Wikipedia:Voorbladartikels 2019
Hierdie is die argief van al die artikel wat tydens 2019 as spogartikel op die voorblad gepryk het.
2019
wysigWeek 1
Kiëf-Roes (Russies: Киевская Русь, Kijefskaja Roes; Oekraïens: Київська Русь, Kijifska Roes), of die Kiëfse Ryk, was van die laat 9de eeu tot die middel 13de eeu ’n losse federasie van Oos-Slawiese en Finse volke in Europa onder die heerskappy van die Rjoerik-dinastie. Dit was die Middeleeuse voorloper van die huidige Rusland, Belarus en Oekraïne.
Kiëf het sy goue tydperk beleef tydens die bewind van Wladimir die Grote (980-1015) en sy seun Jaroslaf die Wyse (1019–1054). In dié tyd was die ryk op sy grootste en het dit gestrek van die Oossee in die noorde tot die Swartsee in die suide, en van die boloop van die Vistularivier in die weste tot die Tamanskiereiland in die ooste. Die meeste Oos-Slawiese stamme was onder die ryk verenig.
Volgens die Russiese historiografie was prins Oleg (882-912) die eerste heerser wat die Oos-Slawiese grondgebiede begin verenig het in wat as Kiëf-Roes bekend geword het. Hy het sy heerskappy uitgebrei van Nowgorod af suid met die Dnieperriviervallei langs om handel te beskerm teen Chasaarse invalle uit die ooste, en hy het sy hoofstad na die strategieser Kiëf geskuif. Swjatoslaf I (oorlede 972) het die Kiëfse grondgebied die eerste keer in ’n groot mate uitgebrei nadat hy die Chasare verslaan het. Wladimir die Grote het die Christendom ingevoer nadat hy self gedoop is. Kiëf-Roes was op sy grootste onder Jaroslaf die Wyse. Sy seuns het kort ná sy dood die eerste geskrewe regskode, die Roesskaja Prawda, opgestel.
Die staat het in die laat 11de eeu begin agteruitgaan en in die 12de eeu in verskeie mededingende streeksmagte verbrokkel. Dit is verder deur ekonomiese faktore verswak, soos die einde van die ryk se handelsbande met die Bisantynse Ryk weens die agteruitgang van Konstantinopel, en die gepaardgaande verswakking van handelsroetes deur die gebied. Die staat is eindelik in die 1240's deur Mongoolse invallers verower.
Week 2
Die biologiese en geologiese toekoms van die Aarde kan min of meer bepaal word deur die uitwerking van verskeie langtermyninvloede te voorspel. Dit sluit in chemiese veranderings op die Aarde se oppervlak, die afkoeling van die Aarde se kern, swaartekragwisselwerkings met ander voorwerpe in die Sonnestelsel en die toenemende ligsterkte van die Son. ’n Onsekere faktor in hierdie berekenings is die voortdurende uitwerking van tegnologie wat deur die mens geskep is soos geo-ingenieurswese, wat groot veranderings aan die planeet kan meebring. Die huidige uitwissing van plante en diere word deur tegnologie veroorsaak en die uitwerking daarvan kan tot vyf miljoen jaar duur. Tegnologie kan ook tot die uitsterwing van die mens lei en veroorsaak dat die Aarde terugkeer na ’n stadiger pas van evolusie wat net deur langtermyn- natuurlike prosesse geraak sal word.
Oor ’n tydperk van honderdmiljoene jare hou onvoorsiene gebeurtenisse in die ruimte ’n risiko in vir die biosfeer, en dit kan ook lei tot ’n massa-uitwissing. Dit sluit in botsings met komete of asteroïdes met ’n deursnee van 5-10 km of meer asook ’n groot sterontploffing, bekend as ’n supernova, binne ’n radius van 100 ligjare van die Son af. Ander grootskaalse gebeurtenisse is makliker om te voorspel. Dit sluit in globale verhitting en die voorspelling dat die planeet steeds deur ysperiodes sal gaan totdat die Kwartêre Ystydperk tot ’n einde kom. Hierdie ysperiodes word veroorsaak deur die eksentrisiteit, aksiale variasies en presessie van die Aarde se wentelbaan. Binne 250-350 miljoen jaar sal plaattektoniek ook lei tot die ontstaan van ’n superkontinent, en binne 1,5-4,5 miljard jaar sal die Aarde se aksiale variasies chaoties raak en lei tot ’n verandering van tot 90° in die Aarde se aksiale helling.
In die volgende vier miljard jaar sal die ligsterkte van die Son algaande toeneem en lei tot ’n toename in die bestraling wat die Aarde bereik. Dit sal ’n afname van koolstofdioksied (CO2)-vlakke in die atmosfeer veroorsaak. Oor sowat 600 miljoen jaar sal die CO2 daal tot onder die vlak wat nodig is vir fotosintese en min plante sal dit oorleef. Eindelik sal alle plante uitgeroei wees. Dit sal feitlik alle dierelewe laat uitsterf, aangesien plante die basis vorm van die voedselketting op Aarde.
Oor sowat 1,1 miljard jaar sal die ligsterkte van die son 10% hoër wees as tans. Dit sal lei tot die verdamping van die oseane en plaattektoniek sal tot ’n einde kom. Hierna sal die planeet se magnetiese dinamo tot ’n einde kom, wat die magnetosfeer sal laat afneem. Vier miljard jaar van nou af sal die toename in die Aarde se oppervlaktemperatuur lei tot ’n weghol-kweekhuiseffek. Teen daardie tyd sal die meeste, of dalk alle, lewe op die oppervlak uitgewis wees.
Die mees waarskynlike lot van die Aarde sal uiteindelik wees dat dit oor sowat 7,5 miljard jaar deur die Son verslind sal word nadat die Son sy rooireusfase betree en tot verby die planeet se wentelbaan uitgesit het.
Week 3
Georgië (Georgies: საქართველო, Sakartwelo, [sɑkʰɑrtʰvɛlɔ], ) is 'n Eurasiese land in die Kaukasus en is geleë aan die ooskus van die Swartsee. Sy buurstate sluit in Rusland (noord), Turkye en Armenië (suid) en Azerbeidjan (oos). Die hoofstad en grootste stad is Tbilisi, terwyl die regeringsetel in 2012 na Koetaisi verskuif is. Die land het ’n oppervlakte van 69 700 km² en ’n bevolking van omtrent 3,7 miljoen.
Georgië het ’n demokraties verkose staatshoof. Sedert 2018 is dit Salome Zurabisjwili. Danksy onder meer die vorige president, Micheil Saakasjwili, se goeie betrekkinge met die Verenigde State vorder Georgië goed in sy poging om 'n Navo-lidland te word. Dit is onder groot protes van Rusland, wat Georgië en ander oud-Sowjetstate steeds as deel van sy invloedsfeer beskou.
Koninkryke wat in die gebied geleë was, Iberië en Kolchis, het in die 4de eeu n.C. reeds die Christelike geloof aanvaar. Vandag is 80% van die inwoners Georgies-Ortodokse Christene, terwyl 2% Russies-Ortodoks en 4% van die Armeens-Apostoliese Kerk is.
Georgië het die hoogtepunt van sy politieke en ekonomiese mag in die 11de tot 12de eeu bereik toe Iberië en Kolchis in die Koninkryk Georgië verenig is. In die begin van die 19de eeu is Georgië deur die Russiese Ryk geannekseer. Ná ’n kort tydperk van onafhanklikheid ná die Russiese Rewolusie van 1917, het die Sowjetunie Georgië in 1921 beset en het dit die Georgiese Sosialistiese Sowjetrepubliek geword. Ná onafhanklikwording in 1991 het die land verskeie ekonomiese terugslae gehad wat vererger is deur onrus in dele van die land. Dit het voortgeduur tot met die Roosrewolusie van 2003, waarna ’n nuwe regering demokratiese en ekonomiese hervormings ingestel het.
Die land is lid van verskeie internasionale organisasies. Dit bevat twee de facto onafhanklike streke, Abchasië en Suid-Ossetië, wat beperkte internasionale erkenning gekry het ná die Russies-Georgiese Oorlog van 2008.
Week 4
Alexandrië (Grieks: Ἀλεξάνδρεια, [Alexándreia]; Latyn: Alexandria; Kopties: Rakotə, Arabies: Al-ʼIskandariya, Egiptiese Arabies: Iskindireyya) is die tweede grootste stad van Egipte en sy belangrikste seehawe aan die Middellandse See met sowat vyf miljoen inwoners. Die stad huisves onder meer die Bibliotheca Alexandrina of Nuwe Biblioteek van Alexandrië en het danksy die aardgas- en oliepypleidings vanuit Suez tot 'n beduidende nywerheidsentrum ontwikkel. Dit beskik naas Kaïro oor die enigste internasionale lughawe in Egipte.
Die stad is die belangrikste van sowat driehonderd nedersettings wat die naam van Alexander die Grote dra en het danksy die invloedryke Ptolemeïese koningshuis tot een van die beduidendste metropole van die antieke wêreld en as hoofstad van Egipte tot die kulturele sentrum van die Hellenistiese wêreld ontwikkel.
Die stad se ekonomiese welvaart was veral aan die handel te danke; hier is invoere uit die ooste gehanteer en graan na Rome en later Konstantinopolis verskeep. Sy kosmopolitiese bevolking het 'n belangrike Joodse gemeente ingesluit. Sy argitektuur en instellings, soos die Vuurtoring van Alexandrië (die eerste ter wêreld en een van die Sewe Wonders van die Wêreld) en die Biblioteek van Alexandrië, die grootste van die antieke wêreld, was van die beroemdstes van die Klassieke Oudheid.
Week 5
Thailand (Thai: ประเทศไทย, Prathet Thai, [pra.tʰêːt tʰaj], ), amptelik die Koninkryk Thailand (ราชอาณาจักรไทย, Ratcha-anachak Thai, [râːt.t͡ɕʰa.ʔaː.naː.t͡ɕàk tʰaj], ), is 'n land in Suidoos-Asië met 'n oppervlakte van 513 120 km² en 'n bevolking van sowat 69 miljoen. Thailand word ook Siam (สยาม, Sayam, [sa.jǎːm]) genoem, wat die land se amptelike naam was tot 23 Junie 1939. Die woord "Thai" beteken "vry" in die Thaise taal. Die hoofstad en grootste stad van Thailand is Bangkok.
'n Burger van Thailand word gewoonlik geïdentifiseer as 'n "Thai" of "Siamees" (verouderd), wat streng gesproke slegs na etniese Thais verwys. Meeste Thais is Theravada-Boeddhiste van Thai-afkoms, maar die land het ook 'n beduidende aantal minderhede, veral Han-Chinese, maar ook Moslemse Maleiers in die suide.
Thailand is in die sentrum van die Indo-Chinese Skiereiland geleë. Dit grens in die ooste aan Laos en Kambodja, in die suide aan die Golf van Thailand en Maleisië en in die weste aan die Andamanse See (deel van die Indiese Oseaan se Golf van Bengale) en Mianmar (vroeër Birma). Wes van Thailand is die Andaman- en Nicobar-eilande geleë wat tot Indië behoort en in die suidweste is die Indonesiese eiland Soematra geleë. Daarbenewens deel Thailand 'n maritieme grens met Viëtnam in die Golf van Thailand.
Thailand se hoofnywerhede is vervaardiging, landbou en toerisme. Dit word as 'n nuut-geïndustrialiseerde land beskou en is 'n lidland van die streekorganisasie ASEAN.
Week 6
André Philippus Brink OIS (1935–2015) was ’n wêreldbekende Suid-Afrikaanse skrywer en ’n professor in letterkunde. Hy het in Afrikaans en Engels geskryf (dikwels gelyktydig in albei tale) en sy werk is in minstens 20 tale vertaal. Saam met onder andere Breyten Breytenbach word hy as lid van die letterkundebeweging die Sestigers beskou. Hy het ook onder die skuilname Adrienne du Toit en Chris van Lille geskryf.
Brink is op Vrede in die Vrystaat gebore. In 1955 het hy ’n B.A.-graad met lof aan die Potchefstroomse Universiteit vir Christelike Hoër Onderwys verwerf en ná verskeie ander grade ’n M.A. in Afrikaans. Van 1959 tot 1961 het hy aan die Sorbonne in Parys studeer. Sy skryfwerk het in Parys in alle erns begin.
Van Julie 1961 af het Brink aan die Rhodes-universiteit in Grahamstad doseer. Ná die verskyning van sy opspraakwekkende roman Lobola vir die lewe het hy die Sestigers leer ken en ’n leidende aandeel in die verset teen die sensuurstelsel gehad. In 1975 het hy ’n D.Litt.-graad behaal op grond van sy reeds gepubliseerde werke Aspekte van die nuwe prosa, Aspekte van die nuwe drama en Die poësie van Breyten Breytenbach. In 1991 het hy ’n pos as professor aan die departement Engels aan die Universiteit van Kaapstad aanvaar en was later, tot met sy dood, hoogleraar.
In die sewentiger- en tagtigerjare het Brink (naas die Nobelpryswenners Nadine Gordimer en J.M. Coetzee) internasionaal die bekendste Suid-Afrikaanse skrywer geword deur vertalings van sy werk in meer as dertig tale.
Hy was ’n omstrede figuur in die Suid-Afrikaanse letterkunde en is gereeld gekritiseer. Weens sy liberale sienings oor die politiek en die letterkunde is hy gou deur die konserwatiewer deel van die wit bevolking as volksvreemd en ’n "kommunis" gebrandmerk. Sy eksperimentele roman Orgie is deur Afrikaanse Persboekhandel (APB) aanvaar vir publikasie, maar in die proefleesstadium afgewys. Die klein onafhanklike uitgewer John Malherbe het daarna die werk gepubliseer.
Brink het veral met die verskyning van Kennis van die aand in 1973 midde-in die stryd teen die apartheidsregering beland. In dié roman word krities gekyk na die dinamika van Suid-Afrika se veelrassige samelewing. Dit was dan ook die eerste Afrikaanse roman wat in terme van die streng sensuurwette van destyds verbied is. Hy het die boek self in Engels en vertaal en so ’n internasionale gehoor gekry. Van daardie tyd af het sy romans gelyktydig in Afrikaans en Engels verskyn. Die verbod op Kennis van die aand het gelei tot die stigting van Taurus Uitgewers, aangesien geen ander gevestigde uitgewer hierna bereid was om sy volgende boek, ’n Oomblik in die wind, uit te gee nie. Die verbod op Kennis van die aand is in 1982 op sekere voorwaardes opgehef. In 1979 is ’n Droë wit seisoen ook verbied weens die politieke strekking daarvan, maar hierdie verbod is ook later opgehef.
Nadat van Brink se familielede slagoffers was tydens die misdaadvloed in die land ná die demokrasie van 1994, het hy in 2006 belangwekkende artikels oor die droewige stand van sake in oorsese koerante geskryf, terwyl hy toenemend kritiek uitgespreek het oor sekere ander fasette van die ANC-regering se bewind, soos korrupsie en die beoogde muilband van die vrye media.
Brink het ’n groot versameling werk geskryf en talle pryse ontvang, veral op die gebied van die prosa. Dié werk kan rofweg in vier fases verdeel word: tradisionele werk; eksperimentele werk; sterk “betrokke” werk van politieke aard, wat ook oorsee verskyn en van hom ’n internasionale skrywer van aansien gemaak het; en, ná die demokratiese verkiesings in Suid-Afrika, werk wat meer fokus op die individu en sy belewenis.
Van sy tradisionele werk sluit in die novelle Die meul teen die hang; Die gebondenes en Eindelose weë. Eksperimentele romans is onder meer Lobola vir die lewe (1962), wat as sy werklike debuut as ernstige skrywer van formaat beskou kan word en as radiodrama verwerk is; Die ambassadeur, waarin die verhaal uit die verskillende perspektiewe van die hoofkarakters vertel word; en Orgie, wat later vir die verhoog verwerk en op die Woordfees van 2014 op Stellenbosch opgevoer is.
Hierna was Brink etlike jare lank taamlik rigtingloos, tot in 1973 met die verskyning van Kennis van die aand. Hierna het hy doelbewus sy romans gebruik as wapen om die dilemmas van die rasbewustheid binne die veelrassige Suid-Afrikaanse samelewing te belig. Die sentrale gegewe in Kennis van die aand is weer ’n liefdesverhouding, maar omdat die minnaar bruin en die minnares wit is, word die verloop van die handeling nie deur emosionele nie, maar deur politieke en maatskaplike faktore bepaal.
Hierna het ’n Oomblik in die wind gevolg, waarin die werklikhede van die eietydse politiek in ’n 18de-eeuse milieu uitgebeeld word. Gerugte van reën se titel is geneem uit die uitspraak van ’n karakter dat waar dit politieke verandering in Suid-Afrika betref, dit nes by reën net by gerugte bly. ’n Droë wit seisoen was ’n hoogtepunt. Dit gaan oor ’n man wat self ondersoek instel nadat sy tuinier verdwyn en dit later blyk dat hy in aanhouding deur die veiligheidspolisie oorlede is. Dit eindig vir hom noodlottig en hy word ’n simbool van die tragiese enkeling wat hom teen die noodlot verset. Houd-den-Bek is as historiese roman gebaseer op die slawe-opstand van 1825 in die Koue Bokkeveld. Die kreef raak gewoond daaraan is ’n boekstawing van die jare van opstand en onderdrukking, geweld en brutaliteit om die blanke owerheid aan bewind te hou.
Inteendeel, wat in 1993 verskyn het, is Brink se eerste post-apartheidroman. Die titel dui op die verskeie teenstellings en weersprekings in die lewe van die hoofkarakter. In Sandkastele word die lot van swart mense in Suid-Afrika voor 1994 gekoppel met ’n ander onderdrukte groep, naamlik vroue. Duiwelskloof gebruik ou reisjoernale, die dagboeke en mistieke belewenisse van Susanna Smit en ou Boereverhale en vertellings van die Khoisan as agtergrond.
Van Brink se romans ná 2000 is Donkermaan, wat afspeel teen die agtergrond van die nuwe Suid-Afrika se toename in misdadigheid, bendegeweld en verswakking van openbare dienste; Bidsprinkaan, wat gebaseer is op die verhaal van die eerste Khoi wat as sendeling aan die Kaap die Goeie Hoop georden is; en Philida, ’n roman oor ’n slawevrou wat tussen 1820 en 1835 op die plaas Zandvliet in die Drakenstein-distrik gewoon het.
Van die aansienlike getal pryse wat sy individuele boeke verower het, is die Eugène Maraisprys in 1963 vir sy drama Caesar, die CNA-prys in 1978 vir sy roman Rumours of Rain (die Engelse weergawe van Gerugte van Reën) en in 1982 vir A Chain of Voices (die Engelse weergawe van Houd-den-Bek), die Hertzogprys in 2000 vir sy drama Die Jogger en in 2001 vir Donkermaan.
Daarbenewens is hy in 1979, 1980 en 1982 vir die Nobelprys vir Letterkunde benoem, waar hy in 1982 op die kortlys was. Die Franse regering het hom met verskeie hoë toekennings vereer en saam met Elsa Joubert het hy in 1996 die Afrikaans Onbeperk-toekenning by die Klein Karoo Nasionale Kunstefees ontvang. In 2006 het die president van Suid-Afrika die Orde van Ikhamanga (Silwer) aan hom toegeken. In Desember 2006 het hy ’n Suid-Afrikaanse Letterkundetoekenning ontvang vir sy lewensbydrae tot die Suid-Afrikaanse letterkunde. Hy het ook verskeie eredoktorsgrade ontvang.
Brink is op 6 Februarie 2015 op ’n KLM-vlug van Amsterdam na Kaapstad oorlede nadat hy kort tevore ’n eredoktorsgraad in België ontvang het.
Week 7
Jan Frederik Hendrik (Jannie) Hofmeyr (Kaapstad, 20 Maart 1894 – Johannesburg, 3 Desember 1948) was ’n Suid-Afrikaanse geleerde en politikus. Hoewel hy beskou is as te verlig vir sy tyd, was die algemene opvatting dat genl. Jan Christian Smuts hom uitgesoek het om hom op te volg as leier van die Verenigde Party.
Hofmeyr was ’n buitengewoon begaafde student en gradueer met ’n M.A. op die ouderdom van 17 jaar. Sy lewe lank het hy poste beklee wat gewoonlik vereenselwig word met ’n veel ouer persoon: hy word prinsipaal van die Suid-Afrikaanse Skool van Myne en Tegnologie in Johannesburg op 25, wat onder sy leiding in 1922 die Universiteit van die Witwatersrand geword het. Op 30 is hy aangestel as administrateur van Transvaal en op 39 was hy ’n kabinetsminister. Op ’n ongelooflike jong ouderdom het hy, met die nominale samewerking van die oud-Vrystaatse president F.W. Reitz, Het leven van Jan Hendrik Hofmeyr (Onze Jan) in 1913 geskryf.
Toe Hofmeyr in 1919 prinsipaal van die latere Universiteit van die Witwatersrand word, het hy ’n lewenslange band gesmee, want hoewel sy wortels in die Kaap was, was die optrede van die volwasse lewe hoofsaaklik gesentreer om Transvaal. Toe hy die universiteit in 1924 verlaat, was dit om administrateur van Transvaal te word. Sy vyf jaar lange ampstermyn het hom op ’n blink loopbaan in die Unie-Volksraad voorberei. Hofmeyr was vise-kanselier van Wits van 1926 tot 1930 en kanselier van 1938 tot en met sy dood. Hy het ook inspraak in die universiteit se lot gehad as minister van onderwys van 1933 tot 1938 en weer van 1939 tot 1948.
Sedert 1933 het hy weldra in die meeste kabinetsposte waargeneem en was hoogs veelsydig sowel as bekwaam. As redenaar in die Parlement het hy geen gelyke gehad nie. Hy het die vermoë gehad om die swakhede in sy teenstander se argument uit te lig en hulle te verpletter sonder kwaadwilligheid. Hy was boonop geheel en al tweetalig en het as minister gesorg dat hy al die feite het sodat hy ’n formidabele figuur was om te probeer opponeer. Hy het ook oor ’n buitengewone geheue en ondernemingsgees beskik.
Hofmeyr se voortydige dood kan deels toegeskryf word aan die swaar werklas wat genl. Smuts aan hom toevertrou het. Smuts het weliswaar gehelp om die oorlog in Europa te wen, maar tuis het hy nie net die verkiesing verloor nie, maar ook die beste en mees waarskynlike kandidaat om sy nalatenskap te laat voortleef. Suid-Afrika het een van die helderste liberale stemme in sy politiek verloor.
Week 8
Sider of appelbier is die generiese naam vir verskillende soorte gegiste sap en wyn wat van appels of pere gepers is. Die woord is afgelei van die Hebreeuse sjékár wat eintlik "sterk drank" beteken. Ook die Griekse sikera en Latynse sicera verwys eerder na geesryke dranke. Die Romeine het hul olyf- en wynperse aangepas vir die maak van vrugtewyn. Die Afrikaanse sider is van die Nederlandse cider (Middel-Nederlands sidere) afkomstig, wat op sy beurt weer 'n Franse leenwoord is.
Daar is argeologiese bewyse wat staaf dat antieke beskawings in Europa en Asië al omtrent 6500 v.C. kennis van sidermakery gehad het. Oor die eeue heen het mense fynere tegnieke van sidermaak ontwikkel en meer aandag gegee aan sekere faktore wat die smaak van sider beïnvloed.
Die Romeine het reeds 'n verskeidenheid wyne wat van vrugte gemaak is geken, veral in die geweste waar gewone wyn nie verbou kon word nie. Hulle het ook appelwyn gegis om 'n alkoholiese drank te verkry wat volgens Romeinse bronne egter slegs geneeskundig aangewend is.
Die oudste Europese verwysings na sider of appelwyn dateer uit die tydperk tussen die 6de en 8ste eeu n.C. Teen die 6de eeu n.C. was daar reeds bekwame brouers wat naas bieragtige dranke ook sider gemaak het. In Wes-Europa is sider reeds sedert die middeleeue gepers; dokumente uit die tyd van Karel die Grote (omtrent 800 n.C.) lys appelwyn as een van die produkte wat op sy landgoedere gemaak is. Karel self het moeite gedoen om die produksiemetodes en sodoende ook die gehalte van appelwyn te verbeter. Aangesien die drank aanvanklik meestal van wilde appels en pere gemaak is, is dit met baie heuning soet gemaak – die wilde vrugte se suikergehalte was te laag om hulle te laat gis.
In die 11de eeu is die eerste siderperse in die Noord-Spaanse Baskeland volgens die voorbeeld van olieperse ontwikkel om zagardua te produseer, die Baskiese variant van sider wat veral deur vissers as 'n soort geneesmiddel gedrink is om skeurbuik te voorkom. Sagardo, soos dit tans in die Baskeland bekend staan, of sidra, soos dit elders in Spanje genoem word, het later ook in die Franse geweste Normandië en Bretagne gewild geraak.
Eufemia von Kudriaffsky verduidelik in haar boek Die historische Küche (Die geskiedenis van die kookkuns), wat in 1880 in Wene, Pest en Leipzig verskyn het, dat die 16de-eeuse Engelse sider uit die graafskap Hertfordshire nie met die huidige soorte sider vergelyk kan word nie. Hierdie sider behoort tot die gewildste dranke in die Elisabethaanse tydperk en sou volgens 'n destydse kenner die mond "brand soos vonkelwyn, die vlam trek soos nafta en die maag verwarm soos brandewyn".
Die huidige sider uit Engeland en Ierland is – soos die Franse cidre normand en die Spaanse cidra eerder 'n soort gedeeltelik vergiste mos. Daarenteen is die Duitse Apfelwein 'n egte alkoholiese drank wat tydens die winter daar ook heet en met heuning en Calvados vermeng gedrink word. By Trier word dit ook der Viez genoem en in Hesse Appelwoi. Amerikaanse sider is gewoonlik alkoholvry (sweet cider) of word duidelik as alkoholiese drank gemerk (hard cider).
Week 9
Onregstreekse metodes word meestal gebruik vir die opsporing van eksoplanete. Enige planeet is ’n uiters dowwe ligbron in vergelyking met sy moederster. ’n Ster soos die Son is byvoorbeeld sowat ’n miljard keer so helder as die weerkaatste lig van enige van die planete wat om hom wentel. Benewens die probleme met die opsporing van so ’n dowwe ligbron, veroorsaak die moederster se lig ook ’n gloed wat die planeet laat vervaag. Om dié redes is baie min eksoplanete nog met regstreekse waarneming opgespoor.
In die plek daarvan gebruik sterrekundiges onregstreekse maniere. Verskillende metodes, elk met sy eie voor- en nadele, het al sukses opgelewer in die opsporing van ’n nuwe planeet of die waarneming van ’n reeds ontdekte planeet.
Variasies in die radiale snelheid van ’n ster met betrekking tot die Aarde kan deur ’n planeet se swaartekrag veroorsaak word, omdat die ster dan in sy eie klein wentelbaan beweeg. Dit was tot 2012 die manier waarop die meeste eksoplanete opgespoor is – daarna het die Kepler-sending al hoe meer planete met die oorgangsmetode opgespoor. Die radialesnelheidsmetode werk veral goed wanneer ’n groot planeet naby aan sy moederster is. Verskeie faktore kan egter sorg vir vals seine.
Met oorgangsfotometrie kan ’n planeet se radius bepaal word. As ’n planeet voor sy ster verbybeweeg, verdof die ster effens en dit word in die ster se ligkurwe gesien. Die meeste oorgangseine is baie klein, soos 0,008% wanneer ’n aardgrootte-planeet voor ’n songrootte-ster verbybeweeg. Die ligkurwe kan wel belangrike eienskappe ontbloot, soos die oorgangsdiepte, oorgangsduur en die wentelperiode van die eksoplaneet. Uit dié waarneembare parameters kan weer verskeie fisiese parameters bepaal word, soos die semihoofas, stermassa, sterradius, planeetradius, eksentrisiteit en baanhelling. Uiteindelik kan die massa van die planeet ook bepaal word. Vir dié metode om te werk, moet ’n planeet se wentelbaan presies oplyn vanuit die waarnemer se sigpunt. Nog ’n nadeel is die baie vals opsporings.
Weerkaatsings-/uitstralingsmodulasies geskied wanneer kortperiodeplanete na aan hul sterre wentel en variasies in hul weerkaatste lig toon omdat hulle deur fases soortgelyk aan maanfases gaan. Hulle word ook deur die sterlig verhit en daarom is hul termiese uitstralings makliker waarneembaar. Teleskope kan nie die planeet en die ster van mekaar onderskei nie en sien net die gekombineerde lig. Dit lyk of die helderheid van die moederster gedurende elke omwenteling op ’n periodieke manier verander. Die uitwerking is ook klein, en dit is nes met die oorgangsmetode makliker om groot planete naby hul moedersterre op te spoor omdat hulle meer lig van die ster af kry.
’n Nuwe metode om eksoplanete danksy ligvariasies op te spoor gebruik die relativistiese bondeling van die waargenome ligvloed van die ster vanweë sy beweging. Wanneer die planeet se swaartekrag die ster rondtrek, verander die digtheid van die fotone en dus die skynbare helderheid van die ster vanuit die waarnemer se sigpunt. Dit is met dié metode makliker om groot planete naby aan hul moederster op te spoor omdat hierdie faktore ’n groter invloed op die ster se beweging het. Een van die grootste nadele van dié metode is dat die ligvariasies baie klein is, en ’n voordeel is dat die meting van die planeet se massa moontlik is sonder die versameling van ekstra data met ander metodes.
Pulsartydmeting behels dat effense afwykings in ’n pulsar se radiopulse dit moontlik maak om te bepaal dat dit ’n planeet het. Dié neutronsterre straal andersins radiogolwe uiters reëlmatig uit terwyl hulle roteer. Dié metode is so sensitief dat kleiner planete daarmee opgespoor kan word as met enige ander metode. Pulsars is egter skaars en spesiale omstandighede is nodig vir ’n planeet om naby ’n pulsar te vorm.
Die swaartekragmikrolenseffek vind plaas wanneer die swaartekragveld van ’n ster as ’n lens optree en die lig van ’n verafgeleë agtergrondster vergroot. As die voorgrondster ’n planeet het, kan die planeet se eie swaartekragveld ’n waarneembare bydrae tot die lenseffek lewer. Dié metode is veral nuttig wanneer ’n ster baie agtergrondsterre het, soos wanneer dit na die middel van die Melkweg geleë is. ’n Nadeel is dat dit net gebeur as die twee sterre amper presies oplyn. Die effek is ook van korte duur en kan nie herhaal word nie omdat so ’n oplynig heel toevallig gebeur. Verskeie bevestigde eksoplanete is al op dié manier waargeneem en dit was die eerste metode waarmee planete met die Aarde se massa om gewone hoofreekssterre opgespoor is.
Astrometrie behels die presiese meting van ’n ster se posisie in die lug en die waarneming van hoe dié posisie mettertyd verander. As ’n ster ’n planeet het, veroorsaak die swaartekraginvloed van die planeet dat die ster self in ’n klein wentelbaan beweeg omdat die planeet en ster albei om hul massamiddelpunt wentel, en dié beweging kan gemeet word. Astrometrie is die oudste metode om na eksoplanete te soek. Teen die einde van die 19de eeu het fotografiese plate die akkuraatheid van metings in ’n groot mate verbeter. Die veranderings in sterre se posisie is egter so klein – en atmosferiese en sistematiese verwringings so groot – dat selfs die beste grondgebaseerde teleskope nie metings van die nodige akkuraatheid kan produseer nie.
Ander moontlike metodes wat gebruik kan word, is fluktuasies en eggowaarnemings, oorgangsbeelding en magnetosferiese en aurora-radiostralings.
Ook sirkumstellêre rommelskywe kan waargeneem word omdat dit gewone sterlig absorbeer en dit as infrarooistraling heruitstraal. Die stof ontstaan vermoedelik weens botsings tussen komete en asteroïdes. Uit die vrom van die stofskywe kan dalk ook bepaal word of ’n planeet teenwoordig is.
Die meeste bevestigde eksoplanete tot dusver is met ruimtegebaseerde teleskope soos Corot en Kepler ontdek omdat atmosferiese steurings uitgeskakel word. Kepler en K2 het meer as 2 000 bevestigde planete opgespoor. Ander sendings wat met sukses gebruik is om ten minste bevestigde planete waar te neem of hul eienskappe te bepaal, is die Hubble-ruimteteleskoop, infrarooi-Spitzer, Gaia-sending en TESS, wat in 2018 gelanseer is. TESS sal na verwagting meer as 20 000 eksoplanete ontdek.
Week 10
Die nasionale vlag van Nieu-Seeland is in 1869 ontwerp en amptelik op 12 Junie 1902 aanvaar. Die vlag vertoon ’n Blou Britse vaandel met vier vyfpuntige rooi sterre met wit fraiings wat die Suiderkruis voorstel.
Nieu-Seeland se eerste vlag, die vlag van die Verenigde Stamme van Nieu-Seeland, is aanvaar voordat Nieu-Seeland ’n Britse kolonie geword het. Dit is gekies deur ’n vergadering van Māori-hoofmanne in 1834 en het uit ’n Kruis van Sint Joris met ’n ander kruis in die skildhoek met vier sterre op ’n blou veld bestaan. Met die stigting van die kolonie in 1841 het die gebruik van Britse vaandels begin. Die huidige vlag was ontwerp en aanvaar vir beperkte gebruik in 1869 en het in 1902 die amptelike vlag geword. Dit is die Britse Blou vaandel, waarin ’n gestileerde voorstelling van die Suiderkruis is wat die vier grootste sterre uitbeeld. Elke ster verskil effens van die ander in grootte. Die Union Jack in die skildhoek herinner aan Nieu-Seeland se koloniale bande met die Verenigde Koninkryk en sy lidmaatskap in die Britse Statebond.
Die verhouding van die vlag is 1:2 en die kleure is rooi (Pantone 186C), blou (Pantone 280C), en wit. Die verhouding en kleure is identies aan die Union Jack.
Week 11
Dame Elizabeth Rosemond Taylor (27 Februarie 1932 – 23 Maart 2011), ook bekend as Liz Taylor, was ’n Engels-Amerikaanse aktrise, sakevrou en filantroop. Sy het haar loopbaan as aktrise in die vroeë 1940's begin en was een van die gewildste sterre van die klassieke Hollywood van die 1950's. Sy het tot in die 1960's ’n suksesvolle loopbaan gehad en vir die res van haar lewe ’n bekende openbare figuur gebly. In 1999 het die Amerikaanse Rolprentinstituut haar as die sewende grootste vroulike silwerdoeklegende van die klassieke Hollywood aangewys.
Taylor is in Londen gebore as die dogter van ryk, vooraanstaande Amerikaanse ouers. Die gesin het in 1939 teruggetrek na Los Angeles en sy het gou ’n kontrak by Universal Pictures gekry. Haar eerste fliekrol in 1942 was klein en haar kontrak is nie hernu nie. Sy het daarna by Metro-Goldwyn-Mayer aangesluit en haar deurbraak in National Velvet (1944) gemaak. Sy was een van die ateljee se gewildste tienersterre en het in die vroeë 1950's volwasse rolle begin vertolk. Die eerste was in die komedie Father of the Bride (1950), en sy het goeie resensies gekry vir haar spel in die drama A Place in the Sun (1951).
Sy het in dié tyd nie gehou van die rolle wat sy gekry het en van die ateljee se beheer oor haar lewe nie en het oorweeg om haar loopbaan te beëindig. Van die middel 1950's af het sy egter rolle begin kry wat sy meer geniet het, soos in die epiese drama Giant (1956). In die volgende jare was sy in verskeie prente te sien wat kommersieel suksesvol was en goeie resensies gekry het. Dit sluit in twee verwerkings van toneelstukke deur Tennessee Williams: Cat on a Hot Tin Roof (1958) en Suddenly, Last Summer (1959); vir laasgenoemde het sy ’n Golden Globe gewen. Hoewel sy nie gehou het van haar rol as ’n hoëklasprostituut in BUtterfield 8 (1960), haar laaste rol vir MGM, nie het sy ’n Oscar vir haar spel gewen.
Taylor is toe ’n rekordbedrag van $1 miljoen betaal vir haar rol in die epiese geskiedenisfliek Cleopatra (1963), in daardie stadium die duurste prent wat nog gemaak is. Tydens die verfilming het Taylor en haar medester Richard Burton ’n buite-egtelike verhouding aangeknoop wat ’n skandaal veroorsaak het. Ondanks openbare afkeer, het hulle hul verhouding voortgesit en is hulle in 1964 getroud. Die media het hulle "Liz en Dick" gedoop, en hulle het in 11 prente saam verskyn, insluitende The V.I.P.s (1963), The Sandpiper (1965), The Taming of the Shrew (1967) en Who's Afraid of Virginia Woolf? (1966). Taylor het die beste resensies van haar loopbaan vir Woolf gekry, asook haar tweede Oscar en verskeie ander pryse. Sy en Burton is in 1974 geskei, maar het kort daarna versoen geraak en is in 1975 weer getroud. Die tweede huwelik is in 1976 beëindig.
Taylor se loopbaan het in die laat 1960's begin agteruitgaan, hoewel sy tot in die middel 1970's nog in rolprente te sien was. Daarna het sy gefokus op die loopbaan van haar sesde man, senator John Warner. In die 1980's het sy haar eerste beduidende verhoogrol vertolk en in verskeie TV-prente en -reekse verskyn en was sy die eerste beroemde wat haar eie parfuum bekend gestel het. Nadat sy emosioneel geraak is deur die afsterwe van haar vriend Rock Hudson, wat in 1985 aan vigs oorlede is, was sy een van die eerste sterre wat aan MIV/vigs-aktivisme deelgeneem het. Sy was in 1985 ’n medestigter van die American Foundation for AIDS Research en het in 1991 die Elizabeth Taylor-vigsstigting op die been gebring. Van die vroeë 1990's tot met haar dood het sy haar tyd aan filantropiese werk bestee. Sy het verskeie pryse daarvoor ontvang, onder meer die Presidensiële Burgersmedalje van Amerika.
Deur Taylor se loopbaan was haar persoonlike lewe die onderwerp van konstante media-aandag. Sy het agt keer met sewe mans getrou, ernstige siektes oorleef en ’n stralerjakkerlewe gelei; sy het onder meer een van die duurste juweliersversamelings in die wêreld gehad. Ná baie jare van swak gesondheid is sy in 2011 op 79-jarige ouderdom aan kongestiewe hartversaking dood.
Week 12
Die Kryt-Paleogeen-uitwissing (K-Pg-uitwissing) was een van die "Groot Vyf" uitwissingsvoorvalle in die Aarde se geskiedenis toe driekwart van die Aarde se plante en diere, insluitende alle nie-vlieënde dinosourusse, 66 miljoen jaar gelede binne ’n geologies kort periode uitgesterf het. Die uitwissing dui die grens aan tussen die geologiese periodes Kryt (die laaste periode van die Mesosoïese Era) en Paleogeen (die eerste periode van die Kainosoïese Era).
In die geologiese rekord word die uitwissing aangedui deur ’n dun rotslaag, die Kryt-Paleogeen-grens, wat regdeur die wêreld in see- en aardrotse gevind word. Dit bevat hoë vlakke van die metaal iridium, wat seldsaam in die aardkors is, maar volop in asteroïdes voorkom.
Daar word algemeen geglo die K-Pg-uitwissing is veroorsaak deur ’n groot komeet of asteroïde wat die Aarde getref het en ’n katastrofale uitwerking op die omgewing gehad het, insluitende ’n lang impakwinter (weens stof en as wat die Son se strale afkeer), wat dit vir plante onmoontlik gemaak het om fotosintese uit te voer. Dié teorie is ondersteun deur die ontdekking van die 18 km wye Chicxulub-krater in die laat 1970's in die Golf van Meksiko, wat onteenseglik bewys het dat die K-Pg-grens afval van ’n asteroïde-impak verteenwoordig. Die feit dat die uitwissing op dieselfde tyd plaasgevind het as die impak, is ook ’n bewys dat die uitwissing deur die asteroïde veroorsaak is.
Daar is egter wetenskaplikes wat glo die uitwissing is veroorsaak of vererger deur ander faktore soos vulkaniese uitbarstings, klimaatsveranderings en/of ’n verandering in seevlakke.
’n Groot verskeidenheid spesies het in die K-Pg-uitwissing omgekom. Die bekendste slagoffers was die nie-vlieënde dinosourusse. Ander organismes is egter ook erg geraak, soos soogdiere, voëls, pterosourusse, akkedisse, insekte, en plante. In die oseane is groot seereptiele, visse, haaie, weekdiere en baie soorte plankton swaar getref. Daar word geraam dat tot 75% van die spesies op Aarde kon verdwyn het.
Die verwoesting wat deur die uitwissing veroorsaak is, het egter ook evolusiegeleenthede geskep. Ná die voorval het baie diergroepe skielike en groot veranderings ondergaan en is nuwe lewensvorme geskep wat die ekologiese nisse gevul het wat deur die uitwissing leeg gelaat is. Soogdiere het veral in die Paleogeen gediversifiseer en nuwe vorms aangeneem soos perde, walvisse, vlermuise en primate. Voëls, visse en dalk akkedisse het ook versprei.
Week 13
_(pd).jpg)
Die geskiedenis van die Aarde het betrekking op die ontwikkeling van die planeet Aarde, van sy vorming tot die hede. Feitlik alle vertakkings van die natuurwetenskap het bygedra tot ’n begrip van die hoofgebeure in die Aarde se verlede. Die planeet is omtrent ’n derde so oud soos die heelal. ’n Enorme aantal biologiese en geologiese veranderings het in dié tyd plaasgevind.
Die Aarde het sowat 4,54 miljard (4,54×109) jaar gelede gevorm deur akkresie van die newel waaruit die Son ontstaan het. Vulkaangasse het moontlik die aanvanklike atmosfeer gevorm, maar dit het feitlik geen suurstof bevat nie en sou giftig gewees het vir mense en die meeste vorme van moderne lewe. Die grootste deel van die Aarde was gesmelt vanweë uiterste vulkaanaktiwiteite en gereelde botsings met ander hemelliggame. Een baie groot botsing het vermoedelik die kanteling van die Aarde se as en die vorming van die maan veroorsaak. Mettertyd het die Aarde afgekoel en ’n soliede kors gevorm, wat meegebring het dat water op die oppervlak kon bestaan.
Die eerste lewensvorme het tussen sowat 3,8 en 3,5 miljard jaar gelede ontstaan. Die vroegste getuienis van lewe op Aarde is grafiet wat biogenies blyk te wees in 3,7 miljard jaar oue metamorfe gesteentes wat in Wes-Groenland ontdek is en fossiele in 3,48 miljard jaar oue sandsteen wat in Wes-Australië ontdek is.
Fotosintetiese lewe het blykbaar sowat 2 miljard jaar gelede ontstaan en die atmosfeer met suurstof gevul. Die lewensvorme het meestal klein en mikroskopies gebly tot sowat 580 miljoen jaar gelede, toe komplekse, veelsellige lewe ontstaan het. Tydens die Kambriese periode was daar ’n "kambriese Ontploffing", waarin lewe vinnig gediversifiseer het in die meeste groot filums.
Geologiese veranderings het konstant plaasgevind sedert die Aarde se vorming, en net so het die lewe voortdurend verander. Spesies het aanhou ontwikkel en so het nuwe vorme ontstaan; hulle het gesplyt in dogterspesies of het uitgesterf weens ’n voortdurend veranderende planeet. Plaattektoniek het ’n groot rol gespeel in die vorming van die Aarde se oseane, sowel as die lewe daarin. Die biosfeer het weer ’n belangrike invloed gehad op die atmosfeer en ander abiotiese toestande op die planeet, soos die vorming van die osoonlaag, die toename in suurstof en die vorming van grond.
Week 14
Bremen (Duits: [ˈbʀeːmən], ; Nederduits ook Breem of Bräm; Nedersaksies: Breemn) is die hoofstad en grootste stad van die Duitse deelstaat Vrye Hansestad Bremen, wat dikwels ook net "Bremen" genoem word. As die kleinste deelstaat van Duitsland behels die stadstaat naas Bremen slegs een ander stad, Bremerhaven, wat as Noordseehawe sowat 60 kilometer verder noord geleë is.
Bremen is met 'n bevolking van 567 400 die tweede grootste stad in Noord-Duitsland na Hamburg en die elfde grootste in Duitsland. Die stad is die setel van die Breemse parlement (Duits: Bremer Bürgerschaft), die regering van die deelstaat (Senaat van Bremen, Duits: Bremer Senat) en van die meeste instellings en geregshowe van die deelstaat.
In die vroeë Middeleeue het Bremen 'n belangrike rol by die Christelike sendingwerk in Noord- en Noordoos-Europa gespeel en was ook die biskopsetel vir Noord-Europa. As een van die magtige seehandelstede van die Hansebond het Bremen in die 13de eeu tot een van die eerste republikeinse stadstate in Europa ontwikkel wat deur welvarende koopmansgesinne oorheers is. Ná die einde van die Tweede Wêreldoorlog is Bremen deur Amerikaanse troepe beset en het later een van drie stadstate in die Duitse Bondsrepubliek geword.
Alhoewel die oop see sowat een uur per motor van Bremen af lê, is die getye op die Weserrivier twee keer per dag duidelik waarneembaar. Die promenade langs die Weser was vroeër die middelpunt van Bremen se besige seehawe, en plaaslike koopmanne het handel met alle bekende gebiede gedryf. Vandag word seevrag veral in die Neustädter Hafen en Bremen se moderne susterstad Bremerhaven met hul uitgebreide houerterminale gehanteer. Die seehawe is die tweede belangrikste invoerhawe vir motors in Europa en hanteer jaarliks sowat 1,4 miljoen voertuie. Tans is Daimler AG (vroeër DaimlerChrysler AG) die grootste privaat werkgewer, terwyl Airbus in Bremen met 3 100 werknemers oor die tweede grootste werksterrein in Duitsland na Hamburg beskik.
Bremen het na die agteruitgang van sy tradisionele skeepsbou en die verskuiwing van hawegeriewe tot 'n moderne kulturele, wetenskaplike en hoëtegnologiesentrum ontwikkel. Bremen het daarnaas ondanks die grootskaalse oorlogskade van die jare 1940 tot 1945 'n ryke argitektoniese erfenis van verskillende tydperke bewaar, waaronder 'n historiese stadskern met winkellane en 'n groot aantal museums en ander kulturele instellings wat van die stad 'n gewilde toeristebestemming maak. Die stad bestaan vandag uit 'n historiese stadskern en uitgebreide voorstede wat meestal hul eie spesifieke, soms selfs landelike karakter bewaar het.
Week 15
Modernisme is 'n denkrigting wat die mens se vermoë om die geboude en ontwerpte omgewing met behulp van wetenskaplike kennis, tegnologie en praktiese eksperimentering te skep, verbeter, dekonstrueer en hervorm herbevestig – dus in wese beide progressief en optimisties. Die term dek baie politiese, kulturele en kunsbewegings wat hulle oorsprong in die veranderinge in die Westerse samelewing teen die einde van die 19de eeu en die begin van die 20ste eeu het.
Breedweg beskryf modernisme 'n reeks hervormende kulturele bewegings in kuns en argitektuur, musiek, literatuur en die toegepaste kunste wat te voorskyn gekom het in die dekades voor 1914. Moderne (kwantum en relatiwistiese) fisika, moderne (analitiese en kontinentale) filosofie en moderne getalteorie in wiskunde word egter ook beskou as deel van die periode.
Met die aangryp van verandering en die teenwoordige behels modernisme die werk van denkers, insluitend kunstenaars, skrywers en ontwerpers wat gerebelleer het teen negentiende eeuse akademiese en historiese tradisies, en die nuwe ekonomiese, maatskaplike en politiese aspekte van 'n ontluikende volledige geïndustrialiseerde wêreld gekonfronteer het. Party mense verdeel die twintigste eeu in bewegings aangedui deur Modernisme en Postmodernisme, terwyl ander dit as aspekte van dieselfde beweging sien.
Week 16
Noorweë (Noors: Norge in Riksmål/Bokmål en Noreg in Nynorsk, Norgga gonagasriika in Noordsami, Vuona gånågisrijkka in Lulesaami en Nøørjen gånkarijhke in Suidsami) is 'n Noord-Europese land. Dit is in die weste van die Skandinawiese skiereiland geleë en strek oor 'n afstand van meer as 1 600 kilometer van die Noordkaap na Lindesnes in die suide. Dit grens in die Arktiese noorde aan die Russiese Federasie en Finland, en vanaf Lapland in die noorde tot by die Skagerrak in die suide aan Swede.
By sy wydste punt strek die land oor 'n afstand van sowat 430 kilometer in wes-oostelike rigting, terwyl die Arktiese hawestad Narvik slegs agt kilometer van die Sweedse grens af lê. Sowat 'n derde van die land lê binne die Noordpoolsirkel, maar trek in klimatiese opsig voordeel uit die warm Golfstroom se matigende effek: Die seehawens van die Arktiese kuslyn soos Hammerfest en Kirkenes bly in die meeste winters ysvry.
Noorweë is die sesde grootste land in Europa, maar ook een van sy ylbevolkstes met slegs 14 inwoners per vierkante kilometer. Die bevolking is oneweredig oor die land versprei, met groot konsentrasies in die kusgebiede van Suid- en Wes-Noorweë. Die hoofstad van Noorweë is Oslo. Ander belangrike stede is Bergen, Trondheim en Stavanger. Hierdie vier stedelike sentra behels sowat 'n kwart van die Noorse bevolking, terwyl groot dele van die sentrale berggebiede en die noordelike landsdele ongerep en byna onbewoon is.
Noorweë is 'n grondwetlike monargie. Die huidige koning is Harald V; premier is Erna Solberg. Noorweë was 'n selfstandige koninkryk van die 9de eeu tot 1397, waarna dit in die Unie van Kalmar opgeneem is saam met Denemarke en Swede. Toe Swede in 1521 die Unie verlaat het, het Noorweë 'n provinsie van Denemarke geword. Dit het onder Deense gesag gebly tot dit in 1814 in Sweedse hande oorgegaan het. Noorweë het daarmee 'n eie grondwet en meer selfbestuur gekry. In 1905 het Noorweë weer 'n onafhanklike staat met koning Haakon VII as staatshoof geword.
In teenstelling met sy buurlande Swede en Finland het Noorweë nie by die Europese Unie aangesluit nie, maar is nogtans 'n lidstaat van die Noord-Atlantiese Verdragsorganisasie (NAVO). Die samewerking met ander Skandinawiese lande in die Nordiese Raad is veral op sosiale welvaart en opvoeding gemik.
Noorweë se geskiedenis en tradisionele bedrywe weerspieël sy verbintenis met die see. Sowat 1 000 jaar gelede het Wiking-seevaarders uit Noorweë die noordelike oseane verken en nedersettings langs die kuslyne van Brittanje, Ysland, Groenland en selfs Noord-Amerika gestig. Vissery, skeepsbou en skeepvaart het sindsdien 'n belangrike ekonomiese rol gespeel, en die land beskik nog steeds oor 'n groot handelsvloot.
Volgens die Menslike Ontwikkelingsindeks (MOI), wat jaarliks deur die Verenigde Nasies se Ontwikkelingsprogram uitgegee word, behoort Noorweë tot die lande met die hoogste lewenskwaliteit.
Week 17
Die term Kathaar (ook gespel Kataar of Kathar, letterlik die "Reine", afgelei van Grieks katharos "rein") verwys na 'n aanhanger van die Christelike beweging, wat tussen die 11de en 14de eeu veral in Suid-Frankryk, Italië, Katalonië en Duitsland uitgebrei het. Dikwels word in plaas van Kathare ook die naam Albigense (of Albigensers) gebruik – 'n verwysing na die Suid-Franse stad Albi, 'n bolwerk van die Katharisme. Die Kathare is deur die Inkwisisie vervolg en in 'n bloedige kruistog uitgewis.
Die Kathare was naas die Orde van die Tempeliers een van twee religieuse bewegings wat deur die 13de eeuse Rooms-Katolieke Kerk en die Noord-Franse owerhede as 'n uitdaging beskou en uitgewis is. Maar terwyl die Tempelridders alle beskuldigings summier van die hand gewys het en ontsteld was oor die aanklagtes teen hulle, was die Kathare bereid om hul lewens te offer vir die leerstellings wat hulle as die ware Christelike geloof beskou het.
Die Noord-Franse kruistog teen die Kathare van Suid-Frankryk is uiteindelik eerder om politieke en ekonomiese as om religieuse redes gevoer en was 'n tipiese voorbeeld van Middeleeuse magsbeleid. Nogtans het die Kathare sentrale dogmas van die Rooms-Katolieke Kerk bevraagteken en verwerp; hulle het die stamgod Jehovah van die Bybelse Ou Testament as wraaksugtig en primitief beskou en sodoende 'n nuwe Christelike boodskap verkondig wat die gesag van die Rooms-Katolieke Kerk regstreeks bedreig het.
Week 18
Die tierluislang (Python molurus) is die kollektiewe benaming vir die Indiese en Birmaanse luislang. Dit is 'n slangsoort van die Luislange (Pythonidae) en word by die geslag Egte Luislange (Python) ingedeel. Twee subspesies word erken, wat heel onlangs ook as afsonderlike spesies beskou word: die Indiese luislang (Python molurus molurus) en die Birmaanse luislang (P. m. bivittatus). Die donker subspesie, die Birmaanse luislang, is met 'n bevestigde lengte van meer as vyf meter een van die grootste slange ter wêreld. Die verspreidingsgebied sluit groot dele van die tropiese en subtropiese Suid- en Suidoos-Asië in. Die spesie bly in 'n wye verskeidenheid van beboste habitats, nie te ver van water nie en ten minste soms ook in die randgebiede van menslike nedersettings. Vir enkele dekades lank het onwettige vrylatings in die natuur veroorsaak dat 'n indringerbevolking in Florida, 'n Amerikaanse deelstaat, ontstaan het.
Na die grootte van die luislang wissel die dieet van klein tot medium, bitter selde tot groot gewerwelde diere soos jong swynherte en volgroeide luiperds. Die tierluislange is soos al die slangsoorte van die genus Python eierlêend (ovipaar) en behoort tot die soort waar die wyfie die broeitemperatuur deur spierbewings reguleer. Weens verdelging voor die voet en habitatvernietiging verklaar die IUBN die spesie as gevoelig (near threatened).
Week 19
Oscar Ribeiro de Almeida Niemeyer Soares Filho (15 Desember 1907 – 5 Desember 2012) was 'n Brasiliaanse argitek en ontwerper wat as een van die belangrikste figure van die internasionale moderne argitektuur beskou word. Niemeyer was 'n baanbreker wat onder meer met die boukundige moontlikhede van gewapende beton geëksperimenteer het. Die Internasionale Styl, wat deur die Duitse Bauhaus-beweging begin is, het in die tropiese klimaat van Brasilië danksy Niemeyer 'n nuwe dimensie van openheid en vryheid gekry.
Niemeyer se geboue word deur baie dinamiese vorms en sinlike boë gekenmerk (die laasgenoemde elemente het reeds in die Brasiliaanse barok-styltydperk 'n beduidende rol gespeel), en sommige van sy bewonderaars verwys na Niemeyer eerder as 'n beeldhouer van monumente as 'n argitek. Die argitektuurkritikus Paul Andreas van die Duitse Argitektuurmuseum (DAM) in Frankfurt, wat in 2003 die grootste Duitse retrospektiewe uitstalling oor Niemeyer se werk gekoördineer het, beskou die vrye vorms van Niemeyer se betongeboue as een van die belangrikste bydraes tot die argitektuurgeskiedenis van die 20ste eeu.
Sy beduidendste projek, die nuwe Brasiliaanse hoofstad Brasília, wat hy saam met Lucio Costa ontwerp het, is deur Unesco in 1987 as wêrelderfenis aangewys - as die enigste 20ste eeuse stad waaraan dié status verleen is.
Terwyl Niemeyer self steeds beklemtoon het dat argitektuur nie net funksioneel moet wees nie, maar met sy kreatiwiteit ook die verbeelding van mense moet kan uitdaag, beweer kritici dat sy geboue nie aan menslike behoeftes voldoen nie, dikwels steriel en amper sielloos gebly het en eerder deur kommunistiese ideale gekenmerk is. Niemeyer het egter steeds ontken dat argitektuur in staat sou kon wees om maatskaplike hervorming te bevorder en die ontwerp van 'n gebou met die skepping van 'n kunswerk vergelyk. Gedurende sy loopbaan, wat oor 78 jaar gestrek het, het Niemeyer sowat 600 projekte voltooi.
Week 20
Parasetamol (ekwivalent aan asetaminofeen in die VSA) is 'n gewilde pynstiller en koorswerende middel. Die middel is afkomstig van koolteer en, anders as fenasetien, 'n outydse pynstiller wat parasetamol as metaboliet gebruik het, is dit nie kankerwekkend nie. Inteendeel: oor die algemeen verdra die menslike liggaam parasetamol goed en word baie van die newe-effekte van aspirien nie aangetref nie. Dit is oor die toonbank verkrygbaar en word dikwels gebruik vir die afwering van koors, hoofpyn en ander klein pyne en skete. Dit word ook saam met ander nie-steroïede anti-inflammatoriese middels (soos ibuprofeen) of opioïediese pynstillers gebruik om ernstiger pyn te behandel. Parasetamol is ook 'n hoofbestanddeel in verskeie geneesmiddels vir verkoue en griep.
Indien slegs die voorgeskrewe dosis geneem word, is parasetamol oor die algemeen veilig om te gebruik, maar 'n akute oordosis kan moontlik lewensgevaarlike lewerskade veroorsaak; in seldsame individue kan 'n normale dosis dieselfde gevolg hê. Parasetamolvergifting is die vernaamste oorsaak van akute lewerversaking in die Westerse wêreld en is verantwoordelik vir 'n groot deel van die totale dwelmoordosisse in die Verenigde Koninkryk, die Verenigde State, Australië en Nieu-Seeland. 'n Studie in 2008 het ook aangedui dat die inname van parasetamol deur babas moontlik tot 'n verhoogde risiko vir die latere ontwikkeling van asma lei.
Week 21
Gotenburg (Sweeds: Göteborg, [ˌʝøtəˈbɔrʲ] ) is die tweede grootste stad van Swede en die vyfde grootste in Skandinawië met 'n bevolking van sowat 'n halfmiljoen in die stad (Sweeds: tätorten) en meer as 900 000 in die metropolitaanse gebied van Storgöteborg ("Groot-Gotenburg"). Gotenburg is aan die weskus van Swede naby die monding van die rivier Göta älv in die Kattegat geleë.
Die geografies gunstige ligging halfpad tussen Stockholm, Kopenhagen en Oslo het van Gotenburg die beduidendste seehawe vir vrag- en passasierskepe in Noord-Europa gemaak. Die Gotenburghawe hanteer met jaarliks 30 miljoen ton vrag 'n groot deel van Swede se in- en uitvoere en moderne passasierskepe van rederye soos Stena Line en Scandinavian Seaways doen hier aan en vervoer jaarliks meer as vier miljoen passasiers uit Denemarke, Duitsland, die Verenigde Koninkryk en Nederland na Swede. Die tradisionele skeepsbou het vanweë die sterk mededinging uit die Verre Ooste lankal agteruitgegaan, maar Gotenburg is nog steeds 'n beduidende nywerheidsentrum en die tuiste van groot maatskappye soos die motorvervaardiger Volvo, SKF (koeëllaers) en Hasselblad (kameras) se hoofkwartiere. Die ryk kulturele lewe het van Gotenburg een van die leidende kunsmetropole in Skandinawië gemaak.
Die huidige stad is reeds die tweede wat die naam Gotenburg dra. Die historiese voorloper is deur koning Karl IX op die nabygeleë eiland Hisingen gestig en in 1611 deur Deense en Noorse troepe verwoes. Vanaf 1621 is op inisiatief van koning Gustav II Adolf 'n nuwe stad deur Nederlandse ingenieurs opgerig. Die terrein is opsetlik gekies – die Deense koning Christiaan, 'n aartsvyand van Gustav II Adolf, was hier in oorlogstye nie in staat om sy swaar kanonne te gebruik nie.
Gotenburg is volgens die tipiese voorbeeld van 'n Nederlandse stad uit die 16de en 17de eeu met kanale, twintig brûe en 'n vesting beplan en gebou. Die eerste stadsraad het naas sewe Swede en 'n Skot ook uit tien verteenwoordigers van die plaaslike Nederlandse bevolking bestaan. Alhoewel twee kanale intussen toegegooi is om plek te maak vir twee strate, Östra en Västra Hamngatan, het die stadsentrum van Gotenburg sy Nederlandse karakter grotendeels bewaar.
Week 22
Nedersakse (Duits: Niedersachsen, [ˈniːdɐzaksn̩], ; Nederduits: Neddersassen, Saterfries: Läichsaksen) is 'n deelstaat in die noorde van Duitsland. Volgens sy oppervlakte van 47 634,9 vierkante kilometer en sy bevolking van 7,9 miljoen is Nedersakse die grootste deelstaat van Noord-Duitsland en die tweede grootste in Duitsland ná Beiere.
Alhoewel die moderne deelstaat Nedersakse eers so onlangs soos November 1946 met die samesluiting van Hannover, Oldenburg, Brunswyk en Schaumburg-Lippe geskep is, het die naam Nedersakse 'n lang historiese tradisie wat tot in die tyd van die groot volksverhuisings tussen die 3de en 7de eeu terugdateer – 'n periode toe die Sakse, 'n Germaanse stam, hulle hier gevestig het.
Hannover is met sowat 500 000 inwoners die hoofstad en grootste stad van Nedersakse. Die twee grootste stede van Noord-Wes-Duitsland, Hamburg en Bremen, speel eweneens 'n baie belangrike rol vir Nedersakse, aangesien hulle metropolitaanse gebiede ook na Nedersakse uitgebrei het.
Week 23
Genua (Italiaans: Genova, Frans: Gênes) is 'n belangrike hawestad in Noord-Italië, hoofstad van die historiese landskap en administratiewe streek Ligurië en van die huidige provinsie Genua, met sowat 611 000 inwoners. Die agglomerasie van Genua het sowat 878 000 inwoners (2001). Die stad is die setel van 'n aartsbiskop en 'n universiteit met sowat 40 000 studente.
Die historiese middestad word onder die grootstes in Europa gereken, onder meer danksy talle historiese paleise wat hier in 'n verskeidenheid boustyle ontstaan het. Een van die vroegste voorbeelde van munisipale stadsbeplanning in Europa mag hier besigtig word – le Strade Nuove, 16de eeuse strate in nuut geboude welvarende kwartiere, en die stelsel van die Palazzi dei Rolli, Renaissance- en barokpaleise wat deur adellikes hier in die 16de en 17de eeu opgerig is, is in 2006 deur Unesco as wêrelderfenisgebiede gelys.
Naas die hawe vorm skeepsbou en die yster-, staal-, papier-, tekstiel- en chemiese bedrywe die ekonomiese basis van die stad. Ook voedselverwerking en handel lewer 'n groot bydrae tot Genua se ekonomie.
Week 24
Die Concorde was 'n lang, smal vliegtuig met ’n skerp gepunte neus wat teen meer as dubbel die snelheid van klank kon vlieg. Die supersoniese passasiersvliegtuig is gemeenskaplik deur die Franse en Britse lugvaartnywerhede vervaardig. Naas die Russiese Toepolef-144 was dit een van slegs twee supersoniese passasiersvliegtuie wat ooit vervaardig en in diens geneem is. Die vliegtuig, wat die tegniese naam Aérospatiale-BAC Concorde 101/102 gedra het, is volgens die ooreenkoms van 29 November 1962 tussen die Franse en Britse regerings oor 'n tydperk van 15 jaar ontwikkel en deur die Franse maatskappy Aérospatiale (tans EADS) en die Britse British Aircraft Corporation (tans BAE Systems) gebou.
Die besluit om 'n nuwe supersoniese vliegtuig te ontwikkel het op 'n kritieke tydstip vir die Britse lugvaartnywerheid gekom, nadat alle ontwikkelingsprogramme van militêre supersoniese vliegtuie gestaak is. Die Concorde-projek het 'n belangrike bydrae tot die behoud van supersoniese navorsing gelewer en was een van die voorlopers van Europa se Tornado-vegvliegtuig wat gebruik maak van Concorde se deltavlerkontwerp tydens supersoniese snelhede.
Die kruissnelheid van die Concorde was 2,04 Mach teen 'n vlieghoogte van tussen 15 650 en 18 000 meter. Dit het net soos die Franse Dassault Mirage 2000-vegvliegtuig oor deltavormige vlerke en nabrander-enjins beskik wat oorspronklik vir die Britse Avro Vulcan-bomwerper ontwikkel is. Die Concorde was ook die eerste passasiersvliegtuig voor die Airbus wat van elektroniese vliegtoerusting voorsien was.
Die eerste kommersiële dienste van British Airways en Air France op die Transatlantiese roete is op 21 Januarie 1976 ingestel. Hierdie gesogte vlugte was peperduur en het die vliegtyd vanaf Parys en Londen na New York met tussen drie en drie en 'n half uur verkort. Ná 'n noodlottige ramp naby die Paryse lughawe, waarin 113 mense gesterf het, is alle Concorde-vlugte op 31 Mei (Air France) en 24 Oktober 2003 (British Airways) gestaak. Die ramp, wat deur die bandbreuk van 'n Amerikaanse vliegtuig veroorsaak is, was die eerste in 27 jaar se diens. Die vliegtuie was egter oud en dit sou te duur wees om nuwes te bou.
Week 25
Mosse is klein plante wat selde hoër as 10 cm groei. Mos groei gewoonlik in digte trosse of matte in klam plekke of in skaduwee. Dit groei op bome, rotse, vrot hout en grond. Veenmosse versamel in neerslae wat verskeie honderd meter dik kan wees. Bryophyta, of mosplante, kom in die meeste landhabitatte voor en kan soms die dominante plantvorm wees. Moskolonies is belangrike elemente van talle ekostelsels, van die toendra tot die tropiese reënwoud. Mosse help om gronderosie te bekamp, water en voedingstowwe op te vang, verskaf beskutting vir mikrofauna en dien as kwekerye vir saailinge.
Mosse het nie blomme of wortels nie en hulle eenvoudige blare bedek dun, draadagtige stingels. Met tye produseer mosse spoorkapsules wat as snawelvormige kapsules kan verskyn wat deur dun stingels omhoog gehou word.
Naas blomplante en varings is mosse die mees diverse plantegroep met meer as 10 000 spesies in 700 genera.
Week 26
Turyn (Italiaans: Torino; Piëmontees, Duits, Engels en Frans: Turin, Nederlands: Turijn) is die hoofstad van die administratiewe gebied Piëmont en 'n groot nywerheidsentrum in die noordweste van Italië met 'n bevolking van sowat 878 600 in die stads- en 1,7 miljoen in die metropolitaanse gebied.
Turyn staan tradisioneel as die stad van die barok- en Art Nouveau-boustyle bekend; die stad beskik daarnaas oor 'n groot aantal arkades. Turyn het in Februarie 2006 as gasheerstad van die Olimpiese Winterspele opgetree, en saam met die uitbou van die infrastruktuur het internasionale argitekte soos Renzo Piano, Gae Aulenti en Arata Isozaki nuwe argitektoniese hoogtepunte geskep.
Week 27
Die Etruskers was 'n historiese etniese groep en die beduidendste Voor-Romeinse beskawing in die antieke Italië, wat deur die Grieke Tyrrhenoi of Tyrsenoi en deur die Romeine Etrusci of Tusci genoem is. Die terme Tirreense See en Toscana is van hierdie benamings afgelei. Die Etruskers het na hulself as Rasenna verwys, 'n term wat dikwels verkort is tot Rasna of Raśna.
Die Etruskiese beskawing vorm saam met die Romeinse en Griekse beskawings een van die belangrikste kulturele fondamente van die Westerse beskawing. Ons huidige kennis oor die Etruskers gaan terug op antieke skrywers en argeologiese opgrawings. Die Etruskiese alfabet en tekste is maklik leesbaar, maar die taal self is nouliks bekend. Die meeste Etruskiese tekste is kort inskrifte op grafstene, terwyl die werke van die Etruskiese literatuur verlore gegaan het. Etruskies is nie verwant aan enige bekende taal nie.
Die Etruskiese beskawing dateer uit 'n prehistoriese tydperk nog voor die stigting van die stad Rome en versmelt in die tydperk van die Romeinse Republiek uiteindelik volledig met die Romeinse beskawing, waarby ook die Etruskiese taal verlore gaan. 'n Groot aantal kunswerke en ander voorwerpe het die Romeinse verowering egter oorleef, en die Etruskiese kultuur, godsdiens, argitektuur en regstelsel het 'n groot invloed op die Romeinse beskawing uitgeoefen.
Week 28
Die nasionale vlag van Armenië is op 24 Augustus 1990 amptelik in gebruik geneem. Die vlag vertoon ’n horisontale driekleur in rooi, blou en oranje. Armenië het hierdie ontwerp van die nasionale vlag tussen 1918 en 1921 gebruik en weer in 1990 die vlag aanvaar.
Die huidige vlag is deur die Armeense Opperste Sowjet goedgekeur. Op 15 Junie 2006 is die Wet op die Nasionale Vlag van Armenië gepromulgeer deur die Armeense Nasionale Vergadering, waardeur die gebruik van die vlag gereguleer word.
Deur die geskiedenis was daar baie variasies van die Armeense vlag in gebruik. In antieke tye is die Armeense dinastieë voorgestel deur verskillende simboliese diere wat op die vlae gepryk het. In die twintigste eeu is verskeie Sowjetvlae gebruik om Armenië te verteenwoordig.
Week 29
.svg)
Die nasionale vlag van die Verenigde Koninkryk, ook die Union Jack of Union Flag genoem, is op 1 Januarie 1801 amptelik in gebruik geneem. Die verhouding van die vlag is 1:2 en die kleure is rooi (Pantone 186C), blou (Pantone 280C), en wit. Die vlag het ook amptelike of halfamptelike status in ander Statebondsgebiede; dit is byvoorbeeld in Kanada deur wetgewing as die Royal Union Flag afgekondig en simboliseer Kanada se affiliasie met die Britse monargie en die Britse Statebond. Dit word ook as die amptelike vlag in sommige van die kleiner Britse oorsese gebiede gebruik. Die Union Flag verskyn ook op die wapperkant (boonste linkerkantse kwart) van die vlae van verskeie lande en gebiede wat voormalige Britse besittings of kolonies was.
Die oorsprong van die vorige vlag van Groot-Brittanje dateer terug na 1606. James VI van Skotland het in 1603 die Engelse en Ierse trone geërf as James I, en sodoende die krone van Engeland, Skotland en Ierland in ’n persoonlike unie verenig, hoewel die drie ryke afsonderlike state gebly het. Op 12 April 1606 is ’n nuwe vlag van die koninklike unie tussen Engeland en Skotland in ’n koninklike dekreet gespesifiseer, waarvolgens die vlag van Engeland (’n rooi kruis op ’n wit agtergrond, bekend as die Sint Georgskruis), en die vlag van Skotland (’n wit skuinskruis op ’n blou agtergrond, bekend as die Saltire of Sint Andreaskruis), saamgevoeg is, die vorming van die vlag van Engeland en Skotland vir maritieme doeleindes. Koning James het ook sedertdien verwys na ’n "Koninkryk van Groot Britaine", hoewel die Unie ’n persoonlikheid gebly het.
Die ontwerp van die Union Flag dateer uit ’n koninklike proklamasie ná die unifikasie van Groot-Brittanje en Ierland in 1801 (sien Verenigde Koninkryk van Groot-Brittanje en Ierland). Die vlag kombineer aspekte van drie ouer nasionale vlae: die rooi kruis van Sint Georg van die Koninkryk van Engeland, die wit skuinskruis van Sint Andreas vir Skotland (hierdie twee was verenig in die eerste Union Flag), en die rooi skuinskruis van Sint Patrick om Ierland te verteenwoordig. Wallis, ten spyte daarvan dat dit ook deel van die Unie is, is nog nooit op die Britse vlag verteenwoordig nie.
Week 30
'n Maanlanding is die aankoms van 'n heel, bemande of onbemande ruimtetuig op die oppervlak van 'n planeet se natuurlike satelliet. Die konsep was 'n doel van die mensdom sedert dit geblyk het dat die Maan die Aarde se naaste hemelliggaam is. Een van die duidelikste vroeë voorbeelde van die konsep was in Jules Verne se 1865-roman De la Terre à la Lune ("Van die Aarde na die Maan"). Sedert die Sowjetunie se eerste suksesvolle onbemande landing in 1966, was daar 18 maanlandings tot in 1976. Nege van hierdie missies het na die aarde teruggekeer met monsters van maanrotse in hul besit.
Die eerste bemande maanlanding was deur die Amerikaners Neil Armstrong en Buzz Aldrin. Op 20 Julie 1969 teen 4:17 n.m. (OST) land missiebevelvoerder Armstrong en vlieënier Aldrin die maanlandingstuig, "Eagle", op die oppervlak van die maan terwyl hulle medespanlid Michael Collins die bevelvoeringsmodule, "Columbia", beheer het. Hulle het 'n dag op die oppervlak van die Maan deurgebring en daarna na die Aarde teruggekeer. Met dié maanlanding (wat deel gevorm het van die Apollo-program) het die Amerikaners sukses behaal in die ruimtewedloop met die Sowjetunie. 'n Totaal van ses sulke bemande maanlandings was tussen 1969 en 1972 uitgevoer. Die Sowjetunie het later monsters terug kon bring deur die onbemande landings van Luna 16, Luna 20 en Luna 24.
Vooruitgang in ruimte-ontdekking het intussen die term uitgebrei om ook landings op ander mane in die sonnestelsel in te sluit. Die Huygens-sonde van die Cassini-missie na Saturnus het 'n suksesvolle onbemande landing op Titaan in 2005 uitgevoer. Die Amerikaanse ruimtebeleid, die Vision for Space Exploration, het gehoop om teen 2015 bemande missies na die Maan te stuur, wat vir toenemend langer periodes daar sal kan werk, maar dit het nie gerealiseer nie.
Week 31
.jpeg)
Boeddhisme is ’n Dharmiese geloof of filosofie (Sanskrit: dharma; Pali: dhamma). Dit sluit ’n verskeidenheid tradisies, gelowe en spirituele gebruike in wat grootliks geskoei is op die leringe van Gautama Boeddha, algemeen bekend as die Boeddha ("die verligte een").
Volgens die Boeddhistiese tradisie het die Boeddha tussen die 6de en 4de eeu v.C. op die noordoostelike Indiese subkontinent gewoon en ander onderrig. Boeddhiste beskou hom as ’n "verligte" of "ontwaakte" onderwyser wat sy insig gedeel het om ander te help om hul lyding te beëindig deur die verbanning van onkunde en begeertes en deur die ontwikkeling van hul gees.
Geleerdes erken oor die algemeen twee bestaande takke van Boeddhisme: Theravada ("Tradisie van die Oudstes", soms verkeerdelik "Hinayana" genoem) en Mahayana ("Die Groot Voertuig"). Theravada het baie volgelinge in Sri Lanka en Suidoos-Asië (Thailand, Birma, Laos, Kambodja). Mahayana kom voor in Oos-Asië (China, Korea, Japan, Viëtnam, Singapoer, Taiwan) en sluit in die tradisies van Suiwer Land, Zen, Nichiren-Boeddhisme, Tibettaanse Boeddhisme, Shingon en ander. Vajrayana, ’n stel leringe wat toegeskryf word aan Indiese siddhas, kan beskou word as ’n derde tak of bloot deel van Mahayana. Tibettaanse Boeddhisme, soos beoefen in Tibet, Bhoetan, Nepal, die Himalajastreek van Indië, Kalmikië, Mongolië en omringende gebiede, volg die Vajrayana-leringe van die 8ste-eeuse Indië.
In Theravada-Boeddhisme is die primêre doel die behaling van die verhewe staat nirwana, wanneer ’n mens ontsnap van die siklus van lyding en hergeboorte. In Mahayana- en Tibettaanse Boeddhisme word na boeddhaskap gestrewe deur ’n bodhisattva te word en juis in dié siklus te bly met die doel om ander te help om verligting te behaal.
Boeddhistiese skole verskil oor die presiese aard van die pad na nirwana, die belangrikheid en egtheid van verskeie geskrifte en veral die toepassing daarvan. Een ding waaroor almal eens is, is dat daar geen skeppingsgod bestaan nie. Die grondbeginsels van die Boeddhistiese tradisie is die Drie Juwele: die Boeddha, die dharma (geloof) en die sangha (gemeenskap). Om "toevlug tot die drievoudige juweel" te neem is tradisioneel ’n verklaring dat iemand die Boeddhistiese pad volg, en onderskei Boeddhiste gewoonlik van nie-Boeddhiste. Ander praktyke kan insluit die gehoorsaming van etiese grondreëls; die ondersteuning van die kloostergemeenskap; afstanddoening van die gewone lewe om ’n Boeddhistiese kloosterlewe te lei; die ontwikkeling van die gees en die beoefening van meditasie; die kweek van groter wysheid en oordeel; die bestudering van die geskrifte; godsdienspraktyke; seremonies; en, in die Mahayana-tradisie, smeekbedes tot die boeddhas en bodhisattvas.
Week 32
Anne Frank (12 Junie 1929 – Maart 1945) was 'n Joodse meisie, gebore in Frankfurt am Main in Duitsland. Sy het postuum internasionale bekendheid verwerf met die publikasie van haar dagboek, waarin sy haar ervaringe tydens die Duitse besetting van Nederland tydens die Tweede Wêreldoorlog aangeteken het. Die boek is later tot ’n toneelstuk en rolprent verwerk.
Anne het in 1933 saam met haar familie na Amsterdam verhuis, na die Nazi's se gesag in Duitsland versterk het. Met die Duitse besetting van Nederland, wat in 1940 begin, was hulle daar vasgevang: siende dat die vervolging van die Joodse bevolking toegeneem het, het die familie in Julie 1942 ondergronds gaan skuil in 'n weggesteekte kamer van haar vader, Otto Frank, se kantoorgebou. Na twee jaar is hulle, saam met ander mense wat geskuil het, verraai en vervoer na 'n konsentrasiekamp. Anne Frank het sewe maande na haar arrestasie gesterf aan tifus in die Bergen-Belsen-konsentrasiekamp in Nedersakse, slegs enkele dae na die dood van haar suster, Margot Frank. Haar vader, die enigste oorlewende van die groep, het ná die oorlog na Amsterdam teruggekeer, waar hy ontdek het dat haar dagboek behoue gebly het. Sy pogings het in 1947 tot die publikasie daarvan gelei. Dit is uit die oorspronklike Nederlands deur Lina Spies vertaal en vir die eerste keer in 2007 in Afrikaans uitgegee as Die Agterhuis.
Die dagboek, wat Anne op haar dertiende verjaarsdag ontvang het, beskryf haar lewensloop van 12 Junie 1942 tot 1 Augustus 1944. Dit is reeds in baie ander tale vertaal en is een van die wêreld se mees gelese boeke, asook die basis vir verskeie rolprente en toneelstukke. Die kwaliteit van Anne Frank se skrywes is ook erken en sy het deur die jare ontwikkel tot een van die bekendste en mees bespreekte slagoffers van die Joodse volksmoord.
Week 33
Die nasionale vlag van die Filippyne (Filippyns: Pambansang Watawat ng Pilipinas) is op 19 Mei 1898 amptelik in gebruik geneem. Die vlag vertoon ’n wit driehoek aan die vlagpaalkant met ’n goue sterre in elke hoek en ’n goue son in die middel en twee ewe hoë bane in blou bo en rooi onder op die wapperkant.
Die goue son in die middel van die driehoek het agt primêre strale, elkeen verteenwoordig ’n Filippynse provinsie. Die drie goue vyfpuntige sterre in elke hoek verteenwoordig een van die eilandnasie se drie hoofeilandgroepe — Luzon, Visayas en Mindanao, die sentrale ster het oorspronklik na Panay verwys. Volgens ’n ander interpretasie het een van die drie sterre net die eiland Panay verteenwoordig en nie die hele Visayas nie.
’n Unieke kenmerk van hierdie vlag is sy vermoë om ’n oorlogstoestand aan te dui as dit met die rooi baan bo-op vertoon word, wat effektief behaal word deur die vlag onderstebo te draai. Wanneer die vlag in oorlogstye vertikaal gebruik word, is die rooi baan links, soos gesien deur die waarnemer. In vredestyd kan die blou veld egter bo of links gesien word.
Week 34
Die blouwalvis (Balaenoptera musculus) is 'n seesoogdier wat tot die suborde Mysticeti (baard- en baleinwalvisse) behoort. Met 'n lengte van tussen 23 en 30,5 m en 'n massa van tot 136 ton, is dit die grootste dier op aarde. Die blouwalvis se liggaam is lank en slank, met 'n kleur wat wissel tussen blou en grys op sy rug en 'n ligter onderkant. Daar word onderskei tussen minstens drie subspesies: B. m. musculus, wat in die noorde van die Atlantiese en Stille Oseane aangetref word, B. m. intermedia, wat in die Suidelike Oseaan aangetref word, en B. m. brevicauda ('n dwergsubspesie), wat in die Indiese Oseaan en suide van die Stille Oseaan aangetref word. Dis moontlik dat B. m. indica, wat in die Indiese Oseaan voorkom, ook 'n subspesie is. Soos in die geval van ander baardwalvisse, bestaan die blouwalvis se dieet hoofsaaklik uit planktonkrefies ('n soort skaaldier), asook klein vissies en soms pylinkvis.
Aan die begin van die twintigste eeu was blouwalvisse volop in byna al die planeet se oseane. Vir meer as 40 jaar is hulle egter byna tot uitsterwing gejag, totdat die internasionale gemeenskap in 1966 besluit het om die diere te beskerm. 'n 2002-verslag beraam dat daar toe wêreldwyd tussen 5 000 en 12 000 blouwalvisse was, in vyf afsonderlike groepe. Slegs tussen 1 150 en 4 500 ware blouwalvisse kom na raming tans in die Suidelike Halfrond voor terwyl die aantal dwergblouwalvisse wêreldwyd moontlik sowat 10 000 beloop. Voor walvisvangs toegeneem het, was die grootste bevolking in die Antarktiese gebied, wat ongeveer 239 000 getel het. Ongeveer 13 000 dwergblouwalvisse en meer as 330 000 Antarktiese blouwalvisse is tydens die walvisvangsjare gejag, wat daartoe gelei het dat die huidige bevolkings slegs 'n klein breukdeel van die oorspronklike bevolking is, met ongeveer 2 000 walvisse in elke groep in die noordoostelike Stille Oseaan, die Antarktiese gebied en die Indiese Oseaan. Daar is twee groepe in die Noord-Atlantiese Oseaan en minstens nog twee in die Suidelike Halfrond.
Week 35
Ganesja of Ganesha (Sanskrit: गणेश; ), wat ook as Ganapati en Winajaka bekend staan, is een van die bekendste en mees geliefde Hindoegode. Sy gelykenis word oral in Indië aangetref en alle Hindoe-affiliasies aanbid hom. Sy aanbidding is nie tot Hindoes en Indië beperk nie, maar kom wydverspreid voor, ook onder Djainas en Boeddhiste.
Ganesja word maklik uitgeken as die god met 'n olifantkop. en as die heer van beginpunte en van hindernisse (Wignesja, Wignesjwara), asook beskermheilige van die kunste en wetenskappe en die deva (god) van intellek en wysheid. Hy word vereer aan die begin van rituele en seremonies en word opgeroep as die beskermer van letterkunde tydens skryfsessies. Verskeie geskrifte bevat mitologiese anekdotes wat met sy geboorte en dade verbind word en verduidelik sy eiesoortige ikonografie.
Ganesja het in die 4de en 5de eeu tydens die Ghoepta-ryk as 'n afsonderlike godheid in ’n duidelik herkenbare vorm ontwikkel, en het eienskappe van Vediese en voor-Vediese voorgangers geërf. Hy het vinnig gewild geword en is in die 9de eeu plegtig ingesluit by die vyf hoofgode van Smartisme ('n Hindoe-denominasie). Aanhangers van die Ganapatja-sekte, wat Ganesja as die allerhoogste godheid geïdentifiseer het, het in dié tydperk ontstaan. Die hoofgeskrifte toegewy aan Ganesja is die Ganeshapurana, Moedgalapurana en Ganapati-atharvashirsa.
Week 36
Die Tweede Wêreldoorlog was 'n wêreldwye militêre konflik wat van 1939 tot 1945 geduur het, alhoewel verwante konflikte al vroeër begin het. Die oorlog was 'n samesmelting van twee konflikte: een wat in Asië begin het as die Tweede Chinees-Japannese Oorlog en die ander wat in Europa begin het met die Inval van Pole. Dit was die mees wydverspreide oorlog in die geskiedenis, en het direkte betrekking gehad op meer as 100 miljoen mense uit meer as 30 lande.
Die oorlog is veroorsaak deur die onbevredigende besleg van die Eerste Wêreldoorlog en die ekspansionistiese ambisies van die drie hoofspilmoondhede (Duitsland, Italië en Japan), maar ook die Sowjetunie se strategiese belange in Finland, Bulgarye en die Europese see-engtes. Vanweë die geskille met Josef Stalin en sy minister van buitelandse sake, Molotof, oor die afbakening van die Sowjetunie se belangesfere in Europa, wat 'n voorvereiste vir die Sowjet-toetrede tot die Anti-Britse koalisie van Duitsland, Italië en Japan was, het Adolf Hitler uiteindelik die besluit geneem om die Sowjetryk met 'n verrassende aanval uit te skakel.
Hierdie globale konflik het die meeste van die wêreld se nasies in twee kampe verdeel: die Geallieerdes en die Spilmoondhede. As gevolg van die groot skaal waarop die oorlog plaasgevind het, het meer as 60 miljoen mense omgekom, wat beteken dat dié konflik ook die dodelikste in die aangetekende geskiedenis van die mens is. Die oorlog is tot dusver ook die enigste waartydens sowel kernwapens (deur die Verenigde State in Japan) asook biologiese en chemiese wapens (deur Japan in China) gebruik is.
Die Tweede Wêreldoorlog was dan ook die verreikendste oorlog in die geskiedenis en die betrokke lande het saam meer as 100 miljoen militêre personeel gehad wat aan die oorlog deelgeneem het. Totale oorlog het die onderskeiding tussen burgerlike en militêre hulpmiddels tot niet gemaak en was ook die toneel vir een nasie se mobilisering van sy ekonomiese, industriële en wetenskaplike vermoëns tot inspanning van die oorlog. Amper twee derdes van die gestorwenes was siviele burgers. Die Holocaust, wat grotendeels in Oos-Europa plaasgevind het, was verantwoordelik vir die stelselmatige uitmoor van ongeveer ses miljoen Jode en ander sosiale en politieke minderhede (Sinti en Roma, Kommuniste, ens.) deur die Spilmoondhede.
Die konflik het geëindig met 'n oorwinning deur die Geallieerdes. In die nasleep daarvan het die Verenigde State en die Sowjetunie ontwaak as die twee voorste wêreldmoondhede. Selfbeskikking het tot dekolonisasie- en onafhanklikheidsbewegings in Afrika en Asië gelei, terwyl Europa self die pad na integrasie begin loop het.
Week 37
Die Sonnestelsel bestaan uit die Son en die ander hemelliggame wat deur swaartekrag daaraan gebind is en daarom wentel. Die hemelliggame in ons sonnestelsel bestaan uit die agt planete, hulle 166 bekende mane, vyf dwergplanete en biljoene ander klein liggame. Hierdie klein liggame, of klein sonnestelselvoorwerpe (KSV's), sluit asteroïdes, ysige Kuiper-gordelvoorwerpe, komete, meteoroïdes en interplanetêre stof in. Die Aarde is die derde planeet van die Sonnestelsel.
Die gekarteerde streke van die Sonnestelsel is die Son, vier aardse binnenste planete, die asteroïdegordel, vier buitenste planete (die gasreuse), die Kuiper-gordel en die verstrooide skyf. Die teoretiese Oort-wolk bestaan moontlik op 'n afstand ongeveer duisend maal verder as die gekarteerde streke.
Die vloei van plasma vanaf die Son (deur die sonwind) deurdring die Sonnestelsel. Dit skep 'n stellêre windbel in die interstellêre medium, genaamd die helio- of sonsfeer, wat tot in die middel van die verstrooide skyf strek.
Die planete in die Sonnestelsel (in volgorde van hulle afstand van die Son) is:
Met die ingang van 2009 is vyf kleiner voorwerpe as dwergplanete geklassifiseer. Ceres is in die asteroïdegordel en vier ander wentel om die Son agter Neptunus: Pluto (voorheen as die negende planeet geklassifiseer), Haumea, Makemake en Eris.
Ses van die planete en drie van die dwergplanete word deur natuurlike satelliete omwentel. Daar word gewoonlik na hierdie satelliete as "mane" verwys, soos die Aarde se eie maan. Al die buitenste planete word deur planetêre ringe van stof en ander partikels omring. Sedert 2016 is daar aanwysings dat daar moontlik nog 'n Planeet Nege bestaan in 'n baie groot wentelbaan.
Week 38
Die term Gallië (Latyn: Gallia) verwys na die geografiese gebied tussen die Ryn in die ooste, die Alpe en die Middellandse See in die suide, die Pireneë en die Atlantiese Oseaan in die weste en noorde, wat sedert die 7de en 6de eeu v.C. deur Kelte (Latyns: Galli) bewoon is. Die sowat sestig Galliese stamme in hierdie gebied, wat ongeveer die huidige Frankryk, België, westelike Switserland en Noord-Italië beslaan, moet eerder as 'n kulturele en waarskynlik ook ekonomiese eenheid beskou word. Voor die Romeinse verowering het hierdie stamme nooit in 'n gemeenskaplike ryk verenig nie.
Die Romeine het ook die Noord-Italiaanse Po-vlakte met sy Keltiese bevolking by Gallië gereken en daarna as Gallia Cisalpina (of Cisalpynse Gallië) verwys. Die huidige gebruik beperk Gallië meesal op die Romeinse Gallia transalpina (of Transalpynse Gallië), die Galliese gebiede oorkant die Alpe.
Week 39
Die Rugbywêreldbeker 2007 het vanaf 7 September tot en met 20 Oktober 2007 in Frankryk plaasgevind. Dit was die sesde rugbywêreldbeker wat deur die Internasionale Rugbyraad (IRR) aangebied is en die derde in die Noordelike Halfrond. Frankryk se bod om die toernooi aan te bied is in 2003 bo Engeland s'n verkies.
Ses-en-tagtig nasies het deelgeneem aan die streekskwalifiserende rondtes wat in 2004 begin het. Die agt kwarteindfinaliste van die Rugbywêreldbeker 2003 het outomaties gekwalifiseer. Twaalf ander lande het by hulle aangesluit vir die poelfase van die kompetisie. Die nasionale rugbyspan van Portugal het vir die eerste keer aan 'n rugbywêreldbekertoernooi deelgeneem.
Twintig nasies het oor 44 dae in 48 wedstryde gespeel. Twee-en-veertig wedstryde is in tien stede in Frankryk gespeel, vier in Cardiff, Wallis, en twee in Edinburg, Skotland. Frankryk het voorheen tydens die Rugbywêreldbeker 1991 en Rugbywêreldbeker 1999 as medegasheer opgetree; albei toernooie is saam met die ander destydse Vyfnasies Engeland, Ierland, Skotland en Wallis aangebied.
Die Rugbywêreldbeker 2007 het begin met 'n wedstryd tussen die gasheer Frankryk en Argentinië op 7 September by die Stade de France in Saint-Denis naby Parys. Die Argentyne het verras deur die gasheer te klop, 'n prestasie wat hulle later sou herhaal toe hulle die bronsmedalje gewen het deur Frankryk op 19 Oktober vir 'n tweede keer te klop. Op 20 Oktober 2007 is die eindstryd ook by die Stade de France gespeel. Suid-Afrika se Springbokke het Engeland met 15 punte teen 6 verslaan wat die land sy tweede Rugbywêreldbekertitel besorg het. Die telling, waarin geen drieë gedruk is nie, is behaal met vier strafskoppe deur Percy Montgomery en een deur Francois Steyn, teenoor die twee van Engeland se Jonny Wilkinson.
Week 40
Japan (Japannees: 日本, Nippon, [ɲip̚poɴ], , of Nihon, [ɲihoɴ], ; amptelik: 日本国, Nippon-koku of Nihon-koku, , letterlik: "Staat Japan") is 'n eilandnasie in Oos-Asië. Dit is geleë tussen die Stille Oseaan en die See van Japan, oos van die Koreaanse Skiereiland, China, en Rusland en strek van die See van Ochotsk in die noordooste tot by die Oos-Chinese See in die suidweste. Die karakters waaruit Japan se naam bestaan beteken "son-oorsprong" wat aanleiding gee tot die naam "land van die opkomende son", en wat verwys na Japan se oostelike posisie relatief tot die Asiatiese vasteland.
Japan bestaan uit meer as 3 000 eilande, die grootstes daarvan, van suid na noord is Kioesjoe, Sjikokoe, Honsjoe, die grootste eiland, en Hokkaido wat saam 97% van die land se grondoppervlak beslaan. Die meeste van die eilande is bergagtig, baie vulkanies; Japan se hoogste bergpiek, berg Foedji, is byvoorbeeld 'n vulkaan. Japan het met ongeveer 127 miljoen inwoners die wêreld se tiende grootste bevolking. Die Groter-Tokiogebied, wat die hoofstad Tokio en verskeie omliggende prefekture insluit, is die grootste metropolitaanse gebied ter wêreld met meer as 30 miljoen inwoners.
Argeologiese navorsing dui daarop dat die eilande van Japan reeds in die Jong-paleolitikumtydperk deur mense bewoon is. Die eerste geskrewe verwysing na Japan begin met vlugtige verwysings in Chinese geskiedkundige tekste van ongeveer die 1ste eeu n.C. Invloede van buite gevolg deur lang tydperke van isolasie is kenmerkend van Japan se geskiedenis. Sedert die aanvaarding van sy grondwet in 1947 handhaaf Japan 'n unitêre grondwetlike monargie met 'n keiser en 'n verkose parlement, die Kokkai.
Japan is 'n reuse ekonomiese moondheid en was nog met die eerste kwartaal van 2010 die wêreld se tweede grootste ekonomie, volgens nominale bruto binnelandse produk, totdat dit deur China ingehaal is. Japan is 'n lid van die Verenigde Nasies, G8, G4 en ESASOG, met die wêreld se vyfde grootste verdedigingsbegroting. Dit is ook die vierde grootste uitvoerder ter wêreld en die vierde grootste invoerder asook 'n wêreldleier in tegnologie en masjinerie.
Japan huisves tans die Rugbywêreldbeker 2019, die eerste rugbywêreldbekertoernooi in Asië en buite die tradisionele tuiste van rugby (lande van die Rugbykampioenskap en die Sesnasies-toernooi). Saam met die Olimpiese Somerspele 2020 in Tokio sal die Rugbywêreldbeker 2019 een van twee groot sportkompetisies in Japan binne een jaar wees.
Week 41
Die Rugbywêreldbeker 2011 het vanaf 9 September tot en met 23 Oktober 2011 in Nieu-Seeland plaasgevind. Dit was die sewende rugbywêreldbeker van die vierjaarlikse rugbywêreldkampioenskap wat deur die Internasionale Rugbyraad (IRR) aangebied word en die vierde in die Suidelike Halfrond. Nieu-Seeland het saam met Australië die eerste Rugbywêreldbeker 1987 gehuisves.
20 nasionale rugbyspanne het meegeding in 48 wedstryde versprei oor 44 dae om die Webb Ellis-beker in te palm en as die wêreldkampioen gekroon te word. Suid-Afrika was die verdedigende kampioen nadat hulle die Rugbywêreldbeker 2007 in Frankryk gewen het. Suid-Afrika is egter in die kwarteindrondte deur Australië uitgeskakel en Nieu-Seeland wen die toernooi deur Frankryk met 8–7 in die eindstryd op Edenpark in Auckland te klop. Dit is die derde keer wat die gasheer die rugbywêreldbekertoernooi kon wen, ná Nieu-Seeland in 1987 en Suid-Afrika in 1995. Australië eindig in die derde en Wallis in die vierde plek. Die nasionale rugbyspan van Rusland het vir die eerste keer aan ’n rugbywêreldbekertoernooi deelgeneem. Namibië is ná vier nederlae reeds in die poelfase uitgeskakel.
Die toernooi was die grootste sportgebeurtenis wat nog in Nieu-Seeland aangebied is, groter as die Rugbywêreldbeker 1987, Statebondspele 1990, Krieketwêreldbeker 1992, America's Cup 2003 en die toer van die Britse en Ierse Leeus na Nieu-Seeland in 2005. Die organiseerders het 95 000 oorsese besoekers verwag wat na Nieu-Seeland vir die aangeleentheid sou reis.
Wedstryde het op 9 September 2011 begin en is oor sewe weke geskeduleer. Die eindstryd het op Sondag, 23 Oktober 2011 op Edenpark in Auckland plaasgevind. Die dag is gekies omdat dit op ’n lang naweek in Nieu-Seeland geval het (24 Oktober is werkersdag in Nieu-Seeland). Daar is ’n 10-ure verskil in tyd tussen Nieu-Seeland en Suid-Afrika, gevolglik is alle wedstryde vroegoggend in Suid-Afrika gebeeldsend.
Week 42
Die nasionale vlag van Japan is op 27 Februarie 1870 in gebruik geneem met klein wysigings wat op 13 Augustus 1999 aanvaar is. Die vlag vertoon ’n wit agtergrond met ’n groot rooi skyf in die middel. Die vlag se amptelike naam in Japannees is Nisshōki (日章旗 "sonvlag"?) maar die vlag is beter bekend as Hinomaru (日の丸 "sonskyf"?).
Die Nisshōki is aangewys as die nasionale vlag in die Wet op die Nasionale Vlag en Volkslied wat gepromulgeer is en op 13 Augustus 1999 in werking getree het. Hoewel geen vroeëre wetgewing ’n nasionale vlag gespesifiseer het nie was die “sonskyf” reeds die de facto nasionale vlag van Japan. Twee proklamasies wat in 1870 deur die Daijō-kan, die regerende liggaam van die vroeë Meijiperiode, uitgevaardig is het elk voorsiening gemaak vir die ontwerp van ’n nasionale vlag. ’n Sonskyfvlag is onder proklamasie 57 van Meiji 3 (uitgevaardig op 27 Februarie 1870) aanvaar as die nasionale vlag vir handelskepe en as die nasionale vlag wat deur die vloot gebruik is onder proklamasie 651 van Meiji 3 (uitgevaardig op 27 Oktober 1870). Gebruik van die Hinomaru is ernstig beperk gedurende die vroeë jare van die besetting van Japan na die Tweede Wêreldoorlog; hierdie beperkinge is later verslap.
Die son speel ’n belangrike rol in die Japannese mitologie en geloof waar dit vertel word dat die keiser ’n direkte afstammeling van die songodin Amaterasu is en dat die legitimiteit van die Japannese keisershuis gerus het op die goddelike aanstelling en afstamming van die hoof-godheid van die oorheersende Sjintoïsme. Die naam van die land asook die ontwerp van die vlag weerspieël hierdie sentrale belangrikheid van die son. Die antieke geskiedenis (Shoku Nihongi) voer aan dat Keiser Monmu in 701 ’n vlag gebruik het wat die son voorgestel het; dit is die eerste opgetekende gebruik van ’n vlag in Japan met ’n sonmotief. Die oudste bestaande vlag word bewaar in die Unpō-ji-tempel in Kōshū, Yamanashi wat dateer uit voor die 16de eeu, en ’n antieke legende wil dit hê dat die vlag deur Keiser Go Reizei in die 11de eeu aan die tempel gegee is.
Openbare persepsie oor die nasionale vlag wissel. Vir sommige Japanners stel die vlag Japan voor en dit kan nie vervang word nie. Westerse en Japannese bronne beweer dat die vlag geskiedkundig ’n kragtige en blywende simbool van Japan was. Sedert die einde van die Tweede Wêreldoorlog (die Pasifiese Oorlog), is die gebruik van die vlag en die nasionale volkslied Kimigayo ’n omstrede onderwerp vir Japan se openbare skole. Geskille oor die gebruik daarvan het gelei tot protesoptogte en regsgedinge. Die vlag word nie gereeld in Japan vertoon nie weens die vlag se verbintenis met ultranasionalisme. Vir Okinawaers verteenwoordig die vlag die gebeure van die Tweede Wêreldoorlog en die gevolglike militêre teenwoordigheid van die Verenigde State. Vir sommige lande wat deur Japan beset is, is die vlag ’n simbool van aggressie en imperialisme. Die Hinomaru is gebruik as werktuig teen geokkupeerde nasies vir intimidasiedoeleindes, om Japan se oorheersing te handhaaf en onderwerping. Verskeie militêre baniere van Japan is op die Hinomaru gebaseer, insluitend die bestraalde Vlootvaandel. Die Hinomaru dien ook as sjabloon vir ander Japannese vlae in openbare en privaatgebruik.
Week 43
Die All Blacks is Nieu-Seeland se nasionale rugbyspan. Rugby is Nieu-Seeland se nasionale sport en die All Blacks is 'n gedugte krag in internasionale rugby met 'n wenrekord teen alle ander lande.
Die All Blacks speel jaarliks teen die Wallabies van Australië, die Springbokke van Suid-Afrika en Argentinië in die Rugbykampioenskap, voorheen die Drienasiesreeks, waartydens hulle ook om die Bledisloebeker teen Australië meeding. Die All Blacks het die Drienasiesreeks reeds nege keer in die toernooi se 14 jaar bestaan gewen, en het drie keer 'n Grand Slam behaal (in 1978, 2005 en in 2008), en is die huidige Bledisloebekerhouer. Hulle is tans eerste op die rugbywêreldranglys en is in 2005, 2006 en 2008 as die Internasionale Rugbyraad se "Span van die Jaar" aangewys. Twaalf voormalige All Blacks is in die International Rugby Hall of Fame opgeneem.
Die span het vir die eerste keer in 1893 'n internasionale wedstryd gespeel teen Nieu-Suid-Wallis, en het hulle eerste toetswedstryd in 1903 gespeel: 'n oorwinning teen Australië. Dit is gevolg deur 'n toer na die noordelike halfrond in 1905 waartydens die span slegs teen Wallis in Cardiff verloor het.
Die All Blacks het hulle eerste reeksoorwinning teen aartsvyande Suid-Afrika ("Die Springbokke") in Nieu-Seeland in 1956 behaal. 'n Dekade later het hulle hul langste segetog behaal deur sewentien Toetse tussen 1965 en 1970 te wen. Die Britse en Ierse Leeus het hulle enigste reeksoorwinning oor die All Blacks behaal in 1971, maar sewe jaar later sou die All Blacks hulle eerste Grand Slam behaal (oorwinnings oor Engeland, Ierland, Skotland, en Wallis op dieselfde toer).
Die 1981-Springboktoer na Nieu-Seeland het grootskaalse burgerlike onrus veroorsaak as gevolg van besware teen Suid-Afrika se apartheidsbeleid. In 1987 was Nieu-Seeland die gasheer vir die eerste Rugbywêreldbeker wat die All Blacks gewen het. Nieu-Seeland het in 1996 in post-apartheid Suid-Afrika vir die eerste keer daarin geslaag om 'n reeksoorwinning in Suid-Afrika oor die Springbokke te behaal.
Vroeë Nieu-Seelandse nasionale rugbydrag het bestaan uit 'n swart trui met 'n silwer varing en wit broeke. Tydens hulle 1905 toer het die All Blacks slegs swart gedra, behalwe vir die silwer varing en die "All Black"-naam dateer uit dié tydperk. Die All Blacks voer tradisioneel 'n haka ('n Maori-oorlogsdans) voor elke wedstryd uit. Tradisioneel word Te Rauparaha se Ka Mate haka uitgevoer, maar sedert 2005 word Kapa o Pango, 'n aangepaste weergawe van die 1924 All Blacks haka, Kia Whaka-ngawari, ook soms gebruik.
Week 44
Die Springbokke, Bokke of amaBokoboko, is Suid-Afrika se nasionale rugbyspan. Die Springbokke speel jaarliks teen die All Blacks van Nieu-Seeland, die Wallabies van Australië en Argentinië in die Rugbykampioenskap (voorheen die Drienasiesreeks) sowel as aan ander internasionale kompetisies soos die Rugbywêreldbeker. Alhoewel die Springbokke nie aan die eerste twee Wêreldbekertoernooie kon deelneem nie as gevolg van die sportboikot teen Suid-Afrika, het die land in 1995 as gasheer vir die toernooi opgetree en in hulle debuutverskyning die beker gewen. Die Springbokke het die All Blacks in die eindstryd met 15-12 geklop, 'n gebeurtenis wat tot vandag as een van die grootste prestasies in Suid-Afrika se sportgeskiedenis gesien word.
Die Springbokke speel in groen-en-goud truie en speel reeds sedert 1891 internasionale rugby toe 'n span van die Britse Eilande 'n toer na Suid-Afrika onderneem het waartydens die Springbokke hulle eerste toets op 30 Julie gespeel het. Die Springbokke word as een van die toprugbyspanne ter wêreld beskou. Die vorige afrigter was Allister Coetzee. Rassie Erasmus is die afrigter sedert 2018 en die kaptein is Siya Kolisi.
Die Springboktrui het gewoonlik 'n goue kraag en sedert 1994 is die kenteken 'n Springbok en Protea. Die vlag van Suid-Afrika word op die bo-arm gedra. Die Springbokke dra soms 'n wit trui om verwarring te vermy met spanne wat ook groen truie dra, dit word egter baie selde gebruik. Toe Australië Suid-Afrika vir die eerste keer in 1933 besoek het, het die besoekers hemelblou truie gedra om verwarring te vermy, op daardie stadium het beide spanne donkergroen truie gedra. In 1953 toe die Wallabies Suid-Afrika weer besoek het, het die Springbokke wit truie gedra.
Die Springbok-naam dateer uit die 1906/7 toer na Brittanje. In die vorige eeu was rugby in Suid-Afrika op 'n rassegrondslag geskoei en was daar verskillende "nasionale spanne" vir wit, bruin en swart spelers. Die eerste nasionale bruin span van 1939 het ook die Springbok as embleem gebruik sowel as die eerste swart span in 1950. In 2004 het die Suid-Afrikaanse Sportkommissie se Nasionale Kleureraad besluit dat die Springbok steeds as embleem van die nasionale rugbyspan gebruik kon word maar versoek dat die Protea groter gemaak moet word, aangesien dit die amptelike sportembleem van die land is.
Week 45
Die Boeing B-17 Flying Fortress is 'n viermotorige swaarbomwerper wat deur Boeing in Amerika ontwikkel en gebou is. Die vliegtuig het sy nooiensvlug op 28 Julie 1935 onderneem. Die vliegtuig is in opdrag van die Amerikaanse Lugmag gebou, destyds bekend as die U.S. Army Air Corps (USAAC). Boeing het teen Douglas en Martin meegeding vir 'n kontrak om 200 bomwerpers te lewer. Die Boeingprototipe het nie net sy twee kompeteerders uitgestof nie, maar ook die Lugmag se verwagtinge ver oortref. Tog het Boeing die kontrak verloor teen die Douglas B-18 Bolo omrede hulle prototipe verwoes is in 'n vliegongeluk. Die USAAC het egter dertien eenhede bestel vir evaluering. Vanaf sy bekendstelling in 1938 is die B-17 aanhoudend en aansienlik verbeter om die vliegtuig te word waarvan die derde meeste ooit gemaak is na die Consolidated B-24 Liberator en die multirol, tweemotorige Duitse Junkers Ju 88. Die B-17 se sukses het tot die ontwikkeling van die latere Boeing B-29 Superfortress gelei.
Die B-17 was hoofsaaklik deur die USAAF gebruik gedurende die dag vir strategiese bombardering aanvalle teen Duitse industriële en militêre teikens. Die Amerikaanse Agste Lugmag was gestasioneer in basisse in die suide en ooste van Engeland en die Vyftiende Lugmag in Italië. Hulle het die RAF Bomber Command se naglig area bombarderings aanvalle gekomplementeer om beheer van die lugruim oor stede, fabrieke en slagvelde van Westelik-Europa te verseker ter voorbereiding van Operasie Overlord in 1944. Die B-17 is ook gebruik in die Stille Oseaan-gebied vroeg in die Tweede Wêreldoorlog waar dit aanvalle geloods het teen Japanese vliegvelde en skeepsvaart.
Vanaf die vliegtuig se ontstaan het die USAAC (vanaf Junie 1941, die USAAF) dit beskou as 'n strategiese wapen; dit was redelik vinnig, kon op hoë hoogtes vlieg, dit beskik oor 'n lang togafstand en dit was goed bewapen. Dit het 'n reputasie vir uithou vermoë opgebou; stories en foto's van B-17's wat eintlik nie meer in die lug moes bly nie en tog hul bemannings veilig teruggebring het, is legio. Die B-17 het die meeste bomme losgelaat van al die bomwerpers gedurende die Tweede Wêreldoorlog. Van die ongeveer 1,5 miljoen ton bomme oor Nazi-Duitsland en sy omringende gebiede losgelaat, het die B-17 ongeveer 640 000 losgelaat. Dit was ook gebruik vir vervoer, teenduikboot operasies, as 'n hommeltuig beheer vliegtuig en ook as soek-en-red vliegtuig.
In Oktober 2019 was daar nog nege lugwaardige B-17's in die wêreld, alhoewel sommige van hulle nooit in oorlogsituasies gebruik was nie. Daar is dosyne ander wat vertoon word in museums en vliegvelde. Die oudste is The Swoose wat aksie gesien het in die Stille Oseaan en die Karibiese gebiede.
Week 46
.jpg)
Die Krieketwêreldbeker 2015, amptelik bekend as die IKR Krieketwêreldbeker 2015, het van 14 Februarie tot en met 29 Maart 2015 in Australië en Nieu-Seeland plaasgevind. Dit was die elfde krieketwêreldbeker in internasionale eendagkrieket (EDI) wat deur die Internasionale Krieketraad (IKR) aangebied is en die tweede in Oseanië. Albei gashere het ook die Krieketwêreldbeker 1992 saam gehuisves.
14 nasionale krieketspanne het aan die Krieketwêreldbeker 2015 deelgeneem, waartydens 49 wedstryde beslis is. Die toernooi se formaat van 2011 het onveranderd gebly en die spanne is in twee groepe van sewe spanne elk verdeel, waarvan elke span een keer teen al die ander spanne van die groep gespeel het. Die boonste vier spanne van elke groep het hierna vir die uitklopfase gekwalifiseer. Elke wedstryd het uit 50 boulbeurte per span bestaan.
Australië wen op 29 Maart met 7 paaltjies teen Nieu-Seeland op Melbourne-krieketveld in Melbourne en het sodoende hul vyfde titel ingepalm. Australië het ná Indië in 2011 die tweede – agtereenvolgende – gasheer geword wat die krieketwêreldbekertoernooi tuis kon wen. Daarbenewens was dit die eerste eindwedstryd in dié toernooi se geskiedenis wat twee Oseaniese spanne – en van die Suidelike Halfrond – gesien het. Melbourne-krieketveld het ná Lord’s in Londen die tweede krieketstadion geword wat die krieketwêreldbekereindwedstryd vir meer as een keer – ná die 1992-toernooi – gehuisves het. Die verdedigende kampioen Indië en Suid-Afrika was die ander twee semi-finaliste. Die nasionale krieketspan van Afghanistan het vir die eerste keer aan 'n krieketwêreldbekertoernooi deelgeneem.
Met sowat 2,2 miljard televisiekykers wêreldwyd was die Krieketwêreldbeker 2015 die tweede mees gesiene krieketwêreldbekertoernooi, net ná die Krieketwêreldbeker 2019. Die wedstryd tussen die aartsvyande Indië en Pakistan op 15 Februarie 2015 te Adelaide-ovaal in Adelaide het sowat een miljard televisiekykers gelok.
Week 47
_mathilde.jpg)
’n Asteroïde of asteroïed is ’n soort kleinplaneet wat om die Son wentel, veral in die binnenste Sonnestelsel. Toe kleinplanete in die buitenste Sonnestelsel ontdek is, is gevind hul oppervlakke bestaan gewoonlik uit vlugtige elemente of samestellings, nes dié van komete. Dié voorwerpe is dus dikwels onderskei van dié in die asteroïdegordel. In hierdie artikel verwys die term "asteroïde" na die kleinplanete van die binneste Sonnestelsel, insluitende dié wat ’n wentelbaan met Jupiter deel.
Daar is miljoene asteroïdes, waarvan baie vermoedelik die oorblyfsels is van planetesimale, liggame in die jong Son se sonnewel wat nooit groot genoeg geword het om planete te vorm nie. Die oorgrote meerderheid van bekende asteroïdes kom voor in die hoofasteroïdegordel tussen die wentelbane van Mars en Jupiter, of deel ’n wentelbaan met Jupiter (die Jupiter-trojane). Daar is egter taamlik groot families asteroïdes met ander wentelbane, insluitende die naby-aarde-voorwerpe. Individuele asteroïdes word geklassifiseer volgens hul kenmerkende spektra. Die meeste val in drie hoofgroepe: C-, M- en S-tipe asteroïdes. Hulle is genoem na en word gewoonlik verbind met onderskeidelik koolstof, metaal en silikaat (klipagtig). Asteroïdes se groottes wissel aansienlik; die grootste een, Ceres, se deursnee is amper 1 000 km.
Asteroïdes verskil van komete en meteoroïdes. Die verskil tussen asteroïdes en komete is hul samestelling: Komete bestaan hoofsaaklik uit stof en ys en asteroïdes uit rots en minerale. Laasgenoemde het nader aan die Son ontstaan en bevat dus nie ys nie. Die verskil tussen asteroïdes en meteoroïdes is hul grootte: Meteoroïdes het ’n deursnee van ’n meter of kleiner, terwyl asteroïdes se deursnee groter as ’n meter is. Meteoroïdes kan dieselfde samestelling as óf asteroïdes óf komete hê.
Net een asteroïde, 4 Vesta, het ’n taamlik weerkaatsende oppervlak. Dit is gewoonlik met die blote oog sigbaar, maar net as dit baie donker is en Vesta se posisie gunstig is. Net soms kan asteroïdes wat naby die Aarde verbybeweeg, vir ’n kort rukkie met die blote oog sigbaar wees. In 2017 het die Kleinplaneetsentrum data oor byna 745 000 voorwerpe in die binneste en buitenste Sonnestelsel gehad, met genoeg inligting oor amper 504 000 om ’n nommernaam te kry.
Die Verenigde Nasies het 30 Junie as Internasionale Asteroïdedag verklaar om die publiek oor asteroïdes op te voed. Dié datum herdenk die Toengoeska-asteroïde-impak op 30 Junie 1908 in Siberië, Rusland.
In April 2018 het die B612 Foundation, wat hom onder meer toespits op verdediging teen asteroïdes, berig "die kans is 100 persent dat ons deur ’n verwoestende asteroïde getref sal word, maar ons is nie 100 persent seker wanneer nie". Ook die fisikus Stephen Hawking het in 2018 in sy laaste boek, Brief Answers to the Big Questions, gemeen ’n asteroïdebotsing is die grootste bedreiging wat ons planeet in die gesig staar.
In Junie 2018 het die VSA se nasionale wetenskap-en-tegnologieraad gewaarsku dat Amerika onvoorbereid op ’n asteroïde-impak is. Die raad het die "National Near-Earth Object Preparedness Strategy Action Plan" ontwikkel en uitgereik om beter daarop voor te berei. Volgens kennersgetuienis in 2013 in die Amerikaanse kongres het Nasa minstens vyf jaar van voorbereiding nodig voordat ’n sending van stapel gestuur kan word om ’n asteroïde te onderskep.
Week 48
Die Krieketwêreldbeker 2019, amptelik bekend as die IKR Krieketwêreldbeker 2019, het van 30 Mei tot en met 14 Julie 2019 in Engeland en Wallis plaasgevind. Dit was die twaalfde krieketwêreldbeker in internasionale eendagkrieket (EDI) wat deur die Internasionale Krieketraad (IKR) aangebied is en die vyfde in Engeland. Dié land het voorheen die toernooie van 1975, 1979, 1983 en 1999 gehuisves, meer as enige ander land.
Tien nasionale krieketspanne het aan die Krieketwêreldbeker 2019 deelgeneem, waartydens 48 wedstryde beslis is. Die toernooi het op 30 Mei tussen Engeland en Suid-Afrika op Londen se The Oval afgeskop. Al die spanne het in een groep gespeel en 45 wedstryde beslis, waarvan elke span een keer teen al die ander spanne van die groep gespeel het. Die boonste vier spanne het hierna vir die halfeindrondte van twee wedstryde gekwalifiseer en die eindstryd is op 14 Julie op Lord’s in Londen beslis. 'n Soortgelyke formaat is voorheen in die Krieketwêreldbeker 1992 gebruik, en sal ook in die volgende Krieketwêreldbeker 2023 in Indië aangewend word.
Die eindstryd is op 14 Julie 2019 tussen die gasheer Engeland en die 2015-naaswenner Nieu-Seeland op Lord’s in Londen uitgespeel; Engeland het hul eerste titel ingepalm, nadat hulle meer grenshoue in die beslissende Superboulbeurt aangeteken het. Dit is die eerste keer sedert die 1992-toernooi wat twee spanne in die eindwedstryd ontmoet het wat nog nie 'n titel ingepalm het nie. Engeland het ná Australië in 2015 en Indië in 2011 die derde – agtereenvolgende – gasheer geword wat die krieketwêreldbekertoernooi tuis kon wen. Daarbenewens is dit ná sokker in 1966 en rugby in 2003 die derde wêreldbekertrofee in een van Engeland se gewildste sportsoorte wat die onderskeidelike nasionale span kon inpalm. Lord’s het vir die vyfde keer 'n krieketwêreldbekereindstryd gehuisves, meer as enige ander krieketveld. Die verdedigende kampioen Australië en Indië was die ander twee semi-finaliste. Suid-Afrika kon vir die eerste keer sedert die 2003-toernooi – wat onder ander in Suid-Afrika aangebied is – nie tot die uitklopfase deurdring nie.
Die Internasionale Krieketraad het voor die Krieketwêreldbeker 2015 aangekondig dat net tien van die vernaamste krieketnasies aan die volgende toernooie van 2019 en 2023 sal kan deelneem. Dit het groot kritiek uitgelok, omdat veral die geassosieerde lede van die IKR vrees dat die afstand in kwaliteit tussen hulle en die voorste toetskrieketlande groter sal word. Die IKR se redenasie vir hierdie stap is egter 'n beter bemarkingsmoontlikheid van die kompetisie, want al die spanne sal dan mededingend wees. Vir die eerste keer in die toernooi se geskiedenis was die helfte van die deelnemende spanne uit Suid-Asië. Van al die ander vastelande (Afrika, Amerikas, Australië, Europa en Oseanië) het net een span elk deelgeneem.
Met sowat 2,6 miljard televisiekykers wêreldwyd was die Krieketwêreldbeker 2019 tot dusver die mees gesiene krieketwêreldbekertoernooi. Die wedstryd tussen die aartsvyande Indië en Pakistan op 16 Junie 2019 te Old Trafford in Manchester het sowat een miljard televisiekykers gelok.
Week 49
Die Sesdaagse Oorlog (Hebreeus: מִלְחֶמֶת שֵׁשֶׁת הַיָּמִים, Milhemet Sjesjet Ha Jamim; Arabies: النكسة, an-Naksah, "Die Terugslag", of حرب 1967, Ḥarb 1967, "Oorlog van 1967") het tussen 5 en 10 Junie 1967 plaasgevind tussen Israel en die naburige state Egipte (toe bekend as die Verenigde Arabiese Republiek), Jordanië en Sirië.
Betrekkinge tussen Israel en sy buurlande het in 1967 nog nie heeltemal herstel ná die Arabies-Israeliese Oorlog van 1948 nie. In 1956 het Israel die Sinaiskiereiland in Egipte binnegeval; een van sy doelwitte was om die Straat van Tiran te heropen wat Egipte sedert 1950 vir Israeliese skepe geblokkeer het. Israel moes eindelik noodgedwonge terugtrek, maar is verseker die Straat van Tiran sal oopbly. ’n VN-noodmag is aan die grens ontplooi, maar daar was geen demilitarisasie-ooreenkoms nie.
In die maande voor Junie 1967 het spanning gevaarlik toegeneem. Israel het sy posisie voor 1956 herhaal dat die sluiting van die Straat van Tiran vir Israeliese skepe ’n oorlog sou veroorsaak. In Mei het die Egiptiese president, Gamal Abdel Nasser, aangekondig die straat gaan vir Israeliese skepe gesluit word en hy het Egiptiese magte aan die grens met Israel gemoboliseer. Op 5 Junie het Israel ’n reeks lugaanvalle op Egiptiese vliegvelde uitgevoer. Die vraag oor watter kant die oorlog begin het, is een van ’n paar omstrede kwessies van die konflik.
Die Egiptenare is onkant betrap en feitlik die hele Egiptiese lugmag is vernietig, terwyl Israel net ’n paar verliese gely het. Die land het terselfdertyd ’n grondaanval op die Gazastrook en die Sinaiskiereiland van stapel gestuur, wat die Egiptenare ook onkant betrap het. Ná aanvanklike teenstand het Nasser gelas dat die Sinai ontruim word. Israeliese magte het weswaarts agter die Egiptenare aangestorm. Die Israeli's het hulle groot verliese toegedien en die Sinai verower.
Jordanië het ’n week voor die oorlog ’n verdedigingsverdrag met Egipte gesluit; die ooreenkoms het voorsiening daarvoor gemaak dat Jordanië in geval van oorlog nie ’n aanvallende rol sou speel nie, maar sou probeer om Israeliese magte te keer om grondgebied te verower.
Sowat ’n uur ná die Israeliese lugaanval het Kaïro die bevelvoerder van die Jordaniese weermag opdrag gegee om Israel te begin aanval; in die aanvanklik verwarrende situasie is aan die Jordaniërs gesê Egipte het die Israeliese lugaanvalle afgeweer.
Egipte en Jordanië het op 8 Junie op ’n skietstilstand besluit en Sirië op 9 Junie. ’n Ooreenkoms is op 11 Junie met Israel onderteken. Israel het die Egiptiese, Siriese en Jordaniese weermagte verlam – hulle het meer as 20 000 soldate gedood en self minder as 1 000 verloor. Die Israeliese sukses was die gevolg van ’n goed voorbereide en uitgevoerde strategie, die swak leierskap van die Arabiese state en slegte militêre leierskap en strategie. Israel het die Gazastrook en Sanaiskiereiland van Egipte afgeneem, die Wesoewer insluitende Oos-Jerusalem van Jordanië en die Golanhoogland van Sirië. Israel se internasionale aansien het in die daaropvolgende jare baie gestyg. Sy oorwinning was ’n vernedering vir Egipte, Jordanië en Sirië, en het daartoe gelei dat Nasser verleë bedank het; hy is later in sy amp herstel ná protesoptogte in Egipte oor sy bedanking.
Die spoed en gemak van die Israeliese oorwinning het later gelei tot ’n gevaarlike oormoed in die Israeliese weermag, wat bygedra het tot aanvanklike Arabiese suksesse in die daaropvolgende Jom Kippoeroorlog, hoewel Israeliese magte eindelik sukses behaal en die Arabiere verslaan het. Die ontheemding van burgerlike bevolkings weens die oorlog sou langtermyngevolge hê, want 300 000 Palestyne het uit die Wesoewer gevlug en sowat 80 000 Siriërs het die Golanhoogland verlaat. Joodse minderheidsgemeenskappe dwarsoor die Arabiese wêreld het gevlug of is verban.
Week 50
.jpg)
Die Rugbywêreldbeker 2015 het vanaf 18 September tot en met 31 Oktober 2015 in Engeland en Wallis plaasgevind. Dit was die agtste rugbywêreldbeker van die vierjaarlikse rugbywêreldkampioenskap wat deur Wêreldrugby aangebied word en die vierde in die Noordelike Halfrond. Engeland het voorheen tydens die Rugbywêreldbeker 1991 en Rugbywêreldbeker 1999 as medegasheer opgetree; albei toernooie is saam met die destydse Vyfnasies Frankryk, Ierland, Skotland en Wallis aangebied.
20 nasionale rugbyspanne het aan die Rugbywêreldbeker 2015 deelgeneem, waartydens 48 wedstryde beslis is. Die spanne is in vier poele van vyf spanne elk verdeel, waarvan elke span een keer teen al die ander spanne van die poel gespeel het. Die boonste twee spanne van elke poel het hierna vir die kwarteindrondte gekwalifiseer. Die drie beste spanne van elke poel het outomaties vir die volgende Rugbywêreldbeker 2019 in Japan gekwalifiseer.
In die eindstryd op Twickenham in Londen het die verdedigende kampioen Nieu-Seeland Australië met 34–17 geklop om die derde keer in die geskiedenis die Webb Ellis-beker ophoog te hou. Nieu-Seeland het sodoende die eerste nasionale rugbyspan geword wat die beker kon verdedig. Daarbenewens was dit die tweede eindwedstryd in dié toernooi se geskiedenis wat twee spanne van die Suidelike Halfrond gesien het, ná die Rugbywêreldbeker 1995 in Suid-Afrika, en die eerste halfeindrondte sonder spanne van die Noordelike Halfrond. Suid-Afrika eindig in die derde en Argentinië in die vierde plek. Namibië is ná vier nederlae reeds in die poelfase uitgeskakel. Vir die eerste keer in dié toernooi se geskiedenis was daar geen debutante nie.
Die wedstryd tussen Japan en Suid-Afrika tydens die openingsnaweek, waarin Japan die beslissende drie in ekstra tyd teen die gunsteling Suid-Afrika kon druk, word algemeen as die "grootste ontsteltenis" in die rugbygeskiedenis beskou. Vervolgens het dié toernooi van die begin af baie media-aandag geniet. Die gasheer Engeland is ná nederlae teen Wallis en Australië reeds in die poelfase uitgeskakel; dit was die eerste keer in die toernooi se geskiedenis wat ’n enkelgasheer nie tot die uitklopfase kon voerder nie. Daarbenewens was Japan, as gevolg van minder bonuspunte, die eerste span met drie oorwinnings wat nie tot die kwarteindrondte kon vorder nie.
Week 51
Die taal Italiaans (italiano, [itaˈljaːno], of lingua italiana, [ˈliŋɡwa itaˈljaːna]) is 'n lid van die Romaanse taalgroep. Net soos ander Romaanse tale was die gesproke Latynse taal of Vulgêrlatyn die uitgangspunt vir 'n taalkundige proses wat in die Middeleeue met die vestiging van Italiaans as selfstandige taal afgesluit is. Die oudste tekste, wat as Italiaans geklassifiseer word, dateer uit die tydperk tussen 960 en 963 en staan bekend as Placiti Cassinesi. Hulle is opgestel as juridiese dokumente vir die beslegting van 'n grondgeskil tussen drie Benediktyne-kloosters en 'n plaaslike grondeienaar in die omgewing van Capua, Kampanië. Blykbaar was ten minste een van die partye Latyn nie magtig nie sodat 'n vertaling in die volkstaal of volgare as nodig geag is.
Italiaans word deur ongeveer 65 miljoen sprekers in Italië, San Marino, die Vatikaanstad, Switserland (hoofsaaklik in die kanton Ticino), Monaco, Frankryk (département Alpes-Maritimes), Italiaanse minderhede in dele van Kroasië en Slowenië asook Italiaanse gemeenskappe in die Europese en oorsese buiteland gepraat. So is dit danksy grootskaalse immigrasie vanaf die 19de eeu die tweede mees gesproke taal in Argentinië naas Spaans. Met die groot emigrasiegolwe van die laat 19de en vroeë 20ste eeu is Italiaans as een van die mees gesproke tale naas Engels in die Verenigde State gevestig. Wêreldwyd is tussen vyftien en twintig miljoen sprekers Italiaans as tweede taal magtig.
Week 52
Die Rugbywêreldbeker 2019 (Japannees: 2019 ラグビーワールドカップ) is vanaf 20 September tot en met 2 November 2019 in Japan gehuisves. Dit was die negende rugbywêreldbeker van die vierjaarlikse rugbywêreldkampioenskap wat deur Wêreldrugby aangebied word en die vyfde in die Noordelike Halfrond. Dit was die eerste keer wat dié toernooi in Asië en buite die tradisionele tuiste van rugby aangebied is. Al die vorige Rugbywêreldbekertoernooie is afwisselend in lande van óf die destydse Drienasiesreeks (nou bekend as die Rugbykampioenskap, Suidelike Halfrond) óf die destydse Vyfnasiestoernooi (nou bekend as die Sesnasies-toernooi, Noordelike Halfrond) gehou.
20 nasionale rugbyspanne het aan die Rugbywêreldbekertoernooi in 2019 deelgeneem, waartydens 48 wedstryde beslis is. Die toernooi het op 20 September tussen die gasheer Japan en Rusland op Chōfu, Tokio, se Ajinomoto-stadion afgeskop. Die spanne is in vier poele van vyf spanne elk verdeel, waarvan elke span een keer teen al die ander spanne van die poel gespeel het. Die boonste twee spanne van elke poel het hierna vir die uitklopfase gekwalifiseer. Die drie beste spanne van elke poel het outomaties vir die komende Rugbywêreldbeker 2023 in Frankryk gekwalifiseer. Suid-Afrika se Springbokke het Engeland met 32 punte teen 12 verslaan wat aan die land sy derde Rugbywêreldbekertitel ná 1995 en 2007 besorg het. Hiermee het Suid-Afrika Nieu-Seeland se vorige rekord van drie titels geëwenaar en word gelyktydig die suksesvolste span in die rugbywêreldbekergeskiedenis, nadat die Springbokke die eerste twee toernooie misgeloop het. Die telling, waarin twee drieë gedruk is, is behaal met ses strafskoppe deur Handré Pollard en die twee drie deur Makazole Mapimpi en Cheslin Kolbe, teenoor die vier strafdoele van Engeland se Owen Farrell. Die verdedigende kampioen Nieu-Seeland eindig in die derde en Wallis in die vierde plek. Soos tydens die Rugbywêreldbeker 2015 was daar geen nuwe toetreders nie.
Die wedstryd tussen die gasheer Japan en Ierland – een van die groot gunstelinge voor dié toernooi – word as een van die grootste verrassings in die rugbygeskiedenis beskou, soos ook ná die Japannese oorwinning teen Suid-Afrika tydens die Rugbywêreldbeker 2015. Enkele dae vroeër het Uruguay die eerste groot verrassing besorg toe hulle Fidji met 30–27 kon klop. Die grootste skok was die uitskakeling van die mede-gunsteling Argentinië tydens die poelfase nadat hulle deur Engeland met 39–10 geklop is. Die gasheer Japan kon hul 2015-sukses oortref en al vier teenstanders tydens die poelfase – Rusland, Ierland, Samoa en Skotland – verslaan. Japan kon vervolgens as die eerste Asiatiese span nog tot die uitklopfase vorder, hul beste prestasie in internasionale rugby tot dusver; die gasheer is egter deur Suid-Afrika met 3–26 geklop.
Vir die eerste keer in die rugbywêreldbekertoernooi se geskiedenis moes wedstryde, eers dié tussen Nieu-Seeland en Italië asook tussen Engeland en Frankryk, weens die tifoon Hagibis afgelas word. Albei wedstryde is as ’n 0–0-gelykop geag en elke span het vervolgens twee bykomende tabelpunte gekry. Later moes ook die poelwedstryd tussen Kanada en Namibië afgelas word, met dieselfde uitslag vir die tabel.
Die Nasionale Olimpiese stadion, wat herbou is vir die Olimpiese Somerspele 2020, was oorspronklik die kern van die Japannese bod vir die Rugbywêreldbeker 2019, maar as gevolg van hersienings aan die planne vir die Olimpiese Stadion moes die stadions vir die Rugbywêreldbeker 2019 opnuut gereël word. Die Internasionale Stadion Jokohama het vervolgens die nuwe hoofstadion geword en ook die eindstryd gehuisves; dié stadion is al tydens die FIFA Sokker-Wêreldbekertoernooi in 2002 ingespan.
Saam met die Olimpiese Somerspele 2020 in Tokio is die Rugbywêreldbeker 2019 een van twee groot sportkompetisies in Japan binne een jaar; albei behoort tot die mees gesiene sportgeleenthede ter wêreld. Tydens die Olimpiese Somerspele 2020 sal sewesrugbywedstryde beslis word, waarmee Japan twee van die rugbywêreld se belangrikste toernooie binne een jaar huisves.