Wikipedia:Voorbladartikels 2017
Hierdie is die argief van al die artikel wat tydens 2017 as spogartikel op die voorblad gepryk het.
2017
wysigWeek 1
.jpg)
Montreal (Montréal in Frans; Standaardfrans: [mɔ̃ʀeˈal], Kanadese Frans: [mɒ̃ʀeˈal] , Engels: [ˌmʌntɹiˈɒːl], amptelik: Ville de Montréal) is die tweede grootste stad in Kanada na Toronto en ook die grootste metropool van Quebec, Kanada se Franssprekende provinsie in die ooste van die land, met 'n uitgestrekte metropolitaanse gebied waar sowat die helfte van die provinsiale bevolking saamgetrek is. Sowat anderhalf eeue lank was Montreal die ekonomiese spilpunt en mees bevolkte stad in Kanada. Die stad, wat as die grootste Franssprekende metropool buite Frankryk beskou word, is daarnaas een van die kulturele spilpunte van Franssprekende Noord-Amerika. Volgens die sensus van 2005 is meer as 70 persent van die bewoners van Montrealeiland Franssprekendes. Die grootste minderhede is onlangse immigrante (dikwels Néo-Canadiens genoem, 23 persent) en Engelssprekendes (sowat tien persent).
Vandag is Montreal, wat in die suidweste van Quebec op eilande in die Sint-Laurensrivier – waarvan die Île de Montréal of Montrealeiland by verre die grootste is – en by die samevloeiing van die Sint Laurens- en Ottawa-riviere geleë is, naas Toronto die belangrikste nywerheidstad, handel- en vervoerspilpunt en finansiële metropool in Kanada met 'n bevolking van 1,7 miljoen binne sy stadsgrense en meer as vier miljoen in sy metropolitaanse gebied. Montreal, wat oos van die Groot Mere en 1 600 kilometer landinwaarts van die Atlantiese Oseaan in die weste geleë is, is die belangrikste hawe aan die Sint Laurensrivier en -waterweg asook een van die grootstes in Noord-Amerika.
Die huidige stadsgebied beslaan met 364 km² sowat drie vyfdes van die totale oppervlakte van Montrealeiland, die grootste van altesaam 234 eilande in die Hochelaga-argipel, een van drie eilandgroepe naby die samevloeiing van die Sint-Laurens- en Ottawa- (Frans: Outaouais-)riviere. Die stad het rondom Mont Royal ("die Koninklike Berg") gegroei – 'n berg met drie pieke op 'n hoogte van 233 meter bo seevlak, waarby Engelssprekende kwartiere tradisioneel in die weste en Franssprekende buurte in die ooste van Montrealeiland geleë is. Eweneens op Montreal- en ander eilande asook langs die oewers van die Sint-Laurensrivier is 'n aantal nedersettings geleë wat deel uitmaak van die metropolitaanse gebied met 'n oppervlakte van 4 259 km².
Teen die einde van die 17de eeu het Montreal se agterland feitlik tot by die Rotsgebergte (Frans: Les Rocheuses, Engels: Rocky Mountains), verby die Groot Mere en tot by die mond van die Mississippirivier gestrek toe voyageurs (Franse pelshandelaars en ontdekkers) hul togte dwarsoor Noord-Amerika vanuit Montreal onderneem het. Die voyageur Daumont de Saint-Lusson het die Groot Mere, Louis Jolliet die Mississippirivier en Charles Albanel en Paul Denys die Baie d´Hudson (Hudsonbaai) ontdek.
Die vestiging van Engelse en Skotse handelaars, maar ook duisende Ierse immigrante, het tot 'n vinnige groei gelei wat van Montreal in die 19de eeu die belangrikste nywerheids- en handelsentrum van Kanada gemaak het. Teen die einde van die 19de en begin van die 20ste eeu het grootskaalse immigrasie die stad se karakter verander.
Montreal het internasionale bekendheid verwerf met die wêreldtentoonstelling Expo '67 en die Olimpiese Somerspele 1976. Die stad is ook die setel van die International Civil Aviation Organization (ICAO), 'n Specialized Agency van die Verenigde Nasies (VN) wat die ontwikkeling en bedryf van die burgerlugvaart, lughawens, lugvaartroetes en lugvaartveiligheid beheer, en die International Air Transport Association (IATA). Daarnaas het ook die Canadian Space Agency / Agence spatiale canadienne (CSA/ASC) sy hoofkwartier in Longueuil, 'n voorstad suidoos van Montreal.
Die Montrealers – of Montréalais soos hulle in Frans genoem word – gebruik dikwels die bynaam "La Belle" - "Die Skone" vir hulle stad wat as Noord-Amerikaanse metropool sy Europese karakter steeds gehandhaaf het en jaarliks sowat tien miljoen toeriste ontvang.
Week 2
Antarktika is 'n kontinent by die Suidpool van die Aarde, omring deur die Suidelike Oseaan en in twee verdeel deur die Transantarktiese Berge. Antarktika is die koudste plek op aarde (die laagste temperatuur ooit gemeet was op die suidpool: -94.7 °C) en die kontinent is byna volledig met ys bedek. Dit is ook die kontinent met die laagste gemiddelde lugvogtigheid en dit is die winderigste en hoogste (gemiddeld) kontinent op aarde. Die kontinent se 14 miljoen km² oppervlak maak dit die vyfde grootste kontinent, ná Asië, Afrika, Noord-Amerika en Suid-Amerika, en die grootste woestyn ter wêreld. Daar is geen permanente menslike inwoners nie en slegs plante en diere wat aangepas is tot die koue oorleef daar. Dit sluit pikkewyne, pelsrobbe, mosse, korsmosse en honderde soorte alge in. Die naam "Antarktika" kom van die Grieks antarktikos, "teenoor Arktika", die Noordpoolstreek, wat verwys na die Groot Beer-sterrebeeld wat slegs in die Noordelike Halfrond sigbaar is.)
Van al die ys op die wêreld lê 90% op Antarktika. Die gemiddelde dikte van die yskap bedra 2200 meter en op die dikste punt is die ys 4776 meter dik. Die meeste ys is miljoene jare oud, maar nie die hele Antarktika was die heeltyd onder die ys nie. 'n Brits-Sweedse ekspedisie het in 1949 ontdek dat groot dele van Antarktika, soos Koningin Maudland, tot ongeveer 10 000 v.C. nog ysvry was.
Alhoewel mites en spekulasie oor 'n Terra Australis ("Suidelike Land") tot die oudheid teruggespoor kan word, word algemeen aanvaar dat die kontinent vir die eerste keer in 1820 deur die Russiese ekspedisie van Michail Lazaref en Fabian Gottlieb von Bellingshausen waargeneem is. In die 19de eeu is die kontinent grootliks geïgnoreer as gevolg van die ongunstige omgewing, gebrek aan doeltreffende hulpbronne en die afgeleë ligging.
Antarktika is nie onder die politieke soewereiniteit van enige nasie nie. Sewe lande, Argentinië, Australië, Chili, Frankryk, Noorweë, Nieu-Seeland en die Verenigde Koninkryk, handhaaf egter gebiedsaansprake. Meeste ander lande erken nie die aansprake nie en die aansprake van Argentinië, Chili en die Verenigde Koninkryk oorvleuel mekaar. Menslike aktiwiteit op die kontinent is onderworpe aan die Antarktiese Verdrag wat in 1959 deur 12 lande geteken is. Dit verbied enige militêre aktiwiteite, ondersteun wetenskaplike navorsing en beskerm die kontinent se ekogebied. Volgehoue eksperimente word deur meer as 4000 wetenskaplikes met baie verskillende nasionaliteite en navorsingsbelange uitgevoer.
Week 3
Nederlands ([ˈneːdərlɑnts] ) is 'n Wes-Germaanse taal wat deur meer as 24 miljoen moedertaalsprekers in die wêreld gepraat word. Die totale aantal sprekers word geskat op omtrent 29 miljoen. Behalwe dat Nederlands die amptelike taal van Nederland is, is dit ook 'n amptelike taal in België (amptelike taal van die Belgiese deelstaat Vlaandere en naas Frans is Nederlands ook een van die twee amptelike tale in die Brusselse Hoofstedelike deelstaat) en Suriname.
Nederlands is verder die amptelike taal van Suriname, Aruba, Curaçao en Sint Maarten in Suid-Amerika en die Karibiese gebied. In samewerkingsorganisasies word die taal erken in die Benelux, die Europese Unie, die Karibiese Gemeenskap en die Unie van Suid-Amerikaanse Nasies. 'n Beraamde 95 persent van die Afrikaanse woordeskat is van Nederlandse oorsprong. Afrikaans het kenmerke van verskeie Nederlandse dialekte.
Die woord Nederlands word dikwels gebruik as sinoniem vir Standaardnederlands, wat deur die media gebruik en op skole onderrig word. Nederlands het egter ook 'n breëre betekenis en word ook gebruik vir die Nederfrankiese variasies uit die Lae Lande, en soms ook die Nederlandse Kreole en Afrikaans (ook beskou as 'n halfkreool).
Week 4
Afrikaans is 'n Nederfrankiese taal wat 'n lid is van die Germaanse taalgroep. Afrikaans is een van die jongste erkende tale. Dit is op 8 Mei 1925 as 'n amptelike taal erken, en is tans die derde jongste Germaanse taal wat amptelike status geniet, naas Faroërs (of Faroëes) wat in 1948 grondwetlik erken is en Luxemburgs (of Lëtzebuergesch) wat hierdie status in 1984 gekry het.
Afrikaans is tans een van die elf amptelike tale van Suid-Afrika en daarnaas ook 'n belangrike taal van Namibië. Dit word deur ongeveer 6,59 miljoen sprekers in Suid-Afrika (13,5 persent van die totale bevolking) en in elf persent van alle Namibiese huishoudings as eerste taal gebruik. Afrikaans het uit 17de eeuse Nederlands ontwikkel en meer as 95 persent van sy woordeskat is van Nederlandse oorsprong. 'n Klein aantal woorde is ontleen uit tale soos Maleis, Portugees, Frans, Duits, Engels en ander Afrikatale. Afrikaans het op sy beurt weer 'n groot invloed uitgeoefen op Suid-Afrikaanse Engels en plaaslike swart tale en 'n aantal Afrikaanse woorde is in baie ander tale opgeneem.
Sowat een miljoen van Suid-Afrika se 6,44 miljoen Afrikaanssprekendes is tweetalige moedertaalsprekers van Afrikaans en Engels. Buiten die oorspronklike taalgebied is daar groot groepe Afrikaanssprekendes in lande soos Namibië (146 000), die Verenigde Koninkryk (ongeveer 100 000), Nieu-Seeland (21 000 in 2006), Botswana (20 000), die Verenigde State (19 000), Australië (13 000), en Kanada (8 770 volgens die sensus van 2011).
Week 5
Ignaz Philipp Semmelweis (ook soms geskryf as Ignác Fülöp Semmelweis, 1 Julie 1818 – 13 Augustus 1865) was ’n Hongaarse arts wat bekend is as ’n pionier van antiseptiese prosedures. Hy is beskryf as die “redder van moeders” nadat hy ontdek het dat die voorkoms van kraamkoors drasties verminder kan word deur die hande te ontsmet in verloskundige klinieke. Kraamkoors was algemeen in hospitale in die middel 19de-eeu en dikwels dodelik met ’n mortaliteitskoers van 10 tot 35%. Semmelweis het die teorie van handewas met gechloreerde kalkoplossings voorgeskryf in 1847 terwyl hy in die Wene Algemene Hospitaal se Eerste Verloskundige Kliniek gewerk het waar dokters se afdeling drie keer die mortaliteit van vroedvroue gehad het. Hy het die boek Etiologie, Konsep en Voorkoming van Kraamkoors uitgegee met sy bevindinge daarin.
Ten spyte van verskeie uitgawes van resultate waar handwassery mortaliteit tot onder 1% verminder het, het Semmelweis se waarnemings gebots met die bestaande wetenskaplike en mediese opinies van die tyd en sy idees is deur die mediese gemeenskap verwerp. Party dokters het aanstoot geneem oor die suggestie dat hulle hulle hande moet was en Semmelweis kon geen aanvaarbare wetenskaplike verklaring vir sy bevindinge verskaf nie. Semmelweis se praktyk het eers jare na sy afsterwe wydverspreide aanvaarding verkry toe Louis Pasteur die kiemteorie bevestig het. In 1865 is Semmelweis opgeneem in ’n psigiatriese hospitaal, waar hy in die ouderdom van 47 aan bloedvergiftiging oorlede is.
Week 6
Die Koninkryk van België (Nederlands: Koninkrijk België; Frans: Royaume de Belgique; Duits: Königreich Belgien) is 'n land in noordwes-Europa begrens deur Nederland, Duitsland, Luxemburg en Frankryk. België het 'n bevolking van amper elf miljoen mense in 'n gebied dertigduisend vierkante kilometer groot. België lê op 'n kulturele kruispad tussen die Germaanse Europa (met Nederlandssprekende mense in die noorde, die Vlaminge) en die Romaanse Europa (met Franssprekende mense in die suide). Twee hooftale word in België gepraat: Nederlands—soms nie-amptelik Vlaams genoem—in Vlaandere in die noorde; en Frans, in Wallonië in die suide. Die hoofstad, Brussel, is amptelik tweetalig, maar die meerderheid van die inwoners praat Frans. 'n Amptelik erkende minderheid Duitse sprekers is in die ooste gesetel. Die linguistieke diversiteit lei gereeld tot politieke konflik, en word weerspieël in België se ingewikkelde regeringstelsel en politieke geskiedenis.
België se naam is afgelei van die gebiede se eerste benoemde inwoners, die Belgae, 'n groep van meestal Keltiese stamme, en van die Romeinse provinsie in noordelike Gallië, wat as Gallia Belgica bekendgestaan het. Geskiedkundig was België deel van die Lae Lande, wat ook Nederland en Luxemburg ingesluit het en 'n effens groter gebied as die huidige Benelux-stategroep gedek het. Van die einde van die Middeleeue tot die sewentiende eeu, was dit 'n vooruitstrewende handel- en kultuurmiddelpunt. Van die sestiende eeu tot met onafhanklikheid in 1830 was België, op daardie stadium die Suidelike-Nederlande genoem, die terrein van talle veldslae tussen die Europese moondhede, en is dit die "die vegkamp van Europa" genoem.
België was in 1951 'n stigterslid van die Europese Unie en huisves die hoofkantore daarvan, sowel as dié van ander belangrike internasionale organisasies, soos die NAVO. België se strydmag is volledig in NAVO geïntegreer en neem aan internasionale vredesendings (Libanon, Afghanistan) deel.
Week 7
Die Ekonomie van Suid-Afrika is die naasgrootste in Afrika ná dié van Nigerië en een van die belangrikstes in die Suidelike Halfrond. As lid van die BRICS-groep en as die enigste Afrikaland in die Groep van 20 van die wêreld se voorste nywerheids- en ontwikkelende lande speel Suid-Afrika ook 'n belangrike rol in die geopolitiese konteks.
Suid-Afrika word vandag as een van die gevorderde ontwikkelende lande gereken, en sommige stedelike gebiede beskik reeds oor die infrastruktuur van 'n tipiese nywerheidsland. Ander belangrike kenmerke, wat Suid-Afrika aantreklik maak vir buitelandse beleggings, is die land se hoogs mededingende finansiële bedryf, sy mineraalskatte, die hoë standaard van wetenskaplike navorsing en sy betroubare regstelsel. Nogtans toon groot dele van die land die kenmerke van 'n ontwikkelende land, en meer as 'n derde van alle Suid-Afrikaners leef tans onder die broodlyn.
Suid-Afrika het in die jare ná die algemene verkiesing van 1994 in die rigting van 'n vrye markekonomie beweeg, wat ook sy sosiale verantwoordelikheid teenoor minderbevoorregtes erken. Die transformasie van die ekonomie is nog nie afgesluit nie, en die regering spits hom tans veral op die bestryding van armoede en werkloosheid toe. Die ekonomiese gelykstelling van voorheen-benadeeldes soos vroue, nie-blankes en gestremdes en breë-basis Swart Ekonomiese Bemagtiging geniet tans besondere aandag.
Met sy strewe om meer geleenthede aan hierdie benadeeldes te bied en daarmee gepaardgaande maatreëls soos regstellende aksie loop die regering egter ook gevaar om die steun van baie hoogs opgeleide blankes te verloor. Honderdduisende blankes het hulle reeds in oorsese lande gevestig. Daarnaas gooi die VIGS-pandemie, arbeidsonluste en stakings en die hoë vlakke van misdaad en geweldpleging 'n skadu oor die land se ekonomiese toekoms.
Suid-Afrika se hoofinvoere is brandstof (24 persent van al die ingerekende invoere), kernreaktors, ketels, masjinerie en meganiese toerusting (14 persent), voertuie en motoronderdele (9 persent), telefone (wat selfone insluit) (3 persent), geneesmiddels (2 persent), groente (2 persent) en lewende hawe en diereprodukte (1 persent). Die primêre handelsvennote is die Volksrepubliek China (15 persent), Duitsland (10 persent), Saoedi-Arabië (8 persent), die Verenigde State van Amerika (6 persent), Indië (5 persent) en Nigerië (4 persent). Ander lande sluit die Verenigde Koninkryk, Brasilië en Angola in.
Suid-Afrika is ryk aan minerale en die wêreld se voorste uitvoerder van chroom en platinum (9 persent van al die ingerekende uitvoere) en die tweede grootste uitvoerder van mangaan (9 persent). Ander uitvoere sluit in: ystererts (14 persent), voertuie en voertuigonderdele (9 persent), masjinerie en meganiese toerusting (7 persent), goud (7 persent), steenkool (6 persent) en diamante (2 persent). Die vernaamste lande waarheen uitgevoer word is: die Volksrepubliek China (13 persent), die Verenigde State van Amerika (8 persent), Japan (7 persent), Botswana (5 persent) en Duitsland (5 persent). Ander lande sluit Namibië, Nederland en die Verenigde Koninkryk in.
Week 8
Die kat of huiskat is een van die oudste troeteldiere van die mens. Dit is ’n klein, gewoonlik harige, vleisetende soogdier wat tot die biologiese familie Felidae (katagtiges) behoort. Die ou wetenskaplike naam was Felis domesticus, maar is later vervang deur Felis catus of soms Felis silvestris catus.
Mense hou katte aan vir geselskap en hul vermoë om klein knaagdiere soos muise en rotte te vang. Katte is al minstens 9 500 jaar deel van die mens se lewe en is vandag die gewildste troeteldier. Hulle word om dié rede feitlik oral ter wêreld aangetref.
Katte se anatomie is dieselfde as dié van ander lede van die Felidae-familie. Hulle het sterk, buigbare lywe, vinnige reflekse, skerp naels wat teruggetrek kan word en tande wat aangepas is om klein prooi dood te maak. Hulle kan besonder goed hoor en in die donker sien. Hulle kan klanke van ’n hoë frekwensie hoor wat die mens nie kan nie. Hul reukvermoë is ook baie beter.
Hoewel hulle alleen jag, is katte baie sosiale diere en hulle kan op verskeie manier kommunikeer, soos deur te miaau, spin, sis en grom, asook deur feromone (chemiese afskeidings) en hul liggaamshouding.
Die teling van opregte katte is ’n gewilde bedryf. Talle katrasse bestaan; sommige het natuurlik ontstaan en ander deur mutasie of teling, en nuwes word voortdurend ontwikkel.
Week 9
Die nasionale vlag van Singapoer is op 3 Desember 1959 amptelik in gebruik geneem. Die vlag vertoon twee horisontale bane in rooi bo en wit onder en ’n wit sekelmaan en vyf vyfpuntige sterre in die skildhoek.
Singapoer het in 1959 selfregering binne die Britse Ryk verkry. Die vlag is op 9 Augustus 1965 as nasionale vlag herbevestig toe die republiek onafhanklikheid verkry het. Voor onafhanklikheid was dit die enigste staatsvlag in Maleisië wat nie ’n verhouding van 1:2 gehad het nie. Die elemente op die vlag (die kleure, sekelmaan en sterre) dui op ’n jong, opkomende volk, verenigde broederskap en gelykheid en nasionale ideale.
Vaartuie gebruik nie die nasionale vlag as ’n vaandel nie. Handelskepe en ontspanningstuie gebruik ’n burgerlike vaandel van rooi met ’n variant van die sekelmaan-en-sterre-embleem in die middel. Nie-militêre regeringsvaartuie soos skepe van die kuswag gebruik ’n blou staatsvaandel met die nasionale vlag in die skildhoek en ’n agtpuntige rooi-en-wit windroos op die wapperkant. Oorlogskepe van die vloot vertoon ’n vaandel soortgelyk aan die staatsvaandel, maar dan in wit met ’n rooi windroos.
Die reëls wat deur die Wet op die Wapen en Vlag en Nasionale Lied van Singapoer gedefinieer is, beheer die gebruik en vertoon van die nasionale vlag. Die reëls is effens verslap sodat burgers op nasionale dae die vlag op voertuie, of enige tyd van die jaar aan hul huise kan vertoon.
Week 10
Afrikaans is 'n dogtertaal van Nederlands en anders as Vlaams en Surinaamse Nederlands, is dit 'n aparte taal, in stede van 'n dialek.
Aangesien 'n geskatte 90 tot 95% van Afrikaans se woordeskat van Nederlandse oorsprong is, is daar weinig leksikale verskille tussen die twee tale. Afrikaans het egter 'n aansienlik meer eenvoudige morfologie, grammatika en stel spelreëls. Daar is 'n graad van onderlinge verstaanbaarheid tussen die twee tale, veral in die geskrewe vorm.
Afrikaans het sekere leksikale en sintaktiese verlenings van ander tale soos Maleis, Khoisan-tale, Portugees, Ngunitale en tot 'n mindere mate, Frans bekom. Afrikaans is ook beduidend deur Suid-Afrikaanse Engels beïnvloed. Nietemin het Nederlandse sprekers met minder nie-kognate te doen wanneer hulle na Afrikaans luister. Wedersydse verstaanbaarheid is dus redelik asimmetries, aangesien dit makliker vir Nederlandstaliges is om Afrikaans te verstaan as anders om. Navorsing suggereer dat wedersydse verstaanbaarheid tussen Nederlands en Afrikaans beter is as tussen Nederlands en Wes-Fries, of tussen Deens en Sweeds.
Week 11
Brussel (Nederlands en Afrikaans: [ˈbrʏsəl] , Frans: Bruxelles [bʁysɛl] , Duits: Brüssel, Engels: Brussels) is die hoofstad en politieke, ekonomiese en kulturele sentrum van België met 'n oppervlakte van 32,61 vierkante kilometer en 'n bevolking van 168 230 (soos op 1 Januarie 2014). Saam met 18 ander nedersettings in sy omgewing vorm Brussel 'n metropolitaanse gebied met meer as 1,1 miljoen oorwegend Franssprekende inwoners wat van hierdie histories Nederlandssprekende stad tans een van die grootste Franssprekende agglomerasies buite Frankryk asook die mees noordelike stad van die Romaanse taal- en kultuurgebied in Europa maak. Vanweë sy rol as Belgiese hoofstad is Brussel nogtans amptelik tweetalig, waarby sommige openbare instellings ook Duitse benamings het.
Die stad vervul sowel nasionale funksies as administratiewe hoofstad van die Gewes Brussel-Hoofstad (Brusselse Hoofstedelike Gewes of Région de Bruxelles-Capitale) en die Franse en Vlaamse Gemeenskappe van België, asook internasionale funksies as die administratiewe hoofstad van die Europese Unie, as die setel van 120 internasionale organisasies en 159 ambassades met meer as 2 500 diplomate, wat van Brussel die tweede belangrikste stad vir diplomatieke betrekkinge na Washington, D.C. maak. In 2009 was Brussel die wêreld se tweede belangrikste kongresstad ná Singapoer.
Brussel huisves ook die hoofkwartiere van die Noord-Atlantiese Verdragsorganisasie (NAVO), die Sekretariaat-Generaal van die Benelux-Unie van België, Nederland en Luxemburg en sowat 1 400 nie-regeringsorganisasies (NRO's). Die stad word deur twee moderne lughawens bedien, Brussel-Nationaal in die Vlaamse voorstad Zaventem en Bruxelles-Sud ("Brussel-Suid") in Gosselies naby Charleroi.
Brussel beskik oor 'n markplein wat onder die mooistes ter wêreld gereken word (die Grand-Place of Groot Markplein van Brussel), tientalle musea en voorbeelde van historiese boustyle. Terselfdertyd is dit 'n stad wat steeds vernuwing ondergaan en daar is nou moderne stadswyke wat deur administratiewe en sakegeboue oorheers word.
Uitgestrekte parke en bosgebiede in die stad self en in die omgewing is rusplekke vir die besige Brusselaars. Besienswaardighede buitekant Brussel sluit die Forêt de Soignes ("Zoniënwoud") en die Koninklike Museum vir Sentraal-Afrika in Tervuren ('n oostelike Vlaamse voorstad), asook die dorpie Waterloo (in die provinsie Waals-Brabant) in, waar met die historiese slag van die jaar 1815 die tydperk van Napoleon Bonaparte tot 'n einde gekom het.
Week 12
Mars is die vierde planeet vanaf die Son in ons Sonnestelsel. Die planeet is genoem na Mars, die Romeinse god van oorlog. Daar word ook na Mars as die "Rooi Planeet" verwys, aangesien die planeet rooierig vertoon wanneer dit vanaf die aarde besigtig word.
Mars is 'n aardse planeet met 'n dun atmosfeer. Die planeet se oppervlakeienskappe herinner beide aan die impakkraters van die Maan én die vulkane, valleie, woestyne en poolkappe van die Aarde. Mars is ook die tuiste van Olympus Mons, die hoogste bekende berg in die Sonnestelsel, en van Valles Marineris, die grootste diepkloof. Behalwe vir die planeet se geografiese eienskappe, is Mars se omwentelingsperiode en seisoenale siklusse ook soortgelyk aan dié van die Aarde.
Tot en met die eerste verbyvlug deur Mariner 4 in 1965, is daar gespekuleer dat daar moontlik vloeibare water op die planeet se oppervlak kan wees. Hierdie spekulasies is gebaseer op periodiese wisselings in lig en donker dele, veral in die poolbreedteliggings, wat soos seë en kontinente gelyk het, terwyl lang, donker groewe deur sommige waarnemers geïnterpreteer is as besproeiingskanale vir vloeibare water. Dit is later bewys dat hierdie reguit groewe of lyne nie werklik bestaan nie, maar bloot 'n optiese illusie is. Van al die planete in die Sonnestelsel, word Mars egter steeds beskou as die waarskynlikste om vloeibare water te besit en miskien ook lewe. NASA het in Julie 2008 die bestaan van bevrore water op die oppervlak bevestig.
Mars word tans omring deur drie werkende, omwentelende ruimtetuie: die Mars Odyssey, Mars Express, en Mars Reconnaissance Orbiter. Geen ander planeet, behalwe die Aarde, besit soveel wenteltuie nie. Die oppervlak van die planeet is ook die tuiste van die drie Mars Exploration Rovers (die Spirit, Opportunity en Curiosity-verkenningstuig), asook die Phoenix-landingstuig. Geologiese bewyse wat deur hierdie en voorafgaande missies versamel is, stel voor dat Mars voorheen 'n groot-skaalse waterdekking gehad het, terwyl waarnemings ook aandui dat klein, geyseragtige waterstromings moontlik in onlangse jare plaasgevind het. Waarnemings deur Nasa se Mars Global Surveyor wys dat dele van die suidelike poolkap aan die afneem is.
Mars het twee mane: Phobos en Deimos. Beide die mane is klein en het onreëlmatige vorms. Hulle is moontlik gevange asteroïdes, soortgelyk aan 5261 Eureka, een van Mars se Trojaanse asteroïdes. Mars kan met die blote oog van die Aarde af gesien word. Sy skyngrootte nader -2,9: slegs Venus, die Maan en die Son is fisies helderder, alhoewel Jupiter aan die blote oog gewoonlik helderder as Mars vertoon.
Week 13
Fins (suomi [ˈsuomi] of suomen kieli [ˈsuomen ˈkieli]) behoort tot die Oosseefinse tak van die Fins-Oegriese tale, wat een van die twee subfamilies van die Oeraalse tale verteenwoordig. Fins is nou verwant aan Estnies en verlangs aan Hongaars. Dit is naas Sweeds een van die twee amptelike tale van Finland met sowat 4,7 miljoen moedertaalsprekers (92 persent van die totale bevolking) en ook een van die ampstale van die Europese Unie. Fins is ook 'n amptelike minderheidstaal in Swede, waar dit deur sowat 300 000 inwoners gepraat word. Daar is ook klein Finstalige groepe in die Noord-Noorse streek Finnmark, in die Russiese Republiek van Karelië en in Estland.
Fins verskil as 'n Fins-Oegriese taal, net soos Hongaars, in baie opsigte sterk van die Indo-Europese tale, wat oorwegend in Europa gepraat word. Oor die eeue heen het die kontak met Indo-Europese tale egter 'n groot invloed op byvoorbeeld die sinsbou en woordeskat van die Finse taal uitgeoefen. 'n Groot aantal Germaanse leenwoorde verskyn reeds baie vroeg in die taal, en taalhistorici gebruik hierdie Finse woorde soos rengas ("ring") onder meer vir hulle ondersoeke oor die destydse Germaanse klanke. Kenmerke van Fins is die groot getal naamvalle (15), agglutinasie, 'n ingewikkelde morfofonologie wat onder meer vokaalharmonie en konsonantgradasie insluit, die afwesigheid van 'n grammatikale geslag (of genus) en die klein getal konsonante.
Week 14
Armenië (Armeens: Հայաստան Hayastan [hɑjɑsˈtɑn], Հայք Hayq), amptelik die Republiek van Armenië (Հայաստանի Հանրապետություն, Hayastani Hanrapetut’yun), is 'n klein landingeslote land in die suidelike Kaukasusberge, tussen die Swartsee en die Kaspiese See, begrens deur Turkye in die weste, Georgië in die noorde, die Republiek van Nagorno-Karabach (Artsach) en Azerbeidjan in die ooste en Iran en die Naxçıvan-eksklawe van Azerbeidjan in die suide.
Armenië is een van die oudste kultuurlandskappe op aarde met 'n geskiedenis wat verder terugstrek as dié van die meeste Europese lande. Sy ryk kulturele en argitektoniese verenig elemente van verskillende tradisies. Dit was sy ligging langs die belangrike Syroete tussen Asië en Europa wat Armenië gedurende sy lang geskiedenis verskeie kere blootgestel het aan die kulturele en politieke invloede van ander moondhede. So het periodes van nasionale onafhanklikheid gewissel met tydperke waartydens die land onder Bisantynse, Persiese, Mongoolse, Turkse en Russiese bewind gekom het.
Armeens maak deel uit van die Indo-Europese taalfamilie, dog het Armeniërs hul eie 'n unieke alfabet ontwikkel wat sedert die middeleeue onveranderd in gebruik is. Armenië was die eerste land ter wêreld wat die Christendom as amptelike godsdiens aanvaar en met die Armeens-Apostoliese geloof in 301 n.C. 'n nasionale kerk gevestig het. Die heilige berg van die Armeniërs, Ararat, is tans egter buite Armenië se staatsgebied in Turkye geleë.
Ook die meerderheid Armeniërs het hulle in die buiteland gevestig. Van die altesaam agt miljoen Armeniërs leef tans slegs sowat drie miljoen in die Republiek van Armenië. Verdrywings en etniese suiwerings loop soos 'n draad deur die geskiedenis van die Armeniërs. As Christelike minderheid in Islamitiese lande soos Turkye en Azerbeidjan – en dikwels ook as ekonomies suksesvolle groep – het hulle verskeie kere slagoffers van etniese en godsdienstige onderdrukking geword.
Vanaf die 15de eeu was Armenië 'n omstrede land tussen die Ottomaanse en die Persiese Ryk. In die 19de eeu het die Russiese heerskappy oor die Kaukasusgebied met Oos-Armenië begin. Wes-Armenië, 'n gebied in Klein-Asië, was deel van die Ottomaanse Ryk. Hier het in 1895 en 1896 eerste massiewe etniese suiwerings en massamoorde plaasgevind.
Die Armeense volksmoord, wat in 1915 in die Turkse Ottomaanse Ryk begin het nadat Armeniërs as bondgenote van buitelandse Christelike magte afgestempel is, het honderdduisende, moontlik 1,5 miljoen menselewens geëis. Die volksmoord, wat deur Turkye as regsopvolger van die Ottomaanse Ryk nie amptelik erken word nie, is steeds 'n traumatiese ervaring wat deur Armeniërs dikwels Aghet of die Groot Ramp genoem word.
Tussen 1920 en 1989 was Armenië 'n relatief welvarende republiek van die Sowjetunie, maar het ná sy onafhanklikwording deur 'n sterk aardbewing, die moeilike proses van ekonomiese transformasie, die groot afhanklikheid van energie-invoere en die konflik met Azerbeidjan oor die Nagorno-Karabach-gebied, 'n enklawe in Azerbeidjan wat hoofsaaklik deur Armeniërs bewoon word, in 'n moeilike ekonomiese posisie beland.
Week 15
Azerbeidjan (of Azerbaidjan of Aserbeidjan; Azerbeidjans: Azərbaycan), amptelik die Republiek van Azerbeidjan (Azərbaycan Respublikası), is 'n land in Suidwes-Asië in die Kaukasusberge. Dit is die beduidendste land in die suidelike Kaukasus-streek van Eurasië. Azerbeidjan word begrens deur die Kaspiese See in die ooste, Rusland in die noorde, Georgië in die noordweste, Armenië en Turkye deur die Naxçıvan-eksklave van Azerbeidjan in die weste en Iran in die suide. Die land, wat in 1920 met geweld by die Sowjetunie ingelyf is, het sy onafhanklikheid in 1991 met die verbrokkeling van dié staat herwin.
Azerbeidjan se historiese en kulturele erfenis strek so ver terug as die begin van die menslike beskawing. Die land is een van 'n reeks gebiede op aarde waarna as die "wieg van die mensdom" verwys word en lê in die hartland van 'n aantal antieke beskawings. Tans is Azerbeidjan een van ses onafhanklike state met Turkssprekende bevolkings, 'n lidstaat van die Turkse Raad en TÜRKSOY, 'n internasionale organisasie met sy hoofkwartier in Ankara wat die gemeenskaplike administrasie van Turkse kultuur en kunste behartig.
Die land, wat homself as regsopvolger van die eerste demokratiese en sekulêre Islamitiese staat op aarde, die Demokratiese Republiek van Azerbeidjan, beskou, is steeds een van die mees progressiewe en sekulêre samelewings in die Islamitiese kultuurkring. Sy vooruitstrewende ekonomie is aan die land se olie- en gasrykdomme te danke, ten spyte van 'n bloedige oorlog met Armenië oor die Nagorno-Karabakh-streek.
'n Poëtiese bynaam van Azerbeidjan is "Land van Vlamme" of "Land van Vuur", 'n verwysing na die brandende aardgasbronne wat in antieke tye as die "Heilige Vuur van Bakoe" vereer is, maar ook na die land se verlede as een van die sentrums van die Zoroastrisme, die voor-Islamitiese godsdiens van Persië met sy kenmerkende vuurtempels. Veral in landelike gebiede is die Islamitiese godsdiens deurweef met elemente uit antieke kultusse.
Week 16
Wladimir Wladimirowitsj Poetin (Russies: Влади́мир Влади́мирович Пу́тин; gebore 7 Oktober 1952) is ’n Russiese politikus. Hy was van 2000 tot 2008 die tweede president van Rusland en daarna vier jaar lank eerste minister onder Dmitri Medwedef. Met die presidentsverkiesing van 4 Maart 2012 is hy weer verkies tot president vir 'n verlengde termyn van ses jaar. Hy is op 7 Mei as president beëdig.
Hy het op 31 Desember 1999 waarnemende president geword nadat Boris Jeltsin die amp neergelê het. In 2000 het hy die presidentsverkiesing gewen en in 2004 is hy vir ’n tweede termyn herkies tot 7 Mei 2008. Hy kon volgens die Russiese grondwet nie vir ’n derde agtereenvolgende termyn herkies word nie. Poetin was tydens sy termyn as premier ook voorsitter van Verenigde Rusland, ’n party wat 70% van die setels in die Staatsdoema (laerhuis) het.
In September 2011, nadat die wet verander is om die presidensiële termyn van vier na ses jaar te verleng, het Poetin aangekondig hy sou hom vir nog ’n termyn verkiesbaar stel in die Russiese presidentsverkiesing van 2012. Dit het gelei tot grootskaalse protesoptogte in baie Russiese stede. Hy het die verkiesing in Maart 2012 gewen en dien tans ’n termyn van ses jaar uit.
Poetin het sedert 2000 weer politieke stabiliteit en ekonomiese vooruitgang gebring en die krisis van die 1990's onder Jeltsin se bewind beëindig.". Nadat hy president geword het, het die Russiese ekonomie nege jaar agtereenvolgens gegroei, armoede is met meer as 50 persent verminder en die gemiddelde maandelikse salaris van burgers het van $80 tot $640 gestyg. Hy het Rusland ook gevestig as ’n energie-supermoondheid.
Poetin se bewind word deur baie Westerse waarnemers as ondemokraties beskou, veral weens sy onderdrukking van persvryheid en sy hardhandige optrede teen betogers en teenstanders van die regeringsbeleid. In 2014 is Rusland uitgesluit uit die G8-groep weens die land se anneksasie van die Krim. In Rusland is hy egter baie gewild omdat hy stabiliteit en welvaart gebring het. Dit is onder meer weerspieël deur die feit dat sy gewildheid sedert einde 1999 tot aan die einde van sy tweede ampstermyn nooit laer as 50% gedaal het nie en in Junie 2007 selfs tot 81% gestyg het, volgens ’n meningspeiling deur die Lewada-sentrum in Rusland. Hy was ook die tydskrif Time se Persoon van die Jaar vir 2007.
In die media het Poetin die beeld van ’n sportiewe, macho buitelugmens. Hy vertoon dikwels sy fisieke vermoëns en neem deel aan ongewone of gevaarlike bedrywighede soos ekstreme sport. Hy is ’n groot aanhanger van die vegkunste en was in sy jong dae verskeie kere die kampioen van Leningrad in judo en sambo. Hy het ook ’n groot rol gespeel in die ontwikkeling van sport in Rusland, veral om Sotsji te help om die bod vir die Olimpiese Winterspele 2014 te wen.
Week 17
Die Bieszczady [bʲɛ'ʃtʃadɨ] is 'n afgeleë en yl bevolkte berglandskap in die suid-ooste van Pole en aangrensende gebiede in Slowakye en Oekraïne. In sy nouer betekenis verwys die naam na 'n deel van die Oostelike Beskiede-bergreeks in Pole en Slowakye (Pools: Bieszczady, Slowaaks: Bukovské vrchy).
Die Oostelike Beskiede word dikwels ook Poolse Woudkarpate genoem. Die hoogste bergpieke is die Tarnica in Pole (1 346 m bo seevlak) en Pikoei in Oekraïne (1 405 m).
Die Bieszczady-gebied het vanaf die 14de eeu deel uitgemaak van Pole, maar is vanweë sy afgeskeidenheid nouliks deur belangrike geskiedkundige gebeurtenisse geraak. Dit het sy besondere karakter deur die inheemse Roeteense bevolking (Oos-Slawiese Bojke en Lemke) gekry. Politieke en etniese geskille het tot die tragiese gebeure in die jare ná die Tweede Wêreldoorlog gelei toe 'n groot deel van die inwoners na ander gebiede verdryf is.
Die Poolse Woudkarpate maak tans deel uit van die Woiwodskap Subkarpate (Pools: Podkarpackie) met Rzeszów as administratiewe setel.
Week 18
Die Aarde is die derde naaste planeet aan die Son. Dit is die vyfde grootste planeet in die Sonnestelsel en die grootste rotsplaneet wat deursnee, massa en digtheid betref. Die Aarde is die tuiste van miljoene spesies, waaronder die mens, en is die enigste plek in die heelal waar sover bekend lewe bestaan. Die planeet het 4,54 miljard jaar gelede ontstaan en lewe het binne die volgende miljard jaar op sy oppervlak verskyn. Dit het die Aarde se atmosfeer en oppervlak beïnvloed, wat weer gelei het tot die florering van aërobiese en anaërobiese organismes en tot die vorming van die osoonlaag. Dié laag en die Aarde se magneetveld blokkeer die skadelikste straling van die Son en maak so lewe op land moontlik. Die Aarde se fisiese eienskappe, geologiese geskiedenis en posisie in die Sonnestelsel maak die volgehoue bestaan van lewe moontlik; daar word verwag dat die planeet vir die volgende 1,5 miljard jaar lewende organismes sal onderhou, waarna die stygende ligsterkte van die Son die biosfeer sal vernietig.
Die Aarde se buitenste laag word in verskeie segmente, of tektoniese plate, verdeel. Hierdie plate beweeg oor miljoene jare langsamerhand oor die oppervlak. Ongeveer 71% van die oppervlak word deur oseane bedek en die res deur kontinente en eilande. Lopende water is noodsaaklik vir alle bekende lewensvorme en sover bekend bestaan daar geen lopende water op enige ander planeet se oppervlak nie. Die Aarde se binnekant is steeds aktief, met 'n dik en relatief soliede mantellaag, 'n vloeibare buitekern wat die magneetveld skep en 'n binnekern wat uit soliede yster bestaan.
Die Aarde is in wisselwerking met ander voorwerpe in die ruimte, soos die Son en die Maan. Tydens elke omwenteling om die Son draai die planeet ook ongeveer 365,26 keer om sy eie as; hierdie tydperk staan as 'n sterrejaar bekend. Die Aarde het 'n skuins as: dit lê teen 'n helling van 66,6º ten opsigte van sy sonnebaan (die baan waarin die planeet om die son wentel). Dié helling het die verskillende seisoene tot gevolg. Die Aarde se enigste werklike natuurlike satelliet is die Maan. Dié vergroot die getye van die oseane, stabiliseer die Aarde se as en vertraag stadigaan die planeet se draaiing.
Week 19
Die opvattings oor seksualiteit in antieke Rome, en in ’n breër sin die seksuele oortuigings en gedrag in antieke Rome, is duidelik uit Romeinse kuns, letterkunde en inskripsies en in ’n mindere mate uit Romeinse argeologiese oorblyfsels soos erotiese artifakte en argitektuur. Daar word soms aanvaar seks in antieke Rome het geen grense gehad nie; Verstraete en Provençal meen egter dié siening was bloot ’n Christelike vertolking: "Die seksualiteit van die antieke Romeine is nog nooit sedert die opkoms van die Christendom in ’n goeie lig in die Weste gesien nie. In die moderne verbeelding en kultuur is dit sinoniem met seksuele bandeloosheid en misbruike."
Seksualiteit was egter nie uitgesluit van die mos maiorum, die tadisionele sosiale norme wat die openbare, private en militêre lewe bepaal het, nie. Pudor, "skaamte, beskeidenheid", was ’n belangrike faktor in gedrag, so ook regsbeperkings op sekere seksuele vergrype – in beide die Romeinse Republiek en die Romeinse Ryk. Romeinse sensors (openbare amptenare wat die sosiale rang van individue bepaal het) het die mag gehad om burgers uit hul amp te ontslaan weens seksuele wangedrag, en hulle het dit soms gedoen. Die middel-20ste-eeuse seksualiteitsteoretikus Michel Foucault het gereken seks in die Grieks-Romeinse wêreld is regeer deur terughouding en die kuns om seksuele plesier te bestuur.
Die Romeinse gemeenskap was patriargaal, en manlikheid was ’n vooropgestelde eienskap wat nodig was om jouself en ander met ’n laer status te beheer; nie net in oorlog en politiek nie, maar ook in seksuele verhoudings. Virtus (deug) was ’n belangrike eienskap vir mans en die term was selfs verwant aan die woord vir man , vir. Daarteenoor was pudicitia (iets soos nederige selfbeheersing) belangrik vir vroue. Daar is van Romeinse vroue van die hoër klasse verwag om goed opgevoed te wees, ’n sterk karakter te hê en aktief daarna te streef om haar gesin se posisie in die gemeenskap te handhaaf. Maar met enkele uitsonderings het net opgevoede mans se siening van seksualiteit eindelik bewaar gebly. Visuele kuns is deur mense uit ’n laer stand geskep, maar dit is aangepas by die smake van dié wat ryk genoeg was om dit te bekostig.
Sommige seksuele idees en dade in die antieke Romeinse kultuur verskil grootliks van dié in latere Westerse samelewings. Die Romeinse godsdiens het seksualiteit voorgehou as voordelig vir die vooruitgang vir die staat, en individue het soms privaat godsdienstige rituele of "towerkrag" ingespan om hul sekslewe of voortplantingsvermoëns te verbeter. Prostitusie was wettig en algemeen. "Pornografiese" skilderye het voorgekom onder die versamelings in fatsoenlike hoërklashuishoudings. Dit is as natuurlik en alledaags beskou dat mans seksueel aangetrokke was tot tieners van albei geslagte, en seks met seuns was aanvaarbaar solank die seun nie ’n vrygebore Romein was nie. Mense het nie gedink in terme van "homoseksualiteit" en "heteroseksualiteit" nie en daar bestaan geen Latynse woorde vir dié begrippe nie. Geen wenkbroue is gelig vir ’n man wat seks met vroue én seuns van ’n laer rang geniet het nie, solank sy gedrag geen swakhede of vergrype geopenbaar het of ingemeng het met die regte en voorregte van sy manlike gelykes nie. Hoewel neergesien is op verwyfdheid, veral in die politieke arena, is niks met iemand se manlikheid foutgevind as hy seks met manlike prostitute of slawe gehad het nie, solank hy die aktiewe posisie ingeneem het. Hiperseksualiteit by mans en vroue is egter moreel en medies veroordeel. Die morele kode vir vroue was strenger as vir mans en daar is min bewyse van seks tussen vroue. Hul seksualiteit is egter reg deur die Latynse letterkunde afwisselend gevier of veroordeel. In die algemeen het die Romeine meer buigsame geslagskategorieë gehad as die antieke Grieke.
Week 20
Berlyn (Duits: Berlin [bɛɐ̯ˈliːn] ) is die hoofstad en sowel ten opsigte van sy oppervlakte as ook sy bevolking die grootste stad van Duitsland, met 'n bevolking van 3,61 miljoen binne die stadsgrense en sowat 4,4 miljoen in die metropolitaanse gebied wat onder meer Potsdam insluit. Die getal buitelandse inwoners het op 31 Desember 2015 621 075 beloop (of 17,2 persent van die totale bevolking), onder wie van die grootste Turks- en Russiessprekende gemeenskappe in Europa. Na Londen is Berlyn die tweede grootste stad in die Europese Unie en een van sy grootste metropolitaanse gebiede. In administratiewe opsig bestaan Berlyn tans uit twaalf distrikte wat verder verdeel word in 96 stadsdele.
Berlyn is in die noordooste van Duitsland geleë en word in sy geheel omring deur die deelstaat Brandenburg. Die stad het in die verloop van sy geskiedenis meermale as die hoofstad van Duitse state soos die Keurvorstedom Brandenburg (1417 tot 1618), Brandenburg-Pruise (1618 tot 1701), die Koninkryk Pruise (1701 tot 1918), die Duitse Keiserryk (1871 tot 1918), die Republiek van Weimar (1918/1919 tot 1933), Nazi-Duitsland (1933 tot 1945) en die Duitse Demokratiese Republiek (DDR, 1949 tot 1990) gedien. Met die ontbinding van die ou provinsie Pruise deur die geallieerde magte in 1947 het Berlyn 'n afsonderlike deelstaat geword.
Ná die hereniging van die twee Duitse state op 3 Oktober 1990 het Berlyn sy ou funksie as hoofstad van die hele Duitsland herwin en dien sedert 1999 ook weer as regerings- en parlementsetel . Alhoewel die stad sy vroeëre rol as ekonomiese en finansiële spilpunt van Duitsland lankal kwytgeraak en aan Wes-Duitse metropole soos Frankfurt am Main afgestaan het, is dit as regeringsetel van Europa se voorste ekonomie een van die invloedrykste hoofstede van die Europese Unie en het veral danksy sy ryk kulturele erfenis tot een van die gewildste toeristebestemmings in Europa ontwikkel. Saam met die val van die Ystergordyn het Berlyn ook sy tradisionele rol as Europese vervoerspilpunt hervat.
Berlyn se aanspraak op wêreldstadstatus is in Duitsland nie onomstrede nie, maar sy kulturele en politieke lewe, sy medialandskap en wetenskapsbedryf het nogtans wêreldformaat. Die stad se sportgebeurtenisse, tersiêre onderwys- en navorsingsinstellings, museums, boukuns, feeste, naglewe en veelvuldige leefstyle geniet wêreldfaam. Teen die begin van die 21ste eeu het Berlyn tot 'n trekpleister vir jong entrepreneurs, kreatiewes en immigrante ontwikkel.
Week 21
Argentinië (Spaans: Argentina [aɾxenˈtina]), amptelik die Argentynse Republiek (Spaans: República Argentina), is 'n Spaanssprekende land in die suide van Suid-Amerika, tussen die Andesgebergte in die weste en die suidelike Atlantiese Oseaan in die ooste. Die naam "Argentinië" is afgelei van die Latynse woord argentum (silwer), 'n edelmetaal wat 'n belangrike rol gespeel het in die opkoms van Europese kolonialisme in Argentinië.
Argentinië grens in die noorde aan Bolivië en Paraguay, in die ooste aan Brasilië en Uruguay, suid van die Río de la Plata aan die Atlantiese Oseaan, in die weste aan Chili en in die suide aan die Suidelike Oseaan. Argentinië maak aanspraak op 'n sektor van Antarktika (Argentyns-Antarktika, Spaans: Antártida Argentina), die Falkland-eilande (Spaans: Islas Malvinas) en ander Suid-Atlantiese eilande (Spaans: Islas del Atlántico Sur) soos Suid-Georgië en die Suidelike Sandwicheilande, die Suid-Shetland-, en Suid-Orkney-eilandgroep.
Argentinië trek die aandag van ekonomiese navorsers nadat dit in die laat 19de en vroeë 20ste eeu genoeg gevorder het om onder die tien welvarendste lande ter wêreld gereken te word, maar sy ekonomiese ontwikkeling het vanaf die Groot Depressie in die vroeë 1930's 'n reeks van af- en opwaartse kurwes getoon wat dit agter sy buurlande, veral Chili, laat terugsak het – om êrens tussen die vyftigste en sestigste plek te beland. Vinnige en selfs stormagtige groei in die 1990's het in 2001 in een van die land se diepste ekonomiese krisisse geëindig – en van die land die grootste buitelandse wanbetaler in die geskiedenis gemaak.
Tegelykertyd het Argentyne sedert hul onafhanklikwording in die vroeë 19de eeu nooit daarin geslaag om 'n oorkoepelende nasionale identiteit te skep nie. Argentinië word soms beskryf as 'n nasie van Europeërs wat aan boord van emigrasieskepe gegaan het om die mees Europese land van Amerika of die mees Amerikaanse land van Europa te word. Sy politiek en samelewing is gekenmerk deur spanninge, geweldpleging, 'n halfeeu van staatsgrepe en 'n bloedige vervolging van andersdenkendes, linkses, intellektueles of blote verdagtes tydens die militêre diktatuur tussen 1976 en 1983, wat – ná jare van politieke onrus, ekonomiese chaos, geweldpleging en opspraakwekkende ontvoerings van buitelanders – eufemisties as "Nasionale Proses van Herorganisasie" (Spaans: Proceso de Reorganización Nacional) beskryf is en moontlik 30 000 menselewens geëis het. Dit het sy hoogtepunt – en einde – in die militêre aanval op die Britse Falkland-eilande in 1982 gevind. Argentinië het daarna teruggekeer na 'n stabiele demokratiese regeringsvorm.
Argentyne toon 'n neiging om hulself veral in teenstelling en opposisie met ander te definieer en het dus in hul geskiedenis onderskeidings tussen "federaliste en aanhangers van 'n eenheidstaat", "'n beskaafde samelewing en barbaarse toestande", "radikale en behoudendes", "Buenos Aires en die res van die land", "Peroniste en anti-Peroniste" gemaak, ongeag die land se redelik homogene bevolking van merendeels Italiaanse en Spaanse afkoms en die gebrek aan enige merkwaardige taalkundige of etniese diversiteit.
Week 22
Die Nasionale Krugerwildtuin is die grootste wildreservaat in Suid-Afrika, en 'n trekpleister vir internasionale en plaaslike toeriste. Die park strek ongeveer 360 kilometer van noord na suid en gemiddeld 65 kilometer van oos na wes. Die park grens in die ooste aan Mosambiek en in die noorde aan Zimbabwe. Die park strek oor die Laeveld van twee Suid-Afrikaanse provinsies, Mpumalanga en Limpopo.
Die Krugerwildtuin maak nou deel uit van die Groter Limpopo Oorgrenspark, 'n vredespark wat die Krugerwildtuin kombineer met twee nasionale parke in sy buurlande: die Gonarezhou Nasionale Park in Zimbabwe, en die Limpopo Nasionale Park in Mosambiek.
Meer as 'n miljoen toeriste besoek die Krugerwildtuin elke jaar. Die park bevat ongeveer 2 000 plant-, 507 voël-, 147 soogdier-, 114 reptiel-, en 49 visspesies. Die sogenaamde Groot Vyf diere kan in die park gesien word, naamlik die leeu, olifant, renoster, buffel, en luiperd.
Week 23
Moskou (Russies: Москва, Moskva, [mɐˈskva], ) is die hoofstad en die politieke, kulturele en ekonomiese sentrum van die Russiese Federasie. Die stad, wat in die middel van die Europese deel van Rusland in die heuwelland van die Moskwa-rivier geleë is, is met 'n bevolking van 12,1 miljoen in die stadsgebied (soos op 1 Januarie 2014) en meer as 15 miljoen (of 'n tiende van die totale Russiese bevolking) in die metropolitaanse gebied en 'n oppervlakte van 2 510 vierkante kilometer die grootste stad van die land en ook van Europa.
Die eerste verwysing na Moskou kom in 'n kroniek uit die jaar 1147 voor. Met die ontstaan van 'n Russiese Ryk omstreeks 1300, waarvan Moskou in die 15de eeu die hoofstad geword het, het Moskou vinnig tot die beduidendste metropool in Rusland gegroei. Selfs nadat die administratiewe sentrum van Rusland deur Pieter die Grote in 1712 na Sint Petersburg verskuif is, is Russiese heersers steeds in Moskou gekroon en het die stad die ekonomiese en geestelike sentrum van Rusland gebly. Die Russies-Ortodokse patriarg het sy setel sedert 1598 in Moskou.
Die stadskern word gevorm deur die Kremlin-vesting uit die 15de en 16de eeu en Rooiplein (wat in 1990 tot wêrelderfenisgebied verklaar is), met die Lenin-mausoleum, die 16de eeuse Sint Basilius-katedraal met sy nege koepels, die afdelingswinkel GUM (1888–1893) en die Historiese Museum wat tussen 1878 en 1883 ontstaan het. Moskou het in 1918 die hoofstad van die Russiese Sosialistiese Federale Sowjetrepubliek (RSFSR) geword, daarna tussen 1922 en 1991 as administratiewe sentrum van die Sowjetunie gedien en in 1991 hoofstad van die Russiese Federasie geword.
Rooiplein word omsluit deur die historiese stadskern, moderne strate (Russies "prospekte") en ringstrate met nuwe woonkwartiere. Die Nowodewitsji-klooster, wat in die 16de en 17de eeu in die Barokstyl uitgevoer en in 2004 as wêrelderfenisgebied gelys is, is suidwes van die middestad geleë. Die moderne sakesentrum van Moskou het wes van die Kremlin ontstaan; sy argitektuur word oorheers deur 'n groot aantal wolkekrabbers en ander kantoorgeboue, waaronder die Federatsija-toring wat in 2007 as die hoogste wolkekrabber in Europa voltooi is.
Die binnestad van Moskou is oorspronklik deur 'n aantal voorstede omring, waaronder die ou koopmanskwartier Kitai-gorod (tans die setel van Russiese regeringsinstellings), Beli Gorod (wat na sy wit palisademuur genoem is) en Semljanoi Gorod (na sy ou grondwalle genoem). Die groot stadsbrande wat Moskou in 1552 en 1812 (ná die verowering deur Franse troepe onder Napoleon Bonaparte) verwoes het, het sy vinnige groei nouliks belemmer.
Die Moskouse Danilof-klooster uit die 13de eeu is die setel van die Russies-Ortodokse patriarg. As die leidende opvoedkundige sentrum van die Russiese Federasie beskik Moskou naas die Akademie van Wetenskappe oor vyf ander vakgebonde akademies, sowat 200 navorsingsinstitute op alle wetenskaplike terreine, ruim 80 tersiêre instellings (waaronder die bekende Moskouse Staatsuniversiteit, ook bekend as die Lomonosof-universiteit, wat in 1755 gestig is) asook talle biblioteke (waaronder die Russiese Staatsbiblioteek).
Die Moskouse museums bevat van die beduidendste kunsskatte ter wêreld. Die bekendste museums sluit in die Poesjkin-museum vir Beeldende Kunste (wat hom onder meer op Wes-Europese skilderkuns toespits) en die Tretjakof-galery met Russiese kuns. Ander beduidende instellings is die Gorki-, Tsjegof-, Lenin-, Tolstoi-, Andrei Roebljof-, die Historiese en Politegniese Museum asook die Museum vir Kuns en Kultuur van die Nabye-Ooste.
Die lang lys kulturele instellings in Moskou word aangevul deur sowat dertig teaters (waaronder die bekende Bolsjoi-teater), rolprentateljees, beduidende uitgewerye, radio- en televisie-uitsaaiers, skouterreine, 'n diere- en 'n botaniese tuin, groot stadsparke soos Gorki-park en sportstadions. Moskou was die gasheerstad van die XXIIste Olimpiese Somerspele 1980.
Moskou het tot die beduidendste Russiese nywerheidstad ontwikkel. Die belangrikste nywerheidsektore sluit die vervaardiging van motorvoertuie en treinwaens, elektrotegniese en meganiese aanlegte, staal- en metaalvervaardiging, poligrafiese, chemiese, hout-, en tekstielfabrieke, asook voedselverwerking en 'n ruolieraffinadery in. 'n Kernkragsentrale voorsien elektrisiteit aan die metropool. Aardgas word deur pyplyne uit die uitginningsgebiede van Saratof, Stafropol in die Koebanstreek en Dasjawa in Oekraïns-Galisië na Moskou vervoer. As die leidende finansiële sentrum van Rusland beskik Moskou oor meer as 1 000 bank- en sowat 60 versekeringsmaatskappye.
Week 24
Skotland (Engels: Scotland, Skots-Gaelies: Alba [ˈaləpə], Latyns-Kelties: Caledonia) is 'n deelstaat in die noordweste van Europa en vorm een van die vier lande van die Verenigde Koninkryk. Die Skotse hoofstad Edinburg (Engels: Edinburgh) word net soos Glasgow, die grootste stedelike nedersetting in die land, onder die belangrikste finansiële sentrums in Europa gereken.
Skotland beslaan met 78 387 vierkante kilometer sowat een derde van Groot-Brittanje se oppervlakte en grens aan Engeland in die suide. Die grenslyn loop oor 'n afstand van 96 kilometer tussen die Tweedrivier aan die ooskus en die Solway Firth in die weste. In die ooste word Skotland deur die Noordsee begrens, in die noorde en weste deur die Atlantiese Oseaan, en in die suidweste deur die Noordelike Kanaal en die Ierse See. Die eiland Ierland lê sowat 30 kilometer van Skotland se mees suidwestelike landtong af.
Naas die vastelandse gebied is daar meer as 790 eilande. Skotland beskik oor die grootste reserwes van ru-olie in die Noordelike Atlantiese Oseaan en die Noordsee.
Die Koninkryk van Skotland het tot 1 Mei 1707 as 'n onafhanklike staat bestaan en het daarna volgens die Wet van Vereniging (Acts of Union) met die Koninkryk van Engeland saamgesmelt om die Koninkryk van Groot-Brittanje te vorm.
Week 25
.jpg)
Korale, of koraaldiertjies, is ongewerwelde seediertjies in die klas Anthozoa (blomdiere) van die filum Cnidaria. Hulle kom gewoonlik in kompakte kolonies van talle identiese, individuele poliepe voor. Die bekendste van die korale is die steenkorale (Scleractinia). Hulle het die hoofaandeel in die ontstaan van koraalriwwe, wat bestaan uit kalsiumkarbonaat wat die diertjies afskei om ’n harde skelet te vorm.
Elke poliep in die kolonie is identies en bestaan uit ’n sakkie met ’n stel tentakels wat die sentrale opening omring. Hulle is gewoonlik ’n paar millimeter breed en ’n paar sentimeter lank. ’n Eksoskelet word naby die basis afgeskei. Oor baie geslagte heen skep die kolonie dus ’n groot skelet wat kenmerkend van die spesie is. Hulle kan aseksueel voortplant, of seksueel deur kuitskieting: poliepe van dieselfde spesie stel gelyktydig oor ’n tydperk van een tot verskeie nagte gamete vry, gewoonlik min of meer met volmaan.
Hoewel sommige korale klein vissies en plankton vang met die netelselle aan die punt van hul tentakels, kry die meeste hul energie en voedingstowwe van fotosintetiese, eensellige alge van die genus Symbiodinium bekend as soöxantellas wat in hul weefsel woon. Sulke korale het sonlig nodig en groei in helder, vlak water, gewoonlik op ’n diepte van minder as 60 meter. Korale dra baie by tot die fisiese struktuur van koraalriwwe wat in tropiese en subtropiese klimate ontwikkel, soos die Groot Koraalrif aan die kus van Queensland, Australië.
Ander korale steun nie op soöxantellas nie en kan in baie dieper water oorleef, met die kouewater-genus Lophelia wat tot op 3 000 meter kan voorkom. Sommige is al noordwes van Cape Wrath in Skotland ontdek en ander so ver noord as aan die kus van die deelstaat Washington en die Aleoetiese Eilande.
Week 26
Réunion (Frans: La Réunion [la ʁeynjɔ̃], voorheen: Île Bourbon) is 'n eiland en oorsese département (département d'outre-mer, of DOM) van Frankryk, geleë in die Indiese Oseaan omtrent 700 kilometer oos van Madagaskar en 200 kilometer suidwes van Mauritius, met 'n oppervlak van 2 511 vierkante kilometer en 'n bevolking van 840 000 ("Réunionnais").
Soos ander oorsese Franse gebiede is Réunion ook een van die 18 régions van Frankryk met 'n status soortgelyk aan dié van die metropolitaanse Frankryk op die Europese vasteland. Réunion maak deel uit van die Europese Unie en was danksy sy ligging die eerste gebied ter wêreld waar Euro-banknote en munte ingevoer is. President Paul Vergés was die eerste verbruiker wat sy inkopies met Euro's betaal het.
Réunion is danksy die natuurskoon en die onmiddellike ervaring van die vier elemente vuur, water, aarde en lug, wat sy ongerepte landskappe en landvorms bied, nou een van die gewildste reisbestemmings vir Franse toeriste. Die vulkaniese landskappe van Pitons, cirques en remparts is in 2010 deur Unesco as wêrelderfenisgebied aangewys.
Week 27
Die pylsterteend (Anas acuta) is 'n algemene en wydverspreide eend wat oor groot dele van Noord-Amerika, Europa en Asië voorkom, asook in sekere streke in Afrika. Die spesie kom ook voor in 'n klein strekie in suidelike Afrika en word dus ook as 'n Suider-Afrikaanse voël beskou. Hulle is streng nomadies. Buite die paarseisoen is hulle hoogs gesellig en vorm groot gemengde swerms met ander eende.
Eilandbevolkings het afgesplinter en ontwikkel in aparte spesies soos Eaton se pylsterteend (Anas eatoni), 'n nabyverwante spesie waarvan twee vorme op die Kergueleneilande (Anas eatoni eatoni), en Crozeteilande (Anas eatoni drygalskyi) in die suidelike Indiese Oseaan gevind word. In beide gevalle ontwikkel die manlike voēls nie volle broeivere nie.
Bedreigings vir die pylsterteend sluit in: voëlgriep en verlies van watergebiede as gevolg van ontwikkeling, besoedeling en indringerplante.
Week 28
Tegnesium is 'n chemiese element in die periodieke tabel met die simbool Tc en atoomgetal van 43. Die chemiese eienskappe van hierdie silwergrys, radio-aktiewe, kristallyne oorgangsmetaal lê iewers tussen renium en mangaan. Die isotoop met die kortste leeftyd, Tc-99m, word gebruik in die kerngeneeskunde om sekere soorte kankers mee te diagnoseer. Tc-99 word gebruik as 'n gammastraalvrye bron van betastrale en sy pertegnaat-ioon kan moontlik gebruik word as korrosieweerder in staal (hierdie gebruik word egter beperk vanweë tegnesium se radio-aktiwiteit).
Dmitri Mendelejef het baie van die eienskappe van element 43, wat hy ekamangaan genoem het, lank voor die ontdekking daarvan voorspel. In 1925 het Ida Tacke-Noddack, Walter Noddack en Otto Carl Berg beweer dat hulle element 43 ontdek het. Hulle het dit "masurium" genoem. Later het wetenskaplikes dit egter nie kan bevestig nie. In 1937 was die isotoop Tc-97 die eerste element wat kunsmatige vervaardig word, vandaar die naam (vanuit die Griekse technètos, wat kunsmatig beteken). Die meeste tegnesium wat op aarde geproduseer word, is 'n neweproduk van die fisie van uraan-235 in kernreaktore en word onttrek vanuit die kernstawe. Geen isotoop van tegnesium het 'n halfleeftyd van langer as 4,2 miljoen jaar (Tc-98) nie, dus het die waarneming daarvan in rooi reuse in 1952 die teorie ondersteun dat sterre ook swaarder elemente kan vervaardig. Op aarde kom tegnesium slegs natuurlik in uraanerts as 'n produk van spontane fisie voor; die hoeveelhede is uiters klein, maar die teenwoordigheid is nogtans vasgestel.
Week 29
Adv. Johannes Gerhardus (Hans) Strijdom (plaas Sandvlakte, distrik Willowmore, Kaapkolonie, 14 Julie 1893 – Kaapstad, Suid-Afrika, 24 Augustus 1958) was Suid-Afrika se vyfde eerste minister en die derde premier wat behoort het tot die Nasionale Party ná genl. J.B.M. Hertzog (1924–'38) en dr. D.F. Malan (1948–'54). Hy was, ná genl. Louis Botha, premier van 1910 tot 1919, die tweede eerste minister wat in die amp oorlede is. Die derde en enigste ander was dr. Hendrik Verwoerd, Strijdom se opvolger.
Sy tweede vrou, Susan, het in 1973 van hom gesê: "Daar was iets vreemd gedistingeerds in Hans Strijdom. Hy was in hart en siel 'n volksmens, maar uit die skares wat hom op die hande gedra het, het niemand hom ooit familiêr op die skouers geklop met 'n gemeensame "dag, ou Hans!" nie. Hy was vir almal wel Hans Strijdom, maar in 'n mistieke hoogagting, wat geen familiariteit geken het nie."
Van al Suid-Afrika se premiers tussen 1910 en 1961 was die "Leeu van die Noorde" moontlik die vurigste republikein. Al het hy nie lank genoeg om republiekwording in 1961 te beleef nie, het hy belangrike simboliese voorbereidings vir dié staatkundige verander getref. Hy was 'n harde politieke werker wat, volgens sy tydgenote, hom doodgewerk het. Sommige waarnemers het hom ná sy dood as 'n Bybelse Moses beskryf wat die beloofde land ('n republiek) kon sien, maar nie binne kom gaan nie.
Week 30
Die Boerekrygsgevangenes was die sowat 27 000 krygers van Transvaal en die Vrystaat asook Kaapse Rebelle en simpatiseerders uit ander lande wat die Britse magte tydens die Tweede Vryheidsoorlog van 1899 tot 1902 gevange geneem en in die Karibiese Streek, die suidelike Atlantiese Oseaan en Asië aangehou het.
Die eerste Boere is met die Slag van Elandslaagte op 21 Oktober 1899, presies 10 dae nadat Transvaal en die Vrystaat oorlog verklaar het, gevange geneem en na ’n kamp in Groenpunt in Kaapstad gestuur. Grootskaalse oorgawes, soos dié deur genl. Piet Cronjé by Paardeberg op 27 Februarie 1900 en genl. Marthinus Prinsloo in die Brandwaterkom op 30 Julie 1900, het meegebring dat die kampe vir krygsgevangenes in die Kaapkolonie en Natal gou te klein geword het. Hierna het Engeland besluit om die krygsgevangenes oorsee te verban, ook omdat hulle bang was vir ’n inval in die Kaapkolonie, om ontsnapping te bemoeilik, om die vegtende Boere en naasbestaandes van die gevangenes te demoraliseer en om nie te veel uiteenlopende soorte kampe in Suid-Afrika te bedryf nie. Hulle was ook bevrees Kolonialiste in die omgewing van die kampe kon in opstand teen die Britse owerheid kom en die aangehoudenes probeer bevry.
Die krygsgevangenes is gevolglik gestuur na Sint Helena, Ceylon (Sri Lanka), die Bermuda-eilande en Indië, waar daar 14 kampe was. Op plekke is hospitaal- of ruskampe ingerig; op ander strafkampe en tronke vir halsstarriges of kampe in streke met ’n ellendige klimaat wat as straf moes dien vir diegene wat nie wou sweer dat hulle nie weer teen Engeland sou veg nie (die onversetlikes of onversoenlikes). Lord Kitchener het self bereken dat 25 000 Boere in al die kampe tesame aangehou is, van wie seuns van net agt jaar en ou manne van oor die 80 jaar. Volgens ander ramings was die getal nader aan 30 000.
Namate die oorlog voortgesleep het, het praatjies van vrede toegeneem. Kort voor lank is gevangenes oral in twee kampe verdeel: diegene wat ná vrede huiswaarts wou keer en die onversetlikes, wat van geen oorgawe of eed van trou aan die Britse vors wou hoor nie. Die gemoedere het in sommige kampe so hoog geloop dat die owerheid die inskiklikes en die onversetlikes moes skei. Ná die Vrede van Vereeniging van 31 Mei 1902 het amper almal die eed van trou aan die Britse kroon afgelê, maar enkeles, die sogenaamde "swearnots", het jare lank in die kampe agtergebly omdat hulle geweier het om dit te doen. Die eerste Boerekrygsgevangenes het einde 1902 na kampe op Simonstad en in Durban teruggekeer en is van daar uitgeplaas onder ’n soort parool. Einde 1904 was daar nog etlike honderde "swearnots" in Indië sodat genl. Koos de la Rey daarheen gestuur is om hulle tot ondertekening te beweeg. Selfs daarna was daar enkeles wat dit nooit gedoen het nie en verhuis het na ander wêrelddele soos die VSA, Duitsland en Java. Die onversetlike Matthys Swart is in 1926 as die heel laaste bittereinder op die Bermuda-eilande oorlede.
Week 31
Nieu-Seeland (Engels: New Zealand [njuːˈziːlənd] , Māori: Aotearoa [aɔˈtɛaɾɔa]) is 'n eilandnasie in die suidwestelike Stille Oseaangebied. Geografies bestaan die land, wat in 1840 tot Britse kolonie verklaar is en in 1907 'n dominium binne die Britse Gemenebes van Nasies geword het, uit twee hoofeilande en 'n aantal kleiner eilande. Nieu-Seeland is 'n grondwetlike monargie met koningin Elizabeth II as staatshoof (verteenwoordig deur die goewerneur-generaal, dame Patsy Reddy) en 'n eenkamerparlement met 121 afgevaardigdes.
'n Algemene Māorinaam vir Nieu-Seeland is Aotearoa, meestal vertaal as Land van die Lang Wit Wolk. Nieu-Seeland staan bekend vir sy isolasie: die land word deur die Tasmansee, wat ongeveer 2 000 kilometer wyd is, van sy noordwestelike buurland Australië geskei. Die naaste buurlande is Nieu-Kaledonië, Fidji en Tonga in die noorde en Antarktika in die suide. Weens sy afgeleë ligging was Nieu-Seeland – behalwe vir Antarktika – die laaste groot landmassa waar mense hulle gevestig het.
Nieu-Seeland kan nóg in geografiese nóg in kulturele opsig by 'n bepaalde vasteland gereken word: die land lê gedeeltelik op die Australiese asook die Pasifiese Plaat en toon sowel ooreenkomste met die hoofsaaklik Europese kultuur van Australië as die Polinesiese gedeelte van Oseanië. Die eilandnasie vorm die westelike punt van die Polinesiese Driehoek.
Nieu-Seeland verskil van ander nywerheidslande deur sy ongewone ekonomiese struktuur – die belangrikste sektore is land- en bosbou, voedselverwerking en toerisme. Dikwels word na Nieu-Seeland as 'n "groen eiland" verwys, veral vanweë sy lae bevolkingsdigtheid, sy ongeskonde natuur asook sy veelsydige en – danksy die geïsoleerde ligging – unieke flora en fauna.
Van Nieu-Seeland se byna vyf miljoen inwoners woon rofweg 3,5 miljoen op die Noordeiland en een miljoen op die Suideiland. Hierdie eilande is onder die grootstes in die wêreld en die gekombineerde landarea is vergelykbaar met dié van die Britse Eilande en meer as twee keer so groot soos die Wes-Kaap. Tesame met Aotearoa, was 'n ander Māorinaam vir Nieu-Seeland Niu Tireni, 'n transliterasie van die Engelse naam.
Ander eilande het veel kleiner bevolkings en dek baie minder landarea. Die belangrikste van hierdie eilande is:
- Stewart-eiland (suid van die Suideiland), die derde grootste eiland volgens landarea met 'n bevolking van sowat 400.
- Waiheke-eiland, 'n eiland in Auckland se Haurakibaai, en met 'n bevolking van sowat 7 000 (veel meer in die somer), die derde digste bewoonde eiland in Nieu-Seeland.
- Groot Barrière-eiland, oos van die Haurakibaai.
- Chatham-eilande, 'n afgeleë groep eilande met 'n bevolking van sowat 750.
Veral sedert die 1990's het 'n groot aantal Suid-Afrikaanse immigrante hulle in Nieu-Seeland gevestig. Tans is meer as 40 000 Nieu-Seelanders in Suid-Afrika gebore, maar ook sowat 18 000 Amerikaners het 'n nuwe tuiste in die Pasifiese eilandnasie gevind.
Week 32
.jpg)
Die Faroëreilande (Faroëes: Føroyar; Deens: Færøerne) is ’n Wes-Europese eilandnasie en argipel. Dit is onder die soewereiniteit van die koninkryk van Denemarke en lê tussen die Noorse See en die Noord-Atlantiese Oseaan.
Die totale landoppervlakte is ongeveer 1 400 km² in 'n seegebied van 2740 km², met ’n bevolking van 49 709 (in 2013) van wie ’n groot deel in die hoofstad Tórshavn bly. Sowat 90 persent van die bevolking is lede van die Evangelies-Lutherse kerk. Die plaaslike Noord-Germaanse dialekte, verwant aan Yslands, vorm saam ’n aparte taal, gestandaardiseer as Faroëes.
Die Faroëreilande is sedert 1948 ’n selfregerende land binne die Deense koninkryk. Oor die loop van jare het die Faroërs beheer begin neem oor binnelandse sake. Gebiede, wat nog onder Deense verantwoordelikheid is, sluit militêre verdediging, polisie, justisie, geldeenheid en buitelandse sake in. Die Faroëreilande het ook verteenwoordigers in die Nordiese Raad as lede van die Deense afvaardiging.
Die Faroëreilande is met Denemarke en Noorweë geassosieer en deur hulle belas tot 1814, toe Noorweë onder die koningskap van Swede gekom het. Skandinawië was in politieke beroering na die Sesde Koalisieoorlog van die Napoleontiese Oorloë, toe die Verdrag van Kiel, wat in 1814 onderteken is, die beheer van die Faroëreilande, Ysland en Groenland aan Denemarke bemaak het. Die Deense handelsmonopolie het in 1856 geëindig.
Die naam Faroër beteken ‘skape-eilande’ en is afkomstig van die Ou Yslandse Fǽreyjar (øer is Deens vir ‘eilande’, dus is die naam Faroëreiland eintlik ’n pleonasme).
Week 33
Die Indusvalleibeskawing was ’n beskawing uit die Bronstydperk (3300–1300 v.C.) in hoofsaaklik die noordwestelike streke van Suid-Asië, van wat vandag Noordoos-Afganistan tot Pakistan en Noordwes-Indië is. Saam met Antieke Egipte en Mesopotamië was dit een van drie vroeë beskawings van die Ou Wêreld en, van die drie, die mees uitgestrekte. Dit het floreer in die vallei van die Indusrivier, wat deur die hele lengte van Pakistan vloei, en aan ’n stelsel van riviere wat eens deur die streek gekronkel het.
Die verdroging van die streek in die 3de millennium v.C. kon die rede gewees het vir die aanvanklike verstedeliking wat met die beskawing verbind word, maar kon ook eindelik gelei het tot die beskawing se ondergang en die verspreiding van die bevolking ooswaarts.
Op sy hoogtepunt kon die beskawing meer as 5 miljoen bewoners gehad het. Hulle het nuwe tegnieke in handwerk en metallurgie ontwikkel. Die Indus-stede was bekend vir hul stedelike beplanning, huise van gebakte stene, uitgebreide dreineringstelsels, watertoevoerstelsels en groepe groot, nieresidensiële geboue.
Die Indusvalleibeskawing is ook bekend as die Harappabeskawing, genoem na Harappa, die eerste van die terreine in die gebied wat in die 1920's uitgegrawe is in wat toe bekend was as die Pandjab-provinsie van Brits-Indië (nou Pakistan). Die ontdekking van Harappa en kort daarna Mohenjo-Daro was die hoogtepunt van werk wat in 1861 begin het met die stigting van die Argeologiese Opname van Indië. Uitgrawings van terreine in Harappa duur reeds sedert 1920 voort, met belangrike deurbrake so onlangs as 1999.
Die vroeë Harappa-kulture is voorafgegaan deur plaaslike Neolitiese landboudorpe, waarvan die inwoners na die vallei getrek het. In 1999 was reeds meer as duisend stede en nedersettings gevind, waarvan 96 uitgegrawe is – hoofsaaklik in die omgewing van die Indus- en die Ghaggar-Hakra-rivier en hul sytakke.
Week 34
Bretagne (Bretons: Breizh) is 'n administratiewe streek of gewes (Frans: région) in die noordweste van Frankryk, wat uit die départements Côtes-d'Armor (Bretons: Aodoù-an-Arvor), Finistère (Bretons: Penn-ar-Bed), Ille-et-Vilaine (Bretons: Il-ha-Gwilen) en Morbihan (Bretons: Mor-bihan) bestaan. Die administratiewe hoofstad is Rennes (Bretons: Roazhon).
Die naam Bretagne verwys naas die administratiewe gebied ook na die historiese provinsie Bretagne, waarvan tans net vier vyfdes deel uitmaak van die gelyknamige Franse région. Die oorblywende gebied, die département Loire-Atlantique met sy prefektuur Nantes (een van die voormalige hoofstede van die hertogdom Bretagne) is nou deel van die région Pays-de-la-Loire.
Die oorspronklike Gallies-Keltiese bevolking het die land Armorika of Aremorica (Bretons: Arvorig) of "Land voor die See" genoem. Die lang kusgebied tussen die Golf van Biskaje en die Engelse Kanaal is 'n gewilde vakansieplek.
Die geskiedenis van die huidige Bretonse volk het 'n aanvang geneem met die invalle van die Angel-Sakse en ander Germaanse volke in Brittanje. Onder die leiding van hulle stamhoofde en monnike het 'n deel van die Keltiese bevolking vanuit Cornwall na die noordweste van Frankryk gevlug, waar hulle hul taal en tradisies bewaar het. Die name van hul oorspronklike tuislande, Brittanje en Cornwall, leef voort as Bretagne (die Franse benaming vir "Brittanje") en Cornouaille.
Onder die regering van die State van Bretagne, 'n jaarlikse parlementêre vergadering, het Bretagne tot 'n welvarende land met 'n bloeiende kunslewe en 'n buitengewone sosiale stabiliteit ontwikkel. Sy handelsvloot het tot die magtigstes in Europa behoort.
Teen die einde van die 15de eeu het die Bretonse heersers voor die oormagtige buurstaat Frankryk begin swig, en in 1532 is die hertogdom uiteindelik by die Koninkryk Frankryk ingelyf.
Alhoewel Bretagne dekades lank as een van die armste gebiede van Frankryk bekend gestaan en meer as een miljoen jongmense die gebied in die tydperk tussen 1860 en 1960 verlaat het om elders in die land werk te vind, beleef dit nou 'n ekonomiese opbloei. Baie emigrante begin na hul geboorteland terugkeer, en die jaarlikse bevolkingsaanwas is bo die gemiddelde vir Frankryk. In 2004 het Bretagne se bevolking weer die driemiljoenkerf verbygesteek.
Week 35
Quebec (Frans: Québec [keˈbɛk] ) is een van die tien provinsies van Kanada met 'n landoppervlakte van 1 540 687 vierkante kilometer en 'n merendeels Franssprekende bevolking wat in die eerste kwartaal van 2015 op 8 239 910 beraam is. Dit is die enigste van Kanada se provinsies waar uitsluitlik Frans erkenning geniet as ampstaal. Met sy eie taal, kultuur, tradisies en instellings, vorm Quebec 'n afsonderlike Franssprekende nasie in Kanada.
Die provinsie het grense met die Verenigde State in die suide, die provinsie Ontario in die weste en die provinsie Nieu-Brunswyk (Frans: Nouveau-Brunswick) in die ooste. Sowat die helfte van die grondgebied bestaan uit mere en riviere – die provinsie besit 16 persent van die wêreld se varswaterreserwes. Die noorde (Grand-Nord québécois) is arkties en yl bevolk, terwyl die vlaktes van die Sint-Laurensrivier (Frans: Fleuve Saint-Laurent) tot die gematigde sone behoort.
Quebec is Kanada se tweede mees bevolkte provinsie na Ontario. Die grootste deel van die bevolking is in stedelike gebiede langs die Sint-Laurensrivier tussen Montreal as die provinsie se ekonomiese en industriële spilpunt en die administratiewe hoofstad Quebecstad saamgetrek. Meer as die helfte van die Québécois, soos die bewoners in Frans genoem word, woon in die metropolitaanse gebied van Groter Montreal op en rondom Montrealeiland.
Groter gemeenskappe Engelssprekendes is in die weste van Montrealeiland saamgetrek, terwyl belangrike anglofone minderhede ook in streke soos die Outaouais, Estrie (ook die Eastern Townships genoem) en Gaspé aangetref word. Die uiterste noorde, die Nord-du-Québec-streek wat sowat die helfte van Quebec se oppervlakte beslaan, is yl bevolk en word merendeels deur Indiaanse en Inuït- gemeenskappe bewoon.
Alhoewel Kanada op federale vlak Engels en Frans as amptelike tale erken, bly die status van ampstaal in Quebec beperk tot Frans. As 'n gebied wat sy historiese en kulturele oorsprong in die eertydse Franse kolonies in Noord-Amerika het, is die provinsie tans die enigste gebied op die vasteland met 'n Franssprekende meerderheid en provinsiale regering en 'n Franse regstelsel, die Code civil.
Selfregering speel 'n belangrike rol in die politiek van Quebec – die amptelike opposisie, die Sosiaal-Demokratiese Parti Québécois, is 'n voorstander van nasionale onafhanklikheid. Regeringspartye, wat die wegbreek van Kanada as politieke agenda verkondig het, het al twee referendums (in 1980 en 1995) oor hierdie saak gehou, tog het 'n klein meerderheid Québécois teen die voorstel gestem. In 2006 het die Kanadese Laerhuis 'n simboliese mosie aanvaar waardeur die Franssprekende Québécois as 'n "nasie binne die verenigde Kanada" erken is.
Week 36
Borsjt (Oekraïens, Russies: борщ, borsjtsj; ) is ’n suur sop wat in verskeie Oos-Europese lande gewild is, veral in Oekraïne, Rusland, Pole, Belarus, Litaue en Roemenië. Die variasie wat in die Weste gewoonlik met die naam verbind word, is van Oekraïense oorsprong en bevat beet as een van die hoofbestanddele, vandaar die sop se kenmerkende rooi kleur. Daar is egter verskeie ander variasies sonder beet, soos suring-, rog- en koolborsjt.
Borsjt is ’n nuwer variasie van ’n antieke sop wat gemaak is van die gepekelde stamme, blare en blomskerms van die bereklou (Heracleum sphondylium), ’n kruidagtige plant wat in klam graslande groei en aan die gereg sy Slawiese naam verleen het. Mettertyd het dit ontwikkel in ’n groot verskeidenheid soppe, waarvan die een met beet as basis die gewildste geword het. Dit word gewoonlik gemaak van vleis- of beenaftreksel en gebraaide groente, wat benewens beet kool, wortels, uie, aartappels en tamaties kan insluit. Dit kan, na gelang van die resep, vleis of vis bevat of geheel en al vegetaries wees; dit kan warm of koud voorgesit word; dit kan wissel van ’n vullende maaltyd tot ’n helder sop. Dit word dikwels voorgesit saam met suurroom, hardgekookte eiers of aartappels, maar ’n groot verskeidenheid bykosse kan saam daarmee opgedien word.
Die gewildheid daarvan het deur Oos-Europa en die voormalige Russiese Ryk versprei en daarna na ander kontinente. Vandag beskou verskeie etniese groepe borsjt as hul nasionale gereg en word dit as deel van rituele maaltye geniet in die Oosters-Ortodokse, Oekraïens-Griekse Katolieke, Rooms-Katolieke en Joodse tradisie.
Week 37
Die All Blacks is Nieu-Seeland se nasionale rugbyspan. Rugby is Nieu-Seeland se nasionale sport en die All Blacks is 'n gedugte krag in internasionale rugby met 'n wenrekord teen alle ander lande.
Die All Blacks speel jaarliks teen die Wallabies van Australië, die Springbokke van Suid-Afrika en Argentinië in die Rugbykampioenskap, voorheen die Drienasiesreeks, waartydens hulle ook om die Bledisloebeker teen Australië meeding. Die All Blacks het die Drienasiesreeks reeds nege keer in die toernooi se 14 jaar bestaan gewen, en het drie keer 'n Grand Slam behaal (in 1978, 2005 en in 2008), en is die huidige Bledisloebekerhouers. Hulle is tans tweede op die rugbywêreldranglys en is in 2005, 2006 en 2008 as die Internasionale Rugbyraad se "Span van die Jaar" aangewys. Twaalf voormalige All Blacks is in die International Rugby Hall of Fame opgeneem.
Die span het vir die eerste keer in 1893 'n internasionale wedstryd gespeel teen Nieu-Suid-Wallis, en het hulle eerste toetswedstryd in 1903 gespeel: 'n oorwinning teen Australië. Dit is gevolg deur 'n toer na die noordelike halfrond in 1905 waartydens die span slegs teen Wallis in Cardiff verloor het.
Die All Blacks het hulle eerste reeksoorwinning teen aartsvyande Suid-Afrika ("Die Springbokke") in Nieu-Seeland in 1956 behaal. 'n Dekade later het hulle hul langste segetog behaal deur sewentien Toetse tussen 1965 en 1970 te wen. Die Britse en Ierse Leeus het hulle enigste reeksoorwinning oor die All Blacks behaal in 1971, maar sewe jaar later sou die All Blacks hulle eerste Grand Slam behaal (oorwinnings oor Engeland, Ierland, Skotland, en Wallis op dieselfde toer).
Die 1981-Springboktoer na Nieu-Seeland het grootskaalse burgerlike onrus veroorsaak as gevolg van besware teen Suid-Afrika se apartheidsbeleid. In 1987 was Nieu-Seeland die gasheer vir die eerste Rugbywêreldbeker wat die All Blacks gewen het. Nieu-Seeland het in 1996 in post-apartheid Suid-Afrika vir die eerste keer daarin geslaag om 'n reeksoorwinning in Suid-Afrika oor die Springbokke te behaal.
Vroeë Nieu-Seelandse nasionale rugbydrag het bestaan uit 'n swart trui met 'n silwer varing en wit broeke. Tydens hulle 1905-toer het die All Blacks slegs swart gedra, behalwe vir die silwer varing en die "All Black"-naam dateer uit dié tydperk. Die All Blacks voer tradisioneel 'n haka ('n Maori-oorlogsdans) voor elke wedstryd uit. Tradisioneel word Te Rauparaha se Ka Mate haka uitgevoer, maar sedert 2005 word Kapa o Pango, 'n aangepaste weergawe van die 1924 All Blacks haka, Kia Whaka-ngawari, ook soms gebruik.
Week 38
Chicago (Engels: [ʃɪˈkaˌgo, ʃiˈkæˌgɔ], ) is die grootste stad in die Amerikaanse deelstaat Illinois, in die Middeweste op die suidwestelike oewer van die Michiganmeer. Met 'n bevolking van byna drie miljoen is dit ook die derde grootste stad in die Verenigde State. Dit is ’n belangrike nywerheid- en sakesentrum, bekend vir sy talle wolkekrabbers.
Die groter sogenaamde Chicagoland, 'n verstedelikte gebied wat oor die noordooste van Illinois tot in die suidooste van Wisconsin en die noordweste van Indiana strek, is die derde grootste metropolitaanse gebied in die Verenigde State en die oorheersende metropool in die Amerikaanse Middeweste met 'n bevolking van meer as nege miljoen.
Chicago, wat in die noordweste van Illinois aan die Michiganmeer lê, is die finansiële, sake- en kulturele spilpunt van die Middeweste en word deur die Loughborough University Globalization and World Cities Study Group & Network as alfa-wêreldstad gelys. Die stad het in sy lang geskiedenis verskillende byname soos Windy City, Chi-Town en Stad van die Groot Skouers (volgens Carl Sandburg se gedig Chicago) gekry.
Die stad is in 1833 as 'n dorp gestig wat die Groot Mere met die Mississippirivierstelsel verbind het en het vinnig tot 'n belangrike vervoersentrum in die Noordwesgebied ontwikkel, met stoomboot-, kanaal- en (sedert 1855) spoorwegverbindings na ander belangrike gebiede in die VSA. In 1890 is dit reeds by die tien invloedrykste wêreldstede gereken en was dit ook 'n belangrike nywerheids-, politieke, geneeskundige en opvoedkundige sentrum.
Ná die groot brandramp van die jaar 1871 is die stad dadelik herbou. Dit was in die laat 19de eeu die bakermat van die staalskelet-wolkekrabber en sy argitektuur sluit ontwerpe van internasionaal befaamde argitekte soos Louis H. Sullivan, Frank Lloyd Wright en Ludwig Mies van der Rohe in.
Ná die Tweede Wêreldoorlog het Chicago 'n nuwe oplewing van boubedrywighede beleef, alhoewel 'n groot deel van die stedelike bevolking na die voorstede verhuis het.
Week 39
Die Oktoberfest in die Beierse hoofstad München (Suid-Duitsland) is die grootste volksfees ter wêreld. Dit word sedert 1810 op die Theresienwiese, 'n voormalige weiveld in die weste van München, gehou en lok jaarliks meer as ses miljoen besoekers. Die plaaslike brouerye brou 'n spesiale bier, die sogenaamde Wiesn Märzen, met meer stamwort en 'n hoër alkoholgehalte (5,8% of meer) vir hierdie fees.
Oktoberfeste is vroeër dikwels in Beiere gehou om die laaste voorrade Maartbier voor die begin van die nuwe brouseisoen te verbruik.
Die huidige groot Oktoberfest in München is in vergelyking met ander volks- en skuttersfeeste in Duitsland nog 'n relatief onlangse verskynsel en is vir die eerste keer op 17 Oktober 1810 gehou. Ter geleentheid van hulle bruilof op 12 Oktober 1810 het kroonprins Lodewyk I van Beiere en prinses Therese van Sakse-Hildburghausen op 'n weiland net buite München 'n groot perdewedren gehou. Die weiveld word sedertdien Theresienwiese genoem, en in die plaaslike Beierse dialek word na die Oktoberfest dus ook as d' Wiesn ("die weiveld") verwys.
Aangesien kroonprins Lodewyk baie in die antieke Griekeland belang gestel het, het een van sy onderdane voorgestel om die fees in die styl van die antieke Olimpiese Spele te hou. Lodewyk was begeester deur hierdie idee, en in sy vroeë jare het die Oktoberfest gevolglik nog 'n oorwegend sportiewe karakter gehad. Die koningshof het destyds besluit om die perdewedren presies een jaar later nog eens te hou, en die tradisie van die jaarlikse Oktoberfest het 'n aanvang geneem.
Week 40
,_16_April_2012.jpg)
Die Olimpiese Somerspele 2012 (Engels: 2012 Summer Olympics), amptelik bekend as die Spele van die XXXste Olimpiade, is tussen 27 Julie en 12 Augustus 2012 in Londen, Verenigde Koninkryk, aangebied. Tydens die geleentheid het 10 568 atlete uit 204 nasies aan 302 items in 26 verskillende sportsoorte deelgeneem. Danksy die insluiting van vroueboks was daar vir die eerste keer in alle sporte vroulike deelnemers.
Dit was die dertigste aanbieding van die Somerspele sedert 1896. Dit was ook die derde keer dat Londen die spele georganiseer het na hulle eerste spele in 1908 en daarna in 1948.
Die opening- en sluitingseremonies het in die Olimpiese Stadion plaasgevind. Soos gebruiklik het die lande in alfabetiese volgorde die stadion ingestap met Griekeland die eerste en die gasheer die Verenigde Koninkryk die laaste. Caster Semenya, atleet en Wêreldkampioen tydens die Atletiekwêreldbeker in 2009, het die Suid-Afrikaanse vlag ingedra.
Die Paralimpiese Somerspele 2012 is tussen 29 Augustus en 9 September in Londen gehou.
Week 41
Namibië (Duits: Namibia [naˈmiːbi̯a], Engels: Namibia [nəˈmɪbiə], [næˈmɪbiə] ), amptelik die Republiek van Namibië (Engels: Republic of Namibia, Duits: Republik Namibia ), is ’n republiek in Suider-Afrika waarvan die westelike grens die Atlantiese Oseaan is. Die land grens ook aan Angola en Zambië in die noorde, Botswana in die ooste en Suid-Afrika in die ooste en suide. Hoewel dit nie aan Zimbabwe grens nie is Namibië deur 200 m van die Zambezirivier se rivierbedding van Zimbabwe geskei (dit is waar die grens met Zambië en Botswana is). Die land het op 21 Maart 1990 onafhanklikheid van Suid-Afrika gekry na afloop van die Namibiese Onafhanklikheidsoorlog. Die hoofstad en grootste stad is Windhoek. Namibië is ’n lidland van die Verenigde Nasies, die Suider-Afrikaanse Ontwikkelingsgemeenskap, die Afrika-unie en die Britse Statebond. Namibië geniet ’n hoë politieke, ekonomiese en sosiale stabiliteit.
Die naam "Namibië" is afgelei van die Namibwoestyn, wat die hele kusgebied van dié land beslaan. Dit is as ’n neutrale naam ná dié land se onafhanklikheid gekies om ’n moontlike benadeling van een van die Namibiese volke te voorkom. Mburumba Karina word as Namibië se naamgever beskou.
Die droë grond van Namibië is sedert die vroegste tye deur Boesmans, Damaras en Namas bewoon en sedert ongeveer die 14de eeu n.C. deur immigrerende Bantoes wat met die Bantoemigrasie gekom het. Dit het in 1884 ’n protektoraat van die Duitse Keiserryk geword en ’n Duitse kolonie gebly tot aan die einde van die Eerste Wêreldoorlog. In 1920 het die Volkebond aan Suid-Afrika ’n mandaat gegee om die land te bestuur. Suid-Afrika het sy apartheidswette dus ook op Suidwes-Afrika toegepas. In 1878 het die Britse Kaapkolonie die hawe van Walvisbaai en die aflandige Pikkewyn-eilande geannekseer; hierdie het met die stigting van die Unie van Suid-Afrika in 1910 ’n integrale deel daarvan geword.
Opstande en eise deur leiers in Afrika het daartoe gelei dat die VN direkte verantwoordelikheid oor die gebied geneem het. Dit het SWAPO in 1973 erken as die amptelike verteenwoordiger van die Namibiërs. Namibië het egter gedurende hierdie tyd steeds onder Suid-Afrikaanse regering gebly as Suidwes-Afrika. Na interne konflik het Suid-Afrika in 1985 ’n tussentydse administrasie in Namibië ingestel. Namibië het in 1990 volle onafhanklikheid van Suid-Afrika verkry, met die uitsondering van Walvisbaai en die Pikkewyn-eilande wat tot 1994 onder Suid-Afrikaanse beheer gebly het.
Namibië het ’n bevolking van 2,1 miljoen en ’n parlementêre demokrasie met ’n veelpartystelsel. Landbou, veeteelt, toerisme en mynbou — insluitend die myn van diamante, uraan, goud, silwer en onedele metale — vorm die ruggraat van die Namibiese ekonomie. Gegewe die teenwoordigheid van die onherbergsame Namibwoestyn, is Namibië een van die yl bevolkste lande ter wêreld. Ongeveer die helfte van die bevolking leef onder die internasionale broodlyn en die land is swaar getref deur die Vigs-epidemie met 15% van die volwasse bevolking wat in 2007 besmet was.
Week 42
Andy Warhol (6 Augustus 1928 — 22 Februarie 1987) was 'n Amerikaanse kunstenaar, avant-garde rolprentmaker, skrywer, en sosiale figuur. Warhol het ook gewerk as 'n tydskrifuitgewer, musiekprodusent en akteur. Met sy agtergrond in die kommersiële kuns was Warhol een van die stigters van die Popkuns-beweging in die Verenigde State in die 1950's.
Warhol is veral bekend vir sy eenvoudige dog groter as lewensgroot, kleurkontrasterende skilderye (sifdrukwerke) van verbruikersitems, alledaagse voorwerpe soos Campbell se geblikte sop, papawerblomme en 'n piesang wat op die omslag van die musiekalbum The Velvet Underground and Nico (1967) verskyn het. Hy is ook bekend vir sy gestileerde portrette van twintigste eeuse ikone soos Marilyn Monroe, Elvis Presley, Jacqueline Kennedy Onassis, Brigitte Bardot en Elizabeth Taylor.
Week 43
In wiskunde is die poolkoördinatestelsel, 'n twee-dimensionele koördinatestelsel waarin punte aangegee word deur 'n hoek en 'n afstand. Die poolkoördinatestelsel word in baie velde gebruik insluitend wiskunde, fisika, ingenieurswese, navigasie en robotika. Dit is veral nuttig in omstandighede waar die verhouding tussen twee punte geredelik in terme van hoeke en afstande bepaal kan word; in die Cartesiese koördinatestelsel kan sulke verhoudings slegs deur trigonometriese formules gevind word. Vir baie soorte krommes is 'n poolvergelyking die eenvoudigste wyse van voorstelling; en vir sommige die enigste.
Aangesien die koördinatestelsel tweedimensioneel is word elke punt deur twee polêre koördinate bepaal: die radiale-koördinaat en die hoekkoördinaat. Die radiale-koördinaat (gewoonlik voorgestel deur of ) dui die punt se afstand vanaf 'n sentrale punt wat as die pool (ekwivalent aan die oorsprong in die Cartesiese stelsel) bekendstaan. Die hoekkoördinaat (wat ook bekendstaan as die poolhoek of die asimuthoek, gewoonlik deur , of voorgestel) dui die positiewe of antikloksgewyse hoek tussen die punt en die 0° straal of poolas (wat ekwivalent is aan die positiewe x-as in die Cartesiese koördinaatvlak is) aan. In die poolkoördinatestelsel is die koördinaatlyne dus konsentriese sirkels ( = konstant) en strale ( = konstant) eerder as die reghoekige roosterpatroon wat by die Cartesiese koördinatestelsel ontstaan. Die poolkoördinatestelsel is dan ook ortogonaal aangesien die koördinaatlyne mekaar teen regtehoeke sny.
Die poolkoördinatestelsel kan op twee maniere na 'n driedimensionele stelsel uitgebrei word. In die silindriese koördinatestelsel word 'n derde koördinaat bygevoeg wat die hoogte van enige punt bo die vlak aandui, soortgelyk aan die manier waarop die Cartesiese koördinatestelsel na drie dimensies uitgebrei word. In die sferiese koördinatestelsel word 'n punt afgestip deur die koördinate deur twee hoeke en die afstand van die oorsprong te spesifiseer.
Week 44
Potsdam (Duits: [ˈpɔtsdam] ) is die administratiewe sentrum en grootste stad van die Duitse deelstaat Brandenburg, met 'n bevolking van 167 745 (soos op 31 Desember 2015). Potsdam lê digby die suidwestelike stadsgrens van die Duitse hoofstad Berlyn wat 'n eie deelstaat en enklawe in die hart van Brandenburg vorm, en maak deel uit van die Europese metropolitaanse gebied Berlyn-Brandenburg. Die middestede van Potsdam en Berlyn lê sowat 30 kilometer van mekaar af.
Potsdam is 'n gewilde toeristebestemming en word as een van die mooiste stede in Duitsland beskou. Hier het Pruise se monarge diep spore gelaat deur hul droom van 'n Pruisiese Arkadië te verwesenlik. Sewentien kastele en kasteelagtige wonings, wat ingebed lê in die bosryke meerlandskap van die Havelrivier, oorheers die stadsbeeld. Potsdam se kasteel- en tuinlandskap is in koninklike opdrag deur beroemde boumeesters soos Knobelsdorff, Schinkel en Persius en landskapsargitekte soos Lenné, Eyserbeck en prins Von Pückler-Muskau geskep.
Dié kultuurlandskap – met die kasteeltuine Sanssouci, Nuwe Tuin (Neuer Garten) en Babelsberg, insluitende die kastele Sanssouci en Nuwe Paleis; die kasteel en tuin in Sacrow met die Verlosserkerk (Heilandskirche); die kasteel Lindstedt; die Russiese kolonie Alexandrowka, die Pinksterberg (Pfingstberg) met die Belvedere; en die Keiserstasie (Kaiserbahnhof) vlakby die Wildpark is in 1990 deur Unesco as wêrelderfenisgebied gelys.
'n Voorstad van Potsdam, Babelsberg, het Londen, Praag en Rome as die belangrikste sentrum van die televisie- en rolprentbedryf in Europa verbygesteek. Die filmateljee Studio Babelsberg beskik oor die grootste kapasiteit en modernste geriewe van sy soort in Duitsland en ontwikkel nou ook tot 'n gewilde ateljee vir internasionale rolprentprojekte.
Week 45
Die buffel of Kaap-buffel (Syncerus caffer) is 'n gelyktonige hoefdier van die familie Bovidae (beesagtiges), en die subfamilie Bovinae. Benamings in ander inheemse tale is affalo, nyati en mbogo.
Die swaarste trofeebuffel (aangeteken in die Willem Pretorius-wildreservaat) het 900 kilogram geweeg. Die rekordhoringlengte vir Suider-Afrika is aangeteken in Zimbabwe as 124,8 cm.
Die buffel is enorm groot, swaargebou en beesagtig in voorkoms. Volwasse bulle se velkleur is donkerbruin tot swart. Die koeie se velkleur is gewoonlik ligter. Jong buffels se vel het 'n rooibruin voorkoms. Die hare van die pels is kort en grof, en word yler met toenemende ouderdom.
Hulle het groot koppe, dik nekke, massiewe liggame en betreklike kort bene, met groot swaar hoewe. Die horings is swaar en enorm, en die sentrale horingbasis is veral by die bul goed ontwikkel. By ou bulle smelt die horingbasis van die twee horings oor die voorkop saam. Die horings buig eers af- en buitewaarts, en dan op- en binnewaarts, en word al dunner tot by skerp punte. Die ore is groot en hang onderkant die horings. Die stert is soortgelyk aan dié van 'n bees en het 'n kwas van lang bruin of swart hare.
Week 46
Switserland (Duits: Schweiz, Frans: Suisse [sɥis(ə)], Italiaans: Svizzera [ˈzviːtːsera], Romansch: Svizra [ˈʒviːtsrɐ] of [ˈʒviːtsʁɐ] ), amptelik die Switserse Konfederasie (Duits: Schweizerische Eidgenossenschaft, Frans: Confédération suisse, Italiaans: Confederazione Svizzera, Romansch: Confederaziun svizra ), is 'n klein landingeslote, federale staat in Sentraal-Europa, met Duitsland, Frankryk, Italië, Oostenryk en Liechtenstein as aangrensende lande. Die land het 'n lang tradisie van politieke en militêre neutraliteit, maar word dikwels vereenselwig met internasionale samewerking aangesien dit die tuiste is van baie internasionale organisasies.
Confoederatio Helvetica (CH), die Latynse weergawe van die amptelike naam, vermy 'n keuse tussen die vier amptelike tale. Die afkorting word op soortgelyke manier gebruik – onder meer as Switserland se Internet-topvlakdomein, .ch.
Die bevolking van Switserland vorm geen etniese, taalkundige of godsdienstige eenheid nie. Hul identiteit word gevorm deur hul gemeenskaplike geskiedenis, die gemeenskaplike mites, die gemeenskaplike politieke oortuigings en beginsels (wat onder meer die federalisme, direkte demokrasie en neutraliteit insluit), die geografie en klein oppervlakte en ook die oortuiging dat hulle 'n uitsondering in Europa vorm.
Week 47
Die NG gemeente Rondebosch is 'n geskiedkundig belangrike gemeente van die Nederduitse Gereformeerde Kerk in die gelyknamige, suidelike voorstad van Kaapstad. Die gemeentegrense omvat, ná die inlywing van 'n gedeelte van Die Vlakte in 1989 en van die hele Keurboom in Desember 1990, Rondebosch se enigste twee dogtergemeentes, die voorstede Rondebosch, Nuweland, Rosebank, Claremont, Mowbray en Rondebosch-Oos – 'n reusegebied vir 'n voorstedelike gemeente.
Rondebosch het in 1891 begin as 'n baie klein en hoofsaaklik Engelstalige gemeente, maar met die jare het die lidmate skerp toegeneem namate ál meer Afrikaanssprekendes in die suidelike voorstede kom woon het. Die lidmaattal het omstreeks 1965 op sowat 1 700 'n hoogtepunt bereik en daarna, ondanks die inlywing van albei dogtergemeentes, tot 2015 meer as sewevoudig afgeneem.
Baie redes kan aangevoer word vir dié daling. Die suidelike voorstede was nog altyd ’n onafrikaanse omgewing waarin Afrikaanssprekendes altyd ’n klein minderheid was. Mense wat in ’n Afrikaanse omgewing wil woon tussen Afrikaanssprekendes, sal hulle dus liewer in die noordelike voorstede gaan vestig. Ook is Rondebosch en omstreke ’n gesogte woonbuurt met duur eiendom, wat dit vir jong gesinne moeilik maak om hulle hier te kom vestig. Dit het gelei tot die verengelsing van die twee Afrikaanse en een tweetalige skool binne die gemeentegrense, wat as ’n bykomende afskrikmiddel dien vir jonger lidmate wat graag hul kinders in Afrikaans wil laat onderrig. Ook het die klein maar belangrike voedingsbron van die Groote Schuur-landgoed, waar kabinetsministers woon, vir Rondebosch omstreeks 1994 weggeval toe die parlement se samestelling ingrypend verander het.
Week 48
Ds. Petrus Stefanus Zacharias (oom Pietie) Coetzee (distrik Boshof, Oranje-Vrystaat, 25 Desember 1885 – Bloemfontein, 3 September 1975) was 'n leraar in die Nederduitse Gereformeerde Kerk.
Ds. Coetzee was 'n leier in die Transvaalse sowel as die Vrystaatse Kerk, waarin hy beskryf is as "by uitstek die eerbiedwaardige, geestelike leier van sy Kerk en volk". Sedert 1956 is hy drie keer verkies as moderator van die Vrystaatse Sinode, nadat hy jare vantevore al aktuarius en skriba van die Vrystaatse en later aktuarius van die Transvaalse Sinode was. Hy het lank sitting in die Federale Raad van Kerke gehad en tydens die viering in 1958 van die vyftigjarige jubileum van dié liggaam was hy die voorsitter daarvan. In 1962 word hy ook assessor van die eerste Algemene Sinode. In al die gemeentes wat hy bedien het, speel hy 'n leidende rol in kerklike en kulturele aangeleenthede. Aan die Witwatersrand dien hy in een stadium in 35 liggame en in die Vrystaat in talle sinodale kommissies. Tydens sy verblyf aan die Rand het hy nader kennisgemaak met die besonderse behoeftes van die Afrikaner-intrekkers in dié kosmopolitiese stad. In sy pastorie te Braamfontein is onder meer die idee van die Randse Armesorgraad gebore, 'n liggaam wat jare lank 'n geweldige groot rol gespeel het in die versorging na siel en liggaam van die behoeftige Afrikaners. Tydens sy verblyf daar was hy ook aktuaris van die Transvaalse Sinode.
Vir sy groot werk vereer die Universiteit van Stellenbosch hom in 1965 met 'n eredoktorsgraad in die teologie en in 1966 volg die Vrystaatse Universiteit met 'n eredoktorsgraad in die lettere en wysbegeerte (D.Phil.). Van die groot geleenthede waar hy opgetree het, was die inhuldiging van die eerste twee staatspresidente.
Week 49
Johan de Ridder (Pretoria, 21 Januarie 1927 – Pretoria, 29 Januarie 2013) was ’n Suid-Afrikaanse argitek van onder meer woonhuise, kerkgeboue en -sale, restourasieprojekte, monumente, aftree-oorde, woonstelle, jeugsentrums, skole en kantoorgeboue. Van die groot Afrikaanse kerkargitekte, onder andere Gerard Moerdijk, Wynand Louw, Hendrik Vermooten en J. Anthonie Smith, is hy al wat die meeste van sy kerkgeboue vir die Gereformeerde Kerk ontwerp het en nie vir die NG Kerk nie, maar Pieter Dykstra het die onderskeiding dat hy vir geen kerkverband buiten die Gereformeerde Kerk planne opgestel het. Buiten die NG kerk op Aranos in die suide van Namibië was al De Ridder se ontwerpe vir geboue in die destydse Transvaal en Noord-Vrystaat.
Week 50
Die Jode in Suid-Afrika is ’n gemeenskap van nagenoeg 75 000 mense, die elfde grootse Joodse gemeenskap in enige land ter wêreld. Op sy hoogtepunt omstreeks 1970 het die Jode in Suid-Afrika amper 120 000 siele getel, maar die emigrasie van nagenoeg 40 000 Suid-Afrikaanse Jode na veral Israel asook Australië, Kanada en Nieu-Seeland, tesame met ’n lae geboortesyfer, het hul getalle met amper 40% laat afneem, terwyl Suid-Afrika se wit bevolking, waarvan die Jode ’n klein onderafdeling vorm, in dieselfde tyd eers toegeneem, maar later teruggesak het tot min of meer dieselfde getal as in 1970. (Die afname sou selfs groter gewees het as 10 000 Jode nie van omstreeks 1970 tot 1994 uit Israel na Suid-Afrika geëmigreer het nie.) Tog oefen Joodse Suid-Afrikaners steeds op vele terreine, soos die politieke, ekonomie en kunste, ’n invloed vêr buite verhouding tot hul getalle uit.
Weens verstedeliking kan Suid-Afrika se Joodse inwoners vandag as 'n twee-stad-bevolking beskryf word: Van die totaal van nagenoeg 80 000 siele, woon amper tweederdes (50 000) in Johannesburg en meer as 'n vyfde (17 000) in Kaapstad. Dus woon amper 85% van die bevolking in net twee stede, met kleiner bevolkings in Port Elizabeth, Durban en Pretoria. Suid-Afrikaanse Jode was vroeër jare, toe elke dorp van enige grootte 'n gemeenskap met 'n eie shul en gemeenskapsorganisasies gehad het, veel beter geïntegreer in die breë Suid-Afrikaanse samelewing. Dit verklaar waarskynlik hoekom die koers van ondertrouery met nie-Jode slegs 7% is. Selfs in die stede waarin die grootste Joodse bevolkings voorkom, is hulle beperk tot sekere voorstede: In Kaapstad in die suidelike voorstede, stadskom en aan die Atlantiese kus (Groenpunt, Seepunt en Kampsbaai, met 'n kleiner bevolking rondom Milnerton en Bloubergstrand), en in Johannesburg in die noordooste en noorde van die stad.
Week 51
Australië, amptelik die Australiese Gemenebes, is 'n land in die Suidelike Halfrond. Australië is die sesde grootste land ter wêreld en bestaan uit die Australiese kontinent (die wêreld se kleinste kontinent), die eiland Tasmanië en 'n aantal ander eilande in die Indiese Oseaan, die Stille Oseaan en die Suidelike Oseaan. Australië se buurlande is Indonesië, Oos-Timor en Papoea-Nieu-Guinee in die noorde, die Salomonseilande, Vanuatu en Nieu-Kaledonië in die noordooste en Nieu-Seeland in die suidooste. Dit is 'n grondwetlike monargie en 'n lid van die Britse Statebond.
'n Groot deel van die land is woestynagtig en plat. Die vrugbare deel is 'n vlakte in die suidooste, waar die meeste van sy inwoners die hoogs verstedelikte ooskus bevolk. Die Australiese vasteland word egter reeds vir meer as 42 000 jaar deur Australiese Inboorlinge bewoon. Na verskeie besoeke deur Europese ontdekkingsreisigers en handelaars in die 17de eeu, is die oostelike helfte van Australië in 1770 deur Groot-Brittanje opgeëis en oorspronklik deur wettelik gestrafte oortreders as deel van die kolonie van Nieu-Suid-Wallis gevestig, beginnende op 26 Januarie 1788. Soos die bevolking gegroei het en nuwe areas ontdek is, is vyf ander selfregerende Britse kolonies tydens die 19de eeu gevestig.
Op 1 Januarie 1901 het die ses kolonies saam 'n federasie geword en die Australiese Gemenebes is gevorm. Sedertdien het Australië 'n stabiele liberale demokratiese politieke stelsel gehandhaaf en bly dit steeds 'n lidstaat van die Britse Statebond wat die Britse monarg as staatshoof erken. Die hoofstad van Australië is Canberra, wat geleë is in die Australiese Hoofstadgebied (Australian Capital Territory). Die bevolking van 25 miljoen is gekonsentreerd in die vastelandse staatshoofstede Sydney, Melbourne, Brisbane, Perth en Adelaide.
Week 52
Die Swartwoud (Duits: Schwarzwald [ˈʃvaʁt͡svalt]) is die grootste van die Duitse middelgebergtes met 'n oppervlakte van sowat 6 000 km². In hierdie bergreeks, wat in die suidweste van die deelstaat Baden-Württemberg geleë is, word ook die hoogste bergpieke van alle middelgebergtes in die land aangetref. Die bergreeks hou ook die rekord van bebossing – sestig persent van sy berge en heuwels is dig bebos.
Die Romeine het die dig beboste bergreeks met sy kenmerkende donker naaldbome Silva Nigra genoem – die "Swart (of Donker) Woud", wat vir hulle onheilspellend en byna ondeurdringbaar was. Die Duitse naam Swarzwald is vir die eerste keer in 868 in 'n dokument van die Switserse klooster St. Gallen gebruik.
Die Swartwoud is die grootste bosgebied in Duitsland en bestaan hoofsaaklik uit denne- en sparbome. Vandag is die Swartwoud een van die gewildste toeristebestemmings in Duitsland.