeat. Herhalende temas in die mites sluit in die konflik tussen die handhawers van maät en die magte van wanorde, die belangrikheid van die farao om maät te handhaaf en die voortdurende dood en opwekking van die gode.
Die besonderhede van hierdie mites verskil grootliks van verhaal tot verhaal en lyk dikwels of dit mekaar weerspreek. Egiptiese mites is hoofsaaklik metafories, en vertel van die gees en gedrag van die gode in terme wat die mens kan verstaan. Elke waargawe van ’n mite verteenwoordig ’n ander simboliese perspektief, en so word Egiptenare se begrip van die gode en die wêreld verryk.
Mitologie het die Egitiese kultuur in ’n groot mate beïnvloed. Dit het baie godsdienstige rituele geïnspireer of beïnvloed en die ideologiese basis geskep vir koningskap. Tonele en simbole uit mites het in graftombes, tempels en op juweliersware verskyn. In die letterkunde is mites of elemente daarvan gebruik in ’n groot verskeidenheid verhale.
Week 40
Die Republiek van Kasakstan is ’n staat in Sentraal-Asië, met ’n klein deel wes van die Oeral-rivier wat in Oos-Europa val. Dit word in Afrikaans ook Kazakstan of Kazachstan gespel (Kasaks: Қазақстан, Kazakstan; Russies: Казахстан, Kazachstan; Engels: Kazakhstan). Dit grens aan die Russiese Federasie, China, Kirgisië, Oesbekistan, Turkmenistan en die Kaspiese See. Die hoofstad is Astana; tot in 1997 was dit Almati (voorheen Alma-Ata genoem).
Kasakstan is die wêreld se negende grootste staat en die grootste wat deur land omring is. Sy oppervlakte van 2 727 300 km2 is groter as dié van Wes-Europa. Die gebied sluit in vlaktes, steppe, taiga, canyons, heuwels, deltas, sneeubedekte bergpieke en woestyne. Sy bevolkingsdigtheid is minder as ses mense per vierkante kilometer.
Die gebied is histories bewoon deur nomadiese stamme. Dit het in die 13de eeu verander toe Djengis Khan die land beset het. Teen die 16de eeu het die Kasakke as ’n afsonderlike groep ontstaan. Die Russe het in die 18de eeu die Kasakse steppe begin beset en teen die middel van die 19de eeu was die hele Kasakstan deel van die Russiese Ryk. Ná die Russiese Rewolusie van 1917 en die daaropvolgende burgeroorlog is Kasakstan verskeie kere herorganiseer voordat dit in 1936 die Kazachstanse Sosialistiese Sowjetrepubliek geword het as deel van die Sowjetunie.
Kasakstan was die laaste van die voormalige Sowjetrepublieke wat hom onafhanklik verklaar het ná die verbrokkeling van die Sowjetunie in 1991; die huidige president, Noersoeltan Nazarbajef, is sedert 1990 die land se leier. Vandat die land onafhanklik geword het, handhaaf dit ’n gebalanseerde buitelandse beleid en probeer dit sy ekonomie ontwikkel, veral sy koolwaterstofnywerheid.
Die land is etnies en kultureel uiteenlopend, deels vanweë die gedwonge migrasie van ander volke na dié republiek tydens die bewind van Josef Stalin. Kasakstan het ’n bevolking van 16,6 miljoen wat uit 131 etnisiteite bestaan, onder andere Kasakke (sowat 63%), Russe, Oekraïners, Duitsers, Tatare en Oeigoere.
Godsdiensvryheid bestaan in Kasakstan, maar die land het onlangs onder skoot gekom oor ’n gebrek daaraan. Robert George, voorsitter van die Amerikaanse kommissie vir internasionale godsdiensvryheid, het in 2013 gesê "die streng toepassing van hoogs beperkende wette wat twee jaar gelede aanvaar is, het Kasakstan se internasionale aansien skade berokken en daartoe gelei dat baie Kasakse burgers se godsdiensvryheid aangetas is". Sowat 70% van die bevolking behoort tot die Islam en 26% is Christene. Kasaks is die amptelike taal, terwyl Russies gelyke status het in staats- en administratiewe liggame.
Week 41
Memphis of Memfis (Arabies: منف, Grieks: Μέμφις) was die antieke hoofstad van Aneb-Hetch, die eerste nomos (provinsie) van Benede-Egipte. Die ruïnes lê sowat 20 km suid van Kaïro.
Volgens ’n legende, soos vertel deur die Egiptiese historikus Manetho, is die stad omstreeks 3000 v.C. deur farao Menes gestig as hoofstad van die Ou Ryk, en het dit regdeur die Mediterreense geskiedenis ’n belangrike stad gebly. Dit was geleë in ’n strategiese posisie aan die mond van die Nyldelta en was ’n bedrywige sentrum. In sy hoofhawe, Peroe-nefer, was talle werkwinkels, fabrieke en pakhuise wat kos en ander voorraad deur die hele koninkryk versprei het. Tydens sy goue era het Memphis floreer as ’n streeksentrum vir handel en godsdiens.
Daar is geglo Memphis was onder die beskerming van Ptah, die god van ambagsmanne. Sy groot tempel, Hoet-ka-Ptah ("Plek van die siel van Ptah"), was een van die grootste geboue. Die naam van die tempel, wat in Grieks Aί γυ πτoς (Ai-gi-ptos) was, volgens Manetho, is vermoedelik die etimologiese oorspong van die naam "Egipte".
Die geskiedenis van Memphis was nou verbind met dié van die land self. Sy eindelike val was vermoedelik weens die afname in sy ekonomiese belangrikheid in die laat antieke tyd, ná die opgang van die kusstad Alexandrië. Sy godsdienstige belangrikheid het afgeneem ná die afskaffing van die antieke godsdiens kragtens die Edik van Thessaloniki.
Die stad se ruïnes is vandag ’n bewys van sy verlede. Memphis, saam met die piramidekomplekse tussen Giza en Dahsjoer, is sedert 1979 ’n Unesco-wêrelderfenisgebied. Die publiek kan dit besoek as ’n opelugmuseum.
Week 42
Jesus van Nasaret (8–2 v.C. tot 29–36 n.C.), ook algemeen bekend as Jesus, is die sentrale figuur in die Christendom en is ook 'n belangrike figuur in verskeie ander gelowe. Daar word ook na hom verwys as Jesus Christus, waar "Christus" afkomstig is vanaf die Griekse Χριστός (Christós) wat "Gesalfde een" beteken en verwant is aan die Hebreeus-afgeleide "Messias". Die naam "Jesus" is afkomstig van die vernederlandse vorm van die Griekse Ίησους (Iesoûs), wat self 'n Hellenisering van die Hebreeus-Aramese ישוע (Jesjoea of Jesjoe) is, wat beteken "JHWH red".
Christelike sienings oor Jesus fokus op die geloof dat Jesus die Messias is wie se koms in die Ou Testament van die Bybel voorspel word en dat hy opgestaan het uit die dood. Die meeste Christene glo dat Jesus die verpersoonliking van God is en dat hy gekom het om verlossing en versoening met God te bied. Nie-Trinitaristiese Christene erken verskeie ander interpretasies rakende Jesus se goddelikheid.
Jesus het self geen geskrewe werke nagelaat nie en die hoofbronne van inligting rakende Jesus se lewe en sy leerstellings is die vier kanonieke Evangelies van die Nuwe Testament: Matteus, Markus, Lukas en Johannes en 'n aantal apokriewe skrifte. Meeste geleerdes van geskiedenis van Bybelstudie stem saam dat Jesus 'n Galilese Jood was, dat hy as 'n leraar en 'n heler beskou was, dat hy deur Johannes die Doper gedoop was en gekruisig was in Jerusalem onder die bevel van die Romeinse goewerneur, Pontius Pilatus, na beskuldigings van opruiing teen die Romeinse Ryk. Baie min moderne geleerdes glo dat Jesus se bestaan bevraagteken kan word of 'n mite is, terwyl ander geleerdes op die teenkanting van hierdie bewerings fokus.
In Islam word Jesus (oor die algemeen getranslitereer as Isa) as een van God se mees geliefde en belangrikste profete beskou, asook 'n bringer van heilige skrifte, 'n wonderwerker en die Messias. Moslems deel egter nie die Christelike geloof in die kruisiging of die goddelikheid van Jesus nie, maar glo dat Jesus se kruisiging 'n goddelike illusie was en dat hy liggaamlik in die hemel opgeneem is. Die meeste Moslems glo ook dat hy na die aarde sal terugkeer saam met die Mahdi, wanneer die aarde met sonde en onreg gevul word met die koms van Islam se Antichris-agtige Dajjal.
Week 43
Wyn is 'n alkoholiese drankie, gemaak deur die fermentasie van druiwesap. Die natuurlike chemiese balans van druiwe is sodanig dat dit kan gis sonder dat suikers, suur, ensieme of ander voedingstowwe bygevoeg hoef te word. Wyn word gemaak deur geperste druiwe te laat gis, deur middel van verskillende soorte gis. Dié verorber die suikers in die druiwe en skakel dit oor na alkohol. Verskillende variëteite van druiwe en tipes gis word gebruik, afhangende van die soort wyn wat gemaak word.
Alhoewel ander vrugte soos appels en bessies ook gegis kan word, word die wyn wat dit produseer gewoonlik vernoem na die vrug waarvan dit gemaak is, (byvoorbeeld appelwyn of vlierbessiewyn) en staan dit generies bekend as vrugtewyn. Ander soorte, soos garswyn en ryswyn (soos byvoorbeeld sake), word gemaak van stysel en proe meer soos bier en sterk drank as wyn, terwyl gemmerwyn versterk word met brandewyn. In hierdie gevalle verwys die woord wyn eerder na die hoër alkoholinhoud as na die vervaardigingsproses.
Wyn is baie geskiedkundig: dit dateer terug na ongeveer 6 000 voor Christus en het waarskynlik sy oorsprong gehad in die landgebiede wat tans binne die grense van Georgië en Iran is. Wyn het na alle waarskynlikheid teen ongeveer 4 500 voor Christus sy verskyning in Europa gemaak, in die hedendaagse Bulgarye en Griekeland is. Dit was algemeen verkrygbaar in Ou Griekeland, Thrakië en Rome. Wyn het ook 'n belangrike rol gespeel in godsdiens dwarsdeur die geskiedenis. Die Ou Griekse god Dionusos en die Romeinse god Bakgos het wyn verteenwoordig, en die drank word ook gebruik in Christelike en Joodse seremonies soos die Nagmaal en "Kiddush" (Hebreeus: קידוש, letterlik, "heiligmaking", 'n seënwens wat oor wyn of druiwe uitgespreek word om die Sabbat of 'n Joodse heilige dag te heilig).
Die woord "wyn" ontspring van die Proto-Germaanse wortel *winam, 'n vroeë bruikleen vanaf die Latyn vinum, ("wyn" of "druiwestok"), wat op sy beurt weer kom vanaf die Proto-Indo-Europese stam *win-o-. Soortgelyke woorde vir wyn of druiwe word ook gevind in die Semitiese tale (sien byvoorbeeld die Arabiese woord ﻭﻳﻦ wayn) en die Georgiese woord ğvino.
Week 44
Antieke Egipte was die beskawing aan die Nylrivier, waar die hedendaagse Egipte lê, tussen omstreeks 3100 v.C. en die verowering van Egipte deur Alexander die Grote in 332 v.C. Dit was een van die wêreld se ses beskawings wat in die 31ste eeu v.C. onafhanklik ontstaan het, en wel ná die vereniging van Bo- en Benede-Egipte onder die eerste farao. Die geskiedenis van Antieke Egipte strek oor ’n paar stabiele koninkryke: die Ou Ryk van die Vroeë Bronstydperk, die Middelryk van die Middel-Bronstydperk en die Nuwe Ryk van die Laat Bronstydperk. Hulle is afgewissel met tydperke van relatiewe onstabiliteit wat die "Oorgangstydperke" genoem word.
Egipte het die hoogtepunt van sy mag tydens die Nuwe Ryk bereik, in die tyd van die Ramses-farao's, toe dit net so sterk soos die Hetitiese, Assiriese en Mitanni-ryk was. Daarna het dit geleidelik verswak. Egipte is in die Derde Oorgangstydperk en die Laat Tydperk deur verskeie ander volke binnegeval of verower, soos die Kanaäniete/Hyksos, Libië, Nubië, Assirië, Babilonië en Antieke Griekeland. Ná die dood van Alexander die Grote het een van sy generaals, Ptolemeus Soter, hom as heerser van Egipte gevestig. Dié Griekse Ptolemeïese Dinastie het tot 30 v.C. oor Egipte regeer, toe dit onder Cleopatra deur die Romeinse Ryk verower is en ’n Romeinse provinsie geword het.
Die sukses van die Antieke Egiptiese beskawing is deels te danke aan die land se vermoë om by die toestande van die Nylriviervallei aan te pas. Die voorspelbare oorstromings en beheerde besproeiing van die vrugbare vallei het groot oeste tot gevolg gehad, en dit het weer gelei tot ’n digter bevolking, sosiale ontwikkeling en uitgebreide kultuur. Met ekstra bronne tot sy beskikking kon die regering hom wend tot mineraalontginning in die vallei en omringende woestynstreke, en dit het ook die ontwikkeling van ’n vroeë skryfstelsel, die organisering van kollektiewe bouwerk en landbouprojekte, handel met ander streke en die opbou van ’n militêre mag moontlik gemaak. Dit alles was onder beheer van farao's met behulp van ’n uitgebreide godsdiensstelsel.
Onder die baie prestasies van Antieke Egipte was ’n stelsel wat die bou van enorme piramides, tempel en obeliske moontlik gemaak het, asook ’n wiskundestelsel, ’n praktiese en doeltreffende medisynestelsel, besproeiing- en landboustelsels, die eerste bekende skepe, glastegnologie, nuwe vorme van letterkunde en die eerste bekende vredesverdrag (met die Hetiete).
Antieke Egipte het ’n blywende nalatenskap gehad. Sy kuns en argitektuur is wyd nageboots en sy oudhede is tot in al die uithoeke van die aarde versprei. Sy monumentale ruïnes inspireer reisigers en skrywers al eeue lank. ’n Nuutgevonde respek vir oudhede en uitgrawings in die vroeë moderne tyd het gelei tot Egiptologie (die wetenskaplike ondersoek van die Antieke Egiptiese beskawing) en ’n groter waardering vir sy kulturele nalatenskap.
Week 45
Menslike evolusie is die evolusieproses wat gelei het tot die ontstaan van die moderne mens. Hoewel dit begin by die laaste gemeenskaplike voorsaat van alle lewe, dek die onderwerp gewoonlik net die evolusiegeskiedenis van primate, veral die genus Homo, en die ontstaan van Homo sapiens as ’n aparte spesie van hominiede (of "groot ape"). Die studie van menslike evolusie betrek baie wetenskaplike vakrigtings, onder meer fisiese antropologie, primatologie, argeologie, etologie, linguistiek, evolusionêre sielkunde, embriologie en genetika.
Genetikastudies wys primate het sowat 85 miljoen jaar gelede tydens die Laat Krytperiode van ander soogdiere geskei. Die vroegste fossiele kom uit die Paleoseen, sowat 55 miljoen jaar gelede. Die familie Hominidae het 15 tot 20 miljoen jaar gelede van die Hylobatidae-familie (langarmape) geskei, en die Ponginae (orang-oetangs) het sowat 14 miljoen jaar gelede van die Hominidae-familie geskei. Tweevoetigheid het in die Hominini-stamboom begin; die eerste hominien wat op twee voete geloop het, was óf Sahelanthropus óf Orrorin, terwyl Ardipithecus, wat ten volle op twee voete geloop het, effens later ontwikkel het. Die gorilla en sjimpansee het omtrent in dié tyd geskei (sowat 4 tot 6 miljoen jaar gelede), en óf Sahelanthropus óf Orrorin is dalk hulle en die mens se laaste gemeenskaplike voorsaat. Die vroeë tweevoetiges het eindelik in Australopithecus ontwikkel en later in Homo.
Die vroegste aangetekende lede van Homo is H. habilis, wat sowat 2,3 miljoen jaar gelede ontwikkel het en van wie daar positiewe bewyse is dat hulle steengereedskap gebruik het. Die brein van hierdie vroeë hominiene was omtrent so groot soos sjimpansees s'n, hoewel daar al voorgestel is dat die menslike SRGAP2-geen in dié tyd verdubbel het, en dit het ’n vinniger bedrading van die frontale korteks tot gevolg gehad. Tydens die volgende miljoen jaar het ’n proses begin waardeur die brein groter geraak het in verhouding met die algehele liggaamsmassa, en met die verskyning van H. erectus in die fossielrekord, het die breingrootte verdubbel tot 850 cm3. Hierdie vergroting van die brein is eweredig aan ’n toename van 125 000 neurone van geslag tot geslag.
Archaïese H. sapiens, die voorganger van die anatomies moderne mens, het tussen 400 000 en 250 000 jaar gelede ontstaan. Volgens die onlangse teorie van Afrika as die oorsprong van alle mense, het die moderne mens in Afrika ontstaan, moontlik uit H. heidelbergensis, H. rhodesiensis of H. antecessor, en 50 000 tot 100 000 jaar gelede die kontinent verlaat. In Eurasië het hulle die plaaslike bevolkings van H. erectus, H. denisova, H. floresiensis en H. neanderthalensis vervang. Onlangse DNS-studies toon Neanderdaller-gene kom in feitlik alle nie-Afrikane voor, en dat hulle en ander hominiede, soos H. denisova, dalk tot 6% van hul genoom bygedra het tot hedendaagse mense – dit dui op ’n mate van verbastering tussen dié spesies.
Anatomies moderne mense het uit Archaïese H. sapiens ontwikkel tydens die Middel-Steentydperk, sowat 200 000 jaar gelede. Die oorgang na gedragtelike moderniteit met die ontwikkeling van simboliese kultuur, taal en gespesialiseerde steentegnologie het volgens baie antropoloë sowat 50 000 jaar gelede ontstaan, hoewel sommige meen dit het geleidelik oor ’n langer periode gebeur.
Week 46
Die nasionale vlag van Indië is op 22 Julie 1947 amptelik in gebruik geneem. ’n Driekleur in saffraangeel, wit en groen met 'n vlootblou wiel (Aśoka Tsjakra) met 24 speke in die middel van die wit baan. Die vlag is in sy huidige vorm aanvaar tydens ’n byeenkoms van die Grondwetgewende Vergadering op 22 Julie 1947 toe dit die amptelike vlag van die Dominium van Indië geword het. Die vlag is gevolglik behou as dié van die Republiek van Indië. In Indië verwys die term “Driekleur” byna altyd na die Indiese nasionale vlag. Die vlag is gebaseer op die Swaraj-vlag, ’n vlag van die Indiese Nasionale Kongres wat ontwerp is deur Pingali Venkayya.
Die vlag moet volgens wet van khadi gemaak word; dit is ’n tipe handgespinde doek van katoen of sy wat deur Mahatma Gandhi gewild gemaak is. Die vervaardigingsproses en spesifikasies vir die vlag is uitgelê deur die Buro vir Indiese Standaarde. Die vervaardigingsreg van die vlag word deur die Khadi Ontwikkeling- en Dorpsindustrieë Kommissie voorbehou wat dit in streeksgroepe toeken. Sedert 2009 is Karnataka Khadi Gramodyoga Samyukta Sangha die enigste vervaardiger van die vlag.
Gebruik van die vlag word bepaal deur die Indiese vlagkode en ander wetgewing wat verband hou met die nasionale embleme. Die oorspronklike kode verbied gebruik van die vlag deur privaatburgers behalwe op nasionale dae soos Onafhanklikheidsdag en Republiekdag. In 2002, na die aanhoor van ’n appèl van ’n privaatburger, Naveen Jindal, het die Indiese Hooggeregshof die Indiese Regering beveel om die vlagkode te wysig sodat privaatburgers ook toegelaat word om die vlag te gebruik. Die Uniekabinet van Indië het gevolglik die kode gewysig om beperkte gebruik toe te staan. Die kode is weer in 2005 gewysig om bykomende gebruik toe te staan op sekere kledingstukke. Die vlagkode bepaal ook die protokol vir vertoon van die vlag en die gebruik van die vlag tesame met ander nasionale en nie-nasionale vlae.
Week 47
’n Geestesteuring of geestesversteuring, ook onder baie ander name bekend, van sielsiekte tot geestesongesteldheid, is ’n geestelike gedragspatroon of aandoening wat lei tot óf lyding óf ’n mindere vermoë om in die alledaagse lewe te funksioneer, en wat nie as "normaal" beskou word wat betref persoonlikheidsontwikkeling of sosiale aanvaarbaarheid nie. Geestesteurings word gewoonlik gedefinieer deur ’n kombinasie van hoe ’n persoon voel, optree, dink of dinge waarneem. Dit kan verbind word met sekere streke of funksies van die brein of die res van die senustelsel, gewoonlik in ’n sosiale konteks. Geestesteurings is een aspek van geestesgesondheid. Die wetenskaplike studie daarvan word psigopatologie genoem.
Die oorsake van geestesteurings is uiteenlopend en in sommige gevalle onduidelik, en teorieë kan bevindinge van ’n verskeidenheid terreine insluit. Dienste word in psigiatriese hospitale of as deel van gemeeskapsdienste aangetref en ondersoeke word gedoen deur psigiaters, kliniese sielkundiges en kliniese maatskaplike werkers met die gebruik van verskeie metodes soos veral waarneming en ondervraging. Behandelings word verskaf deur verskeie professionele geestesgesondheidswerkers. Psigoterapie en medikasie is twee belangrike behandelingsopsies, asook maatskaplike ingryping, steun deur vriende en familie, en selfhelp. In ’n minderheid gevalle kan daar ook onvrywillige opneming in ’n instelling of onvrywillige behandeling wees as die reg dit toelaat. ’n Stigma en diskriminasie kan bydra tot die lyding en beperkings wat met geestesteurings verbind word, daarom is daar verskeie sosiale bewegings wat ’n begrip daarvoor aanwakker. Voorkoming is nou deel van sommige gesondheidstrategieë.
Week 48
.svg)
Die nasionale vlag van die Verenigde Koninkryk, ook die Union Jack of Union Flag genoem, is op 1 Januarie 1801 amptelik in gebruik geneem. Die verhouding van die vlag is 1:2 en die kleure is rooi (Pantone 186C), blou (Pantone 280C), en wit. Die vlag het ook amptelike of halfamptelike status in ander Statebondsgebiede; dit is byvoorbeeld in Kanada deur wetgewing as die Royal Union Flag afgekondig en simboliseer Kanada se affiliasie met die Britse monargie en die Britse Statebond. Dit word ook as die amptelike vlag in sommige van die kleiner Britse oorsese gebiede gebruik. Die Union Flag verskyn ook op die wapperkant (boonste linkerkantse kwart) van die vlae van verskeie lande en gebiede wat voormalige Britse besittings of kolonies was.
Die oorsprong van die vorige vlag van Groot-Brittanje dateer terug na 1606. James VI van Skotland het in 1603 die Engelse en Ierse trone geërf as James I, en sodoende die krone van Engeland, Skotland en Ierland in ’n persoonlike unie verenig, hoewel die drie ryke afsonderlike state gebly het. Op 12 April 1606 is ’n nuwe vlag van die koninklike unie tussen Engeland en Skotland in ’n koninklike dekreet gespesifiseer, waarvolgens die vlag van Engeland (’n rooi kruis op ’n wit agtergrond, bekend as die Sint Georgskruis), en die vlag van Skotland (’n wit skuinskruis op ’n blou agtergrond, bekend as die Saltire of Sint Andreaskruis), saamgevoeg is, die vorming van die vlag van Engeland en Skotland vir maritieme doeleindes. Koning James het ook sedertdien verwys na ’n "Koninkryk van Groot Britaine", hoewel die Unie ’n persoonlikheid gebly het.
Die ontwerp van die Union Flag dateer uit ’n koninklike proklamasie ná die unifikasie van Groot-Brittanje en Ierland in 1801 (sien Verenigde Koninkryk van Groot-Brittanje en Ierland). Die vlag kombineer aspekte van drie ouer nasionale vlae: die rooi kruis van Sint Georg van die Koninkryk van Engeland, die wit skuinskruis van Sint Andreas vir Skotland (hierdie twee was verenig in die eerste Union Flag), en die rooi skuinskruis van Sint Patrick om Ierland te verteenwoordig. Wallis, ten spyte daarvan dat dit ook deel van die Unie is, is nog nooit op die Britse vlag verteenwoordig nie.
Week 49
Johanna van Arkel (Frans: Jeanne d'Arc [ʒanˈdaʁk]), (c. 1412 – 30 Mei 1431) was 'n 15de eeuse volksheldin van Frankryk. Sy is van kettery aangekla en tereggestel toe sy slegs 19 jaar oud was. Die veroordeling is 24 jaar later deur die pous herroep en sy is onskuldig bevind en tot martelaar verklaar. Sy is in 1909 saligverklaar en in 1920 tot heilige verklaar.
Johanna het beweer dat sy visioene van God gehad het waarin sy aangesê is om haar land van Engelse oorheersing te bevry laat in die Honderdjarige Oorlog. Die ongekroonde Koning Karel VII het haar na die beleg by Orléans (wat van 1428 tot 1429 geduur het) gestuur as deel van 'n sending om die stad te bevry. Sy het bekendheid verwerf toe sy die minagtende houding van die ervare bevelvoerders oorkom het en die beleg in slegs nege dae opgehef het. Verskeie ander snelle oorwinnings het gelei tot Karel VII se kroning by Reims, wat die dispuut om die troonopvolging besleg het.
Die hernude Franse selfvertroue het Johanna se eie vlugtige loopbaan oorleef. Sy het geweier om die slagveld te verlaat toe sy gewond is tydens 'n poging om Parys in die herfs van 1429 terug te neem. Sy was gekniehalter deur hof-intriges en van toe af slegs kleiner kompanies lei; sy is gevange geneem in 'n skermutseling naby Compiègne die volgende lente (in 1430). 'n Polities gemotiveerde verhoor het haar aan kettery skuldig bevind. Die Engelse regent, Jan van Lancaster, 1ste Hertog van Bedford, het haar in Rouen op die brandstapel laat verbrand. Sy was 'n heldin van haar land vandat sy 17 jaar oud was en het gesterf toe sy slegs 19 jaar oud was. Sowat 24 jaar later het Pous Callixtus III die saak heropen en in 'n nuwe bevinding die oorspronklike veroordeling omgekeer op 7 Julie 1456. Haar vroomheid tot aan die einde het die hof tydens haar herverhoring beïndruk. Pous Benedictus XV het haar op 16 Mei 1920 heilig verklaar.
Sy het 'n belangrike figuur in Westerse kultuur en die res van die wêreld geword. Van Napoleon tot vandag het Franse politici van alle oortuigings haar nagedagtenis opgeroep. Belangrike skrywers en komponiste wat werke oor haar geskep het sluit Shakespeare, Voltaire, Schiller, Verdi, Tsjaikowski, Twain, Shaw, Brecht, Anderson, Honegger, Cohen en Anouilh in. Afbeeldings van haar duur voort in rolprente, televisie, sang en selfs videospeletjies.
Week 50
Kanada (Engels: Canada ['kænədə] en Frans: Canada [kana'da]), histories die dominium Kanada, is die mees noordelike land in Noord-Amerika asook die wêreld, met 'n oppervlakte van 9 984 670 km² en 'n bevolking van 35 miljoen (skatting soos in 2012). Dit is 'n gedesentraliseerde federasie van 10 provinsies en 3 gebiede wat as 'n federale parlementêre demokrasie en grondwetlike monargie geregeer word. Die huidige konfederasie het sy oorsprong in die Dominion of Canada wat op 1 Julie 1867 as selfregerende gebied binne die destydse Britse Ryk gestig is.
Kanada se hoofstad is Ottawa - dit is die setel van die nasie se parlement, asook die tuiste van die Goewerneur-Generaal en Eerste Minister. Weens die feit dat dit voorheen 'n Franse en toe Britse kolonie was, is Kanada lid van La Francophonie en die Britse Statebond. Engels en Frans is die amptelike tale (sien ook die artikels Kanadese Engels en Kanadese Frans).
Kanada is 'n moderne en tegnologies gevorderde land, en is grootliks self-ondersteunend as gevolg van groot reserwes fossielbrandstowwe, kernkrag- en hidro-elektriese kragopwekking. Die ekonomie is tradisioneel afhanklik van 'n groot oorvloed natuurlike hulpbronne en handel met die Verenigde State van Amerika. Alhoewel die huidige Kanadese ekonomie wyd uiteenlopend geword het, bly die benutting van natuurlike hulpbronne 'n belangrike dryfkrag van baie plaaslike nywerhede.
Van vóór die Konfederasie af het Kanada onder die beginsels van "vrede, orde en goeie regering" opgetree.
Week 51
Goelag (Russies: ГУЛаг) was in die Sowjet-era die administrasie wat verantwoordelik was vir die bestuur van die land se gevangenekampe. Later is die naam ook vir die kampe self gebruik.
Die naam het in die Weste bekend geword ná die verskyning van Aleksandr Solzhenitsyn se boek Архипелаг ГУЛаг ("Goelag-argipel") in 1973. Hy het die kampe met eilande vergelyk omdat hulle oor die hele Sowjetunie verspreid was. Sowat 10 miljoen mense is na raming in die Goelag dood, Sowjet-burgers sowel as buitelanders soos Duitse, Poolse, Finse en Japannese krygsgevangenes.
Daar was minstens 476 aparte kampkomplekse, wat elk uit honderde of tot duisende individuele kampe bestaan het. Daar word geskat dat daar op enige gegewe tydstip sowat 5-7 miljoen gevangenes was. Een uit elke vyf mans is in die twintigerjare na Goelag-kampe gestuur. Sowat 10% van hulle kon jaarliks gesterf het. Die wreedste van die kampkomplekse was waarskynlik die drie noord van die Noordpoolsirkel by Kolima, Norilsk en Workoeta.
Hoewel daar baie politieke gevangenes was, was die meeste aangehoudenes nie-politieke gevangenes. Mense is na Goelag-kampe gestuur vir sulke klein oortredings soos wegbly van die werk sonder ’n verskoning, klein diefstalle of die vertel van ’n anti-regeringsgrap.
Week 52
Washington, D.C. is die administratiewe hoofstad van die Verenigde State van Amerika. "D.C." is 'n afkorting vir die Distrik van Columbia (Engels: District of Columbia), die federale distrik, wat egter feitlik gelykstaan aan die stad Washington. Die stad is vernoem na George Washington, die militêre leier van die Amerikaanse Rewolusionêre Oorlog en die eerste President van die Verenigde State.
Die Distrik van Columbia en die stad Washington word deur dieselfde munisipale regering beheer. Vir die meeste praktiese doeleindes word hulle tans as dieselfde politieke en geografiese eenheid beskou. In 1871 was Georgetown egter nog 'n selfstandige stad en daar was verskillende munisipale regsgebiede in die Distrik. Alhoewel daar 'n burgemeester en munisipale regering bestaan, oefen die Kongres die hoogste gesag in die Distrik uit, sodat die burgers 'n ander status en minder verteenwoordiging in die regering het as bewoners van ander deelstate.
Die Distrik van Columbia dien as die sentrum van sowel die wetgewende en uitvoerende asook die regsprekende gesag van die Verenigde State. Die stad huisves daarnaas ook die hoofkwartiere van die Wêreldbank, die Internasionale Monetêre Fonds, die Organisasie van Amerikaanse State en ander nasionale en internasionale instellings. Washington, en veral sy National Mall, is die plek waar 'n groot aantal betogings en proteste plaasvind.
Washington spog met talle nasionale besienswaardighede, monumente en museums en is 'n gewilde toeristebestemming. Die stad staan in die VSA algemeen bekend as D.C., The District of net Washington. Om verwarring met die deelstaat Washington in die Noordwestelike Stille Oseaangebied te voorkom, word die stad dikwels D.C. genoem en die deelstaat Washington State.
Die Distrik van Columbia het volgens 'n 2012-skatting van die VSA se Sensusburo 632 323 inwoners. Die metropolitaanse gebied van Washington en Baltimore het 'n bevolking van meer as 8 miljoen en is die vierde grootste in die land. As 'n selfstandige deelstaat sou Washington, D.C. ten opsigte van sy oppervlakte die kleinste na Rhode Eiland wees, die vyftigste ten opsigte van sy bevolking (nog voor Wyoming), die eerste ten opsigte van sy bevolkingsdigtheid nog voor Nieu Jersey en die 35ste ten opsigte van sy bruto geografiese produk.
'n Groot persentasie Washingtoners is nakomelinge van arm swart gesinne uit die suide wat hulle baie generasies gelede in die hoofstad gevestig het, in 'n tydperk toe regeringsinstellings die enigste werkgewers was wat ook swartmense vir goedbetaalde loopbane en gevorderde opleiding aangestel het. Ter geleentheid van regeringswisselings of nuwe kongresse vestig enkele duisend nuwe aankomelinge hulle steeds in die hoofstad, maar die oorgrote meerderheid van die inwoners is in ander bedrywe soos nywerhede en die opvoedkundige en sosiale sektor werksaam.