Wikipedia:Voorbladartikels 2020
Hierdie is die argief van al die artikel wat tydens 2020 as spogartikel op die voorblad gepryk het.
2020
wysigWeek 1
'n Turboskroefmotor is 'n turbine-enjin wat gewoonlik 'n vliegtuig se skroef aandryf. 'n Turboskroefmotor is nie 'n ware straalmotor nie; die uitlaatgasse word nie gebruik om stukrag te verskaf nie, maar om die turbine aan te dryf.
In sy eenvoudigste ontwerp bestaan 'n turboskroefmotor uit 'n luginlaat, gaskompressor, ontbrandingskamer, turbine en uitlaatspuitstuk. Lug word deur die inlaat ingesuig en deur die kompressor saamgepers. Brandstof word by die saamgepersde lug gevoeg in die ontbrandingskamer, waar die lug-/brandstofmengsel ontbrand. Die warm gasse sit in die turbine uit. Van die energie in die warm gasse word gebruik om die turbine te draai; die res word deur die reduksieratkas na die skroef gestuur. Verdere uitsetting van die gasse vind plaas in die uitlaatspuitstuk, waar die druk tot atmosferiese druk verminder. Die uitlaatspuitstuk verskaf weinige stukrag, aangesien die meeste energie van die gasse deur die turbine en skroef geabsorbeer word.
Week 2
Die Wallabies is ’n sportspan wat Australië in internasionale rugby verteenwoordig. Die Australiese Rugbyunie (ARU) administreer rugby in Australië. Die Australiese rugbyspan is tans (10 Januarie 2020) sesde op Wêreldrugby se wêreldranglys geplaas.
Die Wallabies speel elke jaar teen die All Blacks van Nieu-Seeland, die Springbokke van Suid-Afrika en die Poemas van Argentinië in die Rugbykampioenskapstoernooi, voorheen die Drienasiesreeks, waartydens hulle ook om die Bledisloebeker teen Nieu-Seeland en die Mandela Uitdaagplaat teen Suid-Afrika meeding. Die Wallabies het die Drienasiesreeks en die Rugbykampioenskap reeds vier keer in die toernooi se 24 jaar bestaan gewen. Op 2 Julie 2007 het die span, ná ’n verrassende oorwinning oor die All Blacks in die Drienasies, die tweede plek op die IRR se wêreldranglys ingeneem.
Die Wallabies het aan al nege vorige Wêreldbekertoernooie deelgeneem en is tans die derde suksesvolste span in die geskiedenis van dié toernooi, ná die All Blacks en die Springbokke wat elk drie titels ingepalm het. Die Wallabies het die toernooi reeds twee keer gewen, in 1991 teen Engeland, en in 1999 teen Frankryk. Daarbenewens het die Wallabies in ekstra tyd in die eindstryd van 2003 teen Engeland en in 2015 teen Nieu-Seeland verloor.
Die span het in 1899 sy eerste internasionale wedstryd gespeel, teen die Britse Leeus in Sydney. Sewentien voormalige Wallabies is in Wêreldrugby se Heldesaal opgeneem.
Week 3
Londen (Engels: London [ˈlʌndən] ) is die hoofstad en grootste stad van Engeland en die Verenigde Koninkryk. Die stad, wat aan die Teemsrivier in die suidooste van Engeland geleë is, is in 50 n.C. deur die Romeine as Londinium gestig en het in die 19de eeu tot die grootste metropool ter wêreld gegroei. As hoofstad van die Britse Ryk het Londen tot enkele dekades gelede 'n beduidende rol as middelpunt van 'n wêreldryk gespeel waaroor "die son nooit ondergaan nie" en fungeer tans nog steeds as die hoofstad van die Britse Statebond (Engels: Commonwealth).
Vandag het ander metropole ten opsigte van hul bevolkingsgetal lankal by Londen verbygesteek. Desondanks is die stad naas Moskou en Parys een van die drie grootste stedelike sentra in Europa en een van die vernaamste finansiële sentra ter wêreld naas New York en Tokio. Net soos dié twee metropole word Londen as 'n Globale Alfastad (Alpha Global City) geklassifiseer en kan dus aanspraak daarop maak dat dit een van die episentra van die wêreldekonomie is. Londen genereer sowat 'n vyfde van die Verenigde Koninkryk se bruto nasionale produk. Eeue lank reeds is Londen daarnaas 'n invloedryke sentrum in politiek, kunste en modeontwerp. In 2012 het Londen die eerste stad ter wêreld geword wat drie keer as gasheer van die Olimpiese Somerspele opgetree het.
Londen het vanuit die Teemsrivier gegroei. Die rivier het sy eerste deurgang gevorm, en tydens die verskeie immigrasiegolwe het Italianers, Jode, Hugenote en baie ander nuwe aankomelinge hulle in die East End van Londen, 'n vroeë voorstadgebied met sy tipiese werkersklasbuurte langs die rivieroewer, gevestig. As buitelanders is hulle aanvanklik nie tot die stad toegelaat nie.
Die oorspronklike historiese stadskern of "The City" is vroeër deur 'n stadsmuur beskerm en beslaan net 'n klein oppervlakte van sowat een vierkante myl tussen Tower Bridge en Blackfriars Bridge. "The City" is vandag die finansiële distrik van Londen wat nog steeds deur sy eie burgemeester, die "Lord Mayor" van Londen, geregeer word en om historiese redes ook sy eie polisie-eenheid, die City of London Police, het wat onafhanklik van Groter Londen se Metropolitaanse Polisie bestaan. Die administratiewe setels van Londen is buite die City of London in Southwark (hier het die moderne City Hall ontstaan) en in Londen se stadswyke (boroughs) geleë wat oor hul eie administratiewe liggame beskik, terwyl die Britse regering in Westminster (in die historiese "West End" met sy koninklike paleise) gesetel is.
Die huidige metropool het uit twee onafhanklike middeleeuse stede ontwikkel, die City of London en die City of Westminster (tans die geografiese sentrum van Londen), wat oor die eeue steeds verder uitgebrei het om nedersettings in die omgewing in te sluit en uiteindelik die huidige Groter Londen te vorm. Maar nog in die 19de eeu was daar geen sprake van 'n sentrale stadsregering nie en is die gebied van Groter Londen deur 150 parogieë met altesaam 300 administratiewe liggame bestuur. Die London County Council as eerste plaaslike owerheid vir die stadsgebied is eers in 1889 gevorm.
Die stad is ook nie stelselmatig as koninklike hoofstad beplan nie, en daar is geen statussimbole soos breë lane wat in ander magsentrums soos byvoorbeeld in Parys en Moskou aangelê is nie. Net soos Berlyn bestaan die huidige Groter Londen in werklikheid uit 'n verskeidenheid stadsbuurte wat hul oorsprong in histories selfstandige nedersettings het en tot vandag dikwels hul eie karakter bewaar het, soos Greenwich in die ooste en Richmond in die weste. Die meeste van hulle beskik oor hul eie High Street as historiese hoof- en winkelstraat.
Week 4
Die Engelse nasionale rugbyspan is ’n sportspan wat Engeland in internasionale rugby verteenwoordig. Rugby word in Engeland deur die Rugbyvoetbalunie (RFU) geadministreer. Die Engelse rugbyspan is tans (19 Januarie 2020) derde op Wêreldrugby se wêreldranglys gelys. Engeland neem jaarliks aan die Sesnasies-toernooi deel saam met Frankryk, Ierland, Italië, Skotland en Wallis. Engeland het die kampioenskap reeds 28 keer gewen, insluitend 13 Grand Slams – en het nog tien ander kere die titel gedeel. Engeland ding ook met Skotland om die Calcuttabeker mee – waarvan Skotland die huidige wenner is – as deel van die Sesnasies. Engeland is ook een van die lande wat deel uitmaak van die Britse en Ierse Leeus – spelers wat vir Engeland mag speel mag dus ook gekies word vir die Leeus.
Engelse rugby dateer terug na 1871 toe Skotland Engeland in die eerste internasionale rugbywedstryd op Raeburn Place verslaan het. Engeland het die Tuisuniekampioenskap (Engels: Home Nations Championship, nou die Sesnasies) wat in 1883 begin het, gedomineer. Ná die skeuring in rugbyvoetbal in 1895 het Engeland nie weer die kampioenskap gewen tot in 1910 nie. Engeland het die eerste keer teen die Nieu-Seelandse All Blacks in 1905 gespeel, teen Suid-Afrika in 1906, en Australië in 1909. Engeland was een van die spanne wat genooi is om aan die eerste Rugbywêreldbeker in 1987 te speel en het voortgegaan om in die eindstryd van die tweede Rugbywêreldbeker in 1991 te speel waar hulle teen Australië verloor het. Ná die span se 2003-Sesnasies Grand Slam het Engeland die Rugbywêreldbeker 2003 gewen deur Australië 20–17 in ekstra tyd te klop, tot dusver die eerste span van die Noordelike Halfrond wat dit kon vermag. Daarbenewens is dit ná sokker in 1966 die tweede wêreldbekertrofee in een van Engeland se gewildste sportsoorte wat die onderskeidelike nasionale span kon inpalm; in 2019 sal nog die krieketwêreldbekertitel volg. Hulle het die eindstryd tydens die Rugbywêreldbeker 2007 as verdedigende kampioen opnuut beklink, maar met 6–15 teen Suid-Afrika verloor; albei spanne het tydens die Rugbywêreldbeker 2019 weer in die eindstryd ontmoet, en Engeland is weer deur die Springbokke 12–32 geklop.
Engelse spelers dra tradisioneel wit broeke, vlootblou kouse en wit truie met ’n geborduurde rooi roos daarop. Die span se tuisstadion is Twickenham waar hulle vir die eerste keer in 1910 gespeel het. Sewe voormalige Engelse rugbyspelers is in Wêreldrugby se Heldesaal opgeneem.
Week 5
Alabama (Engels: State of Alabama) is 'n deelstaat in die suidooste van die Verenigde State van Amerika. Met 'n bevolking van meer as 4,8 miljoen en 'n oppervlakte van 135 765 vierkante kilometer is dit die 30ste grootste en die 23ste mees bevolkte VSA-deelstaat. Die hoofstad is Montgomery, maar byna 'n kwart van die bevolking is in die metropolitaanse gebied van Birmingham, die grootste stad in Alabama, saamgetrek.
Alabama word in die noorde deur Tennessee, in die ooste deur Georgia, in die suide deur Florida en die Golf van Meksiko, en in die weste deur Mississippi begrens. Hierdie ligging maak van Alabama die geografiese sentrum van die Amerikaanse Diep Suide.
Die deelstaat bestaan naas die kusgebied hoofsaaklik uit vlaktes waardeur die Tombigbee-, Black Warrior- en Alabamariviere vloei, asook dele van die Tennessee-vallei en Cumberland-plato in die noorde. Histories het Alabama veral bekend gestaan vir sy katoenplantasies en wit marmer-steengroewe.
Die kenmerkende diversiteit van sy landskappe, geologie en topografie gee 'n besondere karakter aan Alabama. Tussen die Appalache-bergreeks en die kusvlaktes van die Golf van Meksiko word van die rykste natuurlike flora- en faunahabitatte in die Verenigde State aangetref. Die Tennessee-riviervallei in die uiterste noorde van die deelstaat is danksy sy vrugbare grond uiters geskik vir landbou. Die ruwe bergterrein van die Appalache-reeks se suidoostelike uitlopers strek vanaf Noordoos-Alabama in suidwestelike rigting.
Die Black Belt, wat sy naam aan sy donker vrugbare grond te danke het en as hartland van die katoenbedryf 'n beslissende rol in die geskiedenis van Alabama gespeel het, is aan die voet van die bergreeks geleë. Suid daarvan word dennebosse en kusvlaktes aangetref wat tot by die mosbedekte eikeboom-landskap van Mobile, Alabama se belangrikste seehawe, en die wit sandstrande van die Golf van Meksiko strek.
Maar ondanks sy mineraalrykdomme en groot watervoorrade is Alabama vir die grootste deel van sy geskiedenis met armoede en ekonomiese agterlikheid verbind. Onafhanklikheidsgesinde grootgrondbesitters, wat slegs 'n klein persentasie van Alabama se blanke bevolking verteenwoordig en alle politieke, ekonomiese en kulturele invloede van buite afgeweer het, het daarin geslaag om swart bewoners as slawe op hulle katoenplantasies aan te hou en groot rykdom te versamel. Op die hoogtepunt van dié proses het hulle in 1861 saam met die heersende elites van ander suidelike deelstate die besluit geneem om die Unie te verlaat en as Gekonfedereerde State voort te gaan met 'n politieke en ekonomiese stelsel wat op die uitbuiting van swart mannekrag berus het.
Die gevolge was rampspoedig. Meer as 'n vyfde van die ekonomies aktiewe blanke mans het in die Amerikaanse Burgeroorlog gesneuwel, terwyl die opheffing van slawerny deur die seëvierende Noordstate honderde miljoene se kapitaal in die suidelike landbousektor vernietig het.
Nogtans het die Noorde uiteindelik nie daarin geslaag om sy politieke liberale strukture in die Suidstate te vestig nie. Konserwatiewe blankes het hul oorheersende invloed op Alabama se politieke en ekonomiese lewe herwin en hul eie stelsel van rasseskeiding gevestig wat tot in die sestigerjare van die 20ste eeu sou voortduur en waarin swart bewoners net soos armblankes van hul politieke regte ontneem is.
Dié stelsel, wat deur sommige waarnemers as 'n voortsetting van die Burgeroorlog beskryf is, is ook nie deur die proses van ekonomiese omwenteling en industrialisering geraak nie. Alabama se katoenmonokultuur het sy agteruitgang met die vestiging van nuwe nywerhede beleef, terwyl die swaartepunt van ekonomiese aktiwiteite van Mobile se hawe en ander nedersettings langs die groot riviere na nuwe stedelike sentra in die binneland verskuif het wat deur spoorweë met mekaar en ander dele van die VSA verbind is.
Met Alabama se nuwe grondwet, wat in 1901 afgekondig is, is alle politieke weerstand in landelike gebiede hardhandig verwyder en die ou konserwatiewe stelsel van blanke oorheersing, ras- en klasverdeling vasgeskryf. Die grootste deel van Afro-Amerikaners het, net soos baie armblankes en blankes uit die werkersklas, feitlik hul stemreg verloor.
In die 1960's het die Burgerregtebeweging protes teen die politieke wantoestande aangeteken. Maar eers deur die intervensie van die Amerikaanse Kongres, die federale regering en federale howe kon die stryd teen die politieke onreg momentum kry. Alabama se landbou en swaar nywerhede is in die proses in 'n krisis gedompel, terwyl die rassekonflik in groot stede soos Birmingham en Montgomery geleidelik handuit geruk het. Alabama se politieke leiers kon nie langer daarop aanspraak maak dat hulle die pad vir die ekonomiese vooruitgang en nasionale leierskap van die "Nuwe Suide" sou berei.
Ná dekades van agteruitgang en verval het Alabama in die laaste kwart van die 20ste eeu ekonomiese en politieke hernuwing beleef. Stede soos Huntsville, Birmingham, Montgomery en Mobile het volgehou met 'n nuwe groeifase namate steeds meer Afro-Amerikaners tot die hoofstroom van die politieke, ekonomiese en kulturele lewe toegetree het. Vandag floreer die deelstaat in die geglobaliseerde wêreldekonomie, terwyl 'n nuwe generasie van verligte entrepreneurs die pad na rasversoening, maatskaplike vooruitgang, sosiale geregtigheid en opvoedkundige modernisering definieer.
Week 6
Die Franse nasionale rugbyspan is ’n sportspan wat Frankryk in internasionale rugby verteenwoordig. Rugby word in Frankryk deur die Franse Rugbyfederasie (FFR) geadministreer. Die Franse rugbyspan is tans (2 Februarie 2020) sewende op Wêreldrugby se wêreldranglys gelys. Frankryk neem jaarliks aan die Sesnasies-toernooi deel saam met Engeland, Ierland, Italië, Skotland en Wallis. Frankryk het die kampioenskap reeds 17 keer gewen, insluitend nege Grand Slams – en het nog agt ander kere die titel gedeel.
Franse rugby dateer terug na 1872 toe dié sport deur Britse setlaars na Frankryk gebring is. Op Nuwejaarsdag 1906 het Frankryk sy eerste toetswedstryd teen Nieu-Seeland in Parys gespeel. Frankryk het toe sporadies teen die Tuisnasies begin speel, totdat die Franse in 1910 by die Tuisuniekampioenskap aangesluit het om die Vyfnasies te vorm. Frankryk het ook aan die rugbytoernooie van vroeë Olimpiese Somerspele deelgeneem, en die goue medalje in 1900 en twee silwermedaljes in die 1920’s gewen. Die nasionale rugbyspan het in die 1950’s en 1960’s verdere suksesse behaal en die Vyfnasies in 1959 vir die eerste keer gewen. Frankryk het hul eerste Grand Slam in 1968 ingepalm. Sedert die Rugbywêreldbekertoernooi in 1987 ingevoer is, het Frankryk by elke toernooi tot die uitklopfase gevorder. Frankryk het die eindstryd drie keer gehaal, waar hulle in 1987 en 2011 teen die All Blacks en in 1999 teen Australië verloor het. Frankryk het die Rugbywêreldbeker 2007 aangebied, waar hulle soos in Rugbywêreldbeker 2003 deur Engeland in die halfeindrondte uitgeskakel is. Frankryk sal as gasheer vir die komende Rugbywêreldbeker 2023 optree. Al is Frankryk telkens een van die gunstelingspanne om die rugbywêreldbeker te verower, het die eer hulle nog nie te beurt geval nie.
Frankryk speel tradisioneel in blou truie met wit broeke en rooi kouse, en die span word algemeen les tricolores of les bleus genoem. Die Franse embleem is ’n goue hoenderhaan op ’n rooi skild. Hul alternatiewe kleure bestaan uit ’n wit trui met donkerblou broeke en kouse. Frankryk se internasionale wedstryde word op verskeie plekke dwarsdeur die land gespeel; die Stade de France in die Paryse voorstad Saint-Denis word tydens die Sesnasies-toernooi ingespan, en Frankryk het ’n indrukwekkende tuisrekord op die Stade Vélodrome in Marseille waar hulle net twee keer verloor het: teen Argentinië in 2004 en Nieu-Seeland in 2009.
Elf voormalige Franse spelers is in die Internasionale Rugbyheldesaal opgeneem: Serge Blanco, André Boniface, Guy Boniface, Marcel Communeau, Jo Maso, Lucien Mias, Fabien Pelous, Jean Prat, Jean-Pierre Rives, Philippe Sella en Pierre Villepreux.
Week 7 Die term seks (afgelei van die Latynse sexus "geslag") verwys na die praktiese uitoefening van seksualiteit. In die algemene taalgebruik sluit die term seksuele handelings tussen twee of meer persone in, veral seksuele omgang en ander vergelykbare seksuele praktyke – in bepaalde gevalle ook masturbasie. Dit is ook onder verskeie ander name bekend, soos geslagsgemeenskap of koïtus.
Seks vervul ’n aantal verskillende funksies: Dit bevredig die seksdrang (libido), bewerkstellig voortplanting en speel ook ’n sentrale rol in liefdesverhoudings, waar dit 'n belangrike vorm van sosiale interaksie verteenwoordig en gevoelens van teerheid, geneentheid en liefde tot uitdrukking bring.
In die engste sin beteken seks die penetrasie van die vroulike vagina met die manlike penis. Dit is ook bekend as "vaginale seks". Ander vorme van seks waarby penetrasie betrokke is, sluit in anale seks (penetrasie van die anus met die penis), orale seks (penetrasie van die mond met die penis of orale penetrasie van die vagina), vingerseks (penetrasie met die vingers) en penetrasie met behulp van ’n dildo.
In talle lande bestaan daar wette teen sekere sekswandade, soos bloedskande, seks met minderjariges, prostitusie, bestialiteit, sodomie, owerspel en voor- en buitehuwelikse seks. Godsdienssienings speel ook ’n rol in persoonlike besluite oor seksuele aktiwiteit, soos besluite oor maagdelikheid.
Week 8
.jpg)
Die Sherman Firefly was 'n hoofgevegstenk wat deur die Geallieerdes se pantsermagte, veral die Verenigde Koninkryk en ander lande van die Britse Ryk tydens die Tweede Wêreldoorlog gebruik is. Die tenk is op die Amerikaanse M4 Shermantenk geskoei maar toegerus met 'n kragtiger 76,2 mm-kaliber Britse 17-pond-kanon en is gebruik in 'n teentenkrol. Dit is slegs uitgerol om 'n gaping te vul totdat ander Britse swaartenks beskikbaar sou wees, maar dit het die volopste artilleriestuk met 'n 76,2 mm-kanon in die oorlog geword.
Gedurende die oorlog het Brittanje hoofsaaklik die Shermantenk gebruik. Hulle het verwag om hulle eie tenks klaar te ontwikkel en te bou; die verwerpte idee om die Sherman met die 76,2 mm-kanon toe te rus is eindelik aanvaar, ten spyte van aanvanklike weerstand van die regering. Dié besluit blyk gou die regte besluit te wees omrede beide die Cruiser Mk VIII Challenger en Cruiser Mk VIII Cromwell-tenks ontwerp- en ontwikkelingsprobleme ondervind het.
Dit was 'n uitdaging om die groot 76,2 mm-kanon in die Sherman se skiettoring in te pas en verskeie probleme moes oorkom word, tog is die Firefly betyds in 1944 uitgerol sodat Veldmaarskalk Bernard Montgomery se 21ste Leërgroep dit kon gebruik tydens die landing in Normandië. Die Firefly se waarde is gou besef omrede sy kanon die pantser van die Duitse Panther en Tiger-tenks, wat hulle in Normandië teëgekom het, bykans ten alle tye kon deurdring. Die gevolg was dat die Duitsers instruksies uitgereik het dat die Fireflys eerste aangeval moes word. Die Firefly se loop is langer as die standaard-Sherman s'n en die bemannings het probeer om met die kamofleertegnieke dit te laat lyk na 'n standaard-Shermantenk vanaf 'n afstand. Daar is tussen 2 100 en 2 200 eenhede van die tenk vervaardig toe produksie in 1945 gestaak is.
Week 9
Die hiernamaals, ook genoem die lewe ná die dood, is die begrip dat ’n wesentlike deel van ’n individu se persoonlike identiteit of bewustheid voortleef ná die dood van die fisieke liggaam. Volgens verskillende idees van die hiernamaals kan die deel wat ná die dood voortleef die siel of gees wees wat ’n persoonlike identiteit behou of, aan die ander kant, dalk nie soos in die Indiese nirwana. ’n Geloof in die hiernamaals, wat naturalisties of bonatuurlik kan wees, is in teenstelling met die geloof in vergetelheid ná die dood.
In sommige sienings vind hierdie voortbestaan dikwels plaas in ’n spirituele ryk. In ander gewilde sienings word die persoon in die huidige lewe herbore en begin hy die lewensiklus van voor af, waarskynlik met geen herinnering aan wat hy in ’n vorige lewe gedoen het nie. Volgens laasgenoemde siening kan sulke hergeboortes en sterftes oor en oor plaasvind totdat die individu ’n spiriturele ryk betree. Belangrike sienings van die hiernamaals kom voor in godsdiens, esoterie en metafisika.
Volgens sommige geloofstelsels, soos die Abrahamitiese tradisie, gaan afgestorwenes na ’n spesifieke bestaansvlak ná die dood soos deur God of ’n ander Goddelike oordeel bepaal, gebaseer op hul dade en geloofsooruigings terwyl hulle gelewe het. In teenstelling daarmee word die aard van die voortgesette bestaan in stelsels van reïnkarnasie, soos in die Indiese gelowe, regstreeks bepaal deur die dade van die individu in die vorige lewe eerder as deur die besluit van ’n ander wese.
Week 10
Riga (Lets: Rīga, Litaus: Ryga, Estnies: Riia) is die hoofstad asook die ekonomiese, kulturele en opvoedkundige sentrum van Letland, met 'n bevolking van 632 614.
Die historiese Hansestad, wat aan weerskante van die breë Daugava-rivier uitgebrei het, is tans die derde grootste seehawe in die Oosseegebied ná Sint Petersburg en Stockholm. Dit konsentreer as die grootste stedelike sentrum in die Baltiese lande en huisves sowat 'n derde van die totale Letlandse bevolking.
Riga is ná Lübeck die tweede oudste stad wat deur Duitsers langs die Oossee gestig is – met sy amptelike stigtingsjaar 1201 is dit ouer as Stralsund, Rostock, Stettyn, Danzig (Gdansk) en Koningsberg (tans Kaliningrad). Eeue lank het vreemdelinge, veroweraars, stadstigters, sendelinge, koopmans, handelaars, diplomate en toeriste Riga hoofsaaklik per see bereik.
Die stad, wat vroeër dikwels die "Hamburg van die Ooste" genoem is, is tot in die 20ste eeu deur vreemde moondhede oorheers – die Duitse Ridderorde, Pole, Swede en Rusland – en het eers in die tydperk tussen die twee wêreldoorloë as setel van 'n onafhanklike Letlandse regering gedien. Ná dekades van Sowjet-besetting het Riga in 1991 weer sy status as hoofstad van die Republiek van Letland herwin.
Week 11
Zambië (amptelik die Republiek Zambië, Engels: Republic of Zambia), is 'n republiek in die noorde van Suider-Afrika wat geheel en al deur ander lande omring word (landingeslote land). Volgens sy oppervlakte die 38ste grootste land ter wêreld, maar sy geskatte bevolking van 17,3 miljoen, is slegs die 68ste grootste ter wêreld. Dit word deur die Demokratiese Republiek die Kongo, Tanzanië, Malawi, Mosambiek, Zimbabwe, Botswana, Namibië en Angola begrens. Die hoofstad en grootste stad is Lusaka met 1,7 miljoen inwoners, drie keer meer as Ndola en Kitwe, onderskeidelik die tweede en derde grootste stede, albei in die Koperstreek. Die meeste inwoners woon in 'n strook weerskante van die hoofpad en -spoorlyn, wat strek van Livingstone in die suide, oor Lusaka tot in die Koperstreek.
Zambië word reeds duisende jare lank bewoon deur jagter-versamelaars en nomadiese stamme. Ná sporadiese besoeke deur Europese verkenners van die begin van die 18de eeu af het die Britte Zambië geleidelik opgeëis en laat in die 19de eeu beset as die protektoraat Noord-Rhodesië, wat aanvanklik geadministreer is deur British South Africa Company.
Die protektoraat het op 24 Oktober 1964 onafhanklik geword as Zambië, wat afgelei is van die Zambezirivier, wat die land se suidelike grens uitmaak.
President Kenneth Kaunda het die republiek 27 jaar lank as eenpartystaat met 'n sterk sosialistiese inslag geregeer. Hy het uiteindelik toegegee aan die opposisie se eise vir 'n veelpartyverkiesing en in 1991 sy mag prysgegee. Sedertdien is Zambië 'n veelpartydemokrasie. Die land staar reuse-uitdagings in die gesig weens armoede en MIV/vigs. 'n BBP per persoon van VS$1 700 (2012-skatting) plaas Zambië 200ste op die wêreldranglys, oftewel die 29ste armste.
Week 12
Buiteaardse of buiteruimtelike lewe is lewe met ’n oorsprong elders as die Aarde. Daar word ook van buiteaardse wesens gepraat as verwys word na relatief komplekse individue. In ’n breë sin is buiteaardse lewe tot nog toe hipotetiese lewensvorme wat kan wissel van bakterie-agtige organismes tot wesens wat veel meer kompleks as die mens is. Die moontlikheid dat virusse buite die Aarde kan bestaan, is ook al voorgestel.
Die ontwikkeling en toets van hipoteses oor buiteaardse lewe is bekend as astrobiologie, hoewel dit ook handel oor aardgebaseerde lewe in ’n astronomiese verband. Baie wetenskaplikes glo buiteaardse lewe is moontlik, maar daar is geen direkte bewys dat dit wel bestaan nie. Sedert die middel van die 20ste eeu is daar ’n voortdurende soeke na tekens van buiteaardse lewe, van radio's wat ontwerp is om seine uit die heelal te bespeur tot teleskope wat soek na moontlike bewoonbare eksoplanete. Dit speel ook ’n groot rol in werke van wetenskapsfiksie.
Daar was al voorstelle dat sommige planete in die Sonnestelsel die potensiaal het om lewe te huisves, veral dié met oseane onder die oppervlak. Astrobioloë glo egter as lewe elders in die Sonnestelsel ontdek word, sal dit waarskynlik ekstremofiele mikroörganismes wees (klein organismes wat in ekstreme toestande voorkom wat skadelik vir lewe op Aarde sal wees).
Die planete Venus en Mars, verskeie mane van Jupiter en Saturnus en selfs komete bevat vermoedelik nisomgewings waar lewe kan voorkom. ’n Mariene omgewing onder die oppervlak van Jupiter se maan Europa kan die mees geskikte habitat in die Sonnestelsel wees vir meersellige lewe.
Week 13
Roger Federer (gebore 8 Augustus 1981 in Basel, Switserland) is ’n Switserse professionele tennisspeler en tans no. 3 op die wêreldranglys van mansenkelspelspelers volgens die ATP. Baie kenners en tennisspelers glo Federer is moontlik die beste speler in die geskiedenis van tennis. Sy ma, Lynette Federer, is ’n Suid-Afrikaner en hy het self ook Suid-Afrikaanse burgerskap.
Federer het al 20 Grand Slam-titels gewen tydens mansenkelspeltoernooie (hy het al aan 74 deelgeneem), die meeste in die geskiedenis vir ’n manstennisspeler. Hy het die Wimbledon-kampioenskapstoernooi agt keer gewen (’n rekord), die Australiese Ope ses keer, die VSA-Ope vyf keer (almal agtereenvolgens; ’n rekord) en die Franse Ope een keer. Hy is een van net agt mans met ’n loopbaan-Grand Slam agter sy naam. In 2004 het hy die eerste speler sedert Mats Wilander geword wat drie van die vier Grand Slam-enkelspeltoernooie in dieselfde jaar wen: die Australiese Ope, Wimbledon en die VSA-Ope. Hy het ook al ses Tennismeestersbekertoernooie en 27 ATP-meestersreekstitels gewen.
Federer het die ATP se no. 1-posisie vir ’n rekord van 310 weke beklee. Hy het ook van 2 Februarie 2004 tot 17 Augustus 2008 die no. 1-wêreldposisie vir ’n rekord van 237 agtereenvolgende weke beklee. Op 8 Julie 2007 het hy Björn Borg se rekord van vyf agtereenvolgende seges op Wimbledon geëwenaar.
Sy spel is veelsydig, en sy oënskynlik maklike en doeltreffende bewegings het hom gewild gemaak onder tennisaanhangers.
Week 14
Diere behoort tot Animalia, een van vyf (of soms ses) biologiese koninkryke. Dit word ook Metazoa genoem. Diere is oor die algemeen veelsellige, eukariotiese organismes wat ander organismes eet vir voeding. Die meeste diere kan in die een of ander stadium van hul lewe onafhanklik en spontaan beweeg.
Diere bestaan reeds van die Prekambrium af, maar die meeste bekende dierefilums het tydens die Kambriese ontploffing, sowat 542 miljoen jaar gelede, in die fossielrekord verskyn. Diere kan oor die algemeen in gewerweldes en ongewerweldes verdeel word. Gewerweldes het ’n ruggraat en maak minder as 5% van alle dierespesies uit. Dit sluit in visse, amfibieë, reptiele, voëls en soogdiere. Die res is ongewerweldes; hulle het nie ’n ruggraat nie. Dit sluit in weekdiere (mossels, oesters, seekatte, pylinkvisse, slakke); geleedpotiges (insekte, spinnekoppe, skerpioene, krappe, krewe, garnale); ringwurms (erdwurms, bloedsuiers), rondewurms, platwurms, neteldiere (jellievisse, seeanemone, korale), ribkwalle en sponsdiere.
Die studie van diere word dierkunde of soölogie genoem.
Week 15
Die Italiaanse nasionale rugbyspan verteenwoordig Italië in internasionale rugby en staan ook bekend as gli Azzurri (Italiaans vir: "die Hemelbloues"). Savoiblou is die gewone kleur van die nasionale spanne wat Italië verteenwoordig, aangesien dit die tradisionele kleur van die Huis van Savoje was wat van 1860 tot 1946 oor die Koninkryk Italië regeer het. Rugby word in Italië deur die Italiaanse Rugbyfederasie geadministreer.
Italië speel sedert 1929 internasionale rugby, met hulle eerste toets teen Spanje daardie jaar. Italië is nes Roemenië oor dekades heen as een van die sterkste Europese spanne buite die destydse Vyfnasies-toernooi beskou. Sedert 2000 neem Italië jaarliks aan die Sesnasies-toernooi deel, saam met Engeland, Frankryk, Ierland, Skotland en Wallis. In 2013 kon Italië die Giuseppe Garibaldi-trofee, wat jaarliks tussen Frankryk en Italië tydens die Sesnasies-toernooi gespeel word, inpalm. Die Italiaanse rugbyspan is tans (5 April 2020) 14de op Wêreldrugby se wêreldranglys gelys.
Italiaanse rugby het in 2000 momentum verkry toe die nasionale span by die Vyfnasies-toernooi aangesluit het om die Sesnasies-toernooi te vorm. Hulle moes in die eerste jare binne die toernooi swaar nederlae verduur, maar in onlangse jare het die span meer mededingend geword, met ’n vierde plek in onderskeidelik 2007 en 2013, en eensydige nederlae het minder geword.
Die Azzurri het tuis al respekvolle resultate gelewer: hulle kon Frankryk 22–21 tydens die 2011-Sesnasies klop; het tydens die 2013-Sesnasies Frankryk weer met 23–18 verslaan, en ook Ierland met 22–15. Italië kon egter sedert hul 22–19-wegwen teen Skotland in die derde rondte van die 2015-toernooi nie weer ’n toetswedstryd wen nie; dit is gelykstaande aan ’n verloorreeks van 25 wedstryde.
Die Italiaanse span het ook aan elke Rugbywêreldbeker sedert 1987 deelgeneem, en in die eerste openingswedstryd teen Nieu-Seeland (70–6) te staan gekom. Italië kon egter nog nie tot die uitklopfase vorder nie. Die span het ’n reputasie as ’n konstante middelste opponent by die toernooi ontwikkel. Italië se resultate sedert die invoering van ’n nuwe groepformaat tydens die Rugbywêreldbeker 2003 bestaan uit ’n konsekwente vertoning van twee oorwinnings en twee nederlae tydens elke toernooi, genoeg om outomaties vir die volgende toernooi te kwalifiseer.
Die huidige afrigter is die Suid-Afrikaner Franco Smith en die kaptein is die haker Luca Bigi.
Week 16
Warskou (Pools: Warszawa, [varˈʃava], ) is die hoofstad van die Republiek Pole en die administratiewe sentrum van die woiwodskap Mazowieckie (Masowië). Dit is ook die grootste stad van Pole met 'n bevolking van 1,76 miljoen in die stad self en sowat 3,5 miljoen in die metropolitaanse gebied. Warskou is die agste grootste stad in die Europese Unie.
Warskou is aan die Weichsel- (Wisła-) rivier geleë en tans een van die belangrikste ekonomiese, kulturele en politieke sentra in Sentraal- en Oos-Europa. Die stad is die setel van 'n Rooms-Katolieke aartsbiskop, beskik oor talle universiteite, die Poolse Akademie van Wetenskappe, 'n operahuis, teaters, musea, biblioteke en monumente. Die historiese stadskern van Warskou is in 1980 deur Unesco as 'n wêrelderfenisgebied gelys. Die belangrikste argitektoniese besienswaardighede sluit die Kasteelplein met die koninklike kasteel en die Sigismund-monument, die Sint-Johannes-katedraal, die Jesuïetekerk en die markplein in die historiese stadsentrum met sy geboue in die Renaissance- en Barokstyl in.
Warskou se ekonomie word deur 'n wye verskeidenheid nywerhede gekenmerk, waaronder voertuigvervaardiging, metaalverwerking, staalvervaardiging, presisiewerktuie, elektroniese toerusting, tekstiel-, papier-, leer- en voedselverwerking. Die stad is 'n beduidende sentrum van die Poolse mediabedryf, en talle uitgewerye is hier gesetel. Die Warskouse effektebeurs is die belangrikste in die land. Toerisme is een van die toonaangewende bedrywe in die dienstesektor. As die belangrikste Poolse vervoersentrum beskik Warskou oor twee internasionale lughawens.
Week 17
’n Voorlaaier is ’n geweer wat, onder andere, tydens die Groot Trek gebruik is en wat by die bek van die loop gelaai is. Dit was die Voortrekkers se vernaamste wapen. Elke man het waarskynlik 'n voorlaaier of twee besit en daarsonder sou dit vir hom moeilik gewees het om te oorleef. Dit is nie net gebruik om vleis in die pot te sit nie, maar ook vir verdediging in tye van gevaar.
Alhoewel die eerste tipes perkussie- of doppiegewere destyds al bestaan het, is hulle skynbaar nie tydens die Groot Trek gebruik nie. In enkele gevegte het die Voortrekkers wel van grofgeskut gebruik gemaak. Handwapens soos pistole was skaars. Net enkele Voortrekkers het, sover bekend, wapens soos swaarde en dolke besit, maar messe was algemeen en is soms as wapens gebruik.
Saam met sy voorlaaier het die Voortrekker ’n bandelier met ’n koeëlsakkie asook ’n kruithoring oor sy een skouer gedra wanneer hy iewers heen koers gevat het.
Benewens die standaard-enkelloopvoorlaaiers het sommige Voortrekkermans ook dubbelloopgewere gehad. Elke loop was met sy eie pan en vuursteen toegerus. Andries Pretorius het so ’n dubbelloopvoorlaaier besit en tydens die Slag van Bloedrivier gebruik. Hy word inderdaad met daardie geweer in sy hand as een van die vier hoekwagte van die Voortrekkermonument in Pretoria uitgebeeld.
Week 18
Die Karoo-supergroep is die grootste van Suid-Afrika se stratigrafiese eenhede. Dit bedek ongeveer twee derdes van die huidige landoppervlak van Suid-Afrika, en sluit feitlik die hele Vrystaat, groot dele van die Oos-Kaap, Noord-Kaap en Mpumalanga en die westelike deel van KwaZulu-Natal in. Dit strek ook verder en bedek dele van Lesotho, Namibië, Eswatini, Zambië, Zimbabwe en Malawi, asook dele van ander kontinente wat deel van die superkontinent Gondwana was.
Die bekkens waarin dit afgeset is, het gevorm tydens die vorming en opbreking van die oerkontinent Pangea. Fossiele sluit in plante (beide makrofossiele en stuifmeel), seldsame insekte en vis, algemene en uiteenlopende tetrapodes (meestal Therapsida-reptiele en Temnospondyli-amfibieë, asook dinosourusse in die boonste strata), en spore van biologiese aktiwiteit. Hulle biostratigrafie word gebruik as die internasionale standaard om die verband te bepaal tussen niemariene strata van die Perm tot die Jura.
Week 19
Die Skotse nasionale rugbyspan verteenwoordig Skotland in internasionale rugby. Rugby word in Skotland deur die Skotse Rugbyunie geadministreer. Die Skotse rugbyspan is tans (3 Mei 2020) agste op Wêreldrugby se wêreldranglys gelys. Die span neem deel aan die vierjaarlikse Rugbywêreldbeker en die jaarlikse Sesnasies-toernooi, saam met Engeland, Frankryk, Ierland, Italië en Wallis. Skotland is ook een van die lande wat deel uitmaak van die Britse en Ierse Leeus – spelers wat vir Skotland mag speel kan dus ook vir die Leeus gekies word.
Skotse rugby dateer terug na 1871 toe Skotland Engeland in die eerste internasionale rugbywedstryd op Raeburn Place verslaan het. Sedert die voorganger van die Vyf- en Sesnasiestoernooi, die Tuisnasies, in 1883 begin is, is die span 15 keer as kampioen gekroon – insluitend in die laaste Vyfnasies in 1999 – en het nog nege ander kere die titel gedeel. Sedert Italië in 2000 by die kompetisie aangesluit het om die Sesnasies te vorm, kon Skotland nog nie ’n titel verower nie. Sedert die Rugbywêreldbeker in 1987 ingevoer is, het Skotland aan al nege toernooie deelgeneem. Skotland se beste uitslag is in 1991 behaal toe die span die uitspeelwedstryd om die derde plek teen die All Blacks verloor het.
Daar is nog altyd strawwe wedywering tussen Skotland en hul Britse buurnasie Engeland. Die spanne ding jaarliks as deel van die Sesnasies om die Calcuttabeker mee, waarvan Engeland die huidige wenner is. In 2006 se roemryke oorwinning het Skotland Engeland met 18–12 verslaan. Engeland het egter die titel aan die begin van 2007 herower. Sedert 1990 kon Skotland hul ou vyand vyf keer klop, wel in 2018 en 2019.
Skotse spelers dra tradisioneel donkerblou truie, wit broeke en donkerblou kouse. Die span se tuisstadion is Murrayfield in Edinburg waar hulle vir die eerste keer in 1925 gespeel het. Veral tydens tuiswedstryde skep die Skotse aanhangers, ondersteun deur tradisionele doedelsakke, ’n unieke atmosfeer wanner hulle "Flower of Scotland" sing. Elf voormalige Skotse rugbyspelers is in Wêreldrugby se Heldesaal opgeneem.
Week 20
Apple Inc. (gelys op NASDAQ as AAPL, voorheen Apple Computer, Inc.) is ’n Amerikaanse multinasionale korporasie wat rekenaars, verbruikerselektronika, bedryfsstelsels en programmatuur ontwerp, vervaardig en - naas tradisionele kleinhandelkanale - ook in sy eie aanlyn- en straatwinkels (Apple Stores) bemark. Apple se hardewaretoestelle word - in teenstelling met dié van ander vervaardigers - rondom die onderneming se eie sagteware ontwikkel om volledige versoenbaarheid van alle komponente te verseker. Veiligheid en modernisties-estetiese ontwerpe is ander streng kriteria.
In die 1970’s was Apple een van die eerste vervaardigers van persoonlike rekenaars wat danksy sy bemarkingstrategie vir sy Macintosh-reeks ’n beslissende bydrae tot die kommersiële sukses van tuisrekenaars gelewer het. In die 1980’s het die maatskappy nog eens ’n baanbrekersrol by die invoering van grafiese koppelvlakke en rekenaarmuise vervul. Met die bekendstelling van die iPod in 2001, die slimfoon iPhone in 2007, die tabletrekenaar iPad in 2010 en die slimhorlosie Apple Watch in 2015 het Apple sy sakebelange ook na ander produkvelde uitgebrei.
Sy programmatuur sluit die volgende in: die macOS-bedryfstelsel; die iTunes-mediaspeler; die iLife-pakket van multimedia- en kreatiwiteitsprogrammatuur; die iWork-pakket van produktiwiteitsprogrammatuur; Aperture, ’n professionele fotografiepakket; Final Cut Studio, ’n reeks van professionele en rolprentindustrieprogrammatuurprodukte; Logic Studio, ’n reeks van musiekproduksieprogrammatuur; die Safari-webblaaier; en iOS en iPadOS, die mobiele bedryfstelsels vir Apple se slimfone en tabletrekenaars.
Week 21
Die Verenigde Koninkryk (Engels: United Kingdom; kort UK, VK) of Brittanje, amptelik die Verenigde Koninkryk van Groot-Brittanje en Noord-Ierland (United Kingdom of Great Britain and Northern Ireland), is die grootste eilandnasie in Europa en bestaan uit die vier lande (in Engels nations genoem) Engeland, Skotland, Wallis en Noord-Ierland. Dit is noordwes van die Europese vasteland op die hoofeiland Groot-Brittanje geleë en beslaan daarnaas ook sowat 'n sesde van sy westelike buureiland Ierland (Noord-Ierland). Die staatsgebied word omring deur die Noordsee in die ooste, die Engelse Kanaal in die suide en die Atlantiese Oseaan in die weste en die noorde. As gevolg van sy koloniale verlede is daar nog steeds talle kleiner oorsese besittings.
Die historiese oorspronge van die Verenigde Koninkryk strek terug tot in die tydperk van die Angel-Saksiese koning Athelstan wat in die vroeë 10de eeu n.C. oorheersende invloed oor aangrensende Keltiese koninkryke begin uitoefen het. In die volgende eeue het ook verder af geleë koninkryke deur militêre verowering onder Engelse gesag gekom.
Wallis, 'n losse verbond van Keltiese koninkryke in die suidweste van Groot-Brittanje, is deur die sogenaamde Uniewette (Acts of Union) van 1535 en 1542 formeel met Engeland verenig. Skotland, wat al sedert 1603 deur 'n Engelse monarg geregeer word, is in 1707 formeel met Engeland en Wallis verenig om die Verenigde Koninkryk van Groot-Brittanje te vorm (Acts of Union 1707). Sedertdien is na die verskillende volke binne die Verenigde Koninkryk as Britte verwys.
Ierland het vanaf die 17de eeu geleidelik onder Engelse gesag gekom en is in 1800 volgens die Uniewet (Act of Union) formeel met Groot-Brittanje verenig. Die grootste deel van Ierland, 'n merendeels Rooms-Katolieke land, het in 1922 sy onafhanklikheid van die Verenigde Koninkryk verwerf, maar ses van die historiese provinsie Ulster se nege graafskappe met 'n oorwegend Protestantse bevolking het as Noord-Ierland deel van die Verenigde Koninkryk gebly.
Betrekkinge tussen die vier landsdele van die Verenigde Koninkryk is verskeie kere deur politieke, ekonomiese en kulturele spanning vertroebel. So het die regerende party in Skotland, die Skotse Nasionale Party, laat in 2014 'n vergeefse poging aangewend om Skotse onafhanklikheid deur middel van 'n referendum te bewerkstellig. Die Britse regering het politieke ontevredenheid met die tendensieel sentralistiese regeringstelsel in die laat 20ste eeu deur die skepping van streeksparlemente met sekere bevoeghede in Noord-Ierland, Skotland en Wallis probeer teenwerk.
Britse entrepreneurs, tegnici en wetenskaplikes het beslissende bydraes tot die wêreldekonomie en tegnologiese vooruitgang gemaak. So was die Verenigde Koninkryk die eerste land ter wêreld wat die nywerheidsomwenteling ondergaan het. In die tyd ná die Tweede Wêreldoorlog het die land sy internasionale invloed veral op kulturele gebied laat geld, waaronder literatuur, toneelkuns, film, televisie en popmusiek. Die lang lys van suksesvolle uitvoere sluit die Engelse taal in wat vandag orals op aarde as die leidende medium en lingua franca van ekonomie, wetenskap, kuns en kultuur gebesig word.
Van die Verenigde Koninkryk se huidige totale bevolking van 65,1 miljoen is die oorgrote meerderheid (sowat 54,8 miljoen of 84,2 persent) in Engeland saamgetrek. Die bevolking van Wallis word op 3,1 miljoen beraam (vyf persent van die VK se totale bevolking), dié van Skotland op 5,4 miljoen (agt persent) en dié van Noord-Ierland op 1,85 miljoen (drie persent). Die gemiddelde bevolkingsdigtheid vir die hele Koninkryk is 265 inwoners per km².
Die Verenigde Koninkryk is 'n stigterslid van die Britse Statebond, die NAVO en die Verenigde Nasies. Tussen 1 Januarie 1973 en 31 Januarie 2020 was dit daarnaas 'n lidland van die Europese Unie. Ontevredenheid met die EU se beleid van politieke integrasie en massa-immigrasie uit Oos-Europese EU-lidlande, wat buitengewone druk op gesondheidsdienste en die behuisings- en arbeidsmark geplaas het, was van die hoofredes vir 'n meerderheid Britse kiesers om in 'n referendum op 23 Junie 2016 teen die land se voortgesette EU-lidmaatskap te stem.
Week 22
Die South African College Schools (SACS) is ’n laer- en hoërskool in Nuweland, Kaapstad, wat onderrig deur medium van Engels aan 1 588 seuns van gr. R tot gr. 12 bied.
Die hoërskool roem hom daarop dat hy die oudste sekondêre skool in Suid-Afrika is, hoewel Muir-kollege op Uitenhage daarop aanspraak maak dat hy sewe jaar ouer is. SACS is een van net vier skole wat Cecil John Rhodes in sy testament uitgesonder het as ontvanger van een van die 10 Rhodes-beurse wat jaarliks aan matrikulante in Suider-Afrika toegeken word. Die ander drie is die Diocesan College (Bishops) in die aanliggende Rondebosch, Paul Roos Gimnasium op Stellenbosch en St. Andrew-kollege in Grahamstad.
Die twee afsonderlike afdelings wat gesamentlik as SACS bekendstaan, is die South African College Junior School en die South African College High School. Hoewel die hoërskool se skoolgeld van R34 800 p.j. in 2016 en die laerskool s’n van R37 860 amper gelyk aan of selfs meer is as sommige privaatskole s’n, is SACS al sedert Junie 1926 'n staatskool.
Week 23
Die Walliese nasionale rugbyspan verteenwoordig Wallis in internasionale rugby. Rugby word in Wallis deur die Walliese Rugbyunie geadministreer. Die Walliese rugbyspan is tans (31 Mei 2020) sesde op Wêreldrugby se wêreldranglys gelys. Die span neem deel aan die vierjaarlikse Rugbywêreldbeker en die jaarlikse Sesnasies-toernooi, saam met Engeland, Frankryk, Ierland, Italië en Skotland. Wallis is ook een van die lande wat deel uitmaak van die Britse en Ierse Leeus – spelers wat vir Wallis mag speel mag dus ook gekies word vir die Leeus. Wallis is een van die min lande waar rugby die hoofsport is. Slegs die Cookeilande, Fidji, Nieu-Seeland, Samoa en Tonga kan soortgelyke bewerings maak.
Walliese rugby dateer terug na 1881 toe Wallis deur Engeland in hulle eerste internasionale rugbywedstryd geklop is. Sedert die voorganger van die Vyf- en Sesnasiestoernooi, die Tuisnasies, in 1883 begin is het die span 27 keer gewen en het nog twaalf ander kere die titel gedeel. Sedert Italië in 2000 by die kompetisie aangesluit het om die Sesnasies te vorm kon Wallis vyf titels verower, die laaste in 2019. Sedert die Rugbywêreldbeker in 1987 ingevoer is, het Wallis aan al nege toernooie deelgeneem. Wallis se beste uitslag is in 1987 behaal toe die span die uitspeelwedstryd om die derde plek teen die Wallabies gewen het.
Die beheerliggaam Wêreldrugby beskou Wallis as ’n vlak-een rugbynasie. Verskeie Walliese spelers van die 1970’s word gereken as van die beste in die geskiedenis van die spel. Alhoewel verskeie swak vertonings in die laat 1980’s en 1990’s die span se reputasie baie skade berokken het, het ’n herstel in die 2000’s en Sesnasies Grand Slams in 2005, 2008, 2012 en 2019 daartoe bygedra om die situasie om te keer. As gevolg van die sukses het Wallis die eerste Europese span ooit geword om ’n Grand Slam met meer weg- as tuiswedstryde te verower.
Walliese spelers dra tradisioneel rooi truie, wit broeke en rooi sokkies. Die span se tuisstadion is Millennium in Cardiff waar hulle vir die eerste keer in 1999 gespeel het. 19 voormalige Walliese rugbyspelers is in Wêreldrugby se Heldesaal opgeneem.
Week 24
Tafelberg (Engels: Table Mountain; Khoi: Huriǂoaxa of Hoerikwaggo, "Seeberg") is ’n berg van 1 km hoog in Suid-Afrika met ’n uitsig oor Kaapstad en die Kaapse Skiereiland. Dit het ’n kenmerkende plat plato, wat ’n mesa genoem word, en strek omtrent drie kilometer van punt tot punt. Die grootste deel van die berg bestaan uit 450–510 miljoen jaar oue gesteentes. Dié gesteentes beslaan ook die boonste laag van die Kaapse Plooiberge, waarvan Tafelberg deel is. Dit is uiters harde, erosiebestande kwartssandsteen, wat die Skiereiland-formasie genoem word en die steil grys kranse vorm.
’n Kabelspoor neem besoekers van ’n kabelstasie aan die westelike berghang na die kruin. Van daar is ’n asemrowende uitsig oor Kaapstad, Tafelbaai, Leeukop, Vlaeberg en Robbeneiland in die noorde, asook die Atlantiese kuslyn in die weste en suide.
Die berg se hoogste punt is by die Maclear-baken. ’n Berugte, gevaarlike ligging is die Carrel-lys, ’n ononderbroke afgrond, nie ver van die Maclear-baken af nie.
Die stad Kaapstad omring deesdae die berg; plaaslike inwoners gebruik die berg graag as ’n landmerk om deur die stad te navigeer. Van die aktiwiteite waaraan inwoners en besoekers op die berg kan deelneem, sluit honderde staproetes, asook rotsklim, abseil en bergfietsry in.
Week 25
Die Asjantiryk (Asante-Twi: Asanteman), ook gespel Ashanti of Asante, was van 1670 tot 1957 ’n Akanryk in wat nou Ghana is. Dit het uitgebrei van Asjanti na die hedendaagse Brong-Ahafo-, Sentrale, Oostelike, Groter Accra- en Westelike Streek van Ghana. Danksy die ryk se militêre mag, rykdom, argitektuur, gesofistikeerde hiërargie en kultuur is die Koninkryk Asjanti wyd bestudeer en het meer geskiedskrywings daaroor deur Europese, veral Britse, skrywers die lig gesien as oor enige ander inheemse kultuur van Afrika suid van die Sahara.
In 1896 het ’n Britse ekspedisiemag in Kumasi aangekom. Ná verskeie oorloë met die Asjanti het Brittanje die gebied geannekseer. Die koning is afgesit en verban. Die Asjantiryk is ontbind en het die Britse Goudkuskolonie geword.
In 1935 is die Ashantiryk se selfregering en troon herstel. Toe die Goudkus in 1957 sy onafhanklikheid van Brittanje kry en Ghana word, het die Asjantiryk deel van dié land geword.
Week 26
.jpg)
Die Kamtsjatka-skiereiland (Russies: полуостров Камчатка) is ’n 1 250 km lange en maksimaal 450 km breë bergagtige skiereiland in die Russiese Verre-Ooste, nege tydsones oos van Moskou geleë. Met ’n oppervlakte van 370 300 km² is Kamtsjatka die naasgrootste skiereiland in Rusland ná Taimir, met 'n bevolking wat op sowat 400 000 beraam word. Daar word na die inwoners as Kamtsjadale verwys.
Kamtsjatka is geleë tussen die Stille Oseaan in die ooste, die See van Ochotsk in die weste en die Beringsee in die noordooste. As militêre spergebied naby die Sowjet-Russiese grens met die Verenigde State was Kamtsjatka vanaf 1939 vyf dekades lank nie toeganklik vir buitelandse toeriste nie. Sommige militêre spergebiede bestaan steeds, en hulle mag nie deur toeriste betree word nie. Nogtans lok die ongerepte natuurskoon en Kamtsjatka se reputasie as eersterangse wildernis- en skisport-toerismebestemming sedert die vroeë 1990's steeds meer besoekers na die unieke skiereiland wat slegs per skip of per vliegtuig via Moskou se internasionale Sjeremetjewo-lughawe bereikbaar is. Met 'n vliegtyd van nege uur is die diens van Moskou na Petropawlofsk-Kamtsjatski tans die langste binnelandse vliegroete in die Russiese Federasie. Die reistyd van vlugte vanaf die Internasionale Ted Stevens-lughawe in Anchorage, Alaska - 'n seisoenale roete wat in die somermaande deur Yakutia Airlines bedien word - is net helfte so lank.
Die oorspronklike administratiewe eenheid of oblast Kamtsjatka het vanaf 1932 bestaan, met 'n oppervlakte van 473 300 km². Dit is in 1991 opgesplits in Kamtsjatka (179 737 km²) en Korjakië (292 563 km²). As gevolg van 'n verdere administratiewe hervorming vorm die Kamtsjatka-skiereiland, die Kommandeur-eilande en die Karaginski-eiland sedert 1 Julie 2007 die Kamtsjatka-krai van Rusland.
Week 27
Die Argentynse nasionale rugbyspan is ’n sportspan wat Argentinië in internasionale rugby verteenwoordig. Die span wat in hemelblou en wit truie speel, dra die bynaam los Pumas (Spaans vir: "die Poemas").
Rugby word in Argentinië deur die Argentynse Rugbyunie (UAR, van Spaans: Unión Argentina de Rugby) geadministreer. Die Argentynse rugbyspan is tans (Junie 2020) tiende op Wêreldrugby se wêreldranglys gelys en tans die top rugbyspan in die Amerikas. Argentinië is onoorwonne ten opsigte van al die ander nasionale rugbyspanne van dié vasteland; met uitsondering van Kanada, teen wie Argentinië drie wedstryde verloor het. Argentinië speel sedert 2012 jaarliks teen die All Blacks van Nieu-Seeland, die Springbokke van Suid-Afrika en die Wallabies van Australië in die Rugbykampioenskap (voorheen die Drienasiesreeks).
Argentinië se eerste internasionale rugbywedstryd was in 1910 teen ’n besoekende Britse Eilande-span. Dié land word vandag as een van die wêreld se voorste rugbynasies beskou en het sover aan elke rugbywêreldbekertoernooi wat sedert 1987 gehou is, deelgeneem, en hul beste prestasie met die derde plek tydens die Rugbywêreldbeker in 2007 behaal. ’n Verrassende oorwinning oor die gasheer Frankryk het Argentinië na die vierde plek op die wêreldranglys geneem. Die span was onoorwonne in hul poelfase en kon vir die eerste keer tot die halfeindrondte vorder, nadat hulle Skotland 19–13 in die kwarteindstryd geklop het. Argentinië is egter deur die latere wêreldkampioen Suid-Afrika 37–13 in die halfeindstryd verslaan, maar Argentinië kon hul verrassing van die poelfase herhaal deur Frankryk ’n tweede keer te klop en het die derde plek behaal. Ná afloop van die toernooi het die span met die derde plek hul beste posisie op die wêreldranglys behaal.
Week 28
.jpg)
Wallis (Engels: Wales; Wallies: Cymru) is een van die vier lande van die Verenigde Koninkryk. Dit lê in die suidweste van Groot-Brittanje en word deur die Engelse graafskappe Cheshire, Shropshire, Herefordshire en Gloucestershire in die ooste, die Kanaal van Bristol in die suide, die Sint-Georgekanaal (St. George's Channel) in die suidweste en die Ierse See in die weste en noorde begrens.
Wallis het nooit as 'n soewereine staat bestaan nie, en die Walliese deelkoninkryke is in 1282 deur Engeland geannekseer, nadat die Engelse koning Edward I in die Slag van Cilmeri 'n oorwinning oor die Walliese monarg Llywelyn II behaal het. Die Walliese Reg is egter in sommige plekke tot die afkondiging van die nuwe wetgewing oor regsake in Wallis (Laws in Wales Acts) in die jare 1535 tot 1542 behou.
Cardiff, die grootste stad van Wallis, is in 1955 as sy hoofstad aangewys, terwyl die Prins van Wallis 'n amptelike woning in Caernarfon het. Die plaaslike parlement, die Nasionale Vergadering van Wallis, is in 1999 ná 'n referendum gevorm.
Wallis word tradisioneel verbind met 'n reeks ikoniese simbole – Walliese manskore, rugby, steenkoolmyne en lang reekse van terrashuise waarin mynbouwerkers gehuisves is, leiklipgroewe, Middeleeuse kastele (soos die "Ysterring" wat ná die Engelse verowering van Wallis ontstaan het), die bergpiek Mount Snowdon en skaapteelt (daar is steeds drie skape vir elke inwoner).
Week 29
Die koninkryk Koesj (gespel Kus in die Afrikaanse Bybel) was ’n antieke koninkryk in Nubië wat aan die Nylrivier van Soedan en Egipte geleë was. Dit was gesentreer in die gebied waar die Blou- en Wit-Nyl saamvloei en val vandag in Soedan. Volgens Egiptiese bronne was die plaaslike naam k3š (kuɫuʃ of kuʔuʃ uitgespreek). Dit was ook ’n etniese term vir die plaaslike bevolking en kom voor in die naam van byvoorbeeld koning Kasjta ("die Koesjiet").
Die Koesjitiese bewindstydperk in Nubië het begin ná die einde van die Bronstydperk en die val van die Nuwe Ryk van Antieke Egipte, waarvan dit vroeër deel was. Sy hoofstad in die vroeë deel van sy bestaan was Napata (die hedendaagse Karima in Soedan). Die hoofstad is later na Meroë geskuif.
Die eerste konings van Koesj het die land se grense aansienlik uitgebrei. Nadat koning Kasjta Egipte in die 8ste eeu v.C. binnegeval het, het die Koesjitiese konings as farao's van die 25ste Dinastie regeer. Die mag van die 25ste Dinastie het onder koning Tirhaka ’n hoogtepunt bereik, maar ’n eeu nadat die Koesjiete Egipte verower het, is hulle deur die Nieu-Assiriese Ryk onder Assurbanipal verslaan en eindelik deur Psamtik I uit Egipte verdryf.
Koesj, met sy hoofstad in Meroë, het tot die 4de eeu n.C. bestaan, toe dit verswak en van die kaart af verdwyn het. Die hoofstad is eindelik beset en tot op die grond afgebrand deur die Koninkryk Aksoem. Daarna het die Nubiërs die drie (op die ou end gekerstende) koninkryke Nobatië, Makoerië en Alodië gestig. Hulle taal, Meroïties, wat van 300 v.C. af tydens die Meroïtiese tydperk gepraat is, het ook vermoedelik omstreeks dié tyd uitgesterf.
Historici verbind die bestudering van Koesj se geskiedenis baie nou met Egiptologie omdat dit so naby aan Egipte geleë was en Koesj 'n eeu lank oor Egipte regeer het. Veral toe Koesj deel van die Nuwe Ryk was, het sy kultuur in ’n groot mate veregipties.
Week 30
Botswana is ’n landingeslote land in Suider-Afrika. Die land was voorheen die Britse protektoraat Betsjoeanaland binne die Volkebond. Met onafhanklikheid op 30 September 1966 verander die land se naam na Botswana. Sedertdien handhaaf Botswana ’n tradisie van ’n stabiele verteenwoordigende republiek met ’n konsekwente stelsel van ononderbroke demokratiese verkiesings en die beste posisie van Afrika in die wêreldwye korrupsie-indeks sedert sowat 1998. Dit is nou Afrika se oudste deurlopende demokrasie.
Botswana is topografies plat en sowat 70% van sy oppervlakte word deur die Kalahariwoestyn beslaan, terwyl die noordooste deur die Okavangodelta oorheers word. Dit word deur Suid-Afrika in die suide en suidooste, Namibië in die weste en noorde, en Zimbabwe in die noordooste begrens. Die grens met Zambië in die noorde naby Kazungula is swak gedefinieer maar is hoogstens ’n paar honderd meter lank. Volgens ander menings ontmoet die grense van die vier lande Botswana, Namibië, Zambië en Zimbabwe op een enkele punt en sal vervolgens die enigste internasionale vierlandepunt wêreldwyd vorm. Dié moontlike vierlandepunt is egter sonder algemene internasionale erkenning. Hiervan hang ook die aantal buurlande van Botswana af: drie of vier. In die noorde word Botswana deur die smal Namibiese Kaprivistrook van Angola geskei.
Die eerste inwoners van die hedendaagse Botswana was sedert 25 000 v.C. die Boesmans wat vir hul rotstekeninge orals in Suider-Afrika bekend staan en veral jagter-versamelaars was. Die Bantoevolke het sowat 1000 jaar gelede Suider-Afrika binne beweeg en hulle hier as landbouers en veewagters gevestig. Die land se bevolking bestaan veral uit Batswana en hul taal is Setswana, ook bekend as Tswana. Tydens die Wedloop om Afrika het die hedendaagse Botswana in 1885 ’n Britse protektoraat geword, Betsjoeanaland, om te verhoed dat die gebied by die Zuid-Afrikaansche Republiek of Duits-Suidwes-Afrika ingelyf word. Op 30 September 1966 het die land van die Verenigde Koninkryk onafhanklik geword en sy naam na Botswana (“land van die Tswanas”) verander.
Week 31
.jpg)
Veldmaarskalk Bernard Montgomery, 1ste Burggraaf Montgomery van Alamein, KG GCB DSO PC DL (17 November 1887 – 24 Maart 1976), was ’n senior Britse offisier wat in die Eerste én Tweede Wêreldoorlog geveg het.
Montgomery se eerste deelname aan oorlogvoering was tydens die Eerste Wêreldoorlog as ’n junior offisier van die Koninklike Warwickshire-regiment. In die tussenoorlogse tyd was hy die bevelvoerder van die 17de (Diens)bataljon, Koninklike Musketiers en later die 1ste Bataljon, Koninklike Warwickshire-regiment, voordat hy bevelvoerder van die 9de Infanteriebrigade en daarna die bevelvoerende generaal (GOC) van die 8ste Infanteriedivisie geword het.
Tydens die Westelike Woestyn-veldtog van die Tweede Wêreldoorlog was Montgomery van Augustus 1942, deur die Tweede Slag van El Alamein tot met die finale Geallieerde oorwinning in Tunisië in Mei 1943 bevelvoerder van die Britse Agtste Leër. Hy het daarna die Britse Agtste Leër aangevoer tydens die Geallieerdes se inval in Sisilië en Italië en was in bevel van al die Geallieerde grondmagte tydens die Slag van Normandië (Operasie Overlord), van D-dag op 6 Junie 1944 tot 1 September 1944. Vir die res van die Noordwes-Europese veldtog, insluitende die mislukte poging om die Rynrivier oor te steek tydens Operasie Market Garden, was hy bevelvoerder van die 21ste Leërgroep.
Toe pantsertroepe van die Duitse Weermag deur die Amerikaanse linies in België breek tydens die Ardenne-offensief, is Montgomery aangestel as bevelvoerder van die noordelike skouer van die uitloper. Dit het tydelike bevel van die Amerikaanse Eerste en Negende Leër ingesluit.
Week 32
Die Ierse nasionale rugbyspan verteenwoordig die hele Ierland in internasionale rugby. Rugby word in Ierland deur die Ierse Rugbyvoetbalunie (IRFU, van Engels: Irish Rugby Football Union) geadministreer. Die Ierse rugbyspan is tans (2 Augustus 2020) vierde op Wêreldrugby se wêreldranglys gelys. Die span neem aan die vierjaarlikse Rugbywêreldbeker en die jaarlikse Sesnasies-toernooi deel. Ierland is ook een van die lande wat deel uitmaak van die Britse en Ierse Leeus – spelers wat vir Ierland mag speel mag dus ook gekies word vir die Leeus.
Ierse rugby dateer terug na 1875 toe Ierland deur Engeland in hulle eerste internasionale rugbywedstryd geklop is. Sedert die voorganger van die Vyf- en Sesnasiestoernooi, die Tuisnasies in 1883 begin is, het die span 14 keer gewen en het nog nege ander kere die titel gedeel. Sedert Italië in 2000 by die kompetisie aangesluit het om die Sesnasies te vorm het Ierland vier titels verower, die laaste in 2018. Sedert die Rugbywêreldbekertoernooi in 1987 ingevoer is, het Ierland aan al nege toernooie deelgeneem, waar hulle, behalwe vir 1999 en 2007, in die kwarteindrondte uitgeskakel is.
Die Ierse nasionale rugbyspan is in die rugbywêreld uniek, aangesien dit die hele Ierland verteenwoordig en nie net een onafhanklike staat nie. Spelers uit beide die Republiek Ierland en Noord-Ierland, een van die vier lande van die Verenigde Koninkryk, mag vir die Ierse rugbyspan uitdraf. Vervolgens gebruik die Ierse rugbyspan nóg een van die lande se volksliedere, nóg een van hul vlae as ’n verteenwoordigende simbool; pleks daarvan gebruik die Ierse nasionale rugbyspan sy eie vlag – dié van die Ierse Rugbyvoetbalunie – en himne. Alternatiewelik betree die span die veld met beide die vlae van Ierland en Ulster, waartoe die ses Ierse graafskappe in Noord-Ierland behoort. As gevolg van die gemeensame span vir beide die Republiek Ierland en Noord-Ierland word die Ierse nasionale rugbyspan, nes die soortgelyke Ierse nasionale hokkiespan en die Ierse nasionale krieketspan, as ’n belangrike simbool vir vrede en samewerking op die polities verdeelde eiland Ierland beskou. Twaalf voormalige Ierse rugbyspelers is in Wêreldrugby se Heldesaal opgeneem.
Week 33
Treviso [tre'vizo], Venesiaans Trevixo, is 'n welvarende nedersetting en munisipaliteit (comune) in die Noordoos-Italiaanse streek Veneto met 'n bevolking van meer as 85 000. Na sy inwoners word in Italiaans as trevigiani of trevisani verwys.
Treviso, wat as administratiewe setel van die gelyknamige provinsie dien, is in die Venesiaanse vlakte by die samevloeiing van die Botteniga- en Sile-riviere geleë, sowat 30 km noord van Venesië en 40 km noordoos van Padua - temidde van die historiese landskap Marca Trevigiana.
In ekonomiese opsig word die stadsnaam verbind met wêreldrolspelers soos De’Longhi en Benetton - twee ondernemings wat hul oorsprong in Treviso het en steeds vanuit die stad bestuur word - en sy Antonio Canova-lughawe (een van drie in Venesië en sy omgewing - genoem na die befaamde Venesiaanse neoklassieke beeldhouer wie se borsbeeld hier vertoon word). Dit is veral gewild by laekosterederye soos die Ierse Ryanair en hanteer jaarliks meer as drie miljoen passasiers. Treviso is daarnaas een van Italië se modemetropole - met bekende mode-etikette wat hul hoofkwartiere in die nabye omgewing het en 'n groot verskeidenheid modeboetieke. Vir fynproewers bied Treviso 'n groot keuse van eersterangse restaurante en osterie.
Week 34
.jpg)
Triton (Grieks: Τρίτων; ook Neptunus I) is die grootste maan van die planeet Neptunus en die eerste maan van dié planeet wat ontdek is. Dit is die sewende grootste maan in die Sonnestelsel.
William Lassell het die maan op 10 Oktober 1846 ontdek, 17 dae ná die ontdekking van dié planeet Neptunus deur Johann Gottfried Galle. Dit is die enigste groot maan in die Sonnestelsel met ’n retrograde wentelbaan (in die teenoorgestelde rigting as waarin sy planeet draai). Vanweë sy retrograde beweging en sy samestelling soortgelyk aan dié van Pluto, word geglo Triton is ’n dwergplaneet wat uit die Kuipergordel aangetrek is. Dit het ’n oppervlak van hoofsaaklik bevrore stikstof, ’n kors van waterys, ’n ysagtige mantel en ’n groot kern van rots en metaal. Die kern maak twee derdes van sy totale massa uit. Die gemiddelde digtheid is 2,061 g/cm3, wat ’n samestelling van sowat 15-35% waterys weerspieël.
Triton is een van die min mane in die Sonnestelsel wat sover bekend geologies aktief is (die ander is Jupiter se mane Io en Europa, en Saturnus se Enkelados en Titaan). As gevolg hiervan is sy oppervlak relatief jonk, met min duidelik sigbare kraters. Ingewikkelde kriovulkaniese en tektoniese terreine dui op ’n ingewikkelde geologiese geskiedenis. ’n Deel van die oppervlak het geisers wat veredelde stikstofgas vrystel, en dit dra by tot ’n klein stikstofatmosfeer minder as 1/70 000 van die druk van die Aarde se atmosfeer op die seevlak. Dit is die tweede grootste maan in verhouding tot sy moederplaneet, naas die Aarde se Maan.
Week 35
Italië (Italiaans: Italia, amptelik die Italiaanse Republiek) is 'n land in Suid-Europa wat – naas die Povlakte in Noord-Italië – grotendeels uit die stewelvormige Appenyne-skiereiland sowel as twee groot eilande in die Middellandse See bestaan: Sisilië (Sicilia) en Sardinië (Sardegna). Daarbenewens behoort kleiner eilande in die Middellandse See soos Capri en Elba ook tot Italië. Die land het 'n gematigde Sentraal-Europese klimaat in die noorde en 'n Mediterreense in die suidelike landsdele.
Aan die noordekant word dit begrens deur die Alpe, en grens aan Frankryk in die noordweste, Switserland en Oostenryk in die noorde en Slowenië in die noordooste. Suid van die Italiaanse vasteland is die eilandnasie Malta geleë wat nie deel uitmaak van Italië nie.
Dikwels word Italië as 'n land van besondere skoonheid beskryf – met 'n veelvuldigheid aan landskapsvorme. Die noorde van die land word deur die ruwe bergwêreld van die Alpe beslaan. Die hoogste bergpieke is in die Monte Rosa-massief langs die grens met Switserland en in die Mont Blanc-massief in die Frans-Italiaanse grensgebied geleë. Net suid van die westelike Alpe het gletsers diep valleie in die bergrotse gesny en 'n Alpynse landskap van mere geskep wat suidwaarts tot die Povallei en die Piëmont strek.
Italië het eers betreklik laat met die 19de eeuse Risorgimento-beweging in 'n gemeenskaplike monargie verenig wat tussen 1861 en 1946 deur die Huis van Savoje geregeer is. Vinnige industrialisering het bygedra tot die land se nuut verworwe status as een van Europa se groot moondhede wat vanaf die 1880's 'n koloniale ryk in Noord- en Oos-Afrika gevestig het.
Italië is 'n stigterslid van die Europese Unie en die NAVO asook 'n lidland van die Verenigde Nasies, en maak deel uit van die Eurosone.
Week 36
Die Neolitiese Omwenteling of Landbouomwenteling was die grootskaalse oorgang van baie menslike kulture tydens die Neolitikum, of Nuwe Steentydperk, van ’n leefstyl van jag en kos uit die natuur na een van landbou en vestiging, wat ’n toenemend groter bevolking moontlik gemaak het. Hierdie gevestigde gemeenskappe het mense in staat gestel om plante te bestudeer om vas te stel hoe hulle groei en ontwikkel.
Volgens argeologiese data het die domestisering van verskillende soorte plante en diere afsonderlik van mekaar op verskillende plekke op aarde plaasgevind, vanaf die epog Holoseen (sowat 12 500 jaar gelede).
Die omwenteling het meer behels as die aanvaarding van ’n beperkte hoeveelheid tegnieke om voedsel te vervaardig. Oor die volgende millenniums het die klein en beweeglike groepe jagter-versamelaars wat die menslike voorgeskiedenis gekenmerk het, verander in sedentêre (nienomadiese) gemeenskappe met geboude huise en dorpe. Hierdie gemeenskappe het hulle natuurlike omgewing radikaal verander deur middel van gespesialiseerde voedselverbouing, met bedrywighede soos besproeiing en ontbossing wat die vervaardiging van meer kos moontlik gemaak het. Nog ontwikkelings wat wyd voorgekom het, is die tem van diere, pottebakkery, gepoleerde klipgereedskap en vierkantige huise.
Hierdie ontwikkelings het die basis verskaf vir gesentraliseerde administrasies en politieke strukture, hiërargiese ideologieë, ontpersoonlikte kennisstelsels (byvoorbeeld skryf), digbevolkte nedersettings, die spesialisering en verdeling van arbeid, meer handel, die ontwikkeling van niedraagbare kuns en argitektuur en die besit van eiendom. Die vroegs bekende beskawing het in Sumer in Suid-Mesopotamië ontwikkel (omstreeks 6 500 v.C.); die ontstaan daarvan het ook die Bronstydperk ingelui.
Week 37
Die Verenigde State se nasionale rugbyspan (Engels: United States national rugby union team) is ’n sportspan wat die Verenigde State in internasionale rugby verteenwoordig. Dié span dra die bynaam “die Arende” (the Eagles), afgelei van die VSA se nasionale dier, die Amerikaanse seearend (Haliaeetus leucocephalus). Rugby word in die Verenigde State deur VSA Rugby geadministreer. Die Verenigde State se nasionale rugbyspan is tans (September 2020) 16de op Wêreldrugby se wêreldranglys gelys en die tweede beste rugbyspan in die Amerikas ná Argentinië. Tot rugby se terugkeer na die Olimpiese Spele in 2016 was die VSA die titelhouers van die Olimpiese rugbykampioenskap, nadat hulle hul enigste teenstander tydens die Olimpiese Somerspele 1920 verslaan en tydens die Olimpiese Somerspele 1924 hul titel suksesvol verdedig het.
Die Verenigde State het in 1912 hul internasionale rugbydebuut teen Australië gemaak. Die span neem jaarliks deel aan Wêreldrugby se Stille Oseaan Nasiesbeker teen Fidji, Japan, Kanada, Samoa en Tonga. Die Verenigde State neem ook gereeld aan die Amerikaanse Kampioenskap deel en speel tydens dié toernooi teen Argentinië XV, Brasilië, Chili, Kanada en Uruguay.
Die VSA word reeds lank as ’n mindere rugbynasie gesien, maar deur ’n professionele benadering is die Arende besig om verbeterings in afrigting, bestuur en spelerontwikkeling te maak en het as ’n resultaat hiervan vordering op die veld gelei. Die Arende het potensieel ’n reuse poel spelers aangesien baie Amerikaners Amerikaanse voetbal op hoërskool en kollege speel. Hulle verruil egter nie sommer die sport om oor te gaan na ander sportkodes soos bv. rugby terwyl hulle op hoërskool is nie. Baie min Amerikaners word egter groot met rugby en meeste spelers speel vir die eerste keer op kollege of selfs later rugby. Die gemiddelde Amerikaanse speler het dus baie minder rugby-ondervinding as spelers van soortgelyke ouderdom in die tradisionele rugbynasies.
Week 38
Die jagluiperd (Acinonyx jubatus), voorheen vlaktetier, is 'n soogdier en karnivoor in die katfamilie (Felidae – Felinae) en kom in 'n verskeidenheid van habitats voor, hoofsaaklik in Afrika en gedeeltes van die Midde-Ooste. Die spesie is die enigste oorlewende spesie van die genus Acinonyx en word deur die IUBN geklassifiseer as 'n kwesbare spesie. Dit is die vinnigste landsoogdier en kan snelhede van tussen 112 en 120 km/h (70 en 75 m.p.u.) bereik oor kort afstande van ongeveer 450 meter (1 500 voet) en kan binne drie sekondes van 0–100 km/h versnel, wat vinniger is as die meeste supermotors. 'n Klein groepering van 'n subspesie word in Iran aangetref. Hulle verkies oop savannes, grasveld of bosveld.
Hierdie katsoort het 'n kenmerkende eienskap wat die pote betref: die kloue kan nie heeltemal terugtrek nie en tesame met die vorm van die kussinkies maak dit vasgryp so te sê onmoontlik. Jagluiperds is wel daartoe in staat om tot in lae en maklik bereikbare takke te spring, maar nie regop bome te beklim nie. Die jagluiperd het 'n breë borskas en 'n skraal pens. Die grofgehaarde pels is donkergeel tot geelbruin met ronderige, vlekkies van tussen 2 tot 3 cm in deursnee wat 'n sekere mate van kamoeflering tydens jagtogte bied. Daar is geen vlekke op sy wit pens nie, maar die stert het wel vlekke wat saamsmelt om vier tot vyf donker kringe by die wit kwassie van die stertpunt te vorm. Die uitdrukking in sy groot geelbruin oë in sy koppie is eintlik sag in verhouding met die luiperd se onheilspellende blik. Die opvallende “traanstrepe” wat vanaf die oë al langs die snoet na die bolip loop hou sonlig uit sy oë en kom goed te pas tydens jagtogte of waarneming oor lang afstande. Hoewel die liggaam hoogs gespesialiseerd is vir hoë spoed, het hy min uithouvermoë en is eerder aangepas vir kort afstande. Stormlope is selde meer as 250 tot 300 m.
Week 39
Edward Teller (15 Januarie 1908 – 9 September 2003) was 'n Hongaars-Amerikaanse teoretiese fisikus wat bekend was as "die vader van die waterstofbom", maar was egter slegs 'n deel van die span wat die tegnologie ontwikkel het. Teller was sy lewe lank bekend vir sy wetenskaplike vermoë en ook vir sy moeilike interpersoonlike verhoudings en wisselvallige persoonlikheid. Hy het sy opleiding aan die Fasori Lutherse Gimnasium en die Minta Gimnasium in Boedapest ontvang. Op 'n vroeë ouderdom het hy godsdiens vaarwel geroep. "Godsdiens was nie 'n probleem in my gesin nie", het hy later in sy lewe gesê.
In 1942 was Teller deel van Oppenheimer se somerbeplanningsessie vir die Manhattan-projek aan die Universiteit van Kalifornië en was 'n vroeë lid van die Manhattan-projek, belas met die ontwikkeling van die eerste atoombom, en het 'n suksesvolle ontwerp vir 'n soliede putinploffing voorgestel. Hy het ook 'n ernstige poging aangewend om die eerste wapens wat op kernfusie gebaseer is te ontwikkel, maar dit is uitgestel tot na die Tweede Wêreldoorlog. Dit was ná 'n opmerking aan Teller deur Enrico Fermi oor die gebruik van 'n splitsingsreaksie om 'n nog groter fusiereaksie te begin. Tydens die beplanningsessie het Teller die bespreking van 'n kernsplytingwapen na 'n kernfusiewapen afgelei en dit het gelei tot die idee van die waterstofbom. Sy idee van 'n kernfusiewapen het hy die "Super" genoem.
Week 40
Misdaad en Straf (Russies voor die taalhervorming: Преступленіе и наказаніе; ná die hervorming: Преступление и наказание, Afrikaanse transkripsie: Prestoeplenije i nikazanije; Russiese uitspraak: [prʲɪstʊˈplʲenʲɪje ɪ nəkɐˈzanʲɪje]) is 'n roman deur die Russiese skrywer Fjodor Dostojefski. Dit is die eerste keer gedurende 1866 in twaalf maandelikse uitgawes in die letterkundige tydskrif Die Russiese Boodskapper gepubliseer. Dit is later in 'n enkele bundel uitgegee. Dit is die tweede van Dostojefski se vollengteromans ná sy tien jaar lange ballingskap in Siberië. Misdaad en Straf word beskou as die eerste groot roman van sy "volwasse periode". Sedert die publikasie daarvan is dit geprys as een van die grootste prestasies in wêreldletterkunde.
Misdaad en Straf fokus op die geestelike angs en morele dilemmas van Rodion Raskolnikof, 'n verarmde oudstudent in Sint Petersburg wat 'n plan uitdink om 'n gewetenlose pandjieshouer vir haar geld te vermoor. Voor die moord glo Raskolnikof hy sal hom met die geld van armoede kan bevry en groot dade verrig. Nadat die moord egter eers gepleeg is, is hy verward, paranoïes en gewalg as gevolg van wat hy gedoen het. Sy regverdiging daarvoor verbrokkel heeltemal terwyl hy met sy skuld en afgryse worstel en in die werklike wêreld met die gevolge van die daad gekonfronteer word.
Week 41
Die Japannese nasionale rugbyspan (Japannees: ラグビー日本代表, Ragubī Nihon Daihyō; ook bekend as Die Kersiebloeisels of Sakura, en meer onlangs die Dapper Bloeisels) is die nasionale rugbyspan van Japan en verteenwoordig dié land tydens internasionale wedstryde (toetswedstryde). Rugby word in Japan deur die Japannese Rugbyvoetbalunie (Japan Rugby Football Union, JRFU), wat in 1926 gestig is, geadministreer. Japan het tot dusver aan elke rugbywêreldbekertoernooi deelgeneem en in 2019 vir die eerste keer die kwarteindstryd behaal. Japan is tans (Oktober 2020) negende op Wêreldrugby se wêreldranglys gelys. Japan word sedert Mei 2020 deur Wêreldrugby as ’n Vlak 1-span beskou.
Die span neem aan die jaarlikse Stille Oseaan Nasiesbeker deel, saam met Fidji, Kanada, Samoa, Tonga en die Verenigde State. Japan het voorheen ook aan die Asiatiese Kampioenskap deelgeneem en dié toernooi 25 keer gewen, by verre meer as enige ander span. Japan is tradisioneel die sterkste rugbymag in Asië en het tot dusver aan elke rugbywêreldbekertoernooi, wat sedert 1987 gehou is, deelgeneem; hulle het in 2019 die eerste toernooi op Asiatiese bodem en buite die “tradisionele tuiste van rugby” gehuisves. Daarbenewens het Japan sodoende die eerste Vlak 2-span geword om ’n rugbywêreldbekertoernooi aan te bied en die Japannese nasionale rugbyspan is net een van twee Vlak 2-spanne (die ander is Kanada) wat by elke rugbywêreldbekertoernooi verskyn het.
Japannese rugby dateer terug na 1866, toe dit in die verdragshawens gespeel is. Die eerste plaaslike universiteitsspanne is in 1899 gestig en Japan se eerste bekende internasionale wedstryd is in 1932 teen ’n Kanadese span gespeel. Beroemde Japannese wedstryde sluit in ’n oorwinning oor die Opkomende All Blacks in 1968 en ’n net-net 3–6-nederlaag teen Engeland in 1971. Beroemde Japannese oorwinnings sluit in ’n 28–24 oor Skotland XV in 1989 en ’n 23–8 oor Wallis in 2013. Tydens die Rugbywêreldbeker 2007 het Japan met 12–12-gelykop gespeel teen Kanada. In 2011 het Japan verbeter deur die Stille Oseaan Nasiesbeker 2011 teen Fidji, Samoa en Tonga te wen. Verdere vooruitgang is getoon toe Japan in 2014 tien agtereenvolgende toetsoorwinnings behaal het (’n rekord vir ’n Vlak 2-span) en vir die eerste keer onder die wêreld se tien beste spanne was. Dit het in 2015 voortgeduur toe hulle hul eerste van drie groot verrassings behaal en die Springbokke tydens die Rugbywêreldbeker 2015 se poelfase met 34–32 oorrompel het. In onlangse jare het Japan teen opponente van gehalte te staan gekom, en het relatief goed gevaar met kwaliteitsuitslae soos ’n gelykopuitslag teen Frankryk en ’n skraps verloor teen Wallis in Cardiff. Hul tweede groot verrassing was ’n 19–12-oorwinning oor die destydse nommer 2-span Ierland tydens die Rugbywêreldbeker 2019 se poelfase. Vervolgens het hulle ná ’n 28–21-oorwinning oor Skotland tot hul eerste kwarteindstryd gevorder, maar is deur die uiteindelike kampioen Suid-Afrika met 26–3 geklop.
Week 42
Amsterdam (Nederlands: [ɑmstərˈdɑm], ) is die titulêre hoofstad en volgens bevolking die grootste stad van die Koninkryk der Nederlande. Amsterdam, in die plaaslike Amsterdamse dialek ook Mokum (afgelei uit Jiddisj vir "plek" of "stad") genoem, is in die westelike provinsie Noord-Holland aan die IJ- en die Amstel-riviere geleë. Die munisipaliteit Amsterdam het 'n bevolking van 872 680 (2019, CBS) en Groot-Amsterdam het in 2016 'n bevolking van 1 380 872 gehad. Die aantal verskillende nasionaliteite in die munisipaliteit is van die hoogste in die wêreld. Alhoewel die regeringsetel en die Koninklike woning in Den Haag, sowat 60 km verder wes geleë is, is Amsterdam volgens die Nederlandse grondwet van 1983 die amptelike hoofstad van Nederland.
Amsterdam het sy naam te danke aan 'n dam wat in die 13de eeu in die Amstel opgerig is, en sy oorsprong lê in 'n 12de-eeuse klein vissersdorpie. Die plek het kort na 1300 stadsregte ontvang, in 1345 as gevolg van die Mirakel van Amsterdam 'n pelgrimsoord geword, tydens die Goue Eeu tot een van die belangrikste hawe- en handelstede ter wêreld gegroei en 'n leidende sentrum van handel en finansies geword. 'n Toestroming aan buitelanders uit veral die Suidelike Nederland, Duitsland en die Skandinawiese lande het vanaf die einde van die 16de eeu tot staduitbreidinge gelei, waaronder die laatste gragte van die vesting wat nou as gragtengordel bekend is. Gedurende die 19de en 20ste eeue het die stad uitgebrei en baie nuwe buurte en voorstede is beplan en gebou. Beide die 17de-eeuse Amsterdamse gragtegordel en die 19de-eeuse Stelling van Amsterdam is deur Unesco as wêrelderfenisgebiede erken. Weens sy gragte word Amsterdam ook "Venesië van die noorde" genoem. Sloten, wat in 1921 by die munisipaliteit Amsterdam ingelyf is, is die oudste deel van die stad, en dateer uit die 9de eeu.
Amsterdam is die ekonomiese sentrum van Nederland en een van die finansiële sentrums in Europa, die stad word as 'n alfa-wêreldstad beskou. Daarbenewens is die stad die kulturele sentrum van Nederland. Van die wêreld se grootste maatskappye is in Amsterdam gesetel of het hul Europese hoofkwartier in Amsterdam, insluitende leidende tegnologiemaatskappye soos Uber, Netflix en Tesla, Philips, AkzoNobel, TomTom en ING. Die Amsterdam-hawe is die vyfde grootste hawe in Europa. Lughawe Schiphol is die besigste lughawe in Nederland en – net na Lughawe Londen-Heathrow en Lughawe Parys-Charles de Gaulle – die derde besigste in Europa. Die Amsterdamse Effektebeurs is die oudste effektebeurs ter wêreld.
Week 43
Die Paleolitikum, ook genoem die Ou Steentydperk, is ’n tydperk in die mens se voorgeskiedenis wat gekenmerk word deur die aanvanklike ontwikkeling van klipwerktuie. Dit dek sowat 99% van die mens se tegnologiese voorgeskiedenis. Dit strek van die heel eerste gebruik van klipwerktuie deur Hominini sowat 3,3 miljoen jaar gelede tot aan die einde van die Pleistoseen sowat 11 650 v.C.
Die Paleolitikum in Europa het die Mesolitikum voorafgegaan, hoewel die datum van die oorgang met verskeie duisende jare van plek tot plek wissel. Gedurende die Paleolitikum het Hominini in klein gemeenskappe saamgewoon en oorleef deur plante te versamel, te hengel en te jag, of deur die aas van wilde diere te eet. Die tydperk word gekenmerk deur die gebruik van klipwerktuie wat hulle gemaak het, maar ook van hout- en beengereedskap. Ander organiese materiaal is ook gebruik om gereedskap te maak, soos leer en plantvesels, maar weens vinnige verrotting het hulle nie lank gehou nie.
Sowat 50 000 jaar gelede was daar ’n merkbare toename in die verskeidenheid artefakte. In Afrika het beenartefakte en die eerste kuns in die argeologiese rekords begin verskyn. Daar was ook tekens dat die mens begin visvang het, soos in die Blombosgrot in Suid-Afrika. Argeoloë klassifiseer artefakte van die afgelope 50 000 jaar in baie verskillende kategorieë, soos projektielpunte, graveergereedskap, meslemme en boorwerktuie.
Die mens het geleidelik ontwikkel van die vroeë lede van die genus Homo – soos Homo habilis, wat eenvoudige klipgereedskap gebruik het – tot moderne mense volgens anatomie en gedrag teen die laat Paleolitikum.Teen die einde van die Paleolitikum, veral die middel- en laat tydperk, het mense die eerste kunswerke gemaak en begin om godsdienstige of spirituele praktyke te beoefen soos begrafnisse en rituele. Toestande gedurende die Paleotitikum het deur ’n stel glasiale en interglasiale tye gegaan waarin die klimaat van tyd tot tyd tussen warm en koud gewissel het. Argeologiese en genetiese data dui daarop dat die vroeë mens in yl beboste gebiede gewoon en digte woude vermy het.
Teen omstreek 50000-40000 v.C. het die eerste mense in Australië aangeland. Teen omstreeks 45000 v.C. het mense by die breedtegraad 61°N in Europa gewoon. Teen omstreeks 30000 v.C. het mense in Japan aangekom en teen omstreeks 27000 v.C. in Siberië, bo die Arktiese Sirkel. Teen die einde van die laat Paleolitikum het ’n groep mense die Beringlandbrug oorgesteek en deur die Amerikas versprei.
Week 44
Die Australiese nasionale krieketspan is die nasionale krieketspan van Australië en word deur Krieket Australië (CA, van Engels: Cricket Australia) bestuur. Dit is die gesamentlike oudste span in toetskrieket, wat hul eerste toets reeds in 1877 teen Engeland gespeel het. Die span speel ook internasionale eendagwedstryd-krieket en Twintig20 internasionale krieket, hulle was deel van beide die eerste EDI, teen Engeland in die 1970–1971 seisoen en die eerste Twintig20 Internasionaal, teen Nieu-Seeland in die 2004–05-seisoen, en het ook albei wedstryde gewen. Die span trek sy spelers hoofsaaklik van die spanne wat in die Australiese binnelandse kompetisies speel – die Sheffield Shield, die Australiese tuis-eendagreeks en die Big Bash-liga. Australië is tans (Oktober 2020) eerste op die IKR-toetsranglys, vierde op die eendagranglys, en eerste op die Twintig20-wêreldranglys.
Die Australiese krieketspan het al 830 toetswedstryde gespeel, 393 gewen, 224 verloor, 211 het onbeslis en twee gelykop geëindig. Australië is die suksesvolste span in toetskrieket, volgens algehele oorwinnings, wen-nederlaag-verhouding en wenrekord.
Die Australiese krieketspan het al 952 EDI-wedstryde gespeel, 577 gewen, 332 verloor, nege het gelykop en 34 het onbeslis geëindig. Australië is die suksesvolste span in internasionale eendagwedstryde en hulle het tot dusver meer as 60% van hulle wedstryde gewen. Australië het sewe keer in die eindstryd van die krieketwêreldbekertoernooi verskyn (in 1975, 1987, 1996, 1999, 2003, 2007 en 2015) en het die eindstryd vyf keer gewen: in 1987, 1999, 2003, 2007 en 2015; albei meer as enige ander span. Australië is ook die eerste span wat in vier agtereenvolgende eindstryde verskyn het (in 1996, 1999, 2003 en 2007), en hulle het sodoende die ou rekord van drie eindstrydverskynings van Wes-Indië (in 1975, 1979 en 1983) geëwenaar en is ook die eerste span wat drie agtereenvolgende krieketwêreldbekertoernooie gewen het (in 1999, 2003 en 2007). Die span was vir 34 wêreldbekerwedstryde onoorwonne, totdat Pakistan hulle op 19 Maart tydens die Krieketwêreldbeker 2011 se groepfase met 4 paaltjies geklop het. In 2015 het hulle die tweede span geword wat ’n krieketwêreldbekertoernooi tuis gewen het (in 2015), ná Indië (in 2011). Australië het ook die IKR se Kampioenetrofee twee keer ingepalm (in 2006 en 2009), tot dusver die enigste span wat dit twee keer agtereenvolgens kon wen.
Die Australiese krieketspan het al 128 Twintig20-wedstryde gespeel, 68 gewen, 55 verloor, twee het gelykop en drie onbeslis geëindig. Die span het die eindstryd van die IKR se 2010 Wêreld Twintig20 gemaak, maar teen Engeland verloor.
Op 12 Januarie 2019 het Australië die eerste EDI teen Indië op die Sydney-krieketveld met 34 lopies gewen, en sodoende hul 1 000ste oorwinning in internasionale krieket behaal. 22 voormalige Australiese spelers is in die Internasionale Krieketraad se Heldesaal opgeneem.
Week 45
Seerowery is ’n rooftog of geweldsmisdaad deur een skip op ’n ander of op ’n kusgebied, gewoonlik met die doel om vrag of ander waardevolle ware of eiendom te steel. Mense wat by seerowery betrokke is, word seerowers genoem.
Die vroegste aangetekende gevalle van seerowery was in die 14de eeu v.C., toe die Seevolke, ’n groep rowers, skepe van die Egeïese en Mediterreense beskawings aangeval het. Smal seekanale wat skepe in voorspelbare roetes indwing, skep al lank die geleentheid vir seerowery, asook vir die aanval van handelskepe om ’n vyand skade te berokken. Historiese voorbeelde sluit in die waters van Gibraltar, Madagaskar, Somalië en die Engelse Kanaal, waar geografiese strukture seerowery vergemaklik.
In die Franse en Mediterreense gebiede is dikwels na seerowers verwys as corsaires. Die woord vrybuiters is ook gebruik. Wanneer ander voertuie soos ’n vliegtuig betrokke is, word van ’n kaping of skaking gepraat. Kaapvaart is ’n vorm van seerowery in oorlogstyd waar die kaptein van ’n skip toestemming van ’n spesifieke land kry om vyandelike skepe aan te val en hul vrag buit te maak. ’n Landweergawe van seerowery is struikrowery: waar rowers mense op ’n pad of in ’n bergpas in ’n lokval lei.
Seerowery is in die 21ste eeu steeds ’n aansienlike probleem (met ’n geraamde wêreldwye verlies van $16 miljard per jaar in 2004), veral in die waters tussen die Rooisee en die Indiese Oseaan, naby die kus van Somalië en van die Straat van Malakka en Singapoer (in 2004). In laasgenoemde seestraat het aanvalle op skepe sedertdien afgeneem tot geen.
Vandag gebruik seerowers, gewapen met outomatiese wapens soos aanvals- en masjiengewere en handgranate, klein motorbote om skepe aan te val – ’n taktiek wat die feit uitbuit dat moderne skepe net ’n klein getal bemanningslede het. Hulle gebruik ook groter skepe, bekend as "moederskepe", om die motorbote te ondersteun. Die internasionale gemeenskap het met baie uitdagings te doen om moderne seerowers aan die pen te laat ry, want hierdie aanvalle kom dikwels in internasionale waters voor. Sommige lande gebruik hulle vlootmagte om privaat bote teen seerowery te beskerm en seerowers te vang, terwyl sommige privaat bote gewapende sekuriteitswagte, hoëdrukwaterkanonne of radar gebruik om hulleself te beskerm.
Week 46
Die waarneembare heelal is ’n sferiese streek van die heelal wat alle materie bevat wat tans waargeneem kan word van die Aarde af of met sy ruimtetuie en ruimteteleskope, omdat elektromagnetiese straling van hierdie voorwerpe genoeg tyd gehad het om die Sonnestelsel en Aarde te bereik sedert die begin van die kosmiese uitdying. Daar is minstens 2 biljoen (2 x 1012) sterrestelsels in die waarneembare ruimte. As aangeneem word die heelal is isotropies (met dieselfde fisiese eienskappe in alle rigtings), is die afstand na die kant van die waarneembare heelal oral rofweg dieselfde. Dus het die waarneembare heelal ’n sferiese volume, wat om die waarnemer gesentreer is. Elke plek in die heelal kan sy eie waarneembare heelal hê (wat miskien of miskien nie oorvleuel met die een wat om die Aarde gesentreer is nie). Die radius van die waarneembare heelal word tans geraam op sowat 46,5 miljard ligjare en sy deursnee sowat 93 miljard ligjare.
Die totale massa van gewone materie in die heelal kan bereken word deur die gebruik van die kritieke digtheid en die deursnee van die waarneembare heelal, en is sowat 1,5 × 1053 kg. In November 2018 het sterrekundiges aangekondig die ekstragalaktiese agtergrondlig is 4 × 1084 fotone.
Aangesien die heelal al hoe vinniger uitdy, sal alle voorwerpe wat tans sigbaar is, eindelik lyk of hulle in tyd gevries is terwyl hulle lig al hoe rooier en dowwer sal word. Voorwerpe met ’n huidige rooiverskuiwing z van 5 tot 10 sal byvoorbeeld nie vir langer as 4-6 miljard jaar sigbaar wees nie. En lig wat uitgestraal word deur voorwerpe wat ver genoeg van ons af is, sal nooit die Aarde bereik nie.
Week 47
Die Engelse nasionale krieketspan (Engels: England cricket team) is die span wat Engeland en Wallis in internasionale krieket verteenwoordig. Sedert 1 Januarie 1997 word dit beheer deur die Engelse en Walliese Krieketraad (ECB, van Engels: England and Wales Cricket Board), wat voorheen (1903–1996) as die Marylebone Krieketklub (MKK) bekend was. Tot in die vroeë 1990’s het die span ook beide Ierland en Skotland in internasionale krieket verteenwoordig, maar albei nasies word sedert hul wegbreek deur hul eie nasionale krieketspanne – Ierland en Skotland – verteenwoordig. Voorheen was die Engelse nasionale krieketspan as ’t ware ’n span wat die hele Verenigde Koninkryk en die Republiek Ierland verteenwoordig het.
Engeland en Australië was die eerste spanne om in ’n toets te speel, op 15–19 Maart 1877. Dié twee lande het saam met Suid-Afrika die Imperiale Krieketkonferensie (die voorganger van die Internasionale Krieketraad) op 15 Junie 1909 gestig. Engeland en Australië het ook op 5 Januarie 1971 die wêreld se eerste Internasionale eendagwedstryd (EDI) gespeel. Engeland het hul eerste internasionale Twintig20-wedstryd op 13 Junie 2005 teen Australië gespeel. Hulle het die IKR se Twintig20-wêreldbeker in 2010 gewen, en eindig in 2016 as naaswenner. Hulle het ook twee keer as naaswenner van die IKR se Kampioenetrofee geëindig (in 2004 en 2013). Engeland het al 123 T20I’s gespeel, waarvan hulle 61 gewen het.
Engeland het al in 1 028 toetswedstryde gespeel, 374 gewen en 305 verloor (met 349 gelykop). In hul toetse teen Australië ding Engeland mee om die As, een van die vernaamste trofeë in internasionale sport, en hulle het die urn tot dusver 32 keer ingepalm. Engeland het reeds 751 EDI-wedstryde gespeel, waarvan hulle 378 gewen het. Hulle het ook vier keer in die eindstryd van krieketwêreldbekertoernooie verskyn, waarvan hulle die 2019-eindstryd naelskraap teen Nieu-Seeland volgens aangetekende grenshoue tuis gewen het, nadat beide die wedstryd en die volgende Superboulbeurt gelykop geëindig het. Engeland het ná Australië in 2015 en Indië in 2011 die derde – agtereenvolgende – gasheer geword wat die krieketwêreldbekertoernooi tuis gewen het. Daarbenewens is dit ná sokker in 1966 en rugby in 2003 die derde wêreldbekertrofee in een van Engeland se gewildste sportsoorte wat die onderskeidelike nasionale span ingepalm het.
Engeland is tans (November 2020) vierde op die IKR-toetsranglys, eerste op die eendagranglys, en tweede op die Twintig20-wêreldranglys. Die Engelse nasionale krieketspan word tydens oorsese toere deur die Barmy Army begelei, wat eens ’n informele groep krieketaanhangers was maar nou ’n soort maatskappy is wat sy lede van kaartjies voorsien om hul nasionale span tydens oorsese toere te vergesel. Dit het tydens die As-toer van 1994/95 ontstaan en is deur Paul Burnham gestig. 25 voormalige Engelse spelers is in die Internasionale Krieketraad se Heldesaal opgeneem.
Week 48
.2.jpg)
Die Tiger I is 'n Duitse swaartenk wat in die Tweede Wêreldoorlog gebruik is. Dit het diens gedoen op die front in Noord-Afrika asook Europa, gewoonlik in onafhanklike swaartenkbataljons. Die tenk se amptelik naam is: Panzerkampfwagen VI Tiger Ausf. E, verkort tot Tiger. Die Tiger I is die Duitse weermag se eerste pantsergevegsvoertuig wat toegerus was met die 8,8 cm KwK 36-kanon wat ontwikkel is van die 8,8 cm Flak 36-lugafweerkanon. Van 1942 tot 1944 is daar 1 347 van die tenks gebou. Na Augustus 1944 is die Tiger II bo die Tiger I verkies.
Die Tiger I se ontwerp is as buitengewoon vir sy tyd beskou, tog was dit oorontwerp, omrede duur materiaal gebruik is en produksie arbeidsintensief was. Die Tiger se swakheid was die rusperbande wat gereeld gebreek het en sy togafstand was beperk weens sy hoë brandstofverbruik. Die tenk was duur om te onderhou, maar meganies betroubaar. Dit was moeilik om die tenk te vervoer en dit is gou tot stilstand gedwing wanneer ys, modder en sneeu tussen die oorvleulende, tussengelaagde Schachtellaufwerk-patroon padwiele gekom het. Soms was die blokkasie van so 'n aard dat die wiele glad nie wou beweeg nie. Hierdie was 'n probleem wat veral op die oos-front in Oos-Europa ondervind is, gedurende die rasputitsa-seisoen en tydperke van uiterste koue.
Die bynaam van Tiger is deur Ferdinand Porsche geskep en die romeinse syfer is eers bygevoeg nadat die Tiger II in produksie gekom het. Die aanvanklike naam was Panzerkampfwagen VI Ausführung H, letterlik Pantser Gevegsvoertuig VI weergawe H, afgekort tot PzKpfw VI Ausf. H waar die 'H' Henschel & Son voorstel, wat die ontwerper en vervaardiger was. Dit is in Maart 1943 herklassifiseer as PzKpfw VI Ausf. E met voorraadverwysing Sd.Kfz. 181.
Wêreldwyd is daar tans slegs sewe Tiger I-tenks oor in museums en privaatversamelings. Tiger 131, wat tydens die Noord-Afrika offensief verower is, behoort aan die Bovington Tenkmuseum en is die enigste werkende model.
Week 49
Venesië (Italiaans: Venezia, uitgespreek [veˈnɛttsja], ; Venesiaans: Venexia, Venèsia of Venezsia, uitgespreek [veˈnessi̯a]) is die hoofstad van die administratiewe gewes van Veneto in Italië, vorm saam met die stad van Padua die Metropolitaanse gebied van Padua en Venesië, en dra die bynaam La Serenissima (Die Deurlugtigste). Die ou stad (Centro Storico) is op 'n paar groot eilande in die halfmaanvormige strandmeer van Venesië geleë. Op die vasteland het die uitgestrekte residensiële en nywerheidsbuurte van Mestre ontstaan, wat tans die oorgrote meerderheid Venesiane huisves.
Oor die eeue heen het Venesiane hier 'n unieke wêreld van hul eie geskep wat in baie opsigte – leefstyl, taal, argitektuur, kookkuns, modes en volkskarakter – merkbaar van ander Italiaanse stede en streke verskil. Hul leefwêreld bestaan uit 'n labirint van klein en groot kanale, met 118 bewoonde en onbewoonde eilande wat oor die loop van tyd 'n verskeidenheid funksies vervul het – as skuilplekke, vestings, kloosters, lasarette, kampe vir melaatses, kwarantyn-stasies vir slagoffers van die pes, groentetuine of werkswinkels vir tradisionele ambagte soos glasvervaardiging. Die eerste vaste verbinding per spoor met die vasteland het eers in 1846 ontstaan, maar bote bly steeds die belangrikste vervoermiddel. Motors is uit die historiese kernstad verban.
Al is Venesië se historiese sentrum ’n eersterangse toeristebestemming, trek veral groot internasionale en Italiaanse ondernemings uit die toerismesektor, wat nie hul setel in die stad het nie en min bydra tot sy belastinginkomste, die grootste voordeel uit die besoekerstroom wat in 2018 tot 33 miljoen gegroei het. Terwyl Venesië die benodigde infrastruktuur vir massatoerisme moet verskaf (soos vullisverwydering), het dit 'n negatiewe uitwerking op Venesiane se daaglikse lewe. So word talle woonstelle op onwettige wyse as toeristeverblyf verhuur, terwyl daar intussen 'n gebrek aan nodige infrastruktuurgeriewe vir die krimpende permanente bevolking soos winkels, skole en mediese sorg is.
Week 50
Die wolf (IPA: ♂: 'vɔlf ♀: 'vɔlfən) (Canis lupus) (meervoud: wolwe; vroulike enkelvoud: wolvin; vroulike meervoud: wolvinne) is 'n soogdier wat soortgelyk is aan sekere hondesoorte omdat wolwe sowel as honde tot die canidae-familie behoort. Wolwe lewe meestal in groepe, waarin hulle weer familie-eenhede het. Dit is die grootste hondagtige roofdier van die familie Canidae wat in die natuur voorkom. Hoewel die wolf vroeër talryk was in Noord-Amerika en Eurasië, kom hy nou binne ’n kleiner gedeelte van sy voormalige grondgebied voor weens die wydverspreide habitatvernietiging, die mens se indringing van sy habitat, asook die gevolglike wolf-tot-mens skermutselings, wat op verdelging uitloop. Tog word die wolf, alles in ag genome, volgens die Internasionale Unie vir die Bewaring van die Natuur beskou as ’n diersoort wie se uitsterwing ons die minste oor bekommerd hoef te wees. Wolwe word vandag in sommige gebiede beskerm, vir ontspanning gejag, of staar uitwissing in die gesig, as gevolg van ’n toegedigte bedreiging vir die mens, vee en troeteldiere.
Wolwe is sosiale roofdiere waarvan die troppe soos kerngesinne funksioneer: dit bestaan uit ’n wolfpaar, wat alleenreg oor voedsel en voortplanting handhaaf, hul biologiese afstammelinge en soms ook aangenome ondergeskiktes. Die leiers van hierdie groepe staan bekend as die alfamannetjie en alfawyfie. Hoefdiere word hoofsaaklik gejag deur die prooi oor kort afstande moeg te hardloop. Wolwe is in hul tuisgebied tipiese roofdiere wat heel bo-aan die voedselketting geplaas is, met slegs mense en tiere wat ’n beduidende bedreiging vir hulle inhou.
Week 51
Die Proteas is Suid-Afrika se nasionale krieketspan en word deur Krieket Suid-Afrika (KSA) geadministreer. Krieket is een van Suid-Afrika se nasionale sportsoorte en die Proteas behoort tot dié land se vernaamste nasionale spanne. Suid-Afrika is ’n volle lid van die Internasionale Krieketraad (IKR) en neem aan toetskrieket sowel as Internasionale eendagwedstryde (EDI) en Twintig20 deel. Die Proteas is tans (Desember 2020) sesde op die IKR-toetsranglys, vyfde op die eendagranglys, en vyfde op die Twintig20-wêreldranglys.
Suid-Afrika is die derde oudste nasionale span in toetskrieket en het tydens die 1888–89-seisoen sy eersterangse en internasionale krieketdebuut gemaak, toe Suid-Afrika ’n toerende Engelse nasionale krieketspan gehuisves het. Aan die begin kon die span nóg teen Australië nóg teen Engeland meeding, maar nadat hulle beide ervaring en kundigheid verkry het, kon die Proteas aan die begin van die 20ste eeu ’n mededingende span op die veld stuur. Die span het tot in die 1960’s gereeld teen Australië, Engeland en Nieu-Seeland gespeel, maar nadat ’n onverbiddelike weerstand teen Suid-Afrika se apartheidsbeleid ontstaan het, is ’n internasionale verbanning deur die IKR aangekondig, nadat ander internasionale beheerliggame Suid-Afrika ook uitgesluit het. Toe die verbanning ingestel is, het Suid-Afrika oor ’n span met spelers soos Eddie Barlow, Graeme Pollock en Mike Procter beskik wat destyds as die beste span ter wêreld beskou is.
Die uitsluiting uit internasionale krieket was tot in 1991 in werking en ná hul hertoelating kon Suid-Afrika teen ander toetslande soos Indië, Pakistan, Sri Lanka en Wes-Indië speel. Die span vertoon sterk sedert hul hertoelating en het by tye die eerste plek op die onderskeie internasionale ranglyste beklee, maar het tot dusver min sukses tydens internasionale toernooie behaal. Al is Suid-Afrika telkens een van die gunstelingspanne om die krieketwêreldbeker te verower, het die eer hulle nog nie te beurt geval nie. Hul beste prestasie tot dusver is die halfeindstryd, wat die Proteas vier keer gehaal het (in 1992, 1999, 2007 en 2015). Die Proteas het die IKR se Kampioenetrofee tydens hul debuut en die goue medalje tydens die Statebondspele ingepalm (albei in 1998). Noemenswaardige spelers sedert hertoelating sluit Allan Donald, Makhaya Ntini, Shaun Pollock, Jacques Kallis, Graeme Smith, Kagiso Rabada, AB de Villiers, Dale Steyn, Herschelle Gibbs, Faf du Plessis, Morné Morkel, Imran Tahir, David Miller en Hashim Amla in. Vier voormalige Suid-Afrikaanse spelers is in die Internasionale Krieketraad se Heldesaal opgeneem.
Week 52
’n Jaar is die relatiewe eenheid van tyd wat die tydperk beskryf waarin ’n planeet om sy ster wentel. In algemene taalgebruik is dit die tyd waarin die Aarde een maal om die Son wentel.
Vanweë die Aarde se ashelling kom vier seisoene in ’n jaar voor, en dit word gekenmerk deur ’n verandering in die weer, in die ure daglig en in die plantegroei en vrugbaarheid van die grond. In gematigde en subarktiese streke word vier seisoene gewoonlik erken: lente, somer, herfs en winter. In tropiese en subtropiese streke is daar nie gedefinieerde seisoene nie; in die trope kan wel tussen ’n nat en droë seisoen onderskei word.
’n Kalenderjaar is min of meer die getal dae wat die Aarde se wentelperiode duur, soos aangedui op ’n gegewe kalender. Volgens die Gregoriaanse, of moderne, kalender is ’n jaar 365 dae lank. Elke vier jaar word ’n dag bygetel om op te maak vir die feit dat die Aarde se wentelbaan om die Son nie in volledige dae geskied nie. Só ’n jaar word ’n skrikkeljaar genoem. Dieselfde gebeur met die Juliaanse kalender. Volgens eersgenoemde kalender is die lengte van ’n kalenderjaar (of gemiddelde jaar) oor die hele lengte van die skrikkelsiklus van 400 jaar altesaam 365,2425 dae.